Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00557 010789 20677108 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Astronomia dla bystrzaków - ebook/pdf
Astronomia dla bystrzaków - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 312
Wydawca: Septem Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-246-7651-4 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> psychologia i filozofia >> psychologia >> relacje damsko-męskie
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

(Wszech)świat stoi przed Tobą otworem! Czy kiedykolwiek patrząc w gwiazdy, zastanawiałeś się, co tam naprawdę jest? Z wypiekami na twarzy obserwowałeś makietę nieba w planetarium? A może fascynują Cię zaćmienia Słońca i deszcze meteorytów? Dziś nie musisz już studiować dzieła O obrotach sfer niebieskich, by godnie nosić miano spadkobiercy Kopernika.

Astronomia to zgłębianie sekretów nieba, nauka o obiektach istniejących w kosmosie i zachodzących tam zdarzeniach. Powstała w starożytnym Babilonie, jednak do dziś ludzkość zaskakują jej odkrycia. Wszak obejmuje ona wiedzę na temat całego tajemniczego nieboskłonu nad Twoją głową. Na temat wszystkich ciał niebieskich, ich ruchów, pochodzenia, ewolucji i powstających reakcji. Na temat czerwonych gigantów, białych karłów i czarnych dziur. Na temat supernowych, asteroid, planet i mgławic. Po prostu -- bada niezgłębiony Wszechświat!

Dr Stephen P. Maran to weteran programu kosmicznego NASA i uczestnik wielu realizowanych przez Agencję Kosmiczną projektów, w tym Kosmicznego Teleskopu Hubble'a. Oprócz tego jest on redaktorem The Astronomy and Astrophysics Encyclopedia. Współtworzył także podręcznik uniwersytecki -- New Horizons in Astronomy -- oraz dwa kompendia poświęcone odkryciom w przestrzeni kosmicznej. Jest rzecznikiem prasowym Amerykańskiego Towarzystwa Astronomicznego.
Praisy
Jeśli przez całe życie czułeś, że kosmos Cię przerasta, Astronomia dla bystrzaków jest właśnie dla Ciebie.
Neil deGrasse Tyson,
astrofizyk i dyrektor planetarium Hayden w Nowym Jorku
Twoja wyprawa w kosmos

Książka zawiera tabele, mapy gwiazd i kolorowe zdjęcia!

Dodatek specjalny:
Pozycje planet w latach 2009 - 2010

Podróżniku, odkrywco, wolny człowieku...
Seria 'Dla bystrzaków' to niezbędnik każdego poszukiwacza wiedzy. Książki pisane lekkim stylem pełne są humoru, a jednocześnie zawierają czytelne informacje, przygotowane przez specjalistów w swoich dziedzinach. Dzięki nim odkryjesz, że potrafisz chłonąć wiedzę niczym gąbka, dobrze się przy tym bawiąc. Świetna lektura przy śniadaniu, w łóżku, w podróży i na bezludnej wyspie.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Astronomia dla bystrzaków Autor: Stephen P. Maran ISBN: 978-83-246-2036-4 Tytu³ orygina³u: Astronomy For Dummies 2/e Format: 180x235, stron: 320 (Wszech)œwiat stoi przed Tob¹ otworem! Czy kiedykolwiek patrz¹c w gwiazdy, zastanawia³eœ siê, co tam naprawdê jest? Z wypiekami na twarzy obserwowa³eœ makietê nieba w planetarium? A mo¿e fascynuj¹ Ciê zaæmienia S³oñca i deszcze meteorytów? Dziœ nie musisz ju¿ studiowaæ dzie³a O obrotach sfer niebieskich, by godnie nosiæ miano spadkobiercy Kopernika. Astronomia to zg³êbianie sekretów nieba, nauka o obiektach istniej¹cych w kosmosie i zachodz¹cych tam zdarzeniach. Powsta³a w staro¿ytnym Babilonie, jednak do dziœ ludzkoœæ zaskakuj¹ jej odkrycia. Wszak obejmuje ona wiedzê na temat ca³ego tajemniczego niebosk³onu nad Twoj¹ g³ow¹. Na temat wszystkich cia³ niebieskich, ich ruchów, pochodzenia, ewolucji i powstaj¹cych reakcji. Na temat czerwonych gigantów, bia³ych kar³ów i czarnych dziur. Na temat supernowych, asteroid, planet i mg³awic. Po prostu — bada niezg³êbiony Wszechœwiat! Dr Stephen P. Maran to weteran programu kosmicznego NASA i uczestnik wielu realizowanych przez Agencjê Kosmiczn¹ projektów, w tym Kosmicznego Teleskopu Hubble a. Oprócz tego jest on redaktorem The Astronomy and Astrophysics Encyclopedia. Wspó³tworzy³ tak¿e podrêcznik uniwersytecki — New Horizons in Astronomy — oraz dwa kompendia poœwiêcone odkryciom w przestrzeni kosmicznej. Jest rzecznikiem prasowym Amerykañskiego Towarzystwa Astronomicznego. Praisy Jeœli przez ca³e ¿ycie czu³eœ, ¿e kosmos Ciê przerasta, Astronomia dla bystrzaków jest w³aœnie dla Ciebie. Neil deGrasse Tyson, astrofizyk i dyrektor planetarium Hayden w Nowym Jorku Twoja wyprawa w kosmos • W (Mleczn¹) Drogê! — czyli obserwowanie nieba z w³asnego podwórka. • Uk³ady — Uk³ad S³oneczny i rubie¿e wszechœwiata. • Moja Ty gwiazdeczko — czyli rozpoznawanie planet, gwiazd i innych cia³ niebieskich. • BUM! — czyli Wielki Wybuch, kwazary, antymateria i wiele innych osobliwoœci. • „Witam was, Ziemianie” — czyli poszukiwania pozaziemskiej inteligencji (SETI). Spis treĂci O autorze ................................................................................................................................. 13 PodziÚkowania od autora ........................................................................................................ 15 WstÚp ...................................................................................................................................... 17 O ksiÈĝce .....................................................................................................................................................18 Konwencje zastosowane w ksiÈĝce ..................................................................................................................18 Czego nie czytaÊ ...........................................................................................................................................18 Naiwne zaïoĝenia ..........................................................................................................................................18 Jak podzielona jest ksiÈĝka .............................................................................................................................19 CzÚĂÊ I: OgarnÈÊ wszechĂwiat ...................................................................................................................19 CzÚĂÊ II: Wycieczka po Ukïadzie Sïonecznym ............................................................................................19 CzÚĂÊ III: Stare, dobre Sïoñce i inne gwiazdy .............................................................................................20 CzÚĂÊ IV: Nasz niezwykïy wszechĂwiat ......................................................................................................20 CzÚĂÊ V: Dekalogi ....................................................................................................................................20 CzÚĂÊ VI: Dodatki ....................................................................................................................................20 Ikony uĝyte w ksiÈĝce .....................................................................................................................................21 Co dalej .......................................................................................................................................................21 CzÚĂÊ I: OgarnÈÊ wszechĂwiat .......................................23 Rozdziaï 1: ¥wiatïo: sztuka i nauka astronomii ...................................................................... 25 Astronomia: nauka w oparciu o obserwacjÚ .....................................................................................................26 ZrozumieÊ to, co widzimy: jÚzyk Ăwiatïa .........................................................................................................27 Dziw nad dziwy, czyli planety kontra gwiazdy ............................................................................................28 JeĂli zobaczysz WielkÈ NieděwiedzicÚ, uciekaj. Nazwy gwiazd i gwiazdozbiorów ..........................................28 Co szpiegujÚ? Katalog Messiera i inne obiekty na niebie .............................................................................34 Im mniejsza, tym jaĂniejsza, czyli czym jest wielkoĂÊ gwiazdowa ...................................................................35 SpoglÈdamy na lata (Ăwietlne) ...................................................................................................................36 WciÈĝ w ruchu. Pozycje gwiazd .................................................................................................................37 Grawitacja — siïa, z którÈ lepiej nie igraÊ .......................................................................................................40 Kosmos: wciÈĝ w ruchu .................................................................................................................................41 6 Astronomia dla bystrzaków Rozdziaï 2: DoïÈcz do tysiÚcy — formy aktywnoĂci, ěródïa i materiaïy .................................. 