Darmowy fragment publikacji:
JAGIELLOŃSKIE STUDIA SOCJOLOGICZNE
Auschwitz, Holokaust, antysemityzm… Te trzy słowa symbole ewokują całą listę pytań
badawczych. Czym jest dzisiaj dla nas – mieszkańców Polski – Auschwitz? Jaką wiedzę
na temat obozu posiadamy, zwłaszcza czy wiemy, że Żydzi stanowili największą grupę
ofiar? Czego symbolem jest dla nas – Polaków – Auschwitz, szczególnie czy jest raczej
symbolem polskiego męczeństwa, czy żydowskiego Holokaustu? Jaki jest stosunek Po-
laków do Żydów? Jak szeroko rozpowszechniony i jak głęboki jest antysemityzm w Pol-
sce, w jej różnych regionach i środowiskach? Czy mamy do czynienia z jednego rodzaju
antysemityzmem czy z różnymi antysemityzmami? Co o Auschwitz, Zagładzie i Żydach
wiedzą i sądzą młodzi Polacy? Jak efektywne są rozmaite działania edukacyjne i informa-
cyjne dotyczące Zagłady i Auschwitz? Jaki skutek odniosły debaty o stosunkach polsko-
-żydowskich wywołane publikacją książek Jana Tomasza Grossa? Jak doświadczenie wizyty
w miejscach pamięci, takich jak Auschwitz, Majdanek czy Treblinka, zmienia myślenie
młodych? Czy wzrost wiedzy o Zagładzie i Auschwitz zmienia postawy, zwłaszcza czy eli-
minuje antysemityzm? Niniejszy tom zawiera artykuły, w których podjęto próbę udzielenia
odpowiedzi na te pytania.
Ze Wstępu dr. hab. Marka Kuci
www.wuj.pl
A
N
T
Y
S
E
M
I
T
Y
Z
M
,
H
O
L
O
K
A
U
S
T
,
A
U
S
C
H
W
I
T
Z
I
W
B
A
D
A
N
A
C
H
S
P
O
Ł
E
C
Z
N
Y
C
H
ANTYSEMITYZM,
HOLOKAUST,
AUSCHWITZ
W BADANIACH SPOŁECZNYCH
pod redakcją Marka Kuci
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
JSS_kucia.indd 1
2011-11-30 11:41:59
ANTYSEMITYZM,
HOLOKAUST,
AUSCHWITZ
: $ $1,$ +632( =1 +
ANTYSEMITYZM,
HOLOKAUST,
AUSCHWITZ
: $ $1,$ +632( =1 +
SRGUHGDNFMÈ0DUND.XFL
:\GDZQLFWZR8QLZHUV\WHWX-DJLHOORñVNLHJR
Seria: Jagiellońskie Studia Socjologiczne
Książka dofi nansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Instytutu Socjologii
REDAKCJA NAUKOWA
dr hab. Marek Kucia
RECENZENT
prof. dr hab. Antoni Sułek
PROJEKT OKŁADKI
Agnieszka Winciorek
© Copyright by Marek Kucia Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Wydanie I, Kraków 2011
All rights reserved
Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszech-
niany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących,
nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez
uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy
ISBN 978-83-233-3227-5, e-ISBN (wersja elektroniczna) 978-83-233-8372-7
www.wuj.pl
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków
tel. 12-631-18-80, tel./fax 12-631-18-83
Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98
tel. kom. 0506-006-674, e-mail: sprzedaz@wuj.pl
Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325
Spis treści
Marek Kucia, Wstęp. Badania społeczne antysemityzmu, Zagłady i Auschwitz
65 lat po II wojnie światowej ......................................................................................
Marek Kucia, Polacy wobec Auschwitz, Zagłady i Żydów w świetle badań
socjologicznych z 2010 roku i badań wcześniejszych ..............................................
