Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00415 005615 15693008 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Atlas zwierząt chronionych - ebook/pdf
Atlas zwierząt chronionych - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 193
Wydawca: Wydawnictwo SBM Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-8059-441-8 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> poradniki >> zdrowie
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Lista zwierząt chronionych w Polsce jest zaaprobowanym prawnie wykazem. Celem takich działań jest zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko żyjących zwierząt i ich siedlisk. Atlas zawiera zwięzłe opisy poszczególnych gatunków fauny polskiej, które zostały ubogacone fotografiami.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

250 POLSKICH GATUNKÓW JACEK TWARDOWSKI, KAMILA TWARDOWSKA ATLAS ZWIERZAT CHRONIONYCH , tekst: Dr hab. prof. Jacek Twardowski, Dr inż. Kamila Twardowska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Redakcja i korekta: zespół wydawnictwa SBM projekt makiety: Piotr Janiszewski WTU, Jacek Bronowski projekt okładki: Jacek Bronowski Skład i opracowanie graficzne: Jacek Bronowski Zdjęcia na okładce: Front (od góry, od lewej): © Bildagentur Zoonar GmbH | Shutterstock.com, © Eduard Kyslynskyy | Shutterstock.com, © Smellme | Dreamstime.com, © MZPHOTO.CZ | Shutterstock.com, © RazvanZinica | Shutterstock.com, © Dziewul | Shutterstock.com (główne i grzbiet); tył: © Bildagentur Zoonar GmbH | Shutterstock.com Wydanie I © Copyright for text, cover and layout SBM sp. z o.o. Warszawa 2017 Wydawnictwo SBM Sp. z o.o. ul. Sułkowskiego 2/2 01-602 Warszawa ISBN 978-83-8059-441-8 SPIS TREŚCI Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Ssaki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Ptaki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Gady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Płazy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Ryby promieniopłetwe . . . . . . . . . . 142 Ryby cefalaspidokształtne . . . . . . 152 Małże . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 Ślimaki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 Siodełkowce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 Pancerzowce . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 Pajęczaki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 Owady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 Indeks nazw polskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 Indeks nazw łacińskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 Autorzy ilustracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 WPROWADZENIE Zwierzęta są nieodłączną częścią przyrody, ści- śle związaną ze wszystkimi innymi żywymi orga- nizmami. Dla utrzymania równowagi w  przyro- dzie konieczne jest istnienie jak największej liczby gatunków zwierząt, jak również roślin, grzybów oraz mikroorganizmów. W tym kontekście ważne jest też możliwie największe zróżnicowanie terenu, klimatu, gleby, stosunków wodnych. Zmiany zachodzące w  środowisku przyrodniczym mają pochodzenie naturalne albo są podyktowane działalnością czło- wieka. Wszystkie żywe organizmy, w sposób bezpo- średni lub pośredni, są ze sobą powiązane, a więc liczebność jednych gatunków będzie wpływała na inne. Wszystkie bowiem funkcjonują w ramach łań- cuchów troficznych. We współczesnym świecie wymieranie gatun- ków zwierząt i utrata siedlisk przebiegają w bardzo szybkim tempie, co najmniej 1000 razy szybszym niż tempo ich wymierania w warunkach naturalnych. W  związku z  tym istnieje pilna potrzeba ochrony zasobów przyrody. Ponad 60 ekosystemów na Ziemi utraciło już walory naturalności, a największe zmiany następują na terenach rolniczych. Każdego roku wycina się około 15 mln ha lasów. Skutkiem wylesiania jest utrata bioróżnorodności, szczególnie dotkliwa, gdy dotyczy lasów tropikalnych, ponieważ w niedługim czasie możemy stracić 80 światowej Prawie połowa polskiej populacji żubrów żyje w Puszczy Białowieskiej WPROWADZENIE 4 fauny. Podobnie niepożądane efekty mogą wystą- pić w morzach, oceanach i wodach