43 Nie jesteĂ sam: kluby astronomiczne, strony internetowe i nie tylko ...................................................................43 Kluby astronomiczne ................................................................................................................................44 Strony internetowe, czasopisma, oprogramowanie .......................................................................................44 Wycieczka do obserwatorium i planetarium .....................................................................................................47 Kierunek — obserwatorium! .....................................................................................................................47 Wycieczka do planetarium ........................................................................................................................49 Wakacje z gwiazdami: spotkania obserwacyjne, wyprawy na zaÊmienia, motele dla astronomów .........................49 Ruszaj na gwiezdny zlot! ...........................................................................................................................50 Idě na caïoĂÊ — wyprawy na zaÊmienie Sïoñca ...........................................................................................50 Motele astronomiczne ...............................................................................................................................53 Rozdziaï 3: Wyruszamy na ïowy: sprzÚt do obserwacji nieba .................................................. 55 Geografia nieba — elementarz .......................................................................................................................56 Gdy Ziemia wiruje… ...............................................................................................................................56 …nie traÊ z oczu Gwiazdy Polarnej ...........................................................................................................57 Obserwacja okiem nieuzbrojonym ..................................................................................................................59 SiÚgamy dalej: lornetka i teleskop ...................................................................................................................61 Lornetka: przeczesujemy niebo ..................................................................................................................61 Teleskop: gdy liczy siÚ bliskoĂÊ ..................................................................................................................63 Zaplanuj swojÈ podróĝ po Ăwiecie astronomii ..................................................................................................68 Rozdziaï 4: RozpÚdzeni goĂcie na nocnym niebie: meteory, komety i sztuczne satelity ......... 71 Meteory: „spadajÈca gwiazda” .......................................................................................................................71 Wypatrujemy meteorów sporadycznych i bolidów ........................................................................................73 Oczy utkwione w radiant: deszcz meteorów ................................................................................................74 Komety: brudne kule lodu .............................................................................................................................77 Gïowa i warkocz — budowa komety ..........................................................................................................78 Oczekiwanie na „kometÚ stulecia” .............................................................................................................81 Polujemy na „grubego zwierza” .................................................................................................................82 Sztuczne satelity: miïoĂÊ i nienawiĂÊ ...............................................................................................................85 Wypatrujemy sztucznych satelitów .............................................................................................................85 „Rozkïad jazdy” satelitów — gdzie szukaÊ .................................................................................................87 CzÚĂÊ II: Wycieczka po Ukïadzie Sïonecznym ................. 89 Rozdziaï 5: Ziemia i KsiÚĝyc — dobrana para ......................................................................... 91 Ziemia pod astronomicznym mikroskopem ......................................................................................................92 Jedyna w swoim rodzaju: unikalne cechy naszej Ziemi .................................................................................92 Strefy wpïywu: budowa Ziemi ...................................................................................................................93 Rzut oka na ziemski czas, pory roku i rachubÚ lat ............................................................................................95 Wieczne orbitowanie .................................................................................................................................95 Pochylamy siÚ nad porami roku .................................................................................................................97 Ile lat ma Ziemia? ....................................................................................................................................99 Spis treĂci 7 ZrozumieÊ KsiÚĝyc .....................................................................................................................................100 Wycia nadszedï czas: fazy KsiÚĝyca .........................................................................................................100 W cieniu: obserwujemy zaÊmienia KsiÚĝyca ..............................................................................................102 CiÚĝka sprawa — geologia KsiÚĝyca ........................................................................................................103 Teoria Wielkiego Zderzenia, czyli jak narodziï siÚ KsiÚĝyc ........................................................................106 Rozdziaï 6: Merkury, Wenus i Mars — najbliĝsi sÈsiedzi Ziemi ............................................ 109 GorÈcy, spÚkany, zryty kraterami: przedstawiamy Merkurego .........................................................................109 Sucha, górzysta, ociekajÈca kwasem — trzymaj siÚ z daleka od Wenus ...........................................................111 Czerwony, zimny i jaïowy — odkrywamy zagadki Marsa ...............................................................................112 Gdzie jest woda z tamtych lat? ................................................................................................................112 Czy na Marsie istniaïo ĝycie? ..................................................................................................................114 Planetologia porównawcza, czyli Ziemia — miejsce inne niĝ wszystkie ...........................................................115 Obserwacja planet grupy ziemskiej ...............................................................................................................116 Czym jest elongacja, koniunkcja i opozycja ...............................................................................................116 Podziwiamy fazy Wenus .........................................................................................................................119 Mars zatacza pÚtlÚ ..................................................................................................................................121 Merkury: bÈdě lepszy od Kopernika ........................................................................................................123 Rozdziaï 7: Pas planetoid i obiekty bliskie Ziemi .................................................................. 