Darmowy fragment publikacji:
RECENZENT
Eugeniusz Kwiatkowski
REDAKTOR WYDAWNICTWA UŁ
Dorota Stępień
SKŁAD I ŁAMANIE
AGENT PR
PROJEKT OKŁADKI
Łukasz Orzechowski
© Copyright by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2013
Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
Wydanie I. W.06100.13.0.X
ISBN (wersja drukowana) 978-83-7525-803-5
ISBN (ebook) 978-83-7969-125-8
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
90-131 Łódź, ul. Lindleya 8
www.wydawnictwo.uni.lodz.pl
e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl
tel. (42) 665 58 63, faks (42) 665 58 62
Spis treści
Przedmowa ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 9
Rozdział I. Wprowadzenie ����������������������������������������������������������������������������������� 11
1. Biografia Adama Smitha ��������������������������������������������������������������������������� 11
2. Problematyka Bogactwa narodów �������������������������������������������������������������� 13
3. Ogólny charakter rozważań w Bogactwie narodów ��������������������������������� 14
4. Ewolucja stosunków gospodarczych w Anglii XVIII wieku ��������������� 15
Rozdział II. Założenia metodologiczne ������������������������������������������������������������� 17
1� przedmiot ekonomii politycznej �������������������������������������������������������������� 17
2. Motywy działalności gospodarczej ��������������������������������������������������������� 18
3. Ogólny charakter procesu gospodarczego ��������������������������������������������� 20
4. „Niewidzialna ręka” ���������������������������������������������������������������������������������� 21
Rozdział III. Istota, miara i czynniki wzrostu bogactwa �������������������������������� 25
1. Istota i miara bogactwa ������������������������������������������������������������������������������ 25
2. Czynniki wzrostu bogactwa ��������������������������������������������������������������������� 26
Rozdział IV. Wartość i pieniądz �������������������������������������������������������������������������� 35
1. Wartość użytkowa a wartość wymienna ������������������������������������������������ 35
2. Podstawa wartości wymiennej ����������������������������������������������������������������� 36
3. Cena naturalna a cena rynkowa ��������������������������������������������������������������� 46
4. Pieniądz ������������������������������������������������������������������������������������������������������� 50
Rozdział V. Wzrost bogactwa a jego podział ���������������������������������������������������� 55
1. Podział bogactwa a teoria wartości ��������������������������������������������������������� 55
2. Płaca, zysk i renta gruntowa jako pochodne wartości tworzonej
przez pracę �������������������������������������������������������������������������������������������������� 55
3. Pieniężna i rzeczywista „cena pracy” ����������������������������������������������������� 57
4. Płaca a proces akumulacji kapitału ���������������������������������������������������������� 57
5. Zysk a procent �������������������������������������������������������������������������������������������� 61
6. Zysk a proces akumulacji kapitału ���������������������������������������������������������� 61
7. Renta gruntowa ������������������������������������������������������������������������������������������ 63
8. Konflikt między kapitałem a pracą ��������������������������������������������������������� 67
5
Rozdział VI. Cechy szczególne reprodukcji w ujęciu Adama Smitha �������� 69
1. Ujęcie pierwsze ����������������������������������������������������������������������������������������� 69
2. Ujęcie drugie ��������������������������������������������������������������������������������������������� 75
Rozdział VII. Handel zagraniczny ���������������������������������������������������������������������� 81
Rozdział VIII. Państwo a gospodarka ���������������������������������������������������������������� 85
1. Geneza państwa ���������������������������������������������������������������������������������������� 85
2. Ogólne funkcje państwa �������������������������������������������������������������������������� 85
3. Dobra ziemskie panującego lub państwa ��������������������������������������������� 87
4. Rozrzutność panującego i rządu ������������������������������������������������������������ 87
5. Zasada nieingerencji państwa w gospodarkę �������������������������������������� 88
6. Urządzenia i instytucje publiczne, które mają ułatwić handel ���������� 89
6.1. Określenie dziedzin właściwych dla kompanii akcyjnych ��������� 89
6.2. Urządzenia infrastrukturalne ���������������������������������������������������������� 92
7. Idea nauczania powszechnego ��������������������������������������������������������������� 93
8. Wydatki państwa jako czynnik kształtowania świadomości społe-
cznej ������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 95
8.1. Problem finansowania instytucji religijnych ��������������������������������� 95
8.2. Środki walki z fanatyzmem i przesądami ������������������������������������� 96
9. Prawne ustanowienie stopy procentowej ��������������������������������������������� 97
10. Rola państwa w handlu zagranicznym ������������������������������������������������� 97
11. Krytyka prawa primogenitury ������������������������������������������������������������� 102
12. Podatki ����������������������������������������������������������������������������������������������������� 103
12.1. Zakres rozważań Smitha o podatkach ��������������������������������������� 103
12.2. Ogólne zasady opodatkowania dochodów ������������������������������� 104
12.3. Podatek od renty gruntowej �������������������������������������������������������� 104
12.4. Podatek od zysku �������������������������������������������������������������������������� 106
12.5. Podatek od płacy roboczej ����������������������������������������������������������� 108
12.6. Pogłówne ���������������������������������������������������������������������������������������� 108
12.7. Podatki od towarów konsumpcyjnych �������������������������������������� 109
12.8. Podatek od czynszu z domów ����������������������������������������������������� 112
12.9. Podatki od majątku ����������������������������������������������������������������������� 113
12.10. Społeczny aspekt opodatkowania dochodów ������������������������� 113
12.11. Konkluzje ��������������������������������������������������������������������������������������� 114
13. Dług publiczny ��������������������������������������������������������������������������������������� 115
Rozdział IX. Idea „naturalnego wzrostu dobrobytu” a historyczna
rzeczywistość ��������������������������������������������������������������������������������� 119
Rozdział X. Struktura klasowa społeczeństwa a interes publiczny ����������� 124
Rozdział XI. Adam Smith a fizjokraci �������������������������������������������������������������� 127
6
Rozdział XII. Adam Smith a późniejsza myśl ekonomiczna ����������������������� 131
1. Jean Baptiste Say ��������������������������������������������������������������������������������������� 131
2. David Ricardo ������������������������������������������������������������������������������������������� 133
3. Jean Charles Léonard Simonde de Sismondi ��������������������������������������� 135
4. Thomas Robert Malthus �������������������������������������������������������������������������� 135
Zakończenie ���������������������������������������������������������������������������������������������������������� 137
Bibliografia ������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 139
Indeks osób ����������������������������������������������������������������������������������������������������������� 141
Przedmowa
Adam Smith był jednym z głównych twórców ekonomii kla-
sycznej. Wywarł on wielki wpływ na rozwój ekonomii, a pewne
jego idee nie straciły na znaczeniu do dnia dzisiejszego.
Analizie ekonomii politycznej w jego ujęciu poświęcam
niniejsze opracowanie, któremu przyświeca cel dydaktyczny.
Zawarłem w nim sporo materiału źródłowego, aby możliwie
najściślej przedstawić myśl Smitha i poddać ją w pewnym stop-
niu ocenie Czytelnika.
Ze względu na genezę bądź recepcję idei ekonomicznych
Smitha dokonuję ich porównania z myślą fizjokratyczną oraz
poglądami ekonomicznymi J.B. Saya, D. Ricarda, J.C.L. Simonde
de Sismondiego i T.R. Malthusa.
W literaturze przedmiotu największe znaczenie mają pra-
ce Karola Marksa, które staram się wykorzystać w całej pełni.
W pewnym zakresie spożytkowuję też wyniki badań innych
autorów.
R O Z D Z I A Ł I
Wprowadzenie
1. Biografia Adama Smitha
Adam Smith urodził się 5 czerwca 1723 r. w szkockim mia-
steczku Kirkcaldy, niedaleko Edynburga. Jego ojciec, również
Adam, adwokat i kontroler ceł, zmarł na kilka miesięcy przed
narodzinami syna. Jego matka, Małgorzata, była córką Johna Do-
uglasa ze Strathendry, zamożnego właściciela ziemskiego.
Prawdopodobnie od 1733 r. Smith uczęszczał do miej-
skiej szkoły w Kirkcaldy. W 1737 r. został studentem Glasgow
College, gdzie w ciągu trzech lat uczył się łaciny, greki, matema-
tyki i filozofii moralnej. Filozofia moralna obejmowała teologię
naturalną, etykę, prawo i politykę, a w ramach tej ostatniej także
ekonomię. Teologia naturalna traktowała o porządku w chaosie
wszechświata.
W latach 1740–1746 Smith odbył studia uniwersyteckie
w Oksfordzie, poświęcając wiele uwagi lekturze literatury
greckiej i łacińskiej. Zapewne własne doświadczenia nasunęły
mu później krytyczne uwagi o większości uniwersytetów jego
czasów. „Postępy, jakich w czasach nowożytnych dokonano
w różnych gałęziach filozofii, nie zostały osiągnięte na uniwer-
sytetach, chociaż pewna część tych zdobyczy była bez wątpienia
ich dziełem. Większość uniwersytetów nie była nawet zbytnio
skora do przyjmowania dokonanych już zdobyczy; niektóre
z tych uczonych instytucji wolały pozostać przez dłuższy okres
czasu azylami, gdzie obalone systemy i przestarzałe przesądy
11
znajdowały schronienie i opiekę, gdy je wygnano już ze wszyst-
kich zakątków świata”1�
Po skończeniu studiów, Smith wrócił do Kirkcaldy, a dwa
lata później przeniósł się do Edynburga. W tym czasie zaprzy-
jaźnił się z Dawidem Hume’em, co miało duże znaczenie dla jego
poszukiwań twórczych. W Edynburgu prowadził wykłady pu-
bliczne z zakresu literatury angielskiej, polityki i ekonomii.
W 1751 r. otrzymał stanowisko profesora logiki Uniwer-
sytetu w Glasgow, a w roku następnym objął katedrę filozofii
moralnej w tejże uczelni. Pełnił też w niej funkcje organizacyjne:
kwestora, dziekana wydziału i wicerektora. Od 1752 r. był człon-
kiem Towarzystwa Literackiego i Towarzystwa Filozoficznego
w Edynburgu.
W roku 1759 ogłosił dzieło treści filozoficznej Teoria uczuć
moralnych (The Theory of Moral Sentiments), które przyniosło mu
rozgłos i uznanie. Za jego życia to dzieło było wydawane jeszcze
pięciokrotnie.
W 1764 r. Smith zakończył swoją karierę akademicką i udał
się z młodym księciem Buccleuch, jako jego opiekun naukowy,
na Kontynent (z wynagrodzeniem rocznym 300 funtów do koń-
ca życia, znacznie przewyższającym wynagrodzenie profesora).
Trasa wiodła przez Paryż, Tuluzę, Bordeaux, Montpellier, Gene-
wę i ponownie przez Paryż. W Paryżu poznał Smith fizjokratów
– François Quesnay i Anne Jacques Turgot. W roku 1767 wrócił
do Szkocji i osiadł w Kirkcaldy. Mając zabezpieczony byt mate-
rialny, poświęcił się pisaniu swojego głównego dzieła, rozpoczę-
tego jeszcze we Francji. Dzieło to ukazało się w roku 1776, a jego
tytuł brzmi: Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (An
Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations). Za ży-
cia autora było ono wydawane w Anglii pięciokrotnie. W innych
1 Adam Smith, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów [dalej:
Bogactwo narodów], t. II, Warszawa 1954, s. 509–510. Pisząc o wynagrodzeniach
i efektywności pracy nauczycieli uniwersyteckich, Smith zauważył: „W uniwer-
sytecie oxfordzkim już od wielu lat większość publicznie nauczających profe-
sorów całkowicie zrezygnowała nawet z pozorów nauczania” (tamże, s. 496).
12
krajach ukazywały się jego przekłady. Autor zyskał wielki roz-
głos i uznanie2�
W 1778 r. Smith otrzymał nominację na pełnomocnika
do spraw ceł w Edynburgu. Łączyło się z tym wysokie wynagro-
dzenie roczne (600 funtów). W związku z tym zrezygnował z do-
żywotniej renty przyznanej mu przez rodzinę księcia Buccleuch.
Z racji pełnienia nowej funkcji przeprowadził się do Edynburga,
gdzie zmarł 16 lipca 1790 r.3
2. Problematyka Bogactwa narodów
Bogactwo narodów składa się z pięciu ksiąg poprzedzonych
Wstępem i planem dzieła�
W księdze I jest mowa o podziale pracy jako czynnika wzro-
stu bogactwa, o wartości, cenie i pieniądzu oraz o podziale do-
chodu społecznego (płaca, zysk, renta gruntowa).
Księga II obejmuje problematykę akumulacji kapitału, po-
zostającą w zasadniczym związku z kwestią wzrostu bogactwa
omawianą w księdze I.
W księdze III analizuje się relacje między rolnictwem, prze-
mysłem i handlem w dobie średniowiecza i u progu czasów
2 O wcześniejszych poglądach ekonomicznych Smitha, z okresu przed po-
dróżą do Francji, dowiadujemy się z tzw. Wykładów w Glasgow. Są to notatki z jego
wykładów na Uniwersytecie w Glasgow, sporządzone przez studenta w 1763 r.,
odnalezione ponad sto lat później, a opublikowane w roku 1896 przez Edwina
Cannana pt. Lectures on Justice, Police, Revenue and Arms, delivered in the University
of Glasgow, by A. Smith, reported by a student in 1763 (Oxford). O zawartości Wykła-
dów w Glasgow, w szczególności o ich wątkach dotyczących teorii wartości, pisze
Ronald L. Meek, Studia z teorii wartości opartej na pracy, Warszawa 1958, s. 61–81.
3 Informacje dotyczące biografii Adama Smitha zaczerpnąłem z następu-
jących publikacji: Danuta Petsch, Słowo wstępne, [w:] Adam Smith, Teoria uczuć
moralnych, Warszawa 1989; Jarosław Semkow, Śladami wielkich ekonomistów, War-
szawa 1988; Donald Rutherford, Routledge Dictionary of Economics, London and
New York 1995. Charakterystykę osobowości Adama Smitha znajdzie Czytelnik
w książce Roberta L. Heilbronera, Wielcy ekonomiści, Warszawa 1993.
13
Pobierz darmowy fragment (pdf)