śródlądowych, które są coraz bardziej zanieczyszczone. Ocenia się, że około 20 tropikalnych raf koralowych zniknęło już na zawsze. Różnorodność biologiczna Polski również się zmniejsza. Ochrona zwierząt to przede wszystkim ochrona siedlisk ich występowania, zatem najważniejszym zadaniem jest zachowanie przyrody w możliwie najmniej zmienionym stanie, właściwe korzystanie z  jej dóbr oraz odnawianie zasobów. Jest to nasz obowiązek wynikający z potrzeby życia w harmonii z przyrodą. Wszystkim ludziom na świecie powinno zależeć na ochronie środowiska, ponieważ od tego zależy nasz los. Nie wszyscy jednak mają właściwą świado- mość ekologiczną, dlatego tak ważna jest edukacja. Każdy powinien o przyrodę dbać na swoim własnym odcinku, co z pewnością zwiększyłoby pozytywny efekt globalny. Potrzebna jest również świadomość zagrożeń środowiska przyrodniczego, ponieważ zna- jąc mechanizmy ich powstawania, można im się sku- tecznie przeciwstawiać. W  niniejszej książce dokonano możliwie sze- rokiego przeglądu zwierząt chronionych w Polsce. Zestawienie gatunków, jak również ich nazewnic- two polskie i  łacińskie, kolejność systematyczną oraz sposób ochrony przygotowano w  oparciu o obowiązujące Rozporządzenie Ministra Środowi- ska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt z dnia 16 grudnia 2016 r. W wyborze gatunków do opisu, z  pewnością subiektywnym, kierowano się ich popularnością, miejscem w systematyce, proporcją w stosunku do liczebności gatunków w poszczegól- nych grupach. Przyjęto systematykę zgodnie z kla- syfikacją w rozporządzeniu (mimo aktualnych roz- bieżności, np. niektóre gatunki gadów proponuje się zaliczać do zauropsydów). Mimo ograniczonego miejsca stosowany schemat opisu gatunków daje kompleksową wiedzę dotyczącą ich wyglądu, bio- logii rozwoju i odżywiania, zasięgu geograficznego na świecie i w Polsce oraz siedliska ich życia. W aka- picie Warto wiedzieć podano ciekawostki związane z danym gatunkiem, zagrożenia, a często sposób ich ochrony i umiejscowienie w Czerwonej Księdze. Celem opracowania jest przede wszystkim podnie- sienie poziomu świadomości i kształtowanie właści- wej proekologicznej postawy społeczeństwa. Jest to jedno z nielicznych opracowań w kraju, które w tak kompleksowy sposób zapoznaje Czytelnika z gatun- kami znajdującymi się na liście zwierząt chronio- nych w Polsce. OCHRONA PRZYRODY W POLSCE Różnorodność biologiczna Polski jest relatywnie duża w  odniesieniu do warunków klimatycznych, zróżnicowania rzeźby terenu, zmienności glebowej. Charakterystyczna dla naszego kraju jest mozaiko- watość krajobrazu. Większość obszaru to tereny nizinne, natomiast tylko 10 to tereny powyżej 300 m n.p.m. Tym niemniej tylko w górach żyją tak znane chronione gatunki jak: niedźwiedź brunatny, kozica tatrzańska, świstak tatrzański. Udział lasów w ogólnej powierzchni kraju stanowi 29,4 , użytków rolnych 52 , wód śródlądowych około 3 . Pozostała powierzchnia to głównie tereny zurbanizowane, drogi, nieużytki. Dla różnorodności zwierząt szcze- gólnie ważny jest udział obszarów wodno-błotnych, które dla wielu z nich są środowiskiem życia. Niektóre gatunki związane z tymi obszarami, takie jak bocian biały, wodniczka, rycyk, derkacz, wydra, mają decy- dujące znaczenie dla ich istnienia w  skali konty- nentu. Tylko w  Parku Narodowym „Ujście Warty” stwierdzono 279 gatunków ptaków, w tym 170 lęgo- wych, spośród 451 łącznie odnotowanych w Polsce. Liczba zarejestrowanych gatunków zwierząt w Polsce wynosi około 36 tysięcy, z czego 98 sta- nowią bezkręgowce, głównie owady. Wśród zwierząt kręgowych stwierdzonych w stanie dzikim najliczniej występują u nas ptaki (451 gatunków, w tym około 250 lęgowych), ryby (120 gatunków), ssaki (115 gatun- ków), płazy (18 gatunków), gady (10 gatunków). Przy- puszcza się, że różnorodność zwierząt w  naszym kraju jest znacznie większa i ogólna liczba gatunków może wynosić nawet 47 tysięcy. Zasięg występowa- nia gatunków oraz stan rozpoznania fauny stale się zmieniają, dlatego podane wartości również mogą ulec zmianie. Ocenia się, że w Europie zagrożonych wyginię- ciem jest ponad 40 ssaków, 15 ptaków, 50 