127 Krótki wypad na pas planetoid .....................................................................................................................127 Obiekty bliskie Ziemi — czy sÈ groěne? .......................................................................................................129 Gdy nadejdzie ta chwila: przesuwamy asteroidÚ ........................................................................................130 Zawczasu ostrzeĝony na czas uzbrojony: badamy obiekty bliskie Ziemi ......................................................131 W poszukiwaniu maïych Ăwietlnych punktów ....................................................................................................132 Wyznaczamy moment zakrycia planetoidalnego ........................................................................................133 I Ty moĝesz pomóc .................................................................................................................................133 Rozdziaï 8: Jowisz i Saturn: wielkie kule gazu ...................................................................... 135 CiĂnienie roĂnie — wyprawa do wnÚtrza Jowisza i Saturna ............................................................................135 Jowisz — niedoszïa gwiazda ........................................................................................................................136 Wielka Czerwona Plama .........................................................................................................................137 KsiÚĝyce galileuszowe .............................................................................................................................138 Gïówna atrakcja naszego Ukïadu Sïonecznego: oczy na Saturna! ...................................................................141 Wïadca pierĂcieni ...................................................................................................................................142 Burza szaleje na Saturnie ........................................................................................................................143 Kierunek: Tytan .....................................................................................................................................143 Rozdziaï 9: Odlot na caïego: Uran, Neptun, Pluton i dalej ..................................................... 145 Przeïamujemy lody w kontaktach z Uranem i Neptunem ...............................................................................145 Cel: Uran! „Przewrócona” planeta i jej charakterystyka ............................................................................146 Wbrew naturze: Neptun i jego ksiÚĝyc ......................................................................................................147 Pluton — „planeta” ekscentryczna ...............................................................................................................147 KsiÚĝyc wierny swojej planecie .................................................................................................................148 Ile planety w planecie? ............................................................................................................................149 8 Astronomia dla bystrzaków Zapnij pasy: wyprawa do pasa Kuipera ........................................................................................................149 Obserwujemy dalekie planety zewnÚtrzne ......................................................................................................150 Podziwiamy Urana ................................................................................................................................150 Neptun — prawie jak gwiazda ................................................................................................................151 Pluton — tylko dla orïów ........................................................................................................................152 CzÚĂÊ III: Stare, dobre Sïoñce i inne gwiazdy ............... 153 Rozdziaï 10: Sïoñce — nasza ziemska gwiazda .................................................................... 155 Sïoñce — garĂÊ faktów ................................................................................................................................155 Rozmiary i ksztaït Sïoñca: wielki bÈbel gazu .............................................................................................156 Budowa Sïoñca: pomiÚdzy jÈdrem a koronÈ .............................................................................................157 AktywnoĂÊ sïoneczna — co tam siÚ wïaĂciwie dzieje? ................................................................................159 Wiatr sïoneczny kontra ziemska magnetosfera ...........................................................................................162 Sïoneczne Biuro ¥ledcze, czyli tajemnica zaginionych neutrin ....................................................................163 Cztery miliardy i Ăwieci dalej! PrzyszïoĂÊ naszego Sïoñca ..........................................................................164 OĂlepiajÈce piÚkno — bezpieczne techniki obserwacji Sïoñca .........................................................................164 Metoda projekcyjna ................................................................................................................................165 Filtry mocowane z przodu — pewne i bezpieczne .....................................................................................168 Obserwacja — sïoneczna zabawa .................................................................................................................169 Ale plama! .............................................................................................................................................169 ZaÊmienie Sïoñca ...................................................................................................................................171 Sïoñce w Sieci ........................................................................................................................................175 Rozdziaï 11: Wycieczka do gwiazd ........................................................................................ 