Katarzyna Stec, Symbolika i znaczenia miejsc pamięci utworzonych na terenach
byłych obozów koncentracyjnych i zagłady z perspektywy współczesnego
młodego człowieka .......................................................................................................
Marek Kucia, Marta Duch-Dyngosz, Mateusz Magierowski, Pamięć zbiorowa
o Auschwitz i stosunek do Żydów w trzech wspólnotach pamięci katolików
w Polsce. Wyniki badania jakościowego ...................................................................
Marta Duch-Dyngosz, Upamiętnianie Żydów w krajobrazie kulturowym Bobowej.
„Przepracowanie pamięci”? ........................................................................................
Mateusz Magierowski, „Przeciw-historia” w dyskursie elit symbolicznych
i w pamięci zbiorowej. O społecznych reperkusjach publikacji książki
Strach Jana Tomasza Grossa w Polsce ........................................................................
Łukasz Opozda, Lęk przed Strachem. Recepcja książki Jana Tomasza Grossa
w środowiskach polskiej skrajnej prawicy ................................................................
Abstracts ..............................................................................................................................
Informacje o autorach ........................................................................................................
7
11
37
55
93
115
139
169
173
Marek Kucia
Wstęp. Badania społeczne antysemityzmu,
Zagłady i Auschwitz 65 lat po II wojnie światowej
W 2010 roku minęło 65 lat od zakończenia II wojny światowej. Dnia 27 stycz-
nia 1945 roku został wyzwolony obóz Auschwitz – miejsce, które pochłonęło
najwięcej ofi ar niemieckiego nazistowskiego ludobójstwa; miejsce, w którym
zginęła największa liczba Żydów – ofi ar Zagłady i, nie licząc Warszawy, naj-
większa liczba Polaków (w rozumieniu etnicznym) – ofi ar wojny; symbol ludo-
bójstwa, zagłady Żydów, męczeństwa narodów i narodowości, w tym Polaków.
Auschwitz – miejsce, gdzie śmierć poniosło prawie milion spośród około sześciu
milionów Żydów, ofi ar Holokaustu (por. Gilbert 2000), i gdzie Żydzi stanowili
większość z ponad co najmniej miliona stu tysięcy ofi ar obozu (por. Piper 1992)
– jest też swoistym symbolem antysemityzmu: uprzedzeń, nienawiści i dyskrymi-
nacji Żydów wiodących aż do ich unicestwienia.
Chociaż mija siódma dekada od zakończenia wojny i pośród żyjących znajdują
się już nieliczni jej świadkowie, II wojna światowa pozostaje ważnym elementem
pamięci zbiorowej w Polsce (por. Kwiatkowski i in. 2010). Ostatnia wojna, tragedia
ludności polskiej, w tym zagłada prawie całej trzyipółmilionowej żydowskiej spo-
łeczności Polski, stosunek Polaków do Żydów przed wojną, podczas wojny i okupa-
cji oraz po wojnie były i są tematami szerokich i intensywnych debat publicznych,
jakie zaowocowały publikacją eseju Jana Błońskiego Biedni Polacy patrzą na getto
(1987) oraz książek Jana Tomasza Grossa Sąsiedzi (2000), Strach (2008) i Złote żni-
wa (2011). W tym kontekście ważnymi kwestiami pozostają Auschwitz, Holokaust
i antysemityzm. Te trzy słowa symbole ewokują całą listę pytań badawczych. Czym
jest dzisiaj dla nas – mieszkańców Polski – Auschwitz? Jaką wiedzę na temat obozu
posiadamy, zwłaszcza czy wiemy, że Żydzi stanowili największą grupę ofi ar? Czego
symbolem jest dla nas – Polaków – Auschwitz, szczególnie czy jest raczej symbolem
polskiego męczeństwa, czy żydowskiego Holokaustu? Jaki jest stosunek Polaków do
Żydów? Jak szeroko rozpowszechniony i jak głęboki jest antysemityzm w Polsce,
w jej różnych regionach i środowiskach? Czy mamy do czynienia z jednego rodza-
8
Marek Kucia
ju antysemityzmem, czy z różnymi antysemityzmami? Co o Auschwitz, Zagładzie
i Żydach wiedzą i sądzą młodzi Polacy? Jak efektywne są rozmaite działania eduka-
cyjne i informacyjne dotyczące Zagłady i Auschwitz? Jaki skutek odniosły debaty
o stosunkach polsko-żydowskich wywołane publikacją książek Jana Tomasza Gros-
sa? Jak doświadczenie wizyty w miejscach pamięci, takich jak Auschwitz, Majdanek
czy Treblinka, zmienia myślenie młodych? Czy wzrost wiedzy o Zagładzie i Aus-
chwitz zmienia postawy, zwłaszcza czy eliminuje antysemityzm?
Niniejszy tom zawiera artykuły, w których podjęto próbę udzielenia odpowie-
dzi na te pytania. Ich autorzy są związani z Uniwersytetem Jagiellońskim: z In-
stytutem Socjologii oraz Instytutem Europeistyki i Centrum Badań Holokaustu.
Swoje teksty napisali, opierając się na referatach wygłoszonych podczas Sympo-
zjum „Antysemityzm, Holokaust i Auschwitz w badaniach społecznych”, które
odbyło się 9 września 2010 roku w Żydowskim Muzeum Galicja w Krakowie
i było zorganizowane przez Uniwersytet Jagielloński – Instytut Socjologii i Kate-
drę Judaistyki – oraz Żydowskie Muzeum Galicja.
Artykuły zawarte w niniejszym opracowaniu powstały na podstawie empirycz-
nych badań społecznych przeprowadzonych przez autorów lub na ich zlecenie
przez instytucje badania opinii społecznej w latach 2009–2010. Niektóre z badań
własnych autorów artykułów były kontynuacją badań zrealizowanych w latach
poprzednich lub odwoływały się do nich. Dotyczy to zwłaszcza: socjologicznych
sondażowych badań nad antysemityzmem realizowanych przez zespoły pod kie-
runkiem Ireneusza Krzemińskiego w latach 1992 i 2002 (Krzemiński 1996; 2004),
etnografi cznych badań Aliny Całej nad wizerunkiem Żyda w kulturze ludowej
(Cała 2005), antropologicznych badań nad antysemityzmem tradycyjnym, kiero-
wanych przez Joannę Tokarską-Bakir (2008), oraz socjologicznych badań Marka
Kuci z lat 1998–2005 nad świadomością Auschwitz w Polsce (Kucia 2005; 2007).
Oprócz tematyki i źródeł empirycznych artykuły zawarte w tomie łączy wspól-
na, aczkolwiek szeroka perspektywa badawcza oraz inspiracje teoretyczne. Per-
spektywą łączącą prezentowane tu teksty jest perspektywa społecznych badań
empirycznych, wykorzystujących zarówno dane pochodzące z wcześniej przepro-
wadzonych badań, jak i dane wywołane metodą sondażu realizowanego albo tech-
niką wywiadu kwestionariuszowego na ogólnopolskiej próbie reprezentatywnej,
albo techniką ankiety audytoryjnej wśród młodzieży szkolnej, a także metodami
jakościowymi: dyskusja grupowa – zogniskowany wywiad grupowy oraz analiza
dyskursu. W badaniach autorów tego tomu pojawiają się też te same pytania, jak
również pytania z innych wymienionych badań prowadzonych wcześniej. Inspi-
racje teoretyczne artykułów prezentowanych w tym tomie płyną między innymi
z prac Maurice’a Halbwachsa (1969 [1925]) o „społecznych ramach pamięci”, Pau-
la Ricoeura (2007) o pamięci i zapominaniu, Pierre’a Nory (1996) o „miejscach
pamięci” oraz Iwony Irwin-Zareckiej (1994) i Barbary Misztal (2003) o „wspól-
notach pamięci”.
Wstęp. Badania społeczne antysemityzmu, Zagłady i Auschwitz 65 lat po II wojnie światowej
9
Tom otwiera artykuł Marka Kuci prezentujący i interpretujący najważniejsze
wyniki jego ogólnopolskich badań sondażowych z 2010 roku, uzupełnionych
o niektóre wyniki z jego badania jakościowego, dotyczących świadomości Au-
schwitz w Polsce oraz antysemityzmu Polaków. Wyniki sondażu z 2010 roku są
zestawione z wynikami wcześniejszych badań autora oraz z danymi pochodzący-
mi z innych źródeł.
W drugim artykule Katarzyna Stec prezentuje wyniki swoich badań i analiz
ilościowych i jakościowych, przeprowadzonych w latach 2009–2010 wśród mło-
dzieży odwiedzającej miejsca pamięci utworzone na terenach byłych obozów
koncentracyjnych i zagłady w Auschwitz-Birkenau, na Majdanku i w Treblince.
Kolejny tekst, autorstwa Marka Kuci, Marty Duch-Dyngosz i Mateusza Magie-
rowskiego, przedstawia odkrycia jakościowego badania pamięci zbiorowej o Au-
schwitz i stosunku do Żydów w trzech wspólnotach pamięci katolików w Polsce.
Badanie przeprowadzone techniką zogniskowanego wywiadu grupowego w 2010
roku z przedstawicielami trzech środowisk katolickich w trzech miastach – Klubu
Inteligencji Katolickiej w Krakowie, Rodzin Radia Maryja w Rzeszowie i Katoli-
ckiego Uniwersytetu Lubelskiego – pogłębia odkrycia sondażu Marka Kuci, któ-
rego wyniki autor omówił w artykule zamieszczonym w tym tomie.
Marta Duch-Dyngosz, opierając się na własnych badaniach jakościowych –
zogniskowanych wywiadach grupowych przeprowadzonych w 2010 roku w Bo-
bowej, przedstawia z kolei sposoby upamiętniania Żydów w tej małopolskiej miej-
scowości, będącej przed Zagładą centrum chasydyzmu.
Mateusz Magierowski, autor następnego artykułu, analizuje dyskurs różnych
polskich elit symbolicznych w debacie wokół książki Strach Jana Tomasza Grossa
oraz komentuje wyniki ogólnopolskich badań sondażowych przeprowadzonych
na początku i pod koniec dyskusji na temat tej książki w 2008 roku.
Ostatni, szósty artykuł autorstwa Łukasza Opozdy podejmuje analizę dyskursu
środowisk polskiej skrajnej prawicy w debacie o Strachu Grossa.
W artykułach zawartych w tym tomie zamieszczono pierwsze relacje z więk-
szych projektów badawczych. Każdy z autorów przygotowuje i zamierza opubli-
kować książki lub kolejne artykuły, które przyniosą pogłębione analizy prezento-
wanych tutaj wyników, ich dalsze interpretacje oraz szersze ujęcia teoretyczne. Już
te publikowane w niniejszym opracowaniu pokazują jednak, że jako społeczeń-
stwo stajemy się bardziej świadomi naszej przeszłości – jej wymiaru dotyczącego
polskich Żydów, relacji polsko-żydowskich oraz Holokaustu i Auschwitz. Stajemy
się też bardziej otwarci na innych i mniej antysemiccy. Przedstawione tu wyni-
ki społecznych badań pokazują również, jak wiele jeszcze pozostaje do zrobienia
w kwestii poznania i przyswojenia dziejów naszego kraju sprzed ponad 65 lat,
w tym zwłaszcza dziejów Zagłady, oraz ile pracy trzeba jeszcze włożyć, aby zbudo-
wać bardziej otwarte społeczeństwo.
Kraków, czerwiec 2011
Pobierz darmowy fragment (pdf)