ryb. Na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożo- nych w Polsce łącznie znajduje się 2769 gatunków. Wśród nich znalazło się 151 gatunków kręgowców, w tym 34 ssaki, 78 ptaków, 4 gady, 4 płazy i 31 gatun- ków ryb oraz smoczkoustych. Wśród nich wymar- łych (EX) jest 16 gatunków, 22 skrajnie zagrożonych (CR), 24 bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożonych (EN), 15 wysokiego ryzyka, narażonych na wyginię- cie (VU), 30 niższego ryzyka, bliskich zagrożenia (NT), 23 najniższego ryzyka, na razie niezagrożonych wygi- nięciem, z różnych powodów wpisane na listę (LC) i 21 gatunków, których stopień zagrożenia nie został jeszcze określony (DD). Spośród 2618 gatunków bez- kręgowców na omawianej Czerwonej Liście znajduje się 2174 owadów, 286 pajęczaków, 129 ślimaków (w tym 75 lądowych i 34 wodnych), 20 małży, 18 sko- rupiaków i 12 pierścienic. Białowieski Park Narodowy jest najstarszym w Polsce parkiem W Polsce ochronę przyrody reguluje stosowna ustawa z 16 kwietnia 2004 r. W myśl jej zapisów obo- wiązkiem wszystkich obywateli jest dbałość o przy- rodę będącą dziedzictwem i  bogactwem narodo- wym. Zapisano w niej również, że ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowa- niu oraz odnawianiu zasobów przyrody, takich jak: dziko występujące rośliny, zwierzęta i grzyby, gatunki roślin, zwierząt i  grzybów objęte ochroną gatun- kową, zwierzęta prowadzące wędrowny tryb życia, siedliska przyrodnicze, siedliska zagrożone wygi- nięciem, rzadkie i chronione gatunki roślin, zwie- rząt i grzybów, twory przyrody żywej i nieożywionej, kopalne szczątki roślin i zwierząt, a także krajobraz, zieleń w miastach i wsiach oraz zadrzewienia. Za for- malne i bezpośrednie działania związane z ochroną przyrody i racjonalnym korzystaniem z jej zasobów w Polsce jest odpowiedzialne Ministerstwo Środo- wiska, a  jednostkami wykonawczymi: Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska, wojewodowie, regio- nalny dyrektor ochrony środowiska oraz jednostki samorządu terytorialnego. Ochrona gatunkowa wraz z ochroną obszarową stanowią dwa główne filary systemu ochrony przyrody w Polsce. Ochrona gatunkowa odnosi się do rodzimych gatunków dziko żyjących zwierząt, zwłaszcza rzadkich, endemicznych i zagrożonych wyginięciem. WPROWADZENIE 5 OCHRONA PRZYRODY W POLSCE W  stosunku do ochrony gatunkowej zwierząt Minister Środowiska wydaje stosowne rozporządze- nia. Aktualnie obowiązuje Rozporządzenie z  dnia 16 grudnia 2016 r., które określa listę gatunków obję- tych ochroną, sposoby realizacji ochrony oraz sto- sowne ograniczenia, zakazy i nakazy. W myśl tego aktu prawnego zabrania się chwytania, zabijania chronionych gatunków zwierząt oraz niszczenia ich miejsc rozrodu. Tę formę ochrony może też wprowa- dzić wojewoda w obrębie podlegającego mu woje- wództwa, który przejmuje zarazem odpowiedzialność za skutki wynikające z podjętej decyzji (np. wypłata odszkodowań rolnikom, hodowcom, rybakom). Obecnie w  Polsce ochroną gatunkową ścisłą objęto 592 gatunki zwierząt, natomiast ochroną częściową 210 taksonów. W przypadku ślimaka win- niczka i bobra europejskiego opisano sposoby ich pozyskiwania, natomiast 30 gatunków zamiesz- czonych na liście wymaga ustalenia stref ochrony, miejsc rozrodu i  regularnego przebywania oraz wielkości stref ochrony. Najwięcej gatunków zwie- rząt objętych ochroną stanowią ptaki (435 gatunków, spośród 451 łącznie), owady (162 gatunki) oraz ssaki (73 taksony). Wprowadzenie gatunku na listę zwierząt obję- tych ochroną to sprawa bardzo złożona. Decydują- cym kryterium jest stopień zagrożenia wynikający z wielkości populacji, zasięgu występowania, możli- Najwięcej gatunków zwierząt objętych ochroną w Polsce stanowią ptaki wości odnawiania się populacji. Ale ważne może być na przykład znaczenie gatunku w przyrodzie, nauce, kulturze, itd. Dlatego też w wykazie figuruje wiele gatunków ptaków i owadów żywiących się szkodni- kami albo zapylających (większość trzmieli). Inne, jak pachnica dębowa, mimo że uszkadza drzewa, jest bardzo cenna pod względem biocenotycznym i trak- towana jako tzw. gatunek parasolowy. Oznacza to, że niektóre gatunki chronione