177 Cykle ewolucyjne gwiazd .............................................................................................................................177 Mïody obiekt gwiazdowy — pierwsze dni ĝycia ........................................................................................179 Gwiazdy ciÈgu gïównego — dïugi wiek dojrzaïy .......................................................................................179 Czerwone olbrzymy — zïote lata .............................................................................................................180 Poĝegnania nadszedï czas — schyïkowy etap cyklu ĝyciowego gwiazdy ......................................................181 Barwa, jasnoĂÊ i masa gwiazdy na wykresie ...................................................................................................185 Typy widmowe gwiazd ...........................................................................................................................185 Jasno. Ciemno: klasyfikacja jasnoĂci absolutnej ..........................................................................................186 Masa determinuje typ .............................................................................................................................187 Analiza diagramu Hertzsprunga-Russella ................................................................................................188 Wierni sobie na zawsze: gwiazdy podwójne i wielokrotne ...............................................................................189 Gwiazdy podwójne a efekt Dopplera ........................................................................................................190 Robi siÚ tïoczno: gwiazdy wielokrotne ......................................................................................................193 Czas na zmiany: gwiazdy zmienne ................................................................................................................193 Gwiazdy pulsujÈce ..................................................................................................................................194 Wybuchowi sÈsiedzi: gwiazdy rozbïyskowe ...............................................................................................195 Przedstawiamy nowÈ: gwiazdy wybuchowe ...............................................................................................196 Spis treĂci 9 Kosmiczna zabawa w chowanego: gwiazdy zmienne zaÊmieniowe ..............................................................197 Zjawisko mikrosoczewkowania ................................................................................................................198 Na spotkanie z gwiezdnymi sÈsiadami ..........................................................................................................199 I Ty moĝesz pomóc .....................................................................................................................................200 Rozdziaï 12: Galaktyki: Droga Mleczna i jej kosmiczne towarzyszki ..................................... 203 W DrogÚ! (MlecznÈ) ..................................................................................................................................203 Droga Mleczna i jej prapoczÈtki ..............................................................................................................204 Jaki ksztaït ma Droga Mleczna? ...............................................................................................................205 Droga Mleczna — gdzie jej szukaÊ? ........................................................................................................206 Gromady gwiazd: galaktyczni przyjaciele ......................................................................................................207 Na luzie, czyli gromady otwarte ...............................................................................................................207 Jak sardynki w puszce: gromady kuliste ....................................................................................................209 Byïo miïo: asocjacje typu OB ..................................................................................................................210 Mgïawice dajÈ siÚ lubiÊ ................................................................................................................................210 Rozpoznajemy mgïawice planetarne .........................................................................................................212 Wspomnienie po supernowej ...................................................................................................................213 NajpiÚkniejsze mgïawice — gdzie ich szukaÊ? ..........................................................................................213 SiÚgaj dalej — pora na galaktyki ..................................................................................................................215 Galaktyka niejedno ma imiÚ .....................................................................................................................216 Galaktyki eliptyczne ................................................................................................................................217 Rzut oka na galaktyki nieregularne, karïowate i o niskiej absolutnej jasnoĂci powierzchniowej .......................218 Duuuuĝe galaktyki ..................................................................................................................................219 Odkryj GrupÚ LokalnÈ Galaktyk .............................................................................................................221 Gromady galaktyk ..................................................................................................................................222 WielkoĂci na miarÚ kosmosu: supergromady, pustki i Wielkie ¥ciany ..........................................................222 Rozdziaï 13: Skok w czarnÈ dziurÚ i na kwazary ................................................................... 225 Czarne dziury: fatalne sÈsiedztwo .................................................................................................................225 Czarna dziura w piguïce ..........................................................................................................................226 Myszkujemy we wnÚtrzu czarnej dziury ....................................................................................................226 Otoczenie czarnej dziury .........................................................................................................................228 Zakrzywienie czasoprzestrzeni .................................................................................................................229 Kwazary: zabawa definicjami .......................................................................................................................230 LinijkÚ poproszÚ .....................................................................................................................................230 Przyspieszamy do prÚdkoĂci dĝeta ...........................................................................................................231 I kwazary majÈ widma .............................................................................................................................231 Galaktyki aktywne: witaj w rodzinie kwazarów ..............................................................................................231 Klasyfikacja aktywnych jÈder galaktyk ......................................................................................................232 Aktywne jÈdra galaktyk: to siÚ nazywa siïa! ..............................................................................................233 Ujednolicony model aktywnych jÈder galaktyk ..........................................................................................234 10 Astronomia dla bystrzaków CzÚĂÊ IV: Nasz niezwykïy wszechĂwiat ......................... 235 Rozdziaï 14: Czy ktoĂ tam jest? SETI i pozasïoneczne ukïady planetarne ............................. 237 Równanie Drake’a i projekt SETI ...............................................................................................................238 Projekty SETI: nasïuchujÈc E.T. ................................................................................................................239 Lot feniksa .............................................................................................................................................241 Przeczesujemy kosmos — inne projekty w ramach SETI ..........................................................................242 DoïÈcz do projektu SETI! ......................................................................................................................244 W poszukiwaniu innych planet .....................................................................................................................244 51 Pegasi i jej gorÈcy partner ..................................................................................................................245 System planetarny Ypsilon Andromedae ..................................................................................................247 Czy gdzieĂ tam jest ĝycie? .......................................................................................................................247 Rozdziaï 15: W gïÈb ciemnej materii i antymaterii ................................................................ 249 Ciemna materia — kosmiczny klej ................................................................................................................249 Dowody na istnienie ciemnej materii ........................................................................................................250 Ciemna materia — cóĝ to takiego? ..........................................................................................................251 Po omacku, czyli poszukiwania ciemnej materii .............................................................................................252 WIMPy: sïabo widoczny znak .................................................................................................................253 MACHO i wszystko jasne ......................................................................................................................253 Soczewkowanie grawitacyjne — sporzÈdzamy mapÚ ciemnej materii ..........................................................254 Pojedynek z antymateriÈ, czyli przeciwieñstwa naprawdÚ siÚ przyciÈgajÈ .........................................................254 Rozdziaï 16: Wielki Wybuch i ewolucja WszechĂwiata ......................................................... 257 Teoria Wielkiego Wybuchu — sïuszna czy nie? ...................................................................................................258 Inflacja: kosmos siÚ rozbiega ........................................................................................................................259 CoĂ z niczego: inflacja a próĝnia ..............................................................................................................260 Zagadka brakujÈcej masy: inflacja a ksztaït wszechĂwiata ..........................................................................260 Ciemna energia: kosmiczny akcelerator .........................................................................................................261 Promieniowanie reliktowe — encyklopedia wiedzy o kosmosie .......................................................................262 NieregularnoĂci w mikrofalowym promieniowaniu tïa ................................................................................262 Mikrofalowe promieniowanie tïa i mapa wszechĂwiata ...............................................................................263 GdzieĂ, w odlegïej galaktyce: staïa Hubble’a i Ăwiece standardowe .................................................................264 Staïa Hubble’a: pomachaj galaktykom na poĝegnanie ...............................................................................264 ¥wiece standardowe: kosmiczna linijka .....................................................................................................265 CzÚĂÊ V: Dekalogi ....................................................... 267 Rozdziaï 17: DziesiÚÊ ciekawostek z dziedziny astronomii i kosmosu .................................. 269 Nosisz maleñkie meteoryty w swoich wïosach ................................................................................................269 Ogon komety czÚsto poprzedza jej jÈdro .......................................................................................................269 Ziemia jest zbudowana z wyjÈtkowo rzadko wystÚpujÈcej materii ....................................................................270 Spis treĂci 11 Przypïywy wystÚpujÈ po obu stronach Ziemi w tym samym czasie ..................................................................270 Deszcz nigdy nie dociera do powierzchni Wenus ...........................................................................................270 Na Ziemi roi siÚ od skaï pochodzenia marsjañskiego .....................................................................................270 Pluton zostaï odkryty na podstawie zaïoĝeñ bïÚdnej teorii ...............................................................................271 Plamy na Sïoñcu nie sÈ ciemne ....................................................................................................................271 Gwiazda, którÈ obserwujesz, byÊ moĝe juĝ nie istnieje ....................................................................................271 Niewykluczone, ĝe oglÈdaïeĂ Wielki Wybuch w swoim starym telewizorze .......................................................271 Rozdziaï 18: DziesiÚÊ najbardziej rozpowszechnionych faïszywych wyobraĝeñ na temat astronomii i kosmosu .................................... 273 „¥wiatïo tej gwiazdy potrzebuje tysiÈca lat Ăwietlnych, aby dotrzeÊ do Ziemi” .................................................273 Dopiero co spadïy meteoryt jest wciÈĝ gorÈcy .....................................................................................................273 Lato nadchodzi, gdy Ziemia maksymalnie zbliĝy siÚ do Sïoñca ......................................................................274 Gwiazda Poranna jest gwiazdÈ ....................................................................................................................274 GdybyĂ wybraï siÚ na wakacje na pas planetoid, zobaczyïbyĂ wokóï siebie ich niezliczone gromady ...................274 Wysadzenie ïadunkiem nuklearnym planetoidy znajdujÈcej siÚ na kursie kolizyjnym z ZiemiÈ uratuje naszÈ planetÚ ....................................................................................274 Planetoidy sÈ okrÈgïe i wyglÈdajÈ jak maïe planety ........................................................................................275 Sïoñce jest niczym niewyróĝniajÈcÈ siÚ gwiazdÈ .............................................................................................275 Teleskop Hubble’a przemierza wszechĂwiat i fotografuje obiekty z bliska ........................................................275 „Teoria Wielkiego Wybuchu legïa w gruzach” ..................................................................................................275 CzÚĂÊ VI: Dodatki .......................................................277 Dodatek A Pozycje planet w latach 2009 – 2010 ................................................................. 279 Dodatek B Mapy nieba .......................................................................................................... 287 Dodatek C Sïowniczek .......................................................................................................... 295 Skorowidz ............................................................................................................................. 299 Rozdziaï 6 Merkury, Wenus i Mars — najbliĝsi sÈsiedzi Ziemi W tym rozdziale: Ź Spotkanie z Merkurym, planetÈ najbliĝszÈ Sïoñcu. Ź Badamy Wenus — gorÈcÈ i dusznÈ od kwaĂnych deszczów. Ź Szukamy wody na Marsie. Ź WyjÈtkowoĂÊ Ziemi — na czym polega? Ź Odszukujemy i obserwujemy nasze planety-sÈsiadki. S ÈsiadujÈce z naszÈ planety grupy ziemskiej (tj. zbudowane ze skaï) moĝesz z ïatwoĂciÈ wypatrzyÊ okiem nieuzbrojonym i badaÊ teleskopem. Wiedz jednak, ĝe to, co poddaje siÚ obserwacji, pozwala rozwikïaÊ zaledwie czÚĂÊ zagadek zwiÈzanych ze Ărodowiskiem i budowÈ tych planet. Oto dlaczego wiÚkszoĂÊ informacji na temat wïaĂciwoĂci fizycznych, form geologicznych oraz dawnych i obecnych zdarzeñ zachodzÈcych na nich zostaïa uzyskana niejako poĂrednio, na drodze analizy zdjÚÊ i wyników pomiarów przesyïanych na ZiemiÚ przez miÚdzyplanetarne próbniki kosmiczne. Jak do tej pory Merkury zaledwie dwa razy goĂciï sondÚ kosmicznÈ. W latach 1973 – 74 Mariner 10 trzykrotnie wykonaï przelot obok planety, po czym odleciaï w przestrzeñ kosmicznÈ. Obecnie Merkurego bada sonda MESSENGER. Kilka sond fotografowaïo Wenus, orbitowaïo wokóï niej lub nawet na niej wylÈdowaïo. Mars byï celem wypraw wielu próbników i lÈdowników, jego powierzchniÚ eksplorowaïy roboty-ïaziki. SporzÈdzone na podstawie zebranych materiaïów mapy Wenus i Marsa sÈ bardzo dokïadne, wciÈĝ jednak brakuje nam wiedzy na temat znacznych poïaci Merkurego. W tym rozdziale przedstawiÚ Ci wiele fascynujÈcych szczegóïów dotyczÈcych naszych sÈsiadek w Ukïadzie Sïonecznym, podzielÚ siÚ równieĝ z TobÈ praktycznymi wskazówkami, które uïatwiÈ Ci obserwacjÚ tych najbliĝszych nam planet. GorÈcy, spÚkany, zryty kraterami: przedstawiamy Merkurego Pomimo trzech przelotów obok Merkurego, wykonanych przez sondÚ Mariner 10, jak do tej pory udaïo siÚ sporzÈdziÊ mapy obszaru mniejszego niĝ poïowa powierzchni tej planety. Pozostaïa czÚĂÊ bÈdě to znalazïa siÚ poza zasiÚgiem obserwacji sondy, bÈdě w momencie jej 110 CzÚĂÊ II: Wycieczka po Ukïadzie Sïonecznym zbliĝenia skryïa siÚ w ciemnoĂciach. 3 sierpnia 2004 roku NASA wystrzeliïa próbnik, którego zadaniem jest uzupeïnienie naszej — skÈpej jak do tej pory — wiedzy na temat Merkurego. W roku 2008 sonda dwukrotnie zbliĝyïa siÚ do planety, kolejne zbliĝenie jest planowane na wrzesieñ roku 2009. W roku 2011 sonda wejdzie na orbitÚ Merkurego. Na stronie internetowej http://messenger.jhuapl.edu moĝesz na bieĝÈco ĂledziÊ poïoĝenie MESSENGERa (akronim od MErcury Surface, Space ENvironment, GEochemistry, and Ranging — dosïownie „Powierzchnia, ¥rodowisko, Geochemia i Pomiary Merkurego”). Osoby zainteresowane zdjÚciami wykonanymi przez próbnik Mariner 10 mogÈ obejrzeÊ je na stronie internetowej Projektu ZdjÚciowego Merkury Mariner 10 przy Centrum Nauk Planetarnych Uniwersytetu Póïnocno-Zachodniego. Strona jest dostÚpna pod adresem http://cps.earth.northwestern.edu/merc.html. ZdjÚcia Merkurego znajdziesz równieĝ w kolorowej wkïadce w tej ksiÈĝce. Zgromadzone do tej pory informacje na temat Merkurego opierajÈ siÚ przede wszystkim na danych przesïanych przez Marinera 10 oraz na dokonywanych z Ziemi obserwacjach radioastronomicznych i analizie odbitych od powierzchni Merkurego fal radiowych: 9 Powierzchnia Merkurego przypomina powierzchniÚ ziemskiego KsiÚĝyca (zajrzyj do rozdziaïu 5.) z dominujÈcymi na niej kraterami uderzeniowymi (krater uderzeniowy to otwór w powierzchni powstaïy w wyniku uderzenia asteroidy, komety lub meteoroidu). 9 Na powierzchni Merkurego wystÚpujÈ dïugie, wijÈce siÚ ïañcuchy górskie przecinajÈce kratery uderzeniowe i inne formacje geologiczne. Powstanie gór ma najprawdopodobniej zwiÈzek z procesem kurczenia siÚ skorupy Merkurego i jej przejĂcia ze stanu pïynnego w staïy. 9 Na Merkurym znajduje siÚ mniej maïych (proporcjonalnie do liczby duĝych) kraterów niĝ na KsiÚĝycu. Podobnie jak w przypadku KsiÚĝyca charakterystycznym elementem krajobrazu Merkurego (nie ma on wïasnego satelity) sÈ pïaskowyĝe silnie usiane kraterami. Jednak w odróĝnieniu od satelity Ziemi górzyste obszary Merkurego sÈ urozmaicone delikatnie pofaïdowanymi równinami. Gdzie indziej pïaskie równiny formujÈ obszary nizinne. Basen Caloris to Ălad po najpotÚĝniejszym zderzeniu z ciaïem niebieskim, jakie miaïo miejsce na powierzchni Merkurego. Jak do tej pory nie udaïo siÚ sporzÈdziÊ jego szczegóïowej mapy, gdyĝ w momencie przelotu Marinera 10 znaczna czÚĂÊ zagïÚbienia kryïa siÚ w ciemnoĂciach. Astronomowie ostroĝnie szacujÈ, ĝe jego Ărednica moĝe wynosiÊ 1340 kilometrów, co stawiaïoby Caloris w szeregu najwiÚkszych tego rodzaju formacji terenowych w caïym Ukïadzie Sïonecznym. Basen uderzeniowy to olbrzymi krater przypominajÈcy wypeïnione lawÈ struktury na KsiÚĝycu, nazywane morzami. Dokïadnie po przeciwnej stronie planety — na antypodach Caloris — znajduje siÚ osobliwy rejon poszarpanych wzgórz i dolin. Kosmiczna kolizja, która jest odpowiedzialna za powstanie Caloris, wywoïaïa fale sejsmiczne o ogromnej sile. Przemierzywszy planetÚ zarówno w poprzek, jak i po jej powierzchni, fale te skumulowaïy siÚ dokïadnie po przeciwnej stronie planety, siejÈc katastrofalne spustoszenie. Merkury ma gÚstoĂÊ 5,4 razy wiÚkszÈ od gÚstoĂci wody. Tak wysoka gÚstoĂÊ oznacza, ĝe planeta ma duĝe, ĝelazne jÈdro stanowiÈce wiÚkszÈ jej czÚĂÊ. ZewnÚtrzna warstwa skalna, nazywana pïaszczem, ma co najmniej 610 kilometrów gruboĂci. ObecnoĂÊ globalnego pola magnetycznego, wykrytego wokóï Merkurego przez Marinera 10, skïoniïa wielu naukowców do wniosku, ĝe czÚĂÊ pokaěnego ĝelaznego jÈdra Merkurego znajduje siÚ wciÈĝ w stanie pïynnym, choÊ proste wyliczenia wskazujÈ jednoznacznie, ĝe jÈdro musiaïo ostygnÈÊ juĝ na tyle, by przybraÊ postaÊ staïÈ. Rozdziaï 6: Merkury, Wenus i Mars — najbliĝsi sÈsiedzi Ziemi 111 Merkury praktycznie pozbawiony jest atmosfery — niewielka, pozbawiona tlenu warstwa gazów jest nieprzydatna do jakichkolwiek celów praktycznych. Na planecie wystÚpujÈ skrajne róĝnice temperatur: w ciÈgu dnia siÚga ona maksymalnie 465,5ºC, by w nocy spaĂÊ do –184,4ºC. Strefy w pobliĝu biegunów planety, charakteryzujÈce siÚ niezwykle wysokim wspóïczynnikiem odbicia radarowego, mogÈ wskazywaÊ na znajdujÈce siÚ tam duĝe iloĂci lodu leĝÈcego na wiecznie zacienionych dnach kraterów. Jednym z zadañ MESSENGERa jest weryfikacja tej hipotezy. Sucha, górzysta, ociekajÈca kwasem — trzymaj siÚ z daleka od Wenus Na Wenus nigdy nie uĂwiadczy siÚ bezchmurnego dnia. CaïÈ planetÚ zasnuwa gruba warstwa chmur ze znacznÈ zawartoĂciÈ stÚĝonego kwasu siarkowego, której gruboĂÊ ocenia siÚ na 15 kilometrów. Wenus jest najgorÚtszÈ planetÈ naszego ukïadu gwiezdnego — Ărednia temperatura przy powierzchni wynosi tu 465,5ºC i niezaleĝnie od pory dnia utrzymuje siÚ na jednakowym poziomie na caïej planecie. Piekielne temperatury to jednak drobiazg w porównaniu z ciĂnieniem barometrycznym: na Wenus jest ono 93 razy wiÚksze od ciĂnienia atmosferycznego na Ziemi, mierzonego na poziomie morza. Na Wenus zapomnij jednak o morzu — nie znajdziesz tam ani kropli wody. DoskwieraÊ bÚdzie Ci ĝar, jednak z pewnoĂciÈ nie wilgotnoĂÊ — poczuj siÚ jak w Arizonie. To nie koniec zïych wieĂci dotyczÈcych pogody na Wenus: na caïej planecie moĝesz spodziewaÊ siÚ nieustannego kwaĂnego deszczu, spowodowanego obecnoĂciÈ kwasu siarkowego w warstwie chmur okrywajÈcych planetÚ. SÈ i dobre wiadomoĂci: ten deszcz to virga, co oznacza, ĝe wyparowuje, nim spadnie na powierzchniÚ. Niemal wszystkie urzekajÈce obrazy powierzchni Wenus, jakie moĝesz znaleěÊ na stronach internetowych NASA (i nie tylko), nie sÈ rzeczywistymi fotografiami. To, co widzisz, to szczegóïowe mapy radarowe, wykonane gïównie przez bezzaïogowÈ sondÚ Magellan, wystrzelonÈ przez NASA. Chmury przykrywajÈce planetÚ uniemoĝliwiajÈ jakiekolwiek obserwacje zarówno z Ziemi, jak i przez krÈĝÈce wokóï Wenus satelity. Najwyĝsza warstwa chmur znajduje siÚ na wysokoĂci okoïo 65 kilometrów — to o wiele za nisko, aby jakikolwiek satelita mógï dostrzec cokolwiek na powierzchni. Kilka pierwszych zdjÚÊ Wenus, jakie udaïo siÚ wykonaÊ radzieckiemu lÈdownikowi Wenera 9 w 1976 roku, przedstawia obszar zasïany pïaskimi pïytami skalnymi, pomiÚdzy którymi widoczne sÈ niewielkie fragmenty wenusjañskiego gruntu. Pïyty przypominajÈ obszary wylewów lawy bazaltowej z tÈ róĝnicÈ, ĝe na Wenus, oĂwietlone Ăwiatïem sïonecznym filtrowanym przez grubÈ warstwÚ chmur, przybierajÈ one barwÚ pomarañczowÈ. Te oraz inne wykonane przez satelity radarowe zdjÚcia Wenus moĝesz obejrzeÊ na stronie internetowej Views of the Solar System — projekcie Calvina J. Hamiltona, bÚdÈcym swego rodzaju przewodnikiem po Ukïadzie Sïonecznym. Jest on dostÚpny pod adresem www.solarviews.com/eng/homepage.htm (zdjÚcia Wenus znajdziesz równieĝ w kolorowej wkïadce fotograficznej tej ksiÈĝki). Sïabo uksztaïtowane, wulkaniczne równiny, poprzecinane krÚtymi kanaïami (kanionami pozostawionymi przez potoki spïywajÈcej lawy) pokrywajÈ wiÚkszÈ (okoïo 85 ) czÚĂÊ Wenus. Na planecie znajduje siÚ najdïuĝszy kanaï w caïym Ukïadzie Sïonecznym — Baltis Vallis — rozciÈgajÈcy siÚ na odcinku okoïo 6800 kilometrów. Inne spotykane tu formy terenu to pokryte kraterami wyĝyny, a takĝe zdeformowane pïaskowyĝe. 112 CzÚĂÊ II: Wycieczka po Ukïadzie Sïonecznym W porównaniu z liczbÈ kraterów na KsiÚĝycu i Merkurym na Wenus (nieposiadajÈcej wïasnego satelity) jest ich zaskakujÈco maïo. Niewielkie kratery nie istniejÈ, a duĝych jest niewiele. Wynika to z faktu, ĝe juĝ po zakoñczeniu fazy zderzeñ kraterotwórczych powierzchna Wenus zostaïa zalana przez lawÚ bÈdě przeobraĝona na skutek procesów wulkanicznych (erupcji pïynnej skaïy z wnÚtrza planety). Potop lawy i zmiany geologiczne zatarïy wszystkie (bÈdě przynajmniej wiÚkszoĂÊ) istniejÈcych wczeĂniej kraterów. Od tego czasu zaledwie kilka duĝych obiektów uderzyïo w powierzchniÚ Wenus; z kolei maïym, wybijajÈcym kratery o Ărednicy do okoïo 3 kilometrów, rzadko kiedy udaje siÚ dotrzeÊ do powierzchni planety — sÈ one wyhamowywane i niszczone przez siïy aerodynamiczne w gÚstej wenusjañskiej atmosferze. PowierzchniÚ Wenus znaczÈ wielkie wulkany i rozlegïe ïañcuchy górskie, te jednak w niczym nie przypominajÈ znanych nam z Ziemi gór pochodzenia niewulkanicznego (jak choÊby Góry Skaliste na zachodzie Stanów Zjednoczonych i Kanady czy Himalaje w Azji), których powstanie jest efektem napierania na siebie pïyt tektonicznych. Na Wenus nie stwierdzono równieĝ istnienia ïañcuchów wulkanicznych (takich jak pacyficzny PierĂcieñ Ognia), wznoszÈcych siÚ na krawÚdziach pïyt. Procesy tektoniczne i dryf kontynentalny w postaci, jakÈ znamy z Ziemi, na Wenus nie majÈ miejsca. Czerwony, zimny i jaïowy — odkrywamy zagadki Marsa Naukowcom udaïo siÚ sporzÈdziÊ niezwykle dokïadne mapy topograficzne Marsa (topograficzne, tj. takie, na których zostaïa naniesiona wysokoĂÊ poszczególnych formacji terenowych). Na stronie internetowej NASA (http://www.google.com/mars) znajdziesz sporzÈdzonÈ przez National Geographic Society mapÚ caïej Czerwonej Planety. MapÚ wykonano za pomocÈ wysokoĂciomierza laserowego, umieszczonego na pokïadzie bezzaïogowej sondy kosmicznej Mars Global Surveyor (MGS) krÈĝÈcej wokóï Marsa. Najnowsze zdjÚcia planety moĝesz znaleěÊ na stronie www.msss.com, prowadzonej przez korporacjÚ Malin Space Science Systems, producenta kamer i aparatów fotograficznych umieszczonych w sondzie. W paědzierniku 2001 roku do monitorujÈcego Marsa MGS doïÈczyï kolejny próbnik NASA, Mars Odyssey. Efekty jego pracy moĝesz podziwiaÊ w Internecie na stronie http://mars.jpl.nasa.gov/ ´odyssey/. Europejska Agencja Kosmiczna nie reklamuje wprawdzie swoich osiÈgniÚÊ tak szeroko jak NASA, powinieneĂ jednak wiedzieÊ, ĝe 25 wrzeĂnia 2003 roku na orbitÚ Czerwonej Planety weszïa bezzaïogowa sonda Mars Express. Na stronie www.esa.int/SPECIALS/Mars_Express znajdziesz wspaniaïe zdjÚcia przesïane przez satelitÚ. ChoÊ naukowcy dysponujÈ precyzyjnymi mapami Marsa, wciÈĝ kryje on wiele tajemnic, które pragniemy poznaÊ. W kolejnych podrozdziaïach przybliĝÚ Ci teorie na temat wody i ĝycia na Marsie (koniecznie zajrzyj teĝ do kolorowej wkïadki niniejszej ksiÈĝki). Gdzie jest woda z tamtych lat? JeĂli przyjrzysz siÚ topograficznym mapom Marsa, z pewnoĂciÈ zauwaĝysz, ĝe tereny na niemal caïej jego póïkuli póïnocnej sÈ poïoĝone niĝej aniĝeli na poïudniowej. Rozlegïa równina rozciÈgajÈca siÚ na póïnocnej czÚĂci planety moĝe byÊ dnem pradawnego morza. Nawet jeĂli Rozdziaï 6: Merkury, Wenus i Mars — najbliĝsi sÈsiedzi Ziemi 113 jednak ta teoria jest chybiona, istniejÈ inne przekonujÈce dowody potwierdzajÈce powszechne wystÚpowanie wody na Czerwonej Planecie w zamierzchïych czasach. Mars jest obecnie zimny i jaïowy, z rozlegïymi czapami lodowymi na biegunach. Wedïug niektórych szacunków iloĂÊ wody powstaïa po ich stopieniu wystarczyïaby na przykrycie caïej planety ponad trzydziestometrowÈ warstwÈ. Niektóre kaniony na Marsie wyglÈdajÈ tak, jak gdyby rzeczywiĂcie wyrzeěbiïa je wielka powódě, choÊ niekoniecznie musiaïa ona objÈÊ swoim zasiÚgiem caïÈ planetÚ. To jednak czysto teoretyczne dywagacje: lód na Marsie nie stopnieje, gdyĝ jest tam po prostu za zimno. Atmosfera planety skïada siÚ gïównie z dwutlenku wÚgla, a w czasie marsjañskiej zimy zamarzniÚty gaz tworzy cienkÈ warstewkÚ lodu na powierzchni caïej planety. Na biegunach, gdzie zima trwa wïaĂciwie bez przerwy, cienka pokrywa suchego lodu odkïada siÚ na staïej lodowej czapie. Wyschïe ïoĝyska rzek z „wysepkami” o opïywowych ksztaïtach, a takĝe otoczaki, które wyglÈdajÈ jak uformowane w górskim potoku, to kolejne dowody na istnienie w przeszïoĂci na Marsie wody w postaci ciekïej. ZdjÚcia zaokrÈglonych i wygïadzonych kamieni zostaïy wykonane przez sondÚ kosmicznÈ Mars Pathfinder (wylÈdowaïa ona na powierzchni planety) oraz wchodzÈcego w jej skïad robota Sojourner. Mars Odyssey, dokonujÈcy pomiarów z orbity, znalazï potwierdzenie obecnoĂci duĝych iloĂci wody (najprawdopodobniej w postaci lodu), kryjÈcej siÚ na znacznych poïaciach planety tuĝ pod powierzchniÈ. Na marsjañskim równiku czuïbyĂ siÚ w ciÈgu dnia zapewne caïkiem komfortowo — temperatura w poïudnie osiÈga tam przyjemne 16ºC. Na noc lepiej jednak poszukaÊ innego miejsca — po zachodzie sïoñca temperatura na równiku Marsa spada bowiem niekiedy do –133,3ºC. Równieĝ pory roku na Marsie róĝniÈ siÚ od tych, jakie znamy na Ziemi. Jak wyjaĂniïem w poprzednim rozdziale, zmiany pór roku na naszej planecie sÈ spowodowane nachyleniem osi Ziemi w stosunku do pïaszczyzny orbity naszej planety wokóï Sïoñca (nie zaĂ odlegïoĂciÈ Ziemi od Sïoñca, ta bowiem ma znaczenie marginalne). „Nieziemskie” pory roku na Marsie to zasïuga zarówno nachylenia osi planety, jak i znaczÈcych wahañ odlegïoĂci, jaka dzieli go od Sïoñca (orbita Marsa jest o wiele bardziej eliptyczna aniĝeli ziemska, majÈca niemal ksztaït koïa). Lato na póïkuli poïudniowej Czerwonej Planety jest krótsze i gorÚtsze niĝ na póïnocnej, z kolei zima na tamtejszej póïkuli póïnocnej jest cieplejsza i trwa krócej niĝ na poïudniu planety. Magnetometr zainstalowany na pokïadzie MGS zarejestrowaï dïugie, równolegïe pasma pola magnetycznego o naprzemiennie przeciwnej magnetyzacji, „zamroĝone” w skalnej, wierzchniej skorupie Marsa. Planeta nie ma dziĂ co prawda globalnego pola magnetycznego, jednak odkrycie wskazuje, ĝe takowe — podobnie jak w przypadku Ziemi cyklicznie zmieniajÈce kierunek — mogïo istnieÊ (zajrzyj do rozdziaïu 5.). Moĝe to równieĝ oznaczaÊ, ĝe na Marsie miaïy miejsce procesy geologiczne przypominajÈce rozrastanie siÚ dna ziemskich oceanów i przebiegajÈce wedïug podobnego wzorca. Pïynne, ĝelazne jÈdro Marsa z pewnoĂciÈ dawno juĝ siÚ zestaliïo. Co za tym idzie, pole magnetyczne nie jest juĝ generowane, a ciepïo napïywajÈce obecnie z wnÚtrza planety w kierunku jej powierzchni jest zbyt maïe, aby zainicjowaÊ jakiekolwiek procesy wulkaniczne. AktywnoĂÊ wulkaniczna, jaka miaïa miejsce na Marsie, zaowocowaïa powstaniem ogromnych wulkanów, takich jak Olympus Mons: szeroki na 600 kilometrów i wysoki na 24 jest piÚÊ razy szerszy i niemal trzy razy wyĝszy niĝ najwiÚkszy wulkan na Ziemi, Mauna Loa. Na Marsie stwierdzono równieĝ wystÚpowanie wielu kanionów, w tym gigantyczny Valles Marineris, dïugi na 4 tysiÈce kilometrów. Na powierzchni znaleěÊ moĝna równieĝ kratery uderzeniowe. MajÈ one zazwyczaj ïagodniejsze ksztaïty aniĝeli kratery na KsiÚĝycu. Przyczyn tego naleĝy upatrywaÊ w silnej erozji, jaka miaïa miejsce na Marsie — spowodowanej byÊ moĝe masami wody odpowiedzialnymi za wielkÈ powódě (do dziĂ jedna z kwestii wzbudzajÈcych kontrowersje wĂród astronomów). 114 CzÚĂÊ II: Wycieczka po Ukïadzie Sïonecznym Czy na Marsie istniaïo ĝycie? W powszechnej ĂwiadomoĂci funkcjonuje wiele bïÚdnych teorii na temat Marsa. SÈ teĝ jednak i takie, które równie dobrze mogÈ byÊ prawdziwe i czekajÈ jedynie na potwierdzenie. ’Èczy je jedno: wszystkie te hipotezy majÈ mniejszy bÈdě wiÚkszy zwiÈzek z pytaniem o moĝliwoĂÊ istnienia na Marsie form ĝycia. Nie da siÚ ukryÊ, ĝe wiÚkszoĂÊ z nich jest równie sensowna jak dowcip o astronaucie, który, powróciwszy z Marsa, zapytany, czy istnieje na nim ĝycie, odparï: „W ciÈgu tygodnia niespecjalnie. Ale za to sobotniej nocy…”. ¿ycie na Marsie — przegrana przez nokaut Odkrycie „kanaïów” na Marsie po raz pierwszy zapoczÈtkowaïo powszechne spekulacje na temat moĝliwoĂci ĝycia na Czerwonej Planecie. O ich istnieniu informowaïo kilku najsïynniejszych astronomów przeïomu XIX i XX wieku. Fotograficzne obrazy planety byïy maïo uĝyteczne, gdyĝ czasy naĂwietlania ówczesnych klisz byïy stosunkowo dïugie, a seeing (opisany w rozdziale 3.) nie zawsze sprzyjaï obserwacjom. Naukowcy polegali wiÚc na rysunkach sporzÈdzanych przez profesjonalnych obserwatorów i operatorów teleskopów, biorÈc je za wiarygodne odwzorowanie obrazu Marsa. Na niektórych z tych „map” moĝna rzeczywiĂcie zobaczyÊ ukïady krzyĝujÈcych siÚ ze sobÈ i przecinajÈcych powierzchniÚ Marsa linii. Znany amerykañski astronom, Percival Lowell, wysnuï teoriÚ, ĝe linie to wykopane przez przedstawicieli pradawnej cywilizacji kanaïy, zbudowane w celu transportu wody i usprawnienia gospodarki niÈ na jaïowiejÈcym Marsie. Naukowiec doszedï do wniosku, ĝe miejsca przeciÚcia siÚ kanaïów musiaïy byÊ niegdyĂ oazami. Z biegiem lat teoria „kanaïów”, jak i inne, dowodzÈce rzekomo ĝycia na Marsie (dawniej, jak i wspóïczeĂnie) „przesïanki”, byïy traktowane z coraz wiÚkszym przymruĝeniem oka: 9 Na zdjÚciach przesïanych przez amerykañskÈ bezzaïogowÈ sondÚ kosmicznÈ Mariner 4, która badaïa Marsa w 1965 roku, nie dostrzeĝono ani Ăladu kanaïów. Potwierdziïy to dalsze obserwacje przeprowadzone przez próbniki wysyïane w póěniejszym czasie. Cios pierwszy. 9 W roku 1975 i 1976 lÈdowniki sond Viking 1 i 2 przy uĝyciu wyspecjalizowanych robotów przeprowadziïy eksperymenty chemiczne, których celem byïo odnalezienie na powierzchni Marsa Ăladów procesów biologicznych, takich jak fotosynteza czy oddychanie. Z poczÈtku wydawaïo siÚ, ĝe misja zakoñczy siÚ sensacyjnym sukcesem: w próbce gleby, do której dodano wodÚ, miaïy pojawiÊ siÚ Ălady aktywnoĂci biologicznej! WiÚkszoĂÊ naukowców badajÈcych sprawÚ doszïa jednak do wniosku, ĝe to, co wziÚto za formy biologiczne, jest niczym innym jak produktem reakcji chemicznej wody ze skïadnikami marsjañskiej gleby — naturalny proces niemajÈcy nic wspólnego z istnieniem ĝycia na Marsie. Cios drugi. 9 KrÈĝÈce w tym czasie wokóï Marsa orbitery przesyïaïy na ZiemiÚ zdjÚcia Czerwonej Planety. WidaÊ na nich w pewnym miejscu dziwny twór geologiczny, który w opinii wielu ïudzÈco przypominaï ludzkÈ twarz. I choÊ ksztaït licznych istniejÈcych na Ziemi formacji terenowych przywodzi na myĂl oblicza sïynnych wïadców, wodzów indiañskich plemion czy innych znanych postaci, których imieniem zostaïy nazwane, zagorzali obroñcy teorii ĝycia na Marsie widzieli w „marsjañskiej twarzy” swego rodzaju monument, wzniesiony w zamierzchïych czasach przez zaawansowanÈ technologicznie cywilizacjÚ. Wykonane przez MGS zdjÚcia w wysokiej rozdzielczoĂci zburzyïy romantyczne mrzonki — tajemnicza struktura skalna w najmniejszym nawet stopniu nie przypomina twarzy. Zwolennicy tezy o istnieniu ĝycia na Marsie po raz trzeci zmuszeni byli zainkasowaÊ bolesny cios. Pomimo tego spekulacje o ĝyciu na Czerwonej Planecie trwajÈ dalej. Rozdziaï 6: Merkury, Wenus i Mars — najbliĝsi sÈsiedzi Ziemi 115 Poszukiwanie skamieniaïoĂci W roku 1996 naukowcy zbadali próbki meteorytu, który, jak sÈdzili, byï fragmentem marsjañskiej skaïy wyrzuconej z powierzchni planety na skutek upadku niewielkiej asteroidy lub komety. Znaleziono w nim zwiÈzki chemiczne i Ălady mineraïów, które w opinii badaczy zostaïy uznane za produkty przemiany materii i prawdopodobne skamieniaïoĂci dawnych mikroorganizmów. Wiele póěniejszych badañ zaprzeczyïo jednak tej kontrowersyjnej konkluzji. BiorÈc pod uwagÚ stan naszej dzisiejszej wiedzy, naukowcy nie sÈ w stanie ani jednoznacznie wykluczyÊ, ani w przekonujÈcy sposób potwierdziÊ sïusznoĂci teorii o istnieniu w przeszïoĂci ĝycia na Marsie. Jedyne, co nam pozostaje, to systematyczne i cierpliwe poszukiwania Ăladów ĝycia — dawnego lub obecnego — w rejonach, gdzie ich wystÚpowanie jest najbardziej prawdopodobne, tj. tam, gdzie w przeszïoĂci mogïy koncentrowaÊ siÚ duĝe iloĂci wody lub w warstwach osadów znajdujÈcych siÚ w dawnych jeziorach i morzach. NajwiÚcej skamieniaïoĂci na Ziemi znaleěÊ moĝna wïaĂnie w pobliĝu takich miejsc. Amerykañska misja miÚdzyplanetarna Mars Exploration Rover (MER), a ĂciĂlej rzecz ujmujÈc, wchodzÈce w jej skïad roboty Spirit i Opportunity, zapoczÈtkowaïa w 2004 roku projekt poszukiwania osadów naniesionych niegdyĂ przez wodÚ na Marsie. Efektem badañ byï szereg interesujÈcych znalezisk, w tym „jagody” — niewielkie, okrÈgïe odïamki skalne, przypominajÈce znane nam formy osadowe. ZdjÚcia znalezisk obejrzysz na stronie internetowej http://marsrovers.jpl.nasa.gov/home/. Planetologia porównawcza, czyli Ziemia — miejsce inne niĝ wszystkie Merkury to maïy Ăwiat ekstremalnych temperatur, ma jednak — podobnie jak Ziemia — globalne pole magnetyczne, wskazujÈce na obecnoĂÊ w jÈdrze planety pïynnego ĝelaza. Wenus i Mars nie majÈ wprawdzie pola magnetycznego o globalnym zasiÚgu, przypominajÈ jednak ZiemiÚ pod kilkoma innymi wzglÚdami. Wedïug naszej dzisiejszej wiedzy woda w postaci ciekïej oraz formy ĝycia wystÚpujÈ jedynie na Ziemi. Co sprawia, ĝe jest ona tak wyjÈtkowa? Na Wenus panujÈ nieznane na Ziemi piekielne temperatury. Wenus krÈĝy wokóï Sïoñca w odlegïoĂci wiÚkszej niĝ Merkury, a pomimo tego jest na niej gorÚcej. Za wysokÈ temperaturÚ na Wenus jest odpowiedzialny efekt cieplarniany — zjawisko polegajÈce na zatrzymywaniu emitowanego przez planetÚ ciepïa przez gazy obecne w atmosferze. Atmosfera Ziemi mogïa niegdyĂ zawieraÊ tak duĝe iloĂci dwutlenku wÚgla, jakie dziĂ znajdujÈ siÚ w atmosferze Wenus. W odróĝnieniu od niej ziemskie oceany sÈ w stanie wchïonÈÊ znaczne iloĂci tego gazu, dziÚki czemu ciepïo nie zostaje „uwiÚzione” w atmosferze, jak ma to miejsce na Wenus. Mars jest z kolei zbyt zimny, aby mogïo na nim istnieÊ jakiekolwiek ĝycie. Planeta utraciïa wiÚkszÈ czÚĂÊ swojej atmosfery, a jej pozostaïoĂci nie sÈ wystarczajÈce, aby wywoïaÊ efekt cieplarniany, który ogrzaïby powierzchniÚ planety do temperatury powyĝej punktu zamarzania wody. Trzy duĝe planety typu ziemskiego sÈ niczym trzy miseczki z owsiankÈ w bajce o Zïotowïosej i trzech nieděwiedziach: Merkury i Wenus sÈ zbyt gorÈce, Mars jest zbyt zimny, lecz Ziemia jest w sam raz, by mogïa istnieÊ na niej woda w postaci pïynnej i ĝycie, jakie znamy. Zebrawszy informacje na temat zasadniczych wïaĂciwoĂci planet grupy ziemskiej, dzielÈcych ich róĝnic i ïÈczÈcych podobieñstw, naukowcy sÈ zdania, ĝe: 116 CzÚĂÊ II: Wycieczka po Ukïadzie Sïonecznym 9 WnÚtrze Merkurego przypomina wnÚtrze Ziemi, na zewnÈtrz zaĂ KsiÚĝyc. 9 Wenus to „zïy bliěniak” naszej planety. 9 Mars to wymarïa Ziemia w miniaturze. Ziemia to planeta naszej Zïotowïosej — optymalna, taka, jaka powinna byÊ. PorównujÈc ze sobÈ charakterystyki poszczególnych planet, jesteĂ w stanie wyciÈgnÈÊ wnioski na temat ich historii i zrozumieÊ przyczyny, dla których te planety sÈ dziĂ takie, a nie inne. Czy zdajesz sobie sprawÚ, ĝe uprawiasz w ten sposób planetologiÚ porównawczÈ? Obserwacja planet grupy ziemskiej Wskazówek na temat obserwacji planet grupy ziemskiej — Merkurego, Wenus i Marsa — powinieneĂ szukaÊ w prasie astronomicznej i na stronach internetowych poszczególnych magazynów. Pomocny moĝe okazaÊ siÚ tutaj równieĝ Twój program typu planetarium (zajrzyj do rozdziaïu 2.). Najmniej kïopotów powinno przysporzyÊ Ci odnalezienie Wenus, gdyĝ na nocnym niebie jest ona najjaĂniejszym po KsiÚĝycu obiektem. PlanetÈ krÈĝÈcÈ najbliĝej Sïoñca jest Merkury, a zaraz po nim Wenus. Orbita obu tych planet leĝy wewnÈtrz orbity Ziemi, sÈ one zatem zawsze widoczne mniej wiÚcej w tym samym rejonie nieba co Sïoñce. Szukaj ich wiÚc po zachodniej stronie nieba tuĝ po zachodzie Sïoñca lub po wschodniej na chwilÚ przed jego wschodem, gdy Sïoñce znajduje siÚ tuĝ pod liniÈ horyzontu. W przypadku obserwacji porannych (przed wschodem Sïoñca) wypatruj Merkurego i Wenus na zachód od niego, jeĂli zaĂ preferujesz obserwacje wieczorne (p
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Astronomia dla bystrzaków
Autor:
Sklep
Format
Cena
Septem.pl Septem.pl
ebook/pdf
34,90 zł
Idź do sklepu »

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: