Darmowy fragment publikacji:
Akty
notarialne
Komentarz
(art. 91–95 Prawa o notariacie)
Aleksander Oleszko
Wydanie 1
Stan prawny na 1 grudnia 2011 roku
Warszawa 2012
Opracowanie redakcyjne: Joanna Ołówek, Anna Popławska,
Joanna Tyszkiewicz ‑Żak
Redakcja techniczna: Małgorzata Duda
Projekt okładki i stron tytułowych: Michał Piotrowski
© Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o. 2011
Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana
ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych,
kopiujących, nagrywających i innych – bez pisemnej zgody Autora i wydawcy.
ISBN 978-83-7806-173-1
LexisNexis Polska Sp. z o.o.
Ochota Office Park 1, Al. Jerozolimskie 181, 02 ‑222 Warszawa
tel. 22 572 95 00, faks 22 572 95 68
Infolinia: 22 572 99 99
Redakcja: tel. 22 572 83 26, 22 572 83 28, 22 572 83 11, faks 22 572 83 92
www.LexisNexis.pl, e ‑mail: biuro@LexisNexis.pl
Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony www.LexisNexis.pl
Spis treści
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r.
Prawo o notariacie
(tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.) (wyciąg)
DZIAŁ II. CZYNNOŚCI NOTARIALNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
ROZDZIAŁ 3. Akty notarialne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Artykuł 91 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Literatura podstawowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1. Pojęcie oraz nazwa „akt notarialny” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
2. Cele i funkcje formy aktu notarialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
3. Forma aktu notarialnego a akt notarialny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
4. Rodzaje (kategorie) aktów notarialnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
5. Wyłączność kompetencyjna sporządzania aktów notarialnych . . . 65
6. Moc urzędowa aktów notarialnych w świetle przepisów
intertemporalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
7. Akty notarialne sporządzone pod okupacją niemiecką . . . . . . . . . . 87
8. Akt notarialny jako dokument urzędowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
8.1. Notariusz jako wystawca aktu notarialnego . . . . . . . . . . . . . . . 93
8.2. Moc dowodowa aktu notarialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
8.3. Obalenie domniemań bez ograniczeń dowodowych . . . . . . . . 104
8.4. Ograniczenia dowodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
8.4.1. Kognicja sądu wieczystoksięgowego . . . . . . . . . . . . . . . 111
8.4.2. Ograniczenia dowodowe przewidziane w art. 246
i 247 k.p.c. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
8.5. Wadliwie sporządzony akt notarialny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
9. Zawiadomienie adresata czynności prawnej zawartej w akcie
notarialnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
10. Akt notarialny a załącznik do aktu notarialnego . . . . . . . . . . . . . . . 139
5
Spis treści
11. Zastąpienie formy aktu notarialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
12. Skutki obrotu nieformalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
13. Doręczenie wypisu aktu notarialnego w obrocie zagranicznym . . 160
14. Akty notarialne jako wartość historyczno -badawcza . . . . . . . . . . . . 166
15. Elektroniczny akt notarialny – wnioski de lege ferenda . . . . . . . . . . 168
Literatura podstawowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Artykuł 92 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Literatura podstawowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
1. Struktura aktu notarialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
2. Części składowe (elementy formalne) aktu notarialnego . . . . . . . . . 198
2.1. Data sporządzenia aktu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
2.2. Miejsce sporządzenia aktu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
2.3. Dane osobowe notariusza oraz siedziba jego kancelarii . . . . . . 207
2.4. Uczestnicy aktu notarialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
2.4.1. Oznaczenie osób fi zycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
2.4.2. Oznaczenie osób prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
2.4.3. Oznaczenie ułomnych osób prawnych . . . . . . . . . . . . . . . 223
2.4.4. Oznaczenie osób działających w imieniu osób
prawnych oraz ułomnych osób prawnych . . . . . . . . . . . . 226
2.4.5. Zasady reprezentacji wybranych podmiotów i sposoby
oznaczenia osób działających jako piastun organu oraz
jego pełnomocnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
2.4.5.1. Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach
wykonywania uprawnień przysługujących
Skarbowi Państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
2.4.5.2. Ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o szczególnych
uprawnieniach ministra właściwego do spraw
Skarbu Państwa oraz ich wykonywaniu
w niektórych spółkach kapitałowych lub
grupach kapitałowych prowadzących
działalność w sektorach energii elektrycznej,
ropy naftowej oraz paliw gazowych . . . . . . . . . . 278
2.4.6. Oznaczenie innych osób obecnych przy sporządzeniu
aktu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
2.5. Stwierdzenie w akcie oświadczeń stron z powołaniem się
na okazane dokumenty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
2.6. Stwierdzenie faktów i istotnych okoliczności, które zaszły
przy spisywaniu aktu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
2.7. Stwierdzenie, że akt został odczytany, przyjęty i podpisany . . 320
2.8. Podpisy biorących udział w akcie oraz osób obecnych
przy sporządzeniu aktu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
2.9. Podpis notariusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
6
Spis treści
3. Brak umiejętności lub możliwości złożenia podpisu przez osobę
biorącą udział w akcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
4. Forma aktu notarialnego a zamieszczenie w akcie treści istotnych
dla czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
5. Pojęcie, znaczenie oraz zakres obrotu prawnego z udziałem
notariusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
Literatura podstawowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
5.1. Przedmioty obrotu cywilnoprawnego wymagające
zachowania formy aktu notarialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
5.2. Tytuły prawne legitymizujące uprawnienie
do nieruchomości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
Literatura podstawowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
5.3. Sposoby oznaczenia nieruchomości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380
5.3.1. Oznaczenie nieruchomości oraz działki (parceli) . . . . . 380
5.3.2. Oznaczenie i charakter wpisów według wymogów
katastralnych (ewidencyjnych) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388
5.3.3. Oznaczenie nieruchomości według ich rodzajów
oraz sposobu korzystania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399
5.3.4. Wieczystoksięgowe oznaczenie nieruchomości . . . . . . . 412
5.4. Obrót częścią nieruchomości a jej odłączenie
lub przyłączenie do księgi wieczystej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437
Literatura podstawowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437
5.5. Podział nieruchomości w celu zniesienia współwłasności . . . . 456
Literatura podstawowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456
5.6. Obrót nieruchomością (częścią nieruchomości) obciążoną
oraz ustanowienie obciążenia na nabytej nieruchomości . . . . . 480
Literatura podstawowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480
5.7. Obrót masą majątkową . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500
5.7.1. Pojęcie masy majątkowej (majątku) w obrocie . . . . . . . . 500
5.7.2. Obrót przedsiębiorstwem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503
5.7.3. Obrót gospodarstwem rolnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510
5.7.4. Zbycie spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520
Literatura podstawowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520
5.7.4.1. Zasada swobody oświadczenia woli w prawie
spadkowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520
5.7.4.2. Umowy zbycia spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524
5.7.5. Rozporządzenie majątkiem po ustaniu wspólności
ustawowej małżonków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549
6. Notariat oraz księgi wieczyste gwarantem bezpieczeństwa
prawnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553
Literatura podstawowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553
6.1. Pozanotarialne obowiązki notariusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 554
7
Spis treści
6.2. Zasada legalizmu w postępowaniu notarialnym
oraz wieczystoksięgowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555
6.3. Obowiązek notariusza zapoznania się z treścią księgi
wieczystej a kognicja sądu wieczystoksięgowego . . . . . . . . . . . 575
6.4. Wpis konstytutywny jako element wzmacniający obrót
nieruchomościami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 581
6.5. Sporządzenie aktu notarialnego a data złożenia wniosku
zamieszczonego w akcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583
6.6. Kolejność rozpoznania wniosków o wpis w księdze wieczystej 585
6.7. Instytucja mocy wstecznej wpisu w księdze wieczystej . . . . . . 587
Artykuł 93 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 589
Artykuł 94 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 590
Literatura podstawowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 591
1. Doniosłość oraz znaczenie prawne odczytania aktu notarialnego . 592
2. Obowiązek odczytania aktu notarialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 599
3. Zasada unitas actus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 614
4. Odczytanie załączników do aktu notarialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 631
5. Niedopuszczalność wywabiania i wyskrobywania wyrazów oraz
liter aktu notarialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 635
6. Sposób zamieszczania poprawek oraz skreślania wyrazów . . . . . . . 636
Artykuł 95 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 640
Skorowidz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 647
1. Źródła prawa
KEZN
k.c.
k.k.
k.k. z 1932 r.
kon. has.
Konstytucja RP
k.p.a.
k.p.c.
k.r.o.
k.s.h.
k.z.
og.pr.cyw.
ord. pod.
Wykaz skrótów
– uchwała nr 19 Krajowej Rady Notarialnej z 12 grudnia
1997 r. – Kodeks Etyki Zawodowej Notariusza (ze zm.)
– ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U.
Nr 16, poz. 93 ze zm.)
– ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U.
Nr 88, poz. 553 ze zm.)
– rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 11 lip-
ca 1932 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 60, poz. 571
ze zm.) – uchylone
– Konwencja znosząca wymóg legalizacji zagranicz-
nych dokumentów urzędowych sporządzona w Ha-
dze 5 października 1961 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 112,
poz. 938)
– Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia
1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.)
– ustawa z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania
administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 98,
poz. 1071 ze zm.)
– ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania
cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.)
– ustawa z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opie-
kuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.)
– ustawa z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek han-
dlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.)
– rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 paź-
dziernika 1933 r. – Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82,
poz. 598 ze zm.) – uchylone
– dekret z 12 listopada 1946 r. – Przepisy ogólne prawa
cywilnego (Dz.U. Nr 67, poz. 369 ze sprost.)
– ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa
(tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.)
9
Wykaz skrótów
p.o.p.c.
p.p.m.
p.p.s.a.
p.w.k.c.
p.w.k.r.o.
p.w.pr. o not.
pr. bank.
pr. czek.
pr. not.
pr. o. ks. wiecz.
pr. o not. z 1951 r.
pr. o not. z 1989 r.
pr. rzecz.
pr. spółdz.
pr.u.n.
pr. weksl.
p.w.pr.rzecz. i pr.ks.
reg.w.u.KRN
rozp. dot. nadzoru
10
– ustawa z 18 lipca 1950 r. – Przepisy ogólne prawa cy-
wilnego (Dz.U. Nr 34, poz. 311 ze zm.) – uchylona
– ustawa z 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne między-
narodowe (Dz.U. Nr 80, poz. 432)
– ustawa z 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowa-
niu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153,
poz. 1270 ze zm.)
– ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadza-
jące kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.)
– ustawa z 25 lutego 1964 r. – Przepisy wprowadzające
kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 60)
– ustawa z 14 lutego 1991 r. – Przepisy wprowadzające
ustawę – Prawo o notariacie oraz o zmianie Kodeksu
postępowania cywilnego i ustawy o księgach wieczy-
stych (Dz.U. Nr 22, poz. 92)
– ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst
jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.)
– ustawa z 28 kwietnia 1936 r. – Prawo czekowe (Dz.U.
Nr 37, poz. 283 ze zm.)
– ustawa z 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (tekst
jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.)
– dekret z 11 października 1946 r. – Prawo o księgach
wieczystych (Dz.U. Nr 57, poz. 320 ze zm.)
– ustawa z 25 maja 1951 r. – Prawo o notariacie (tekst
jedn. Dz.U. z 1963 r. Nr 19, poz. 106 ze zm.) – uchy-
lona
– ustawa z 24 maja 1989 r. – Prawo o notariacie (Dz.U.
Nr 33, poz. 176 ze zm.) – uchylona
– dekret z 11 października 1946 r. – Prawo rzeczowe
(Dz.U. Nr 57, poz. 319 ze zm.) – uchylony
– ustawa z 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze
(tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.)
– ustawa z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe
i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 175,
poz. 1361 ze zm.)
– ustawa z 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe
(Dz.U. Nr 37, poz. 282 ze zm.)
– dekret z 11 października 1946 r. – Przepisy wprowa-
dzające prawo rzeczowe i prawo o księgach wieczy-
stych (Dz.U. Nr 57, poz. 321 ze zm.)
– regulamin wewnętrznego urzędowania Krajowej
Rady Notarialnej
– rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 30 kwiet-
nia 1991 r. w sprawie trybu wykonywania nadzoru
nad działalnością notariuszy i organów samorządu
notarialnego (Dz.U. Nr 42, poz. 188)
rozp. MRRiB
rozp. wyk. k.w.
rozp. wyk. z 2003 r.
rozp. z 1933 r.
TFUE
u.f.k.
u.g.g.w.n
u.g.n.
u.KRS
u.k.u.r.
u.k.w.h.
u.p.c.c.
u.p.g.k.
u.p.p.
u.p.s.d.
Wykaz skrótów
– rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Bu-
downictwa z 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji
gruntów i budynków (Dz.U. Nr 38, poz. 454 ze zm.)
– rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 17 wrześ-
nia 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych
i zbiorów dokumentów (Dz.U. Nr 102, poz. 1122
ze zm.)
– rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 20 sierp-
nia 2003 r. w sprawie zakładania i prowadzenia
ksiąg wieczystych w systemie informatycznym (Dz.U.
Nr 162, poz. 1575 ze zm.)
– rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 paź-
dziernika 1933 r. – Prawo o notariacie (Dz.U. Nr 84,
poz. 609 ze zm.) – uchylone
– Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.U.
z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2 ze zm.; wersja skonsoli-
dowana Dz.Urz. UE 2010 C 83/1)
– ustawa z 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów
Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r.
Nr 215, poz. 1823 ze zm.)
– ustawa z 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce grunta-
mi i wywłaszczaniu nieruchomości (tekst jedn. Dz.U.
z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.) – uchylona
– ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieru-
chomościami (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 102,
poz. 651 ze zm.)
– ustawa z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Są-
dowym (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186
ze zm.)
– ustawa z 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju
rolnego (Dz.U. Nr 64, poz. 592 ze zm.)
– ustawa z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hi-
potece (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361
ze zm.)
– ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności
cywilnoprawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 101,
poz. 649 ze zm.)
– ustawa z 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i kar-
tografi czne (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 193,
poz. 1287 ze zm.)
– ustawa z 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach
państwowych (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 112,
poz. 981 ze zm.)
– ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i da-
rowizn (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768
ze zm.)
11
Wykaz skrótów
u.p.z.p.
u.s.g.
u.s.m.
u.s.p.
u.s.P.K.K.
u.s.w.
ustawa emerytalna z 1977 r.
ustawa emerytalna z 1989 r.
ustawa emerytalna z 1990 r.
u.w.l.
u.w.u.SP
u.VAT
u.z.w.g.
2. Czasopisma
BMS
Biul. SN
Cz. PKiNP
EPS
12
– ustawa z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospo-
darowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717
ze zm.)
– ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gmin-
nym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591
ze zm.)
– ustawa z 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach miesz-
kaniowych (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 119,
poz. 1116 ze zm.)
– ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiato-
wym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592
ze zm.)
– ustawa z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Ko-
ścioła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.
Nr 29, poz. 154 ze zm.)
– ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie wojewódz-
twa (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590
ze zm.)
– ustawa z 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu eme-
rytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich
rodzin (Dz.U. Nr 32, poz. 140 ze zm.) – uchylona
– ustawa z 24 lutego 1989 r. o zmianie ustawy o ubez-
pieczeniu społecznym
indywidualnych
i członków ich rodzin oraz o zmianie ustawy o podat-
ku rolnym (Dz.U. Nr 10, poz. 53 ze zm.)
rolników
– ustawa z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 50,
poz. 291 ze zm.)
– ustawa z 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst
jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.)
– ustawa z 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania
uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (Dz.U.
Nr 106, poz. 493 ze zm.)
– ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów
i usług (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054
ze zm.)
– ustawa z 29 czerwca 1963 r. o zagospodarowaniu
wspólnot gruntowych (Dz.U. Nr 28, poz. 169 ze zm.)
– Biuletyn Ministerstwa Sprawiedliwości
– Biuletyn Sądu Najwyższego
– „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych”
– „Europejski Przegląd Sądowy”
GSP Przeg. Orzecz.
Jur. Podat.
KPP
ŁBN
Mon. Pod.
Mon. Pol.
Mon. Praw.
Notariusz. Biul. KRN
NP
NPN
ONSA
ONSAiWSA
OSA
OSNAPiUS
OSNC
OSNCP
OSNP
OSN-ZD
OSNKW
OSN-SD
OSNwSK
OSPiKA
OSP
OTK-A
OTK-B
OTK ZU
PiP
PiZS
PN
POP
PP
PPH
Wykaz skrótów
– „Gdańskie Studia Prawnicze – Przegląd Orzecznictwa”
– „Jurysdykcja Podatkowa”
– „Kwartalnik Prawa Prywatnego”
– „Łódzki Biuletyn Notarialny”
– „Monitor Podatkowy”
– „Monitor Polski”
– „Monitor Prawniczy”
– „Notariusz. Biuletyn Krajowej Rady Notarialnej”;
www.krn.org.pl
– „Nowe Prawo”
– „Nowy Przegląd Notarialny”
– Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego
– Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego
i Wojewódzkich Sądów Administracyjnych
– Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Administracyj-
na, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1995 r.)
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego.
Izba Cywilna
(od 1995 r.)
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna,
Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
(od 1963 r. do 1994 r.)
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpie-
czeń Społecznych i Spraw Publicznych (od 2003 r.)
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Zbiór Dodatkowy
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Woj-
skowa
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinar-
nego
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Kar-
nych
– Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażo-
wych
– „Orzecznictwo Sądów Polskich”
– Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego – Zbiór
Urzędowy, seria A
– Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego – Zbiór
Urzędowy, seria B
– Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór
Urzędowy
– „Państwo i Prawo”
– „Praca i Zabezpieczenie Społeczne”
– „Przegląd Notarialny”
– „Przegląd Orzecznictwa Podatkowego”
– „Przegląd Podatkowy”
– „Przegląd Prawa Handlowego”
13
Wykaz skrótów
PPP
PS
Prok. i Pr.
PUG
SIA
SP
TPP
3. Piśmiennictwo
– „Przegląd Prawa Prywatnego”
– „Przegląd Sądowy”
– „Prokuratura i Prawo”
– „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego”
– „Studia Iuridica Agraria”
– „Studia Prawnicze”
– „Transformacje Prawa Prywatnego”
– M. Allerhand, Prawo o notariacie, Lwów 1934
– S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu
cywilnego. Księga pierwsza, Część ogólna, Warszawa
2011
M. Allerhand, Komentarz...
T. Czech, Hipoteka. Komentarz... – T. Czech, Hipoteka. Komentarz, Warszawa 2011
S. Dmowski, S. Rudnicki,
Komentarz do k.c. Księga
pierwsza
D. Dończyk, Notarialne
poświadczenie...
J. Florkowski, w: Komentarz...
B. Tymecki, w: Komentarz...
Hipoteka po nowelizacji...
(red. J. Pisuliński)
– D. Dończyk, Notarialne poświadczenie dziedziczenia.
Komentarz, Warszawa 2011
– J. Florkowski, B. Tymecki, Prawo o notariacie z ko-
mentarzem, Warszawa 1993
– Hipoteka po nowelizacji. Komentarz, M. Kućka, J. Pi-
suliński, Ł. Przyborowski, B. Swaczyna, red. J. Pisu-
liński, Warszawa 2011
E. Janeczko, Wzory...
– E. Janeczko, Wzory aktów notarialnych, Warszawa
Komentarz do k.c. Księga trzecia,
t. 1
Komentarz do k.c. Księga trzecia,
t. 2
Komentarz u.g.n.
W. Natanson, Zarys...
2011
– Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zo-
bowiązania, t. 1, G. Bieniek, H. Ciepła, S. Dmowski,
J. Gudowski, K. Kołakowski, M. Sychowicz, T. Wi-
śniewski, Cz. Żuławska, Warszawa 2011
– Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zo-
bowiązania, t. 2, G. Bieniek, H. Ciepła, S. Dmowski,
J. Gudowski, K. Kołakowski, M. Sychowicz, T. Wiś-
niewski, Cz. Żuławska, Warszawa 2011
– Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz,
G. Bieniek, S. Kalus, Z. Marmaj, E. Mzyk, red. G. Bie-
niek, Warszawa 2011
– W. Natanson, Zarys prawa o notariacie, Warszawa
1953
Nieruchomości. Problematyka
prawna...
A. Oleszko, Ustrój...
– G. Bieniek, S. Rudnicki, Nieruchomości. Problematyka
prawna, Warszawa 2011
– Prawo o notariacie. Część ustrojowa, Kluczbork–Lublin
2009
A. Oleszko, Komentarz, cz. I
– A. Oleszko, Prawo o notariacie. Komentarz, Część I,
A. Oleszko, Komentarz, cz. II
– A. Oleszko, Prawo o notariacie. Komentarz, Część II,
A. Redelbach, Komentarz...
– Prawo o notariacie. Komentarz, Toruń 2002
(w przygotowaniu)
Warszawa 2011
14
S. Rudnicki, Komentarz k.w...
S. Rudnicki, G. Rudnicki,
Komentarz k.c. Księga druga
Rozprawy
E. Skowrońska -Bocian,
Komentarz do k.c. Księga czwarta
S. Szer, Prawo o notariacie...
I Kongres...
II Kongres...
III Kongres...
System P.C., t. 1
System P.C., t. 2
System P.P., t. 1
System P.P., t. 2
System P.P., t. 3
System P.P., t. 4
System P.P., t. 5
System P.P., t. 10
System P.P., t. 11
4. Pozostałe skróty
ETS
GIIF
IS
KRK
KRN
Wykaz skrótów
– S. Rudnicki, Komentarz do ustawy o księgach wie-
czystych i hipotece oraz do przepisów o postępowaniu
w sprawach wieczystoksięgowych, Warszawa 2010
– S. Rudnicki, G. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cy-
wilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczo-
we, Warszawa 2011
– Rozprawy z prawa prywatnego, prawa o notariacie
i prawa europejskiego ofi arowane Panu Rejentowi
R. Sztykowi, red. E. Drozd, A. Oleszko, M. Pazdan,
Kluczbork 2007
– E. Skowrońska -Bocian, Komentarz do kodeksu cywil-
nego. Księga czwarta. Spadki, Warszawa 2011
– S. Szer, Prawo o notariacie. Komentarz do czynności
notarialnych, Warszawa 1934
– Księga pamiątkowa I Kongresu Notariuszy RP, Poznań
1993
– II Kongres Notariuszy RP. Referaty i opracowania, Po-
znań–Kluczbork 1999
– III Kongres Notariuszy RP. Referaty i opracowania,
Warszawa–Kluczbork 2006
– System Prawa Cywilnego, t. 1, Część ogólna, S. Grzy-
bowski, Ossolineum 1974
– System Prawa Cywilnego, t. 2, Własność i inne prawa
rzeczowe, red. J. Ignatowicz, Ossolineum 1977
– System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część
ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2007
– System Prawa Prywatnego, t. 2, Prawo cywilne – część
ogólna, red. Z. Radwański, Warszawa 2008
– System Prawa Prywatnego, t. 3, Prawo rzeczowe,
red. T. Dybowski, Warszawa 2007
– System Prawa Prywatnego, t. 4, Prawo rzeczowe,
red. E. Gniewek, Warszawa 2007
– System Prawa Prywatnego, t. 5, Prawo zobowiązań –
część ogólna, red. E. Łętowska, Warszawa 2006
– System Prawa Prywatnego, t. 10, Prawo spadkowe,
red. B. Kordasiewicz, Warszawa 2009
– System Prawa Prywatnego, t. 11, Prawo rodzinne
i opiekuńcze, red. T. Smyczyński, Warszawa 2009
– Europejski Trybunał Sprawiedliwości
– Główny Inspektor Informacji Finansowej
– Izba Skarbowa
– Krajowy Rejestr Karny
– Krajowa Rada Notarialna
15
Wykaz skrótów
KRS
Lex
LexPolonica
RIN
SN
TK
TS
UOKiK
WSD
– Krajowy Rejestr Sądowy
– System Informacji Prawnej Wolters Kluwer
– Serwis Prawniczy LexisNexis
– Rada Izby Notarialnej
– Sąd Najwyższy
– Trybunał Konstytucyjny
– Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dawny
ETS – Europejski Trybunał Sprawiedliwości)
– Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
– Wyższy Sąd Dyscyplinarny
5. Orzeczenia sądów administracyjnych, w których nie podano urzędowej publi-
kacji, opublikowane są w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych
http://orzeczenia.NSA.gov.pl.
Uwaga: Artykuły bez podania bliższego określenia oznaczają ustawę z 14 lutego 1991 r.
– Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.).
„Główna korzyść formy aktu notarialnego dla obrotu prawnego po-
lega na tym, że daje ona zewnętrzny dokładny wyraz oświadczeń
woli stron, stanowiąc maksimum gwarancji, iż wyrażona przez nie
treść czynności odpowiada ich woli, w szczególności wyklucza ona
wątpliwość co do defi nitywnego charakteru oświadczeń woli, usu-
wając w ten sposób niepewność, czy oświadczenia stron były jedy-
nie pertraktacjami, a przede wszystkim stanowi ona raz na zawsze
dowód w przyszłości niezależny od zawodnej pamięci ludzkiej, że
stwierdzona przy zachowaniu szczególnej formy czynność prawna
rzeczywiście dokonana została” (z uchwały całej Izby Cywilnej SN
z 3 kwietnia 1937 r., C.Prez. 5/36, PN 1937, nr 13–14, s. 25 i n.).
Wprowadzenie
Funkcje publiczne państwa w zakresie obrotu prawnego mogą być mo-
nopolizowane (centralizowane) w strukturach urzędniczych i w pod-
porządkowaniu służbowym. Wyrazem takiej właśnie struktury były
państwowe biura notarialne.
Racjonalny ustawodawca nie tylko, że nie monopolizuje wszystkich
funkcji publicznych państwa w formach urzędniczych, ale pozwala
podmiotom prawa prywatnego na coraz szerszy wybór uzyskiwania
właściwych dokumentów urzędowych przez powołane przez Państwo
odrębne, wyspecjalizowane instytucje prawa publicznego, do których
w pierwszym rzędzie zaliczamy notariat.
Instytucja publicznego notariatu, mimo różnych form ustrojowo-
-organizacyjnych, funkcjonuje nieprzerwanie od 1 stycznia 1934 r.
(z pominięciem okresu II wojny światowej). Notariat polski zawsze peł-
nił funkcje publiczne państwa. Znaczenie notariatu wypływa z tego, co
stanowi podstawę tego zawodu. Było i jest nią zaufanie publiczne do no-
tariusza. Zaufanie to umacnia w pierwszym rzędzie państwo w drodze
uchwalonych ustaw, ale je ugruntowuje i umacnia obywatel, oczekując
od notariusza takiego ukształtowania swoich stosunków prawnych,
które zapewnią mu stabilność i bezpieczeństwo jego mienia i praw.
17
Wprowadzenie
Notariat spełnia w życiu prawnym funkcję specyfi czną. Ustawodawca
powierza mu bowiem jurysdykcję niesporną oraz prewencyjną pole-
gającą na sporządzaniu różnorodnych dokumentów, „którym strony
zobowiązane są lub pragną nadać znamię wiary publicznej” (por. np.
art. 1 § 1 w zw. z art. 2 § 2). Notariat funkcjonuje zatem zarówno w in-
teresie państwa, jak i w interesie społeczeństwa. Państwo bierze pew-
nego rodzaju odpowiedzialność za sposób i uczciwość funkcjonowania
notariatu. Samoistność tej funkcji – jak podkreślał jeden z twórców
polskiego notariatu profesor Władysław Leopold Jaworski (Reforma
notariatu, Kraków 1929) – polega na tym, że notariusz jako „organ
jurysdykcji prewencyjnej nadać ma czynnościom prawnym taką for-
mę i taką treść, jakie są potrzebne, aby wolę stron doprowadzić do
zgodności z prawem obowiązującym, ażeby dać jej wyraz jasny i nie-
dopuszczający wątpliwości, oraz aby zapobiec rozdźwiękowi między
skutkami zamierzonymi, a tymi jakie z czynności notarialnej wynika-
ją; powinien on ukształtować akt notarialny w taki sposób, aby żadne
z zawartych w nim postanowień nie kryło w sobie zalążka przyszłych
nieporozumień”.
Zacytujmy jeszcze jeden autorytet prawniczy ówczesnego okresu,
dra Maurycego Allerhanda, profesora Uniwersytetu Jana Kazimierza,
członka Komisji Kodyfi kacyjnej: „Działalność notariusza jest w pew-
nym kierunku prawotwórcza, bo postanowienia zawarte w aktach no-
tarialnych, mają taką samą doniosłość, jak przepis ustawy i przyczy-
niają się do pewności obrotu”.
Notariusz strzeże przede wszystkim legalności czynności prawnych do-
konywanych przez strony, ale nie jest tylko wykonawcą zaleceń stron,
ponieważ do „czynności notariusza przywiązana jest powaga wiary
publicznej” (wszystkie cytaty pochodzą z PN 1937, nr 23, s. 3 i n.).
***
Najnowsze orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości (wielka izba)
instytucję notariatu w państwach Unii Europejskiej nie zaliczyło do
organów sprawujących władzę publiczną w rozumieniu art. 51 Trak-
tatu. W wyrokach mających tę samą datę – 24 maja 2011 r. – w spra-
wach przeciwko Belgii, Niemcom, Grecji, Francji, Luksemburgowi,
18
Wprowadzenie
Portugalii i Austrii, Trybunał wprawdzie zastrzegł, że zapadłe wyroki
dotyczą wyłącznie warunku przynależności państwowej ustanowione-
go w krajowych ustawach notarialnych w odniesieniu do dostępu do
zawodu notariusza zastrzeżonego tylko dla obywateli danego państwa
i nie odnoszą się do kwestii ustrojowych organizacji „notariatu jako ta-
kiego”, to jednak uzasadnienia tychże orzeczeń nie pozostawiają wąt-
pliwości, iż w ocenie tej przeważyły argumenty z zakresu zapewnienia
swobody przedsiębiorczości działalności poszczególnych notariatów
na zasadzie konkurencji oraz świadczenia usług w ramach wolnego
zawodu. Według Trybunału Sprawiedliwości wymóg obywatelstwa
danego państwa dla powołania kandydata na notariusza jest sprzecz-
ny z art. 51 TFUE (por. art. 11 pkt 1 in principio).
Niekwestionowana przez Trybunał Sprawiedliwości obowiązująca
we wszystkich państwach Unii Europejskiej zasada terytorializmu
oznacza, że notariusz każdego państwa – członka Unii Europejskiej
– może wykonywać swoje kompetencje (funkcje) tylko na terytorium
państwa, które go powołało na to stanowisko (zob. A. Oleszko, Ko-
mentarz, cz. I, s. 39).
Dokonana przez Trybunał Sprawiedliwości wykładnia art. 51 TFUE
w odniesieniu do określenia „wykonywania władzy publicznej” nie
musi oznaczać zmiany ustrojowej polskiego notariatu. Można wyra-
żać przekonanie, że nadal będzie uznawany za instytucję prawa pu-
blicznego wykonującą zadania publiczne państwa w zakresie szeroko
rozumianego organu ochrony (jurysdykcji) prewencyjnej, „dążąc do
syntezy obustronnych celów: zgodności z obowiązującym prawem
oraz ochroną praw jednostki”. Potwierdzeniem tego kierunku jest
m.in. rozszerzenie od 2 października 2008 r. kompetencji notariatu
o nową doniosłą czynność notarialną, jaką jest sporządzanie notarialne-
go poświadczenia dziedziczenia (art. 79 pkt 1a w zw. z art. 95a–95p).
***
Systematyka ustawy – Prawo o notariacie zawiera na tyle wyodręb-
nione części regulacyjne, które z powodzeniem mogą stanowić w mia-
rę „zamknięte”, „wyodrębnione” instytucje prawne takie jak akty
notarialne (art. 91–95) czy notarialne poświadczenie dziedziczenia
19
Wprowadzenie
(art. 95a–95p). Są one bowiem samodzielnymi dokumentami notarial-
nymi odgrywającymi znaczące funkcje w obrocie prawnym.
Potwierdzeniem takiego właśnie wyodrębnienia jest wydany przez
LexisNexis oczekiwany Komentarz: Notarialne poświadczenie dziedzicze-
nia, Warszawa 2011, sędziego Sądu Najwyższego Dariusza Dończyka.
Obecnie ukazuje się komentarz do aktów notarialnych (art. 91–95),
które w obrocie prawnym zajmują dominującą funkcję ze względu na
niepowtarzalną doniosłość prawną, jaka inkorporowana jest w tym
dokumencie. Najpełniejszym wyrazem podkreślenia „maksimum
gwarancji” aktów notarialnych w obrocie prawnym jest cytowana na
wstępie uchwała z 1937 r. całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, pod-
jęta na samym początku obowiązywania zunifi kowanego polskiego
prawa o notariacie. Zasadnicza teza tej uchwały zachowuje nie tylko
pełną aktualność, ale przede wszystkim silną wymowę intelektualną
wyrażającą zaufanie do instytucji notariatu publicznego tkwiącego
swoimi korzeniami w podstawach notariatu łacińskiego. Polski usta-
wodawca zdecyduje, czy łacińskie podstawy funkcjonowania notaria-
tu publicznego zostaną utrzymane po przystąpieniu państwa do Unii
Euro pejskiej.
Komentowane poszczególne przepisy art. 91–95 wymagały uwzględ-
nienia również innych uregulowań prawa notarialnego bądź odwoła-
nia się do opracowania Prawo o notariacie. Komentarz. Część I, Lexis-
Nexis, Warszawa 2011. Zaznaczono to w tekście przez odpowiednie
„odesłanie” do danego artykułu oraz zamieszczonego przy nim spisu
treści bądź przez podanie numeru tezy. W taki sam sposób odnoszo-
no się do przygotowywanej publikacji Prawo o notariacie. Komentarz.
Część II obejmującej Dział II – Czynności notarialne.
Lublin, grudzień 2011 r.
USTAWA
z dnia 14 lutego 1991 r.
Prawo o notariacie
(tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158; zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 37, poz. 286;
Nr 166, poz. 1317; Dz.U. z 2010 r. Nr 182, poz. 1228; Dz.U. z 2011 r. Nr 85, poz. 458;
Nr 87, poz. 483; Nr 106, poz. 622, Nr 142, poz. 830)
......................................................................................................................
(wyciąg)
DZIAŁ II
Czynności notarialne
.......................................................................................................................
Rozdział 3
Akty notarialne
Art. 91. KOMPETENCJE NOTARIUSZA SPORZĄDZENIA AKTU
NOTARIALNEGO
Art. 91. Notariusz sporządza akt notarialny, jeżeli wymaga tego
przepis prawa lub taka jest wola stron.
Literatura podstawowa:
M. Bednarek, Mienie. Komentarz do art. 44–553 kodeksu cywilnego, Kraków 1997; G. Bie-
niek, W sprawie podmiotowych praw rzeczowych w nowym kodeksie cywilnym, „Rejent”
21
Art. 91
Dział II. Czynności notarialne
2008, nr 2, s. 23–53; tenże, Prawo pierwokupu w praktyce notarialnej, ŁBN 2006, nr 4,
s. 7–11; tenże, Prawo pierwokupu, odkupu, wykupu i pierwszeństwo nabycia, w: Nierucho-
mości. Problematyka prawna..., s. 507–541; S. Breyer, Przymus notarialny w ogniu kryty-
ki, PN 1934, nr 4, s. 5–8; tenże, Wpis ostrzeżenia, PN 1950, nr 5–6, s. 381–383; tenże,
Zagadnienie uporządkowania własności chłopskiej, PiP 1959, nr 8–9, s. 224–229; tenże,
Uregulowanie własności gospodarstw rolnych, SP 1973, nr 38, s. 96–128; tenże, Przenie-
sienie własności nieruchomości, Warszawa 1975; S. Cichosz, Redakcja i strona prawna
dokumentów notarialnych, BMS 1955, nr 3, s. 29–35; H. Ciepła, Prawne skutki uregulo-
wania własności gospodarstw rolnych, Warszawa 1982; P. Czubik, Zachowanie formy aktu
notarialnego w przypadku pełnomocnictwa udzielonego za granicą – kilka uwag w nawią-
zaniu do praktyki notarialnej, „Rejent” 2004, nr 1, s. 23–42; tenże, Prawo właściwe dla
formy umowy dotyczącej przeniesienia własności nieruchomości położonej w Polsce i zawie-
ranej inter absentes przez strony znajdujące się w różnych państwach, NPN 2010, nr 4,
s. 5–15; E. Drozd, Problematyka formy czynności prawnych na tle art. 77 k.c., SP 1973,
nr 38, s. 201–220; tenże, Forma czynności prawnych zastrzeżona wolą stron, ZN UJ,
Nr CCCXLVI. Prace z wynalazczości i ochrony własności intelektualnej 1974, nr 1, s. 17–31;
tenże, Przeniesienie własności nieruchomości, Warszawa–Kraków 1974; tenże, Forma aktu
notarialnego, w: I Kongres..., s. 7–19; tenże, Z problematyki zawarcia umowy w formie
aktu notarialnego, „Rejent” 1966, nr 4–5, s. 18–26; tenże, Rozwiązanie umowy przenoszą-
cej własność nieruchomości, w: Obrót nieruchomościami w praktyce notarialnej, Kraków
1997, s. 5–22; tenże, Czynności notarialne z elementem zagranicznym w obrocie nierucho-
mościami (zagadnienia wybrane), w: II Kongres..., s. 7–30; tenże, System P.P., t. 2,
s. 117–127; E. Drozd, Z. Truszkiewicz, Gospodarka gruntowa i wywłaszczanie nierucho-
mości. Komentarz, Kraków 1995; Z. Dąbrowski, Przepisy ograniczające obrót nieruchomoś-
ciami, PN 1947, t. II, s. 428–438; M. Drwięga, Forma zewnętrzna aktów notarialnych, PN
1934, nr 2, s. 5; J. Glass, Jeszcze w sprawach formy zewnętrznej aktów notarialnych,
PN 1934, nr 3, s. 12; K. Gliwa -Gwiliński, Czynności notarialne według obowiązujących
obecnie przepisów, „Notariat – Hipoteka” 1936, nr 20–21, s. 207–209; M. Gdesz, Prawno-
sądowe problemy stanu prawnego nieruchomości poniemieckich, PS 2001, nr 3, s. 128–137;
J. Glass, Rzut oka na polską ustawę notarialną, PN 1933, nr 10, s. 188–189; M. Gintowt,
S. Rudnicki, Problematyka prawna nieruchomości, Warszawa 1976, s. 309–311; S. Grzy-
bowski, O pochopnym utrzymaniu w kodeksie cywilnym konstrukcji umowy o przeniesieniu
własności, w: Rozprawy z polskiego i europejskiego prawa prywatnego. Księga pamiątkowa
ofi arowana Profesorowi Józefowi Skąpskiemu, Kraków 1994, s. 85–92; J. Gwiazdomorski,
Nowe przepisy o formie czynności prawnych. Księga pamiątkowa ku czci Kamila Stefki,
Warszawa 1967, s. 79–89; E. Gniewek, Obrót nieruchomościami skarbowymi i samorzą-
dowymi, Kraków 1999; tenże, O prawie własności w kontekście prac Komisji Kodyfi kacyj-
nej Prawa Cywilnego, „Rejent” 2008, nr 2, s. 54–67; J. Górecki, Umowne prawo pierwoku-
pu, Kraków 2000; tenże, Prawo pierwokupu, Kraków 2002; tenże, Forma umów
obligacyjnych i rzeczowych w prawie prywatnym międzynarodowym, Katowice 2007; J. Ja-
cyszyn, Polski notariusz w Unii Europejskiej, „Rejent” 2004, nr 3–4, s. 68–85; F. Jaglarz,
Jeszcze w kwestii przymusu (monopolu) notarialnego, „Głos Prawa” 1934, nr 1, s. 3;
W.L. Jaworski, Reforma notariatu, Kraków 1929; A. Jedliński, Pozorność jako wada czyn-
ności prawnej i konsekwencje prawne pozorności, „Rejent” 2005, nr 5, s. 67–79; S. Kalu-
siński, Prawo o notariacie – uwagi wizytatora, NPN 1999, nr 1, s. 33–41; M. Kłos, Wspól-
ność majątku spadkowego, Warszawa 2004; K. Knopek, Dokument w procesie cywilnym,
22
Aleksander Oleszko
Rozdział 3. Akty notarialne
Art. 91
Poznań 1993; P. Kaliński, Akt notarialny – szczególna postać dokumentu urzędowego jako
dowód w postępowaniu cywilnym, „Rejent” 1996, nr 11, s. 67–79; K. Korzan, Rola aktu
notarialnego w ugodowym rozwiązaniu spraw majątkowych w krajowym i międzynarodo-
wym obrocie cywilnym (granice kompetencji), „Rejent” 1998, nr 4, s. 57–98; P. Kuliński,
Akt notarialny – szczególna postać dokumentu urzędowego jako dowód w postępowaniu cy-
wilnym, „Rejent” 1996, nr 11, s. 59–69; A. Matakiewicz, O zamieszczenie nazwy „akt no-
tarialny”, PN 1934, nr 12, s. 14–15; A. Meszorer, Z problematyki aktów notarialnych za-
wartych przed notariuszami niemieckimi na ziemiach polskich w okresie okupacji
hitlerowskiej, BMS 1961, nr 10, s. 44–54; W. Natanson, Tendencje rozwojowe instytucji
przymusu notarialnego, PN 1934, nr 6, s. 2–4; tenże, Klucz notarialny do polskiego prawa
cywilnego, PN 1947, nr 7–8, s. 107–109; M. Nazar, w: System P.P., t. 11, s. 229–418 i s.
907–931; A. Oleszko, Przymus notarialny, „Rejent” 1994, nr 5, s. 9–30; tenże, Ustrój...,
s. 137–143; tenże, Znaczenie tytułu prawnego sporządzonego na gruncie kodeksu cywilne-
go austriackiego oraz kodeksu cywilnego niemieckiego dla oceny skutków nabycia własności
nieruchomości z dniem 1 stycznia 1947 r., „Rejent” 2007, nr 3, s. 9–31; J. Pazdan, Forma
czynności prawnych dokonywanych na ziemiach polskich w czasie drugiej wojny światowej,
„Rejent” 2005, nr 9, s. 11–22; M. Pazdan, Czynności notarialne w międzynarodowym pra-
wie spadkowym, „Rejent” 1998, nr 4, s. 95–115; tenże, Bezwarunkowa sprzedaż nierucho-
mości wbrew umownemu prawu pierwokupu, w: Obrót nieruchomościami w praktyce nota-
rialnej, Kraków 1997, s. 161–176; J.S. Piątowski, Problematyka prawna obrotu gruntami
chłopskimi, Warszawa 1961; tenże, w: System P.C., t. 2, s. 245–255; W. Prądzyński, Prze-
miana na ziemiach zachodnich. Przeniesienie własności nieruchomości bez zezwolenia wła-
dzy administracyjnej, PN 1947, t. I, s. 192–196; A. Pyrzyńska, Rozwiązanie umowy przez
strony, Warszawa 2000; Z. Radwański, Wykładnia oświadczeń woli składanych indywidu-
alnym adresatom, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992; (red.), Forma notarialna jako rę-
kojmia obrotu prawnego, PN 1937, nr 17–18, s. 9–10; S. Rudnicki, Własność nieruchomo-
ści, Warszawa 2007; tenże, Akt notarialny, w: Nieruchomości. Problematyka prawna,
s. 13–26; tenże, Ekspektatywa nabycia własnoś ci, tamże, s. 74–78; tenże, Odstąpienie od
umowy i rozwiązanie umowy przeniesienia włas ności nieruchomości, tamże, s. 450–455;
tenże, Przewłaszczenie nieruchomości na zabezpieczenie, tamże, s. 554–557; A. Sadowski,
Załączniki do aktu notarialnego, „Rejent” 2008, nr 8, s. 111–121; S. Sieczkowski, Art. 82
Prawa o notariacie, Oświadczenie P. Ministra Sprawiedliwości, PN 1933, nr 11, s. 3–4;
Z. Sieńko, Postanowienia ogólne, „Notariat–Hipoteka” 1934, nr 6, s. 42–44; E. Skowrońska-
-Bocian, Małżeńskie ustroje majątkowe, Warszawa 2008; J. Sławski, Forma zewnętrzna
aktów notarialnych, PN 1934, nr 1, s. 5–6; M. Słomka, Złożenie oświadczenia woli w for-
mie aktu notarialnego, PS 2005, nr 3, s. 17–47; S. Sołtysiński, Czynności rozporządzające.
Przyczynek do analizy podstawowych pojęć cywilistycznych, w: Rozprawy z prawa cywilne-
go. Księga pamiątkowa ku czci Witolda Czachórskiego, Warszawa 1985, s. 301–312;
W. Stefaniuk, Forma umów zobowiązujących do rozporządzeń wymagających formy szcze-
gólnej, PS 2010, nr 11–12, s. 46–51; A. Stelmachowski, Czy umowa sprzedaży nierucho-
mości musi być zawarta w formie aktu notarialnego, PiP 1959, nr 8–9, s. 362–371; W. Sty-
bel, Załączniki do aktu notarialnego, BMS 1956, nr 9, s. 32–36; B. Swaczyna, Umowne
zniesienie współwłasności nieruchomości, Warszawa 2004; J. Szachułowicz, Znaczenie ak-
tów notarialnych sporządzonych przez notariuszy niemieckich na terenie Polski w okresie
okupacji, NP 1959, nr 11, s. 1325–1334; tenże, Własność publiczna, Warszawa 2000;
tenże, Obrót nieruchomościami pomiędzy podmiotami administracji publicznej na tle ure-
23
Art. 91
Dział II. Czynności notarialne
gulowań Kodeksu cywilnego, w: Prace z prawa prywatnego. Księga pamiątkowa ku czci Sę-
dziego Janusza Pietrzykowskiego, Warszawa 2000, s. 309–322; A. Szpunar, Forma umowy
o przeniesienie własności nieruchomości, w: Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa dla
uczczenia pracy naukowej Kazimierza Przybyłowskiego, Kraków–Warszawa 1964,
s. 365–374; tenże, Zakres formy notarialnej przy przeniesieniu własności nieruchomości,
NP 1987, nr 9, s. 17–29; tenże, Z problematyki nieformalnych umów o przeniesienie wła-
sności nieruchomości, „Palestra” 1964, nr 6, s. 25–34; Cz. Tabęcki, Nabycie udziału spad-
kowego w oznaczonej rzeczy (nieruchomości), PN 1948, nr 1, s. 35–42; B. Tymecki, Nota-
riat i czynności notarialne, Białystok 1988, s. 84–97; M. Walasik, Poddanie egzekucji
aktom notarialnym, Warszawa 2008; J. Wasilkowski, Prawo własności w PRL, Warszawa
1972; G. Wolak, Forma czynności prawnych ad solemnitatem w kodeksie spółek handlo-
wych a postępowanie rejestrowe, „Prawo Spółek” 2010, nr 6, s. 21–31; K. Wolny, Przepisy
językowe w prawie o notariacie, PN 1934, nr 15–16, s. 19–24; M. Wrzołek -Romańczuk,
Rozwiązanie umownego stosunku pracy wskutek oświadczenia woli stron, w: Prace z prawa
prywatnego. Księga pamiątkowa ku czci Sędziego Janusza Pietrzykowskiego, Warszawa
2000, s. 339–375; S. Wójcik, Forma czynności prawnych w świetle zasad polskiego prawa
cywilnego oraz stanowiska Polski wobec Unii Europejskiej (zagadnienia ogólne), „Rejent”
1998 nr 4, s. 140–153.
1. POJĘCIE ORAZ NAZWA „AKT NOTARIALNY”
2. CELE I FUNKCJE FORMY AKTU NOTARIALNEGO
3. FORMA AKTU NOTARIALNEGO A AKT NOTARIALNY
s. 63
4. RODZAJE (KATEGORIE) AKTÓW NOTARIALNYCH
5. WYŁĄCZNOŚĆ KOMPETENCYJNA SPORZĄDZANIA AKTÓW
s. 28
s. 25
s. 43
NOTARIALNYCH
s. 65
6. MOC URZĘDOWA AKTÓW NOTARIALNYCH W ŚWIETLE PRZEPISÓW
INTERTEMPORALNYCH
s. 73
7. AKTY NOTARIALNE SPORZĄDZONE POD OKUPACJĄ NIEMIECKĄ
8. AKT NOTARIALNY JAKO DOKUMENT URZĘDOWY
s. 93
8.1. NOTARIUSZ JAKO WYSTAWCA AKTU NOTARIALNEGO
8.2. MOC DOWODOWA AKTU NOTARIALNEGO
8.3. OBALENIE DOMNIEMAŃ BEZ OGRANICZEŃ DOWODOWYCH
8.4. OGRANICZENIA DOWODOWE
s. 111
s. 97
s. 93
s. 87
s. 104
8.4.1. KOGNICJA SĄDU WIECZYSTOKSIĘGOWEGO
8.4.2. OGRANICZENIA DOWODOWE PRZEWIDZIANE W ART. 246
s. 111
I 247 K.P.C.
s. 114
8.5. WADLIWIE SPORZĄDZONY AKT NOTARIALNY
s. 121
9. ZAWIADOMIENIE ADRESATA CZYNNOŚCI PRAWNEJ ZAWARTEJ W AKCIE
NOTARIALNYM
s. 134
10. AKT NOTARIALNY A ZAŁĄCZNIK DO AKTU NOTARIALNEGO
11. ZASTĄPIENIE FORMY AKTU NOTARIALNEGO
s. 154
12. SKUTKI OBROTU NIEFORMALNEGO
s. 142
s. 139
24
Aleksander Oleszko
Rozdział 3. Akty notarialne
Art. 91
13. DORĘCZENIE WYPISU AKTU NOTARIALNEGO W OBROCIE
ZAGRANICZNYM
s. 160
14. AKTY NOTARIALNE JAKO WARTOŚĆ HISTORYCZNO-BADAWCZA
15. ELEKTRONICZNY AKT NOTARIALNY – WNIOSKI DE LEGE FERENDA
LITERATURA PODSTAWOWA
s. 168
s. 166
s. 168
1. Pojęcie oraz nazwa „akt notarialny”
1. Już w okresie trwających prac nad unifi kacją polskiego prawa o nota-
riacie podejmowano próby normatywnego określenia aktu notarialne-
go jako „pisma sporządzonego przez notariusza z zachowaniem form
przewidzianych w prawie obejmującego tylko jednostronne oświad-
czenie lub jednostronną czynność rodzącą skutki prawne, które przez
przyjęcie w osobnym akcie nabywa skuteczności prawnej, lub co do
której uprawdopodobniono, że skutek ma nastąpić za granicami pań-
stwa. W tym ostatnim wypadku notariusz może wydać stronie orygi-
nał spisanego aktu, składając do swoich akt odpis aktu”. Projektowano
też, że „aktem notarialnym jest pisemne stwierdzenie przez notariu-
sza woli stron w przedmiocie dokonania czynności prawnej, rodzącej
prawa i obowiązki między nimi”, czy wreszcie, że „aktem notarialnym
jest pisemne, dokonane przez notariusza i czyniące zadość określonym
w ustawie formalnościom stwierdzające rodzące prawa i obowiązki
prawne oświadczenie woli stron lub takiego oświadczenia jednej stro-
ny” (W.L. Jaworski, Reforma..., s. 156 i 202).
Na tle trwającej dyskusji wokół ustawowego określenia aktu notarial-
nego podnoszono, że przepisy prawa notarialnego powinny jedynie
wyraźnie określać w tym dokumencie, iż oświadczenia stron „rodzą
prawa i obowiązki czy też nie”. Natomiast kwalifi kacja odnosząca się
do oświadczenia składającego się na dany rodzaj czynności prawnej
powinna zostać pozostawiona doktrynie oraz orzecznictwu. Z tego
też punktu widzenia poddawano krytyce ograniczenie w akcie no-
tarialnym stwierdzenia tylko jednostronnego oświadczenia woli,
które miałoby być przyjęte w drugim akcie notarialnym jako dowód
dojścia do skutku żądanej czynności prawnej (W.L. Jaworski, Refor-
ma..., s. 203).
25
Art. 91
Dział II. Czynności notarialne
2. Ustawodawca w żadnej ustawie notarialnej nie wskazał defi nicji aktu
notarialnego, co chyba jest zbyteczne. Jednakże niezwłocznie po wej-
ściu w życie z dniem 1 stycznia 1934 r. zunifi kowanego polskiego prawa
o notariacie stwierdzono liczne przypadki nietytułowania sporządzone-
go aktu jako „akt notarialny”, argumentując taką praktykę tym, że rozp.
z 1933 r. wśród wymogów formalnych nie wymienia konieczności za-
warcia nazwy „akt notarialny”, jeżeli tylko sporządzony dokument od-
powiada wszystkim przewidzianym prawem przesłankom formalnym.
W takim wypadku okoliczność samej nazwy „akt notarialny” jest bez
znaczenia. W innych sytuacjach zawarcia umowy sprzedaży, udzielenia
pełnomocnictwa do zawarcia umowy o skutkach rozporządzających
sporządzono czynność pod nazwą protokołu notarialnego, zachowu-
jąc wszystkie przesłanki formalne przewidziane dla aktu notarialnego
(A. Matakiewicz, O zamieszczenie nazwy „akt notarialny”, s. 14).
Zwracając uwagę na powyższe rozbieżności praktyki notarialnej, od
samego początku obowiązywania rozp. z 1933 r. podnoszono, że przez
zamieszczenie samej nazwy „akt notarialny” notariusz nadaje stosow-
nemu dokumentowi większą powagę i cechę dokumentu publicznego
i usuwa w tym względzie wszelkie wątpliwości. W zakresie wymaganej
staranności zawodowej notariusz nie zamieszczając nazwy „akt nota-
rialny”, a tylko zadowalając się przestrzeganiem wymogów formalnych
przewidzianych dla tego rodzaju dokumentu, może narazić strony na
niepotrzebne spory i konfl ikty, a nawet na niepewność sędziego hipo-
tecznego dokonującego wpisu prawa do księgi wieczystej (gruntowej),
który mógłby uznać, że odnośny akt powinien stanowić dowód zacho-
wania formy aktu notarialnego dla wymaganej prawem formy czynności
prawnej i przez swoją wyraźną nazwę „akt notarialny” czynić zadość tej
właśnie formie szczególnej czynności prawnej pod rygorem bezwzględ-
nej nieważności, a więc odmawiał wpisu prawa w księdze wieczystej
(A. Matakiewicz, O zamieszczenie nazwy „akt notarialny”, s. 14).
Podnoszono również, że chociaż poprzednie regulacje prawa notarial-
nego obowiązujące przed 1 stycznia 1934 r. nie wymagały formalne-
go nazewnictwa „akt notarialny”, to jednak powszechnym zwyczajem
praktyki było zamieszczanie tej nazwy i nie było to tylko wyrazem
prawa zwyczajowego.
26
Aleksander Oleszko
Rozdział 3. Akty notarialne
Art. 91
3. Istota sprawy z oczywistych względów nie odnosiła się do samej na-
zwy „akt notarialny”, ale do zachowania wymagań formalnych prze-
widzianych dla tego rodzaju formy czynności notarialnej pod rygorem
utraty mocy urzędowej takiego dokumentu (por. art. 84 w zw. z art. 88
rozp. z 1933 r.).
W rezultacie przyjęto, że „każdy akt notarialny powinien być na wstę-
pie oznaczony nazwą »akt notarialny« gdyż wymagają tego przepisy
odnoszące się do bezwzględnego wymogu zachowania dla wskaza-
nych czynności prawnych formy aktu notarialnego, przeto wymóg ten
na gruncie prawa notarialnego może być spełniony tylko przez sporzą-
dzenie aktu notarialnego, a nie innego rodzaju czynności notarialnej,
w tym także protokołu notarialnego, choćby dokument ten czynił za-
dość wszystkim wymogom aktu notarialnego”.
Zapewnienie wyłączności kompetencyjnej notariusza sporządzającego
akt notarialny (zob. pkt 5) i daleko idące sformalizowanie jego wy-
mogów (art. 92–94) stanowi wystarczającą „gwarancję” bezpieczeń-
stwa obrotu prawnego z „udziałem” tego dokumentu urzędowego
(zob. pkt 8).
4. Ilekroć odnosimy się do określenia „akt notarialny”, tylekroć mamy
wyłącznie na uwadze akt sporządzony na terytorium państwa polskie-
go przez polskiego notariusza według wymogów określonych polskim
prawem o notariacie.
Co do zasady terytorializmu oraz kompetencyjności notariusza do do-
konywania czynności notarialnych zob. A. Oleszko, Komentarz, cz. I,
pkt 3 komentarza do art. 1.
Nie ma zatem „polskiego notariusza” w Unii Europejskiej (J. Jacyszyn,
Polski notariusz..., s. 68) ani też czynności notarialnych w między-
narodowym prawie prywatnym (M. Pazdan, Czynności notarialne...,
s. 99 i n.), a tym bardziej „europejskich systemów notarialnych”
(V. Tomala, Notariusz i notariat w Europie, „Rejent” 1998, nr 4, s. 125).
Każda czynność notarialna, w tym zwłaszcza akt notarialny spo-
rządzony za granicą przez notariusza państwa obcego, nie jest rele-
wantny polskiemu aktowi notarialnemu (E. Drozd, Czynności nota-
27
Art. 91
Dział II. Czynności notarialne
rialne..., s. 152). Akt notarialny pochodzący od notariusza państwa
obcego może mieć znaczenie prawne tylko wówczas, gdy prawo tego
państwa jest w danym wypadku prawem właściwym dla formy czyn-
ności prawnej, o czym rozstrzyga norma prawa prywatnego między-
narodowego (E. Drozd, w: System P.P., t. 2, s. 155).
Identyczne stanowisko wyraził Sąd Najwyższy, odnosząc się do aktów
notarialnych sporządzonych pod okupacją niemiecką przez notariuszy
niemieckich (zob. pkt 7).
Należy przyjąć, że akt notarialny jest dokumentem urzędowym, jeżeli
przy jego sporządzeniu zachowano przepisy Prawa o notariacie regu-
lujące tryb sporządzenia oraz wymogi określające wymagania formal-
ne (E. Drozd, System P.P., t. 2, s. 160).
Nietrafny jest pogląd twierdzący, że „umowy o przeniesienie własnoś-
ci nieruchomości zawarte za granicą zawsze wymagają formy aktu no-
tarialnego, albowiem podlegają zawsze co do formy prawu polskiemu”
(S. Rudnicki, w: S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywil-
nego. Księga I, Warszawa 2001, s. 252).
5. Nie jest aktem notarialnym, mimo jego nazwy, dokument sporzą-
dzony nie przez notariusza, przez notariusza zawieszonego w czyn-
nościach zawodowych (art. 68) bądź dotknięty wadami istotnymi
(konstytutywnymi) eliminującymi taki dokument z obrotu prawnego
(zob. pkt 8).
2. Cele i funkcje formy aktu notarialnego
6. Od chwili wprowadzenia w art. 82 rozp. z 1933 r. obowiązującej w ca-
łym kraju formy aktu notarialnego podejmowane były dążenia do
uchylenia tego obowiązku, upatrując w nim „haracz dla włościan” oraz
wolę wyzwolenia z „pęt” notariatu. Podnoszono, że obrót nieruchomo-
ściami powinien odbywać się „na słowo”, a co najwyżej przy zachowa-
niu zwykłego pisma i obecności świadków. Postulowano odejście od
„przymusu notarialnego” względem nieruchomości poniżej 5 ha bądź
wartości nieprzekraczającej ówczesnych 3000 zł.
28
Aleksander Oleszko
Rozdział 3. Akty notarialne
Art. 91
7. Występując przeciwko takiemu „zaślepieniu”, w literaturze przedmio-
tu zwracano przede wszystkim uwagę na to, że forma aktu notarialne-
go – dla doniosłych z punktu widzenia celów państwa i obywateli:
1) uwzględnia wszelkie obowiązujące normy ustawowe,
2) daje jasny wyraz woli stron,
3) rodzi przewidywalne przez strony skutki prawne,
4) stanowi podstawę wpisu do księgi wieczystej,
5) wprowadza powszechny porządek prawny,
6) zapewnia pewność i bezpieczeństwo w zakresie obrotu podstawo-
wym bogactwem narodowym, jakim jest ziemia.
Dokumentować takie czynności prawne może tylko „prawnik publicz-
ny”, jakim jest notariusz dający największą rękojmię właściwego zała-
twienia sprawy i odpowiedzialny materialnie za dokonanie czynności
sprzecznej z prawem.
8. Ponoszenie przez stronę kosztów sporządzenia aktu notarialnego za
ustanowioną „opiekę” prawną stanowi minimalny koszt w porówna-
niu z licznymi nieszczęściami osobistymi związanymi z pozaprawnym
obrotem nieruchomości, nie wspominając o jeszcze większych szko-
dach ponoszonych przez państwo i gospodarkę.
Rozwijająca się akcja antynotarialna pod hasłem „taniości” obrotu
i ochrony praw jednostki oceniana była jako „udział nieodpowiedzial-
nych pokątnych doradców” mający wyłącznie wyraz propagandowy.
Reakcją na powyższy populizm było stosunkowo liczne orzecznictwo
Sądu Najwyższego, którego tenor był następujący: „szczególne względy
powodują, że nawet kodeksy cywilne, które uznają zasadę swobody co
do formy dokonywania czynności prawnej, w pewnych mniej licznych
przypadkach przepisują zachowanie określonej formy czyniąc z niej
przesłankę ważności czynności – np. art. 109 k.z., ale także § 883 au-
striackiego kodeksu cywilnego oraz § 125 niemieckiego kodeksu cy-
wilnego” (cytat za PN 1937, nr 17–18, s. 11).
Racją jest dobro publiczne realizujące się przez celowe zabezpiecze-
nie interesów stron kontraktujących w zakresie obrotu nieruchomości
(tamże, s. 11).
29
Art. 91
Dział II. Czynności notarialne
9. Regulację formy czynności prawnej obejmują przepisy art. 73–81 k.c.
Chodzi tu o ujęcie w określonej formie oświadczenia lub oświadczeń
woli podmiotów tych czynności; przepisy art. 78 i 79 k.c. odnoszą for-
mę wprost do „treści oświadczenia woli”. Do kręgu tej problematyki nie
należą inne elementy wywierające jakiś wpływ na czynność prawną –
takie jak np. wpis do księgi wieczystej, ale – jak wielokrotnie zauważa
orzecznictwo Sądu Najwyższego (o czym niżej) – wpis może wzmac-
niać formę czynności prawnej w sensie zapewnienia bezpieczeństwa
dokonywanego obrotu prawnego, w tym zwłaszcza nieruchomościami
(Z. Radwański, w: System P.P., t. 2, s. 114–117).
10. Przewidziana w art. 60 k.c. ogólna reguła określana powszechnie jako
„zasada swobody formy” doznaje licznych wyjątków w odniesieniu do
wyróżnionych w ustawie rodzajów czynności prawnych, dla których
przewidziane zostały formy szczególne dla wyrażenia treści oświad-
czenia woli. Również same strony mogą zastrzec formę szczególną dla
dokonania czynności prawnej – art. 76 k.c. – w postaci pactum de for-
ma. Z uwagi na skutki niezachowania przewidzianej formy wyodręb-
nia się m.in. formę pod rygorem nieważności (ad solemnitatem).
Wśród kwalifi kowanych form pisemnych wyszczególnia się formę aktu
notarialnego. Polega ona na sporządzeniu przez notariusza dokumen-
tu obejmującego oświadczenie (oświadczenia) woli.
Ustawodawca, a przede wszystkim orzecznictwo, precyzuje in casu
różne cele formy aktu notarialnego (o czym niżej), mając przede
wszystkim na uwadze aktywną, a nawet konstytutywną funkcję no-
tariusza jako osoby zaufania publicznego, któremu ustawodawca na
zasadzie wyłączności kompetencyjnej (zob. pkt 5) powierzył sporzą-
dzenie aktów notarialnych obejmujących oświadczenia woli czynności
prawnych.
Precyzowane cele i funkcje formy aktu notarialnego – najogólniej
rzecz ujmując – odnoszą się do dwóch zasadniczych sfer: zakresu tre-
ści oświadczenia woli podlegającego formie zastrzeżonej przez ustawę
pod rygorem nieważności oraz ograniczeń dowodowych.
Co do zakresu dokumentowania oświadczeń woli w akcie notarialnym
zob. art. 92 § 1 pkt 5 oraz § 3.
30
Aleksander Oleszko
Rozdział 3. Akty notarialne
Art. 91
Co do aktu notarialnego jako dokumentu urzędowego w postępowa-
niu dowodowym zob. A. Oleszko, Komentarz, cz. II, pkt 7 komentarza
do art. 91.
11. W tym miejscu należy jedynie zwrócić uwagę, że liberalny kierunek
podejścia do przepisów o formie czynności prawnych (zob. zwłaszcza
A. Szpunar, Forma umowy..., s. 365 i n.; tenże, Zakres formy..., s. 3)
stanowił wyraz szerszej tendencji, która przejawiała się także na tle
wykładni art. 246 k.p.c. i art. 74 k.c. Dokonana z dniem 1 lipca 1996 r.
reforma postępowania cywilnego odwróciła tę tendencję (zo
Pobierz darmowy fragment (pdf)