wcale nie są zagrożone, a wręcz pospolite. Obecność gatunku na liście nie zawsze gwarantuje jego przeżycie. Na plantacjach rolniczych za sprawą stosowania pestycydów ginie dużo chronionych owadów i pajęczaków. Ochrona gatunkowa ma działać jednak w  sposób prewen- cyjny i kształtować świadomość ekologiczną czło- wieka. Analizując listę zwierząt objętych ochroną gatunkową, można zauważyć również adnotację wskazującą na potrzebę ochrony czynnej, polegają- cej na przywróceniu naturalnego stanu siedliskom ich życia. Takie gatunki nie są w stanie regenerować swojej populacji, dlatego należy też wspomagać je bezpośrednio, na przykład poprzez hodowlę resty- tucyjną i reintrodukcję (żubr, sokół wędrowny, niepy- lak apollo), wypuszczanie osobników odchowanych w sztucznych warunkach, przenoszenie osobników zagrożonych w sprzyjające ich rozwojowi siedliska, zakładanie sztucznych gniazd i uli oraz wysiew atrak- cyjnych dla trzmieli i motyli roślin. Ochrona przyrody oczywiście w każdym kraju wygląda różnie. Ochrona cennych zwierząt, czy też innych żywych organizmów i krajobrazów, nie powinna jednak być sprawą całkowicie odizolo- waną. Dlatego istnieją różne międzynarodowe akty prawne zobowiązujące państwa członkowskie do przestrzegania zasad chroniących zwierzęta. Przy- kładowo są to: konwencja o ochronie różnorodności biologicznej (Rio de Janeiro, 1992), konwencja o mię- dzynarodowym handlu gatunkami dzikich zwierząt i roślin zagrożonymi wyginięciem (CITES), konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (Konwencja Bońska), konwencja o ochronie gatun- ków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk (Konwencja Berneńska), konwencja o  obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynaro- dowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego (Konwencja Ramsar). W krajach należących do Wspólnoty Europejskiej obowiązują dwa podsta- wowe akty prawne decydujące o ochronie przyrody. Jest to Dyrektywa ptasia (w sprawie ochrony dzikiego ptactwa) oraz Dyrektywa siedliskowa (w  sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory). To właśnie te akty były podstawą wyznacze- nia w Unii Europejskiej sieci obszarów chronionych Natura 2000. WPROWADZENIE 6 OCHRONA PRZYRODY W POLSCE MORZE BAŁTYCKIE ROSJA LIT WA BIAŁORUŚ Y C M E I N CZECHY SŁOWACJA UKRAINA Parki narodowe w Polsce FORMY OCHRONY PRZYRODY Ochrona gatunków nie ma racji bytu bez ochrony obszarowej. Wszystkie zwierzęta żyją w określonym siedlisku i zajmują określoną niszę ekologiczną. Naj- ważniejsze formy ochrony obszarowej stanowią: Parki narodowe – obszary o powierzchni nie mniej- szej niż 1000 ha o szczególnych wartościach nauko- wych, przyrodniczych, społecznych, kulturowych i edukacyjnych, w których ochronie podlega całość przyrody oraz swoiste cechy krajobrazu. Wszelkie działania na terenie parku są podporządkowane ochronie przyrody i  mają pierwszeństwo przed wszystkimi innymi działaniami. Nadrzędnym celem parku jest poznanie i zachowanie całych ekosyste- mów danego terenu wraz z  warunkami ich funk- cjonowania oraz odtwarzanie zniekształconych i  zanikłych elementów rodzimej przyrody. Obec- nie w Polsce wyróżnia się 23 parki narodowe, które w zdecydowanej większości mają charakter leśny i zajmują powierzchnię ponad 314 tysięcy ha. Rezerwaty przyrody – zwykle zajmują mniejszą powierzchnię niż parki narodowe. Są to obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienio- nym, ekosystemy, ostoje i  siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, zwierząt, grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, nauko- wymi, kulturowymi bądź walorami krajobrazowymi. Rezerwaty mają zróżnicowany charakter, najczęściej: leśny, florystyczny, torfowiskowy, faunistyczny, kra- jobrazowy, przyrody nieożywionej, stepowy, wodny. Dzieli się je na ścisłe oraz częściowe. W tych pierw- szych wszelka działalność człowieka jest zabroniona, natomiast w rezerwatach częściowych dopuszczalna WPROWADZENIE 7 FORMY OCHRONY PRZYRODY Rezerwat przyrody Jezioro Orłowo Małe został utworzony w celu ochrony żółwi błotnych jest ograniczona ingerencja człowieka na  przykład w postaci turystyki bądź zabiegów pielęgnacyjnych. W Polsce istnieje obecnie 1488 rezerwatów przyrody i zajmują one powierzchnię ponad 165 tysięcy ha. ści przyrodniczych Europy. W ramach obszarów Natura 2000 wyróżnia się 145 obszarów specjal- nej ochrony ptaków oraz 849 obszarów specjalnej ochrony siedlisk. Parki krajobrazowe – obszary chronione ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i  kulturowe. Celem ich utworzenia jest zachowa- nie, popularyzacja i upowszechnienie tych warto- ści w warunkach zrównoważonego rozwoju. Grunty rolne, leśne i  inne nieruchomości znajdujące się w granicach parku są nadal użytkowane gospodar- czo. W Polsce wyróżnia się aktualnie 122 parki krajo- brazowe zajmujące powierzchnię ponad 2,6 mln ha. Obszary chronionego krajobrazu – tereny o zróż- nicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z  turystyką i  wypoczynkiem lub pełnioną funk- cją korytarzy ekologicznych. W dużej mierze są to tereny użytkowane gospodarczo. Stanowią ważne obszary migracji zwierząt. Obecnie w Polsce istnieje 400 obszarów chronionego krajobrazu. Obszary Natura 2000 – wprowadzane w  Pol- sce od czasu wstąpienia do Unii Europejskiej. Są to tereny ważne dla zachowania zagrożonych lub bardzo rzadkich gatunków roślin, zwierząt lub siedlisk, mających znaczenie dla ochrony warto- Inne formy ochrony przyrody spotykane w Pol- sce to pomniki przyrody (stare drzewa, źródła, wodospady, jaskinie), stanowiska dokumen- tacyjne (np. miejsce występowania kopalnych szczątków zwierząt), użytki ekologiczne (naturalne zbiorniki wodne, oczka wodne, bagna, torfowiska, wydmy), zespoły przyrodniczo-krajobrazowe (np. pałace otoczone parkiem o szczególnych walorach krajobrazowych), rezerwaty biosfery (zawiera- jące cenne zasoby przyrodnicze, nawet w ramach innych form ochrony przyrody). ZAGROŻENIA FAUNY Stopień zniszczeń dokonywanych przez człowieka w środowisku jest ogromny, dlatego też podjęcie działań mających na celu zachowanie różnorodno- ści biologicznej jest dziś ważniejsze niż kiedykolwiek. Zagrożenia różnorodności biologicznej zwierząt mają rozmaite podłoże. Podstawowym problemem jest zmniejszanie się liczby naturalnych siedlisk, naj- częściej powodowane wylesianiem, osuszaniem bagien i terenów wodno-błotnych, regulowaniem rzek oraz budową obiektów hydrotechnicznych, pro- dukcją rolną. Wiele krajów na świecie wciąż nie radzi WPROWADZENIE 8 ZAGROŻENIA FAUNY sobie z zanieczyszczeniem powietrza, wód i gleby. Z różnych powodów nie przystępują do porozumień na rzecz ograniczeń w emisji zanieczyszczeń do śro- dowiska, przykładowo dwutlenku węgla do atmos- fery. Takie działania w jakiejś mierze mogą przyczy- niać się do zmian klimatu. Przyroda nie zna granic i aby skutecznie ją chronić, potrzebne są działania kompleksowe całej ludzkości. Eksploatacja surow- ców naturalnych z  pewnością umożliwia rozwój cywilizacji. Wciąż nie potrafimy korzystać ze źródeł odnawialnych w taki sposób, aby zaspokoić zapo- trzebowanie na energię. Jednak nadmierne korzy- stanie z bogactw naturalnych, zwłaszcza jeśli tech- niki ich pozyskiwania są mało przyjazne przyrodzie, prowadzą do jej degradacji i nieodwracalnych zmian. Rolnictwo jest odpowiedzialne za produkcję żyw- ności. Produkcja rolna musi jednak uwzględniać fakt, że jest to jednocześnie przyczyna zamierania gatun- ków zwierząt. Uprawa na dużą skalę roślin rolniczych, najczęściej w monokulturach (w Polsce ponad połowa powierzchni to tereny rolnicze), prowadzi do ubożenia różnorodności krajobrazu. Ponad 70 gruntów ornych w naszym kraju zajmują rośliny zbożowe, które nie są zbyt atrakcyjne dla organizmów, z wyjątkiem tych szko- dliwych. Te jednak zwalcza się za pomocą pestycydów, które są substancjami trującymi, nieprzewidywalnymi. Wylewane na plantacjach chemikalia muszą powo- dować negatywne skutki w ekosystemach. Wszelkie praktyki rolnicze, wliczając w to stosowanie nawozów mineralnych, uprawę roli, masową hodowlę zwierząt, oznaczają dużą ingerencję w stosunki biocenotyczne środowiska. Konieczne jest zatem powszechne wdra- żanie zasad rolnictwa zrównoważonego, które w pew- nej mierze środowisko chroni. Jednym z ważniejszych problemów w ochronie przyrody na całym świecie, również w  Polsce, są obce gatunki inwazyjne. Ich negatywny wpływ jest bardzo zróżnicowany i tylko część oddziałuje na dużą skalę. Obce gatunki zwierząt najczęściej wypierają gatunki rodzime z zajmowanej niszy ekologicznej i  dominują, obniżając różnorodność biologiczną. Znane są przykłady raka pręgowanego, norki ame- rykańskiej, wiewiórki szarej, babki byczej, biedronki azjatyckiej, szrotówka kasztanowcowiaczka i wielu innych. Liczne sprowadzane są celowo, choćby ze względów rolniczych. Dzięki łatwości przemieszcza- nia się we współczesnym świecie można się spodzie- wać ciągłego wzrostu liczebności obcych gatunków. Oczywiście wszystkie opisane zagrożenia mogą być ze sobą powiązane. Jest ich zresztą znacznie więcej i  można wliczyć w  to również takie, które bezpośrednio zależą od człowieka, jak np.: wzrost natężenia ruchu samochodowego, kłusownictwo, wypalanie traw i zarośli, nadmierna turystyka, nie- legalne kolekcjonerstwo i  handel. Z  pewnością takim zjawiskom należy przeciwdziałać. Podstawą jest edukacja ekologiczna, która sprawia, że istnie- jące przepisy są w większym stopniu respektowane. Potrzebne są też działania globalne i duże środki pieniężne. Los zwierząt, zwłaszcza tych rzadkich, objętych ochroną prawną, zależy dziś głównie od człowieka. Dzięki takim opracowaniom jak niniej- sza książka, której zadaniem jest zwiększać poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa, mamy nadzieję, że gatunki te przetrwają, że będą znaczą- cym komponentem przyrody, że dalej będą cieszyć nasze oko i nie będą do oglądania wyłącznie w ogro- dach zoologicznych. Wypalanie roślinności stosowane jako oczyszczanie terenów rolnych jest uzawane za działanie wbrew tzw. dobrej kulturze rolnej WPROWADZENIE 9 ZAGROŻENIA FAUNY Kozica Rupicapra rupicapra (Blahout, 1971)    gromada: ssaki, rząd: parzystokopytne ROZPOZNANIE Ubarwienie ciemnobrunatne, zimą ciemniejsze, zmienne w zależności od płci, wieku, pory roku. Ciało krępe, przystosowane do poruszania się po skałach. Na głowie rogi do 25 cm długości, zagięte do tyłu. Długie włosy wzdłuż grzbietu, stroszone w razie zagrożenia. Długość ciała 110–135 cm, wyso- kość w kłębie 70–85 cm. ROZWÓJ Żyje w małym stadzie. Ruja trwa od listopada do grudnia. Samica wiosną rodzi 1 lub 2 koźlęta po 24 tygodniach ciąży, a następnie przebywa z nimi 2–3 miesiące w ustronnym miejscu. Młode dojrza- łość uzyskują po 1,5 roku, ale rozmnażają się od 3. roku życia. W lecie żywią się trawami i bylinami, a w zimie korą drzew, porostami, gałązkami. WYSTĘPOWANIE Zamieszkuje góry Europy od Pirenejów po Kau- kaz, powyżej górnej granicy lasu. W Polsce jedynie w Tatrzańskim Parku Narodowym. WARTO WIEDZIEĆ W 2016 r. w Tatrach naliczono 1367 kozic, ale tylko 363 po polskiej stronie gór. Gatunek jest krytycz- nie zagrożony. Niegdyś spadek liczby kozic był winą kłusowników i myśliwych. Nie sprzyja im nad- mierna turystyka. SSAKI 10 PARZYSTOKOPYTNE Żubr Bison bonasus (Linnaeus, 1758)    gromada: ssaki, rząd: parzystokopytne ROZPOZNANIE Sierść kasztanowobrunatna, ciemniejsza w zimie. Duża głowa z krótkimi rogami zagiętymi do środka. Na silnie rozwiniętym przodzie ciała wyraźny garb. Broda na dole szyi. Sierść na zadzie krótka. Długość ciała 2,5–3,5 m, wysokość w kłębie do 1,9 m. WYSTĘPOWANIE Dawniej zamieszkiwał lasy liściaste Eurazji. Obecnie pod stałym nadzorem żyje w kilku krajach Europy Środkowej. Większość żubrów w Polsce występuje w Puszczy Białowieskiej, ale też w Boreckiej, Kny- szyńskiej i kilku innych miejscach. ROZWÓJ Żyje w stadzie. Ruja w końcu lata i jesienią. Po ciąży trwającej 260–270 dni samica rodzi zwykle jedno cielę. Samce dojrzewają w wieku 2–3 lat, samice w 4. roku życia. Roślinożerny, zjada trawy i rośliny zielne, a w zimie także pędy i korę drzew. WARTO WIEDZIEĆ W Polsce żubr jest symbolem ochrony gatunkowej zwierząt. W Czerwonej Księdze Gatunków Zagro- żonych ma status EN – zagrożony wyginięciem. Od II wojny światowej prowadzone są udane działania restytucji żubra w naszym kraju. SSAKI 11 PARZYSTOKOPYTNE Wilk Canis lupus (Linnaeus, 1758)    gromada: ssaki, rząd: drapieżne ROZPOZNANIE Ubarwienie długich, sztywnych włosów zmienne, najczęściej szarobiałe. Silne uzębienie z długimi kłami. Długość ciała 100–130 cm, wysokość w kłę- bie 60–85 cm. ROZWÓJ Żyje w watasze 4–5 osobników. W rozmnażaniu bierze udział tylko samiec alfa zwany basiorem i samica wadera. Ciąża trwa 60–65 dni, a w miocie rodzi się 4–6 młodych. Dojrzałość płciową uzyskują po ok. 2 latach. Poluje na różne zwierzęta, głównie jeleniowate. Zdarza się, że napada owce na halach górskich bądź zjada padlinę. Poluje gromadnie. WYSTĘPOWANIE Zamieszkuje północną, środkową i  wschodnią Europę, północną Azję i Amerykę Północną. W Pol- sce bardzo rzadki, notowany na Pogórzu Karpackim, Roztoczu i w północno-wschodniej części kraju. Żyje w lasach i terenach otwartych, na niżu i w górach. WARTO WIEDZIEĆ W  poszukiwaniu pokarmu lub samicy pokonuje nawet kilkadziesiąt kilometrów w ciągu doby. Silnie terytorialny. Zagrożeniem dla wilka jest fragmen- tacja obszaru występowania i kłusownicy. Objęty ochroną ścisłą. Gatunek o silnych relacjach z czło- wiekiem, co znajduje odbicie w szerokiej kulturze. SSAKI 12 DRAPIEŻNE Żbik Felis silvestris (Schreber, 1775)    gromada: ssaki, rząd: drapieżne ROZPOZNANIE Umaszczenie żółtoszare z ciemnymi pręgami. Ogon z czarnymi obrączkami, czarno zakończony. Dłu- gość ciała 44–67 cm, wysokość w kłębie 25–35 cm. ROZWÓJ Poza okresem godowym żyje samotnie. Gniazdo tworzy zwykle pod zwalonymi drzewami, w więk- szych dziuplach, norach. Ciąża trwa 65–70 dni, a w miocie rodzi się 2–4 młodych. Mlekiem żywi się do 4. miesiąca życia. Młode usamodzielniają się po 5–6 miesiącach. Poluje na małe ssaki, w tym gryzo- nie, ptaki, jaszczurki, żaby, owady. Zjada też padlinę. WYSTĘPOWANIE W  Europie występuje w  silnym rozproszeniu. Obecny także w Azji i w Afryce, łącznie w ponad 20  podgatunkach. W  Polsce obecny w  lasach wschodnich Karpat. Preferuje brzegi lasów, skąd łatwiej mu polować na terenie otwartym. WARTO WIEDZIEĆ Obecnie spora część osobników to mieszańce powstałe ze skrzyżowania z  kotem domowym. Polską populację żbika ocenia się na mniej niż 200 sztuk. SSAKI 13 DRAPIEŻNE Ryś Lynx lynx (Linnaeus, 1758)    gromada: ssaki, rząd: drapieżne ROZPOZNANIE Grzbiet ciemnorudy z  brunatnymi plamkami. Brzuch biały. Bokobrody na szyi. Stojące uszy z kępką czarnych włosów na szczycie, co pozwala im lepiej słyszeć. Największy kot w Europie. Dłu- gość 100–150 cm, wysokość w kłębie 50–75 cm. ROZWÓJ W pary łączy się tylko w okresie godowym. Ciąża trwa 70–74 dni, a w miocie rodzi się 3–5 młodych. Mlekiem żywi się do 6 miesięcy po urodzeniu, ale znacznie wcześniej zaczyna też jadać mięso. Samodzielność uzyskuje po ok. roku, a dojrzałość płciową po ok. 1,5 roku. Poluje na jeleniowate, zające, ptaki, gryzonie. WYSTĘPOWANIE Żyje na terenach od Europy Środkowej i Skan- dynawii do wschodnich krańców Azji oraz na Bliskim Wschodzie. W  Karpatach od Beskidu Żywieckiego po Bieszczady oraz w Puszczy Bia- łowieskiej, Augustowskiej, Knyszyńskiej, Kotlinie Biebrzańskiej. Zamieszkuje stare lasy z gęstym podszytem. WARTO WIEDZIEĆ Obszar łowiecki rysia to nawet 1000 km2. Wymaga lasu z dużą liczbą wykrotów, dziupli i innych kry- jówek, w których może się chować. Zagrożeniem jest fragmentacja siedlisk, budowa dróg, itp. W Polsce żyje mniej niż 300 osobników. SSAKI 14 DRAPIEŻNE Niedźwiedź brunatny Ursus arctos (Linnaeus, 1758)    gromada: ssaki, rząd: drapieżne ROZPOZNANIE Futro brunatne, u niektórych podgatunków rozja- śnione. Małe oczy i uszy, krótki ogon. Silne uzębie- nie. Nogi zakończone 5 pazurami. Masywna budowa ciała, długość 1,8–2,8 m, masa do 750 kg. ROZWÓJ Od listopada do lutego zapada w sen zimowy w  legowisku zwanym gawrą. Po ciąży trwają- cej ok. 8 miesięcy samica rodzi od 2 do 3 mło- dych. Mlekiem karmi je przez ok. 5 miesięcy, ale opieką otacza do następnej ciąży. Rozmnaża się po 4–6  latach. Wszystkożerny, przeważnie zjada trawy, zioła, owoce, jagody, orzeszki. Dietę roślinną uzupełnia mięsem jeleniowatych, gryzoni, ryb oraz owadów. WYSTĘPOWANIE W  Europie, Azji i  Ameryce Północnej wyróżnia się kilkanaście podgatunków tego niedźwiedzia. W Polsce, od Beskidu Żywieckiego do Bieszczad, żyje ok. 10 populacji karpackiej, tj. kilkadziesiąt osobników. Spotykany w gęstych, górskich lasach. WARTO WIEDZIEĆ Gatunek o znaczeniu priorytetowym, silnie zagro- żony. Zagrożeniem jest fragmentacja siedlisk, ale też turystyka. W Ameryce Północnej żyje podgatu- nek niedźwiedzia brunatnego, tj. grizzly. SSAKI 15 DRAPIEŻNE Tchórz stepowy Mustela eversmanni (Lesson, 1827)    gromada: ssaki, rząd: drapieżne ROZPOZNANIE Ubarwienie futra żółtawe z  czarnobrunatnymi łapami i ogonem. Żółtawe, wełniste włosy. Głowa biaława z  ciemniejszą maską. Wydłużony i  giętki tułów, krótkie kończyny. Ogon jasny, od połowy ciemniejszy. Długość ciała 29–46 cm, ogona 7–16 cm. ROZWÓJ Żyje w norach ziemnych. Ruja w marcu i kwiet- niu. Po ciąży trwającej ok. 38 dni samica rodzi 8–10 młodych. Karmi je mlekiem 6 tygodni. Młode osobniki usamodzielniają się po 4 miesiącach, ale samodzielnie poluje już po 2 miesiącach. Doj- rzałość płciową osiągają na wiosnę następnego roku. Polują na gryzonie, jaja i pisklęta ptaków, jaszczurki, żaby, owady. Zjadają też padlinę. WYSTĘPOWANIE Tchórz stepowy zamieszkuje nieregularnie obszar Europy Środkowej i Wschodniej do środ- kowej Syberii i Chin. W Polsce obecnie znane jest jedno prawdopodobne miejsce występowa- nia – w okolicach Hrubieszowa. Żyje na terenach otwartych o charakterze stepowym. WARTO WIEDZIEĆ Objęty ochroną ścisłą. W pobliżu nory można wyczuć przykry zapach powstały z rozkładają- cych się szczątków pokarmu i odchodów. SSAKI 16 DRAPIEŻNE Norka europejska Mustela lutreola (Linnaeus, 1761)    gromada: ssaki, rząd: drapieżne ROZPOZNANIE Futro błyszczące, jasnobrązowe do brązowego. Ciemniejsze kończyny i  ogon. Biała plama na końcu pyska. W lecie ubarwienie jaśniejsze. Dłu- gość ciała 32–43 cm, ogona 12–19 cm. ROZWÓJ Żyje w norach na brzegach rzek, pod korzeniami, stertami gałęzi. Gody odbywa wczesną wiosną. Ciąża trwa 40–45 dni, a od 1 do 7 młodych rodzi się w  czerwcu. Mlekiem karmione są 4–5 tygo- dni, potem samica przynosi im pokarm mięsny. Po 40 dniach opuszczają gniazdo. W pełni usamo- dzielniają się po 4–5 miesiącach. Żywią się drob- nymi zwierzętami w wodzie i na lądzie oraz owo- cami i jagodami. WYSTĘPOWANIE W Europie żyją dwie izolowane populacje: we Fran- cji i Hiszpanii oraz północno-zachodniej Rosji i Bia- łorusi, być może też w Rumunii. W Polsce ostatni raz widziana w 1926 r. Może być spotykana nad leśnymi strumieniami oraz na mokradłach. WARTO WIEDZIEĆ Obecnie na terenie naszego kraju (według Pol- skiej Czerwonej Księgi Zwierząt z 2001 r.) ma status gatunku zanikłego. Jedną z ważniejszych przyczyn wymierania norki europejskiej jest silna ekspan- sja inwazyjnej norki amerykańskiej, sprowadzonej do Europy w połowie XX w., chociaż przetrzebienie populacji nastąpiło jeszcze przed przywędrowaniem tego silniejszego i większego od niej drapieżnika. SSAKI 17 DRAPIEŻNE Gronostaj Mustela erminea (Linnaeus, 1758)    gromada: ssaki, rząd: drapieżne ROZPOZNANIE Ubarwienie zmienne, sezonowe. Latem grzbiet brązowy, brzuch biały lub białożółty. Czarny koniec ogona. Zimą niemal całe futro białe, czarny jedynie koniec ogona oraz pyszczek. Podobny do łasicy, ale większy. Długość ciała 17–33 cm, ogona 4–12 cm. ROZWÓJ Gniazduje pod korzeniami drzew, w  szczeli- nach skalnych, norach gryzoni. Ruja w marcu. Po 8–10 tygodniach ciąży samica rodzi 4–9 młodych. Możliwa druga ruja w lipcu i sierpniu. Żywi się gry- zoniami, ale też żabami, jaszczurkami, ślimakami, owadami. Z  dobrym skutkiem może atakować nawet zające. WYSTĘPOWANIE Zamieszkuje Europę, poza jej południową częścią, północną Azję oraz Amerykę Północną. Występuje nielicznie na całym obszarze Polski. Żyje na obrze- żach lasu, w zaroślach i zadrzewieniach śródpolnych. WARTO WIEDZIEĆ Objęty ochroną częściową. Ze względu na cenne, miękkie i  puszyste futro niegdyś masowo odła- wiany. Kołnierze z futra gronostaja nosili królowie, a obecnie rektorzy uczelni. SSAKI 18 DRAPIEŻNE
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Atlas zwierząt chronionych
Autor:
Sklep
Format
Cena
Nexto.pl Nexto.pl
ebook/pdf
19,99 zł
Idź do sklepu »

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: