Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00070 004591 15216340 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Bankier anarchista - ebook/pdf
Bankier anarchista - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 70
Wydawca: Biblioteka Analiz Język publikacji: polski
ISBN: 83-89143-60-7 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> kultura, sztuka, media
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj
Napisana w formie dialogu satyra, której bohaterem jest bankier o anarchistycznych, jak twierdzi poglądach. „Pracowałem, walczyłem, zarabiałem pieniądze; pracowałem jeszcze bardziej zawzięcie, walczyłem jeszcze bardziej zawzięcie, zarabiałem jeszcze więcej; zarabiałem w końcu mnóstwo pieniędzy. Nie przebierałem w środkach – wyznaję ci, mój drogi, że nie przebierałem w środkach – stosowałem wszystkie chwyty: spekulacja, oszustwa finansowe, nawet nieuczciwa konkurencja. Co mi tam! Zwalczałem fikcje społeczne, niemoralne i przeciwne naturze w najwyższym stopniu i miałem się oglądać na środki?!” – mówi bohater.
Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Bankier anarchista Bankier anarchista Fernando Pessoa Tłumaczył Stanisław Krastowicz Jirafa Roja Warszawa 2006 Tytuł oryginału: „O Banqueiro Anarquista” Pierwsze polskie wydanie „Bankiera anarchisty” w tym przekładzie ukazało si(cid:459) nakładem Oficyny Wydawniczej Bractwa „Trojka”, Pozna(cid:477) 2002 Tłumaczył: Stanisław Krastowicz Redakcja: Łukasz Goł(cid:459)biewski Korekta: Magdalena Rejnert Zdj(cid:459)cie na okładce: Dreamstime.com Łamanie: Tatsu Druk i oprawa: Drukarnia Naukowo-Techniczna Oddział PAP S.A. ISBN 83-89143-60-7 Wydanie I Warszawa 2006 SPIS฀TREŚCI Fernando฀Pessoa:฀Pisarz฀wielu฀wcieleń ฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀. 7 Bankier฀anarchista ฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀. 21 Fernando Pessoa: Pisarz wielu wcieleń Był฀jednym฀z฀najbardziej฀oryginalnych฀pisarzy฀europejskich฀ a฀jednocześnie฀niezwykłą฀postacią.฀Chociaż฀miał฀wielu฀przy- jaciół,฀żył฀w฀samotności฀i฀nie฀założył฀rodziny.฀Był฀bardzo฀pra- cowitym฀autorem,฀a฀zżerająca฀go฀gorączka฀twórcza฀okaza- ła฀się฀za฀silna฀jak฀na฀jednego฀człowieka฀i฀jedną฀osobowość.฀ Dlatego฀uruchomił฀swoje฀„inne฀ja”,฀artystyczne฀„alter฀ega”฀ –฀heteronimy.฀Jego฀największe฀dzieła฀stworzyli฀nie฀istniejący฀ pisarze,฀którym฀nadał฀życiorysy,฀uczucia฀i฀przemyślenia. Guru฀modernistów Fernando฀Pessoa฀urodził฀się฀13฀czerwca฀1888฀roku฀w฀Lizbo- nie.฀Kiedy฀miał฀pięć฀lat฀zmarł฀jego฀ojciec,฀Joaquim฀de฀Seabra฀ Pessoa.฀W฀1894฀roku฀rodzinę฀dotknęło฀kolejne฀nieszczęście:฀ śmierć฀zabrała฀Jorge’go,฀młodszego฀brata฀Fernanda.฀Chłopiec฀ miał฀zaledwie฀rok.฀W฀tym฀samym฀roku฀owdowiała฀matka฀przy- szłego฀pisarza,฀Maria฀Magdalena฀Pinheiro฀Nogueira,฀związa- ła฀się฀z฀wojskowym,฀Joao฀Miguelem฀Rosą.฀Wkrótce฀został฀on฀ mianowany฀konsulem฀rządu฀Królestwa฀Portugalii฀w฀Durbanie฀ w฀Afryce฀Południowej.฀Wyjechał,฀żeby฀objąć฀nowe฀stanowisko฀ a฀pani฀Pessoa฀zabrała฀syna฀i฀pojechała฀za฀nim.฀W฀Durbanie฀ Fernando฀uczęszczał฀do฀angielskiej฀szkoły.฀Szybko฀opanował฀ 7 język฀Szekspira฀i฀Byrona฀w฀stopniu฀komunikatywnym,฀a฀już฀ po฀paru฀latach฀znał฀go฀jak฀swój฀ojczysty.฀To฀właśnie฀po฀angiel- sku฀zaczął฀pisać฀swoje฀pierwsze฀utwory฀poetyckie.฀Janina฀Z.฀ Klawe฀ w฀ znakomitym฀ eseju฀ pt.฀ „Fernando฀ Pessoa,฀ czyli฀ bli- skość฀tego,฀co฀nieznane”,฀opublikowanym฀w฀„Poezji”฀w฀1990฀ roku฀(nr฀1-2)฀podaje,฀że฀pierwszy฀wiersz฀powstał฀w฀1901฀ro- ku.฀Natomiast฀autorka฀kroniki฀życia฀i฀twórczości฀Pessoy,฀Mo- nika฀Rawska฀(ten฀sam฀numer฀„Poezji”)฀jako฀rok฀jego฀„pierw- szych฀prób฀poetyckich฀w฀języku฀angielskim”฀wymienia฀1899.฀ Nie฀jest฀to฀zresztą฀szczególnie฀istotne.฀Zgódźmy฀się,฀że฀Pessoa฀ zaczął฀pisać฀wiersze฀jako฀młody฀chłopak,฀11-฀lub฀13-latek,฀na฀ przełomie฀XIX฀i฀XX฀wieku. „Po฀portugalsku฀niewiele฀wierszy฀napisał฀w฀tym฀okresie:฀ poemat฀liryczny฀w฀1902฀roku฀(podczas฀krótkiego฀pobytu฀na฀ Azorach),฀glosy฀do฀kilku฀sentencji,฀wyrażające฀tęsknotę฀za฀ krajem,฀a฀poza฀tym฀kilka฀tekstów฀prozą฀na฀temat฀nauczycieli฀ i฀kolegów฀w฀Durban฀High฀School.฀Po฀angielsku฀kilka฀history- jek฀i฀–฀co฀ciekawsze฀–฀esej฀o฀Macaulayu,฀który฀wydrukowano฀ w฀gazetce฀szkolnej฀w฀1904฀roku.฀Zapowiadał฀on฀przyszłe฀pi- sma฀krytyczne฀poety,฀których฀pozostawił฀wielką฀ilość”฀–฀czy- tamy฀w฀tekście฀Janiny฀Z.฀Klawe. W฀ sierpniu฀ 1901฀ roku฀ Pessoa฀ po฀ raz฀ pierwszy฀ od฀ pię- ciu฀ lat฀ znalazł฀ się฀ znowu฀ w฀ ojczyźnie.฀ Po฀ półrocznym฀ po- bycie฀ w฀ Portugalii฀ wyjechał฀ ponownie฀ do฀ Durbanu,฀ gdzie฀ podjął฀naukę฀w฀brytyjskiej฀szkole฀handlowej.฀Wykształcenie฀ tam฀zdobyte฀posłuży฀mu฀jako฀środek฀do฀zarabiania฀na฀chleb฀ do฀ końca฀ życia.฀ Jak฀ dowodzą฀ przykłady฀ wielu฀ ludzi฀ pióra,฀ także฀Polaków,฀poeci฀potrafią฀chodzić฀z฀głową฀w฀chmurach฀ przy฀ jednoczesnej,฀ nader฀ praktycznej,฀ umiejętności฀ stania฀ obiema฀ nogami฀ mocno฀ na฀ ziemi.฀ Po฀ powrocie฀ do฀ Lizbony฀ na฀ stałe฀ Pessoa฀ podejmie฀ pracę฀ właśnie฀ w฀ firmie฀ handlo- wej,฀w฀której฀zostanie฀korespondentem.฀Nieodzowne฀w฀tej฀ pracy฀będą฀dwa฀czynniki:฀wiedza฀jaką฀wyniósł฀z฀Commer- cial฀ School฀ oraz฀ doskonała฀ znajomość฀ języka฀ angielskie- 8 go,฀ ujawniająca฀ jego฀ autentyczne,฀ lingwistyczne฀ zdolno- ści.฀ W฀ grudniu฀ 1903฀ roku฀ poeta฀ został฀ przyjęty฀ na฀ studia฀ na฀brytyjskim฀Uniwersytecie฀Przylądka.฀Jego฀pisemna฀pra- ca฀egzaminacyjna฀okazała฀się฀tak฀dobra,฀że฀przyznano฀mu฀ za฀nią฀nagrodę฀królowej฀Wiktorii.฀Jednak฀po฀półtorarocznej฀ edukacji฀Pessoa฀zmienił฀życiowe฀plany฀i฀zdecydował฀się฀na฀ powrót฀do฀Portugalii.฀W฀Lizbonie฀wstąpił฀na฀wydział฀filolo- giczny฀miejscowego฀uniwersytetu.฀Ale฀i฀na฀tej,฀macierzystej฀ przecież,฀uczelni฀też฀nie฀mógł฀się฀zaklimatyzować.฀Porzucił฀ studia฀ i฀ postanowił฀ założyć฀ drukarnię.฀ Plany฀ te฀ zakończy- ły฀się฀fiaskiem.฀W฀1908฀roku฀podjął฀pracę฀we฀wspomnianej฀ firmie฀ handlowej฀ jako฀ autor฀ listów฀ do฀ zagranicznych฀ kon- trahentów.฀ Wkrótce฀ rozpoczyna฀ publikowanie฀ swoich฀ ese- jów฀i฀artykułów฀na฀tematy฀literackie.฀Nawiązuje฀współpracę฀ z฀„A฀Aguia”฀(„Orzeł”),฀organem฀grupy฀„Renascenca฀Portu- guesa”฀(„Odrodzenie฀Portugalskie”).฀Na฀łamach฀tego฀pisma฀ zamieszcza฀m.in.฀cykl฀artykułów฀na฀temat฀nowej฀poezji฀por- tugalskiej.฀Zaprzyjaźnia฀się฀z฀poetą,฀Mario฀de฀Sa-Carneirą.฀ Przyjaźń฀ta฀potrwa฀do฀1916฀roku,฀kiedy฀to฀Sa-Carneira฀po- pełni฀w฀Paryżu฀samobójstwo.฀Pisze฀wiersze,฀dramaty฀i฀no- wele฀posługując฀się฀językiem฀portugalskim฀oraz฀angielskim.฀ Na฀przykład,฀po฀portugalsku฀powstają:฀dramat฀„Marynarz”฀ oraz฀poemat฀„Trzęsawiska”,฀a฀po฀angielsku฀poemat฀„Epitha- lamium”.฀W฀1914฀roku฀zrywa฀z฀grupą฀„Renascenca฀Portu- guesa”.฀W฀tym฀samym฀roku฀powstają฀jego฀najważniejsze฀he- teronimy:฀Alberto฀Caeiro,฀Ricardo฀Reis฀i฀Alvaro฀de฀Campos.฀ Nie฀są฀to฀tylko฀pseudonimy,฀gdyż฀poeta฀każdego฀z฀nich฀wypo- saża฀w฀–฀fikcyjne,฀rzecz฀jasna฀–฀osobowości,฀życiorysy฀i฀doro- bek฀twórczy.฀Na฀swój฀użytek฀oraz฀użytek฀czytelników฀tworzy฀ nierzeczywiste฀ (urojone?฀ wysymulowane?)฀ postaci฀ żyjące฀ pozornie฀w฀sposób฀całkowicie฀niezależny฀od฀swojego฀twórcy.฀ Zresztą฀do฀problemu฀heteronimów฀jeszcze฀powrócimy. Pessoa฀wiąże฀się฀z฀kolejnymi฀pismami.฀Są฀to฀m.in.฀„Exi- lio”฀(„Wygnanie”)฀i฀„Centauro”฀(„Centaur”).฀Zamieszcza฀na฀ 9 ich฀łamach฀poematy฀„Marynarz”฀i฀„Niedorzeczna฀godzina”,฀ wiersze฀„Skośny฀deszcz”,฀„Palarnia฀opium”,฀„Oda฀morska”฀ i฀ „Oda฀ triumfalna”฀ oraz฀ cykl฀ sonetów฀ „Droga฀ krzyżowa”.฀ Jest฀ aktywnym฀ i฀ znanym฀ działaczem฀ oraz฀ animatorem฀ li- zbońskiego฀ środowiska฀ literackiego.฀ Zostaje฀ inspiratorem฀ i฀przywódcą฀duchowym฀artystów฀modernistycznych.฀Razem฀ z฀ grupą฀ przyjaciół฀ zakłada฀ awangardowe฀ czasopismo฀ „Or- pheu”฀(„Orfeusz”).฀Pismo฀propaguje฀nowe,฀znane฀już฀w฀in- nych฀krajach฀Europy฀(jest฀rok฀1915),฀trendy฀artystyczne,฀ta- kie฀ jak฀ kubizm,฀ surrealizm,฀ futuryzm,฀ imażynizm.฀ Pessoa฀ zamieszcza฀ w฀ nim฀ m.in.฀ wiersz฀ ku฀ czci฀ Walta฀ Whitmana,฀ amerykańskiego฀ poety,฀ którego฀ uważał฀ za฀ swojego฀ mistrza฀ i฀ pioniera฀ awangardy.฀ Pierwszy฀ numer฀ „Orpheu”฀ odnosi฀ sukces฀ w฀ aurze฀ skandalu.฀ Większość฀ literatów฀ i฀ krytyków฀ portugalskich฀okazuje฀się฀na฀tyle฀konserwatywna฀intelektu- alnie,฀że฀ciska฀gromy฀na฀nowy฀tytuł฀i฀jego฀twórców.฀Dla฀cza- sopisma,฀Pessoy฀i฀jego฀kolegów฀jest฀to฀świetna฀reklama.฀Stają฀ się฀obiektem฀zainteresowania฀prasy.฀To฀nieważne,฀że฀to฀zain- teresowanie฀ma฀przeważnie฀charakter฀napastliwy.฀Z฀czasem฀ liczba฀ nielicznych฀ zwolenników฀ będzie฀ się฀ rozrastać.฀ Nie฀ stanie฀się฀to฀jednak฀za฀sprawą฀„Orpheu”,฀który฀po฀wydaniu฀ drugiego฀numeru฀plajtuje.฀Na฀przygotowany฀numer฀trzeci฀ nie฀ma฀już฀pieniędzy.฀Wydawca฀Antonio฀Ferro฀wycofuje฀się,฀ a฀ Mario฀ de฀ Sa-Carneira,฀ najbliższy฀ przyjaciel฀ i฀ powiernik฀ Fernanda,฀nagle฀rozstaje฀się฀z฀tym฀światem.฀Dla฀przyszłego฀ autora฀„Księgi฀niepokoju”฀jest฀to฀ciężki฀cios.฀Ale฀ponownie฀ rzuca฀ się฀ w฀ wir฀ pracy฀ literackiej.฀ Dla฀ periodyku฀ „Portugal฀ Futurista”฀(„Portugalia฀Futurystyczna”)฀pisze฀manifest฀fu- turystyczny฀zatytułowany฀„Ultimatum”.฀Podpisuje฀go฀hete- ronimem฀–฀Alvara฀de฀Camposa.฀W฀języku฀angielskim฀wydaje฀ tomik฀poetycki฀zawierający฀m.in.฀35฀sonetów.฀Książka฀natra- fia฀na฀odzew฀w฀Wielkiej฀Brytanii.฀Pojawiają฀się฀recenzję฀na฀ łamach฀„Timesa”฀i฀„Glasgow฀Heralda”.฀W฀1921฀roku฀uka- zują฀się฀dwa฀kolejne฀zbiory฀anglojęzyczne:฀„English฀Poems฀ 10 I฀i฀II”฀oraz฀„English฀Poems฀III”.฀Jego฀wiersze฀zamieszczają฀ angielskie฀czasopisma฀(np.฀„The฀Athenaeum”).฀Coraz฀wię- cej฀pisze฀jednak฀w฀ojczystym฀języku.฀W฀lizbońskim฀piśmie฀ „Contemporanea”฀ („Współczesność”)฀ zamieszcza฀ mocno฀ nasycone฀patriotycznymi฀uczuciami฀poematy:฀„Portugalskie฀ morze”฀i฀„Lizbona฀ponownie฀odwiedzona”.฀W฀1924฀roku฀do฀ spółki฀z฀poetą฀Ruyem฀Vazem฀zakłada฀pismo฀„Athena”,฀gdzie฀ drukuje฀wiersze฀oraz฀szkice฀i฀eseje.฀Podpisuje฀je฀heteroni- mami.฀Pismo฀przestaje฀wychodzić฀w฀1925฀roku,฀po฀wypusz- czeniu฀na฀rynek฀pięciu฀numerów. W฀ 1929฀ roku฀ na฀ łamach฀ pisma฀ „Presenca”฀ („Obec- ność”)฀zamieszcza฀po฀raz฀pierwszy฀fragment฀„Księgi฀niepo- koju”,฀autorstwa฀heteronima฀Bernarda฀Soaresa.฀Inne฀jego฀ utwory฀z฀tego฀okresu฀to฀m.in.฀„Sklep฀tytoniowy”฀i฀„Bezkróle- wie”.฀W฀1934฀roku฀ukazuje฀się฀jego฀jedyna,฀wydana฀za฀życia,฀ książka฀w฀języku฀portugalskim.฀Jest฀nią฀„Przesłanie”฀(„Men- sagem”),฀ tom฀ poezji฀ przypominającej฀ wielkie฀ postaci฀ z฀ hi- storii฀Portugalii฀i฀dzieje฀tego฀kraju฀będącego฀kiedyś฀„panem฀ mórz”.฀Dzieło฀zostaje฀wyróżnione฀przez฀Sekretariat฀Propa- gandy฀ Narodowej.฀ 30฀ listopada฀ 1935฀ roku฀ Pessoa฀ umiera฀ w฀szpitalu.฀Chyba฀nie฀bał฀się฀śmierci,฀skoro฀w฀podpisanym฀ własnym฀ nazwiskiem฀ wierszu฀ „Śmierć฀ według฀ mnie”,฀ za- mieścił฀takie฀słowa: Śmierć฀według฀mnie฀to฀zakręt฀drogi. Umrzeć฀–฀wymykać฀się฀spojrzeniu. Słucham฀i฀słyszę฀jak฀odchodzisz, Trwając฀jak฀ja฀przy฀swym฀istnieniu. Ziemia฀jest฀przecież฀z฀nieba฀cała. Kłamstwu฀wszak฀nikt฀nie฀uwił฀gniazda. Każdy฀tu฀kiedyś฀się฀odnalazł Świadom,฀że฀droga฀w฀krąg฀i฀prawda (przeł.฀Grażyna฀Misiorowska,฀„Poezja”,฀nr฀1/1990) 11 Na฀krótko฀przed฀śmiercią,฀w฀liście฀do฀Adolfa฀Casaisa฀Mon- teiry,฀wyjaśnia฀genezę฀i฀znaczenie฀heteronimów.฀Pozostawia฀po฀ sobie฀kufer฀pełen฀rękopisów.฀Obliczono,฀że฀były฀nim฀27฀543฀ zapisane฀kartki.฀Jeszcze฀do฀dzisiaj฀nie฀wydano฀ich฀wszystkich,฀ chociaż฀ stopniowo฀ publikowana฀ spuścizna฀ po฀ autorze฀ przy- niosła฀mu฀uznanie฀w฀wielu฀krajach,฀a฀w฀Portugalii฀zaszczytne฀ miano฀–฀bagatela!฀–฀największego฀poety฀narodowego.฀W฀1985฀ roku฀ zwłoki฀ Pessoy฀ przeniesiono฀ do฀ XVI-wiecznego฀ kościoła฀ hieronimitów฀w฀Lizbonie,฀gdzie฀spoczął฀obok฀największych฀bo- haterów฀portugalskiej฀historii฀i฀literatury:฀podróżnika฀Vasco฀da฀ Gamy฀oraz฀poety฀Luisa฀de฀Camoesa. Miał฀rację฀kiedy฀mówił,฀że฀troskę฀o฀spuściznę฀pozostawia฀ potomnym.฀Sam฀nie฀dbał฀zbytnio฀o฀publikację฀utworów.฀Zże- rała฀go฀gorączka฀tworzenia.฀I฀potomni฀nie฀zawiedli฀go,฀a฀może฀ –฀nie฀zawiedli฀„ich”?฀Bo฀przecież฀Fernando฀Pessoa฀to฀także฀ odrębne฀osobowości:฀Alberto฀Caeiro,฀Ricardo฀Reis,฀Alvaro฀de฀ Campos,฀Bernardo฀Soares฀–฀żeby฀wymienić฀te฀najważniejsze฀ „rozdwojenia฀jaźni”.฀A฀może฀była฀to฀po฀prostu฀sprytna,฀a฀zara- zem฀dość฀oryginalna฀mistyfikacja?฀I฀my,฀na฀polskim฀gruncie,฀ mieliśmy฀ swoisty฀ heteronim฀ w฀ osobie฀ Konstantego฀ Ildefon- sa฀Gałczyńskiego.฀Autor฀„Zaczarowanej฀dorożki”,฀na฀począt- ku฀ lat฀ 20.,฀ będąc฀ studentem฀ Wydziału฀ Filologii฀ Angielskiej฀ Uniwersytetu฀Warszawskiego,฀napisał฀rozprawę฀semestralną฀ o฀ twórczości฀ dawnego฀ poety฀ angielskiego฀ Morrisa฀ Gordona฀ Cheatsa.฀Przedstawił฀jego฀utwory,฀napisane฀w฀kunsztownej,฀ starej฀ angielszczyźnie฀ oraz฀ dokładną฀ biografię.฀ Sęk฀ w฀ tym,฀ że…฀ żaden฀ M.G.฀ Cheats฀ nie฀ istniał!฀ Heteronim฀ ten฀ drogo฀ kosztował฀Gałczyńskiego,฀bo฀relegowano฀go฀z฀uczelni. W฀obcych฀skórach „Znów฀ (…)฀ spaceruję฀ po฀ tych฀ samych฀ uliczkach฀ dzielnicy฀ Baixa,฀ które฀ Bernardo฀ Soares฀ nazywał฀ swoim฀ wszechświa- 12 tem.฀Mam฀wrażenie,฀że฀od฀czasów฀bohatera฀»Księgi฀niepoko- ju»฀Fernanda฀Pessoy,฀a฀więc฀od฀ponad฀pół฀wieku,฀nie฀zmieni- ło฀się฀tu฀wiele.฀Te฀same฀domy,฀stare฀szyldy,฀krzyki฀przekupek฀ i฀ sprzedawców฀ losów,฀ zgrzytające฀ tramwaje.฀ Staram฀ się฀ nie฀ zauważać฀ nieuniknionych฀ przejawów฀ nowoczesności.฀ Wy- obrażam฀sobie,฀że฀jest,฀powiedzmy฀rok฀1930,฀zaczyna฀się฀nor- malny฀lizboński฀dzień฀i฀za฀chwilę฀ujrzę฀lekko฀przygarbioną,฀ szczupłą฀sylwetkę฀mężczyzny฀o฀smutnej฀twarzy,฀zdążającego฀ do฀pracy.฀Kierowany฀tą฀myślą,฀skręcam฀w฀ulicę฀Złotników”. Tak฀pisał฀w฀1989฀roku฀miłośnik฀twórczości฀Pessoy,฀Ceza- ry฀Długosz,฀w฀swoim฀lizbońskim฀dzienniku,฀opublikowanym฀ we฀fragmencie฀w฀„Twórczości”฀(nr฀11/1990).฀Zobaczmy฀jed- nak฀kim฀był฀ów฀przygarbiony฀mężczyzna฀o฀smutnej฀twarzy.฀ Długosz฀wyjaśnia฀to฀już฀w฀kolejnych฀zdaniach. „To฀ tu฀ właśnie฀ Bernardo฀ Soares฀ wynajmował฀ skromny฀ pokój฀ na฀ najwyższym฀ piętrze฀ i฀ pracował฀ w฀ małej฀ kompa- nii฀handlowej฀jako฀pomocnik฀księgowego.฀Na฀tej฀ulicy฀miał฀ wszystko,฀czego฀potrzebował฀–฀fryzjera,฀podrzędną฀gospodę฀ i฀kilku฀znajomych.฀Jego฀życie฀toczyło฀się฀ustalonym฀trybem฀ codziennych฀czynności฀i฀w฀niczym฀nie฀przypominało฀wiel- kich฀postaci,฀które฀stanowiły฀i฀stanowią฀o฀wartości฀portugal- skiej฀kultury”. Autor฀wspomnień฀pisze฀dalej: „Z฀ murów฀ zamku฀ św.฀ Jerzego฀ patrzę฀ w฀ dół.฀ Pode฀ mną฀ Baixa฀–฀Dolne฀Miasto฀–฀o฀powierzchni฀niezbyt฀wielkiej฀jak฀na฀ centrum฀europejskiej฀metropolii.฀Na฀tym฀jednakże฀skrawku฀ żył฀Bernardo฀Soares.฀Stamtąd฀widział฀nie฀tylko฀dachy฀domów฀ i฀zamkowe฀wzgórze,฀widoczne฀dla฀wszystkich.฀W฀sobie฀jedy- nie฀właściwy฀sposób฀nazywał฀i฀opisywał฀zjawiska฀zachodzą- ce฀ w฀ lizbońskim฀ krajobrazie,฀ obserwował฀ ludzi,฀ rozmawiał฀ ze฀świetlnymi฀refleksami฀i฀z฀półcieniami.฀Tak,฀właśnie฀z฀ni- mi,฀gdyż฀one฀stanowiły฀antidotum฀na฀jego฀samotność.฀Stam- tąd฀jego฀niezwykła฀wyobraźnia฀wyruszała฀do฀najodleglejszych฀ zakątków฀Ziemi฀w฀poszukiwaniu฀spokojnych฀portów.฀Jest฀to฀ 13 bardzo฀ portugalskie.฀ Ten฀ mały฀ naród฀ zawsze฀ był฀ zwrócony฀ twarzą฀do฀oceanu฀i฀plecami฀do฀Europy”. Bernardo฀Soares฀to฀oczywiście฀heteronim,฀jeden฀z฀kilku,฀ jakie฀powołał฀do฀życia฀autor฀„Księgi฀niepokoju”.฀To฀w฀kawia- rence฀przy฀ulicy฀Złotników฀„Fernando฀Pessoa฀kazał฀Soare- sowi฀spędzać฀długie฀godziny฀na฀rozmyślaniach฀nad฀sensem฀ wszechrzeczy”.฀ Zobaczmy,฀ jak฀ starannie฀ zbudował฀ pisarz฀ swój฀heteronim.฀Zadbał฀o฀detale฀psychologiczne฀i฀topogra- ficzne,฀ obarczył฀ postać฀ duchową฀ głębią฀ i฀ egzystencjalnym฀ niepokojem.฀ Tak฀ samo฀ było฀ z฀ innymi฀ heteronimami.฀ Wy- mieńmy฀najważniejsze,฀a฀więc฀Alberto฀Caeirę,฀poetę฀wierszy฀ bukolicznych,฀portugalskiego฀Wergiliusza;฀Alvara฀de฀Cam- pos,฀ futurystę฀ buntownika;฀ Ricardo฀ Reisa,฀ autora฀ ód,฀ po- etę฀ „pogańskiego”;฀ i฀ wreszcie฀ „autora”฀ „Księgi฀ niepokoju”฀ –฀ Bernardo฀ Soaresa,฀ introwertycznego฀ samotnika.฀ Każda฀ z฀ tych฀ fikcyjnych฀ osobowości฀ była฀ częścią฀ ich฀ twórcy,฀ każ- da฀personifikowała฀jego฀własne,฀pozostające฀w฀sprzeczności฀ –฀albo฀raczej฀współistniejące฀jako฀elementy฀jednej฀całości฀–฀ cechy฀skomplikowanego฀i฀bogatego฀jestestwa฀Pessoy.฀A฀hete- ronimów,฀tyle฀że฀rzadziej฀używanych,฀było฀więcej. Oczywiście฀każdy฀pisarz฀na฀całym฀świecie฀buduje฀oso- bowości฀swoich฀literackich฀bohaterów,฀każąc฀im฀żyć฀w฀okre- ślonym฀otoczeniu,฀działać฀i฀rozmyślać.฀W฀odróżnieniu฀jed- nak฀od฀innych฀autorów,฀portugalski฀twórca฀uwiarygodnił฀te฀ fikcyjne฀postaci฀w฀stopniu฀nie฀spotykanym฀w฀innych฀litera- turach.฀Podpisując฀ich฀nazwiskami฀swoje฀dzieła฀i฀prezentu- jąc฀ich฀biografie฀oraz฀dorobek฀twórczy,฀dokonał฀mistyfikacji฀ na฀niespotykaną฀w฀poprzednich฀okresach฀literackich฀skalę.฀ A฀ przede฀ wszystkim฀ zjednoczył฀ się฀ z฀ nimi฀ emocjonalnie…฀ Po฀co฀to฀robił? Zobaczmy,฀jak฀on฀sam฀to฀wyjaśnił฀we฀wspomnianym฀już฀ liście฀do฀Adolfa฀Casalsa฀Monteiry,฀z฀1935฀roku.฀Nie฀ma฀po- wodu฀wątpić฀w฀jego฀szczerość,฀tym฀bardziej,฀że฀było฀to฀wy- znanie฀niemal฀na฀łożu฀śmierci. 14 „Przyczyną฀powstania฀moich฀heteronimów฀jest฀głęboka฀ histeria,฀która฀we฀mnie฀tkwi.฀Nie฀wiem,฀czy฀jestem฀zwykłym฀ histerykiem,฀czy฀też฀słuszniej฀będzie฀nazwać฀mnie฀histero- neurastenikiem.฀Skłaniam฀się฀ku฀tej฀drugiej฀hipotezie,฀bo- wiem฀występują฀u฀mnie฀zaniki฀woli,฀których฀nie฀obejmuje฀ rejestr฀symptomów฀histerii฀jako฀takiej.฀Tak฀czy฀owak,฀umy- słowe฀pochodzenie฀moich฀heteronimów฀związane฀jest฀z฀or- ganiczną฀i฀stałą฀tendencją฀do฀rozdziału฀osobowości฀i฀symu- lowania.฀Te฀zjawiska฀–฀na฀szczęście฀dla฀mnie฀i฀dla฀innych฀ –฀ uzmysłowiły฀ się฀ we฀ mnie฀ –฀ to฀ znaczy฀ nie฀ pojawiają฀ się฀ w฀ moim฀ życiu฀ codziennym,฀ zewnętrznym,฀ w฀ kontaktach฀ międzyludzkich,฀ ujawniają฀ się฀ natomiast฀ wewnątrz฀ mnie฀ i฀żyję฀z฀nimi฀sam฀na฀sam.฀Gdybym฀był฀kobietą฀–฀u฀kobiet฀hi- steria฀objawia฀się฀napadami฀lub฀czymś฀w฀tym฀rodzaju฀–฀każ- dy฀wiersz฀Alvara฀de฀Camposa฀(tego฀mojego฀najbardziej฀hi- sterycznego฀histeryka)฀byłby฀alarmem฀dla฀sąsiadów.฀Ale฀je- stem฀mężczyzną฀–฀u฀mężczyzn฀histeria฀przejawia฀się฀głów- nie฀w฀sferze฀umysłowej฀–฀dlatego฀wszystko฀kończy฀się฀spo- kojem฀i฀poezją”. Pierwsze฀heteronimy฀wspomina฀następująco: „…Chciałem฀zrobić฀kawał฀memu฀przyjacielowi฀Sa-Carne- irowi,฀wymyślając฀poetę฀bukolicznego,฀z฀rodzaju฀tych฀skompli- kowanych,฀i฀zamierzałem฀mu฀go฀przedstawić฀jako฀osobę฀re- alną,฀już฀nie฀pamiętam฀jak฀i฀w฀jakich฀okolicznościach.฀Spę- dziłem฀kilka฀dni฀na฀opracowywaniu฀poety,฀ale฀nic฀nie฀wymy- śliłem.฀W฀dniu,฀w฀którym฀ostatecznie฀zrezygnowałem฀–฀było฀ to฀ ósmego฀ marca฀ 1914฀ –฀ zbliżyłem฀ się฀ do฀ wysokiej฀ komody฀ i฀schwyciwszy฀papier฀zacząłem฀pisać฀na฀stojąco,฀tak฀jak฀zwy- kle฀piszę,฀gdy฀jest฀to฀możliwe.฀I฀napisałem฀ponad฀trzydzieści฀ wierszy,฀ jeden฀ po฀ drugim,฀ będąc฀ w฀ pewnego฀ rodzaju฀ eksta- zie,฀której฀istoty฀nie฀potrafiłem฀określić.฀Był฀to฀dzień฀triumfu฀ w฀moim฀życiu,฀który฀już฀nigdy฀mi฀się฀nie฀zdarzy.฀Otworzyłem฀ tytułem฀„Pasterz฀stad”.฀A฀to,฀co฀potem฀nastąpiło,฀było฀pojawie- niem฀się฀we฀mnie฀kogoś,฀kogo฀od฀razu฀nazwałem฀Albertem฀ 15 Caeiro.฀Proszę฀mi฀wybaczyć฀absurdalność฀zdania:฀pojawił฀się฀ we฀mnie฀mój฀mistrz.฀Było฀to฀pierwsze฀wrażenie,฀jakie฀odnio- słem.฀I฀gdy฀tylko฀skończyłem฀tych฀ponad฀trzydzieści฀wierszy,฀ natychmiast฀wziąłem฀inny฀papier฀i฀napisałem,฀także฀jeden฀po฀ drugim,฀ sześć฀ wierszy฀ składających฀ się฀ na฀ „Skośny฀ deszcz”฀ Fernanda฀ Pessoa.฀ Natychmiast฀ i฀ do฀ końca…฀ Był฀ to฀ powrót฀ Fernanda฀Pessoa฀Alberta฀Caeira฀do฀samego฀Fernanda฀Pessoa.฀ Lub฀raczej฀była฀to฀reakcja฀Fernanda฀Pessoa฀na฀jego฀nieobec- ność฀podczas฀istnienia฀Alberta฀Caeira”฀(tłum.฀Grażyna฀Misio- rowska,฀„Poezja”฀nr฀1-2/1990). Ezoteryczny฀i฀ironiczny Na฀ czym฀ polega฀ wielkość฀ Pessoy,฀ uznanego฀ przez฀ rodaków฀ za฀największego฀poetę฀Portugalii?฀Odpowiedź฀na฀to฀pytanie฀ nie฀jest฀wcale฀taka฀prosta.฀Nawet฀krytycy฀portugalscy฀nie฀są฀ zgodni฀co฀do฀rzeczywistej฀wartości฀jego฀wciąż฀odkrywanych฀ dzieł.฀W฀innych฀krajach฀zdania฀są฀także฀podzielone,฀chociaż฀ nie฀brakuje฀pełnych฀zachwytu฀ocen฀spuścizny฀po฀tym฀twór- cy.฀U฀nas฀pisarz฀ten฀jest฀prawie฀nieznany,฀bo฀chociaż฀wydano฀ „Księgę฀niepokoju”฀oraz฀jego฀przewodnik฀po฀ukochanej฀Li- zbonie,฀to฀nazwisko฀to฀nic฀nie฀mówi฀przeciętnemu,฀wykształ- conemu฀Polakowi. Twórczością฀Pessoy฀zachwycał฀się฀Cezary฀Długosz.฀W฀cy- towanym฀już฀artykule฀z฀„Twórczości”,฀Długosz฀dał฀świadec- two฀swojemu฀entuzjazmowi฀pisząc฀–฀m.in.: „Lecz฀ na฀ szczęście,฀ takich฀ jak฀ ja฀ jest฀ na฀ całym฀ świe- cie฀więcej.฀Od฀1982฀roku,฀czyli฀od฀momentu฀ukazania฀się฀ pierwszego฀ wydania฀ portugalskiego฀ »Księga«฀ doczekała฀ się฀ przekładów฀na฀hiszpański,฀francuski,฀włoski,฀niemiecki,฀an- gielski,฀węgierski.฀(…)฀krytycy,฀którzy฀zżymali฀się฀na฀kolejne฀ odkrycie฀ pism฀ z฀ niewyczerpanej฀ spuścizny฀ literackiej฀ Fer- nanda฀ Pessoy,฀ byli฀ rozczarowani฀ i฀ znudzeni.฀ Nie฀ znaczyli฀ 16 wszelako฀wiele฀wobec฀entuzjastycznych฀ocen฀wygłaszanych฀ w฀Rzymie฀i฀Sao฀Paulo,฀Frankfurcie฀i฀Madrycie,฀nie฀mówiąc฀ już฀o฀Lizbonie.฀Pojawiły฀się฀określenia:฀najpiękniejszy฀dzien- nik฀naszego฀wieku,฀jedno฀z฀największych฀arcydzieł฀literatury฀ portugalskiej,฀brewiarz฀dekadentyzmu”. Najlepiej฀podsumowała฀twórczość฀Pessoy฀Janina฀Z.฀Kla- we฀w฀eseju฀na฀który฀już฀się฀powoływałem.฀Posłuchajmy฀tego,฀ co฀ma฀do฀powiedzenia฀na฀temat฀znaczenia฀dzieła฀portugal- skiego฀mistrza฀ta฀znawczyni฀literatury฀iberyjskiej: „Lecz฀to฀poezja฀Fernanda฀Pessoa฀jest฀najważniejsza.฀Wy- powiadał฀się฀na฀różne฀sposoby,฀posługując฀się฀heteronimami฀ i฀ podpisując฀ własnym฀ nazwiskiem.฀ Ta฀ oronimiczna฀ poezja฀ objawia฀zdumiewającą฀głębię฀psychologiczną฀i฀metafizyczne฀ inklinacje:฀poeta฀jakby฀odgaduje฀obecność฀świata฀niewidzial- nego,฀ istnienie฀ istot฀ wyższych,฀ które฀ kierują฀ jego฀ krokami.฀ W฀jednym฀z฀poematów฀mieni฀się฀wysłannikiem฀nieznanego฀ króla,฀w฀innym฀pisze:฀»To฀nie฀ja฀opisuję/Ja฀jestem฀płótnem/ A฀utajona฀ręka฀zabarwia฀kogoś฀we฀mnie«.฀Pessoa฀wyraża฀się฀ w฀różnych฀formach฀i฀estetykach:฀jest฀parnasistą,฀symbolistą,฀ surrealistą฀i฀twórcą…฀czterowierszy฀w฀ludowym฀guście.฀Ezo- teryczny฀i฀metafizyczny,฀jest฀jednocześnie฀paradoksalny฀i฀iro- niczny.฀A฀i฀to฀mu฀nie฀wystarcza:฀wciela฀się฀niczym฀drama- turg฀w฀różne฀typu฀ludzkie,฀przyjmuje฀różne฀sposoby฀myślenia฀ i฀stąd฀pojawiają฀się฀heteronimy,฀których฀stworzył฀kilkanaście.฀ (…)฀ Fernando฀ Pessoa฀ zawarł฀ w฀ swym฀ dziele฀ wiele฀ prawd฀ o฀życiu฀i฀o฀człowieku.฀Był฀świadom฀swej฀genialności฀i฀wie- dział,฀że฀przyszłość฀odda฀mu฀należne฀honory.฀A฀jednak฀para- doksalnie฀twierdził,฀że฀nie฀ma฀żadnych฀zasad:฀»Bawić฀się฀ide- ałami฀i฀uczuciami฀wydawało฀mi฀się฀zawsze฀przeznaczeniem฀ niezwykle฀pięknym.฀Staram฀się฀realizować฀je,฀gdy฀tylko฀mo- gę«.฀Rezultatem฀tej฀zabawy฀jest฀jedna฀z฀najoryginalniejszych฀ twórczości฀poetyckich฀(i฀prozatorskich)฀XX฀wieku”. W฀1988฀roku฀UNESCO฀uczciło฀setną฀rocznicę฀urodzin฀ portugalskiego฀mistrza. 17 Piewca฀anarchizmu? A฀jak฀ma฀się฀do฀całej฀twórczości฀Fernanda฀Pessoy฀opowiada- nie-dialog฀„Bankier฀anarchista”?฀Autor฀napisał฀je฀w฀1922฀ro- ku฀i฀było฀jednym฀z฀nielicznych฀w฀jego฀pisarstwie฀utworów฀sa- tyrycznych.฀Tytułowy฀bohater,฀podczas฀kawiarnianej฀rozmo- wy฀z฀narratorem,฀robi฀wykład฀na฀temat฀anarchizmu.฀Ale฀nie฀ jest฀to฀bynajmniej฀propaganda฀tego฀kontrowersyjnego฀ruchu฀ politycznego.฀Bankier฀nie฀ma฀wysokiego฀mniemania฀o฀swoich฀ anarchistycznych฀towarzyszach,฀za฀prawdziwego฀anarchistę฀ uważa฀wyłącznie฀siebie฀samego.฀Prawdziwego฀–฀to฀znaczy฀ta- kiego,฀ który฀ potrafi฀ pogodzić฀ teorię฀ z฀ praktyką.฀ A฀ ta฀ ostat- nia฀to,฀jak฀na฀bankiera฀przystało,฀zarabianie฀pieniędzy.฀„Dia- log”,฀który฀wydrukował฀„Bankiera฀anarchistę”฀w฀numerze฀2฀ z฀1991฀roku,฀zamieścił฀jednocześnie฀na฀swoich฀łamach฀długą฀ dyskusję฀dotyczącą฀anarchizmu฀we฀współczesnym฀świecie,฀ w฀której฀wzięli฀udział฀socjolodzy,฀politolodzy฀oraz฀teoretycy฀ kultury฀m.in.:฀Mirosław฀Pęczak,฀Krzysztof฀Mroziewicz,฀Mał- gorzata฀Szpakowska,฀Jan฀Zieliński,฀Daniel฀Grinberg.฀Nie฀bę- dziemy฀zajmować฀się฀jednak฀tą฀debatą,฀ale฀utworem฀Pessoy.฀ W฀tym฀samym฀numerze฀„Dialog”฀zamieścił฀obszerną฀i฀cieka- wą฀informację฀na฀temat฀inscenizacji฀„Bankiera฀anarchisty”,฀ jaką฀wystawiono฀w฀kwietniu฀1989฀roku฀w฀sali฀konferencyjnej฀ Związku฀ Banków฀ Szwajcarskich฀ w฀ Bazylei.฀ Pomysł,฀ trzeba฀ przyznać฀ bardzo฀ śmiały.฀ Spektakl฀ zrealizował฀ Anglik฀ Brian฀ Michaels,฀a฀w฀postaci฀Bankiera฀i฀Przyjaciela฀wcielili฀się฀zna- ni฀aktorzy฀teatralni:฀Niemiec฀Franz฀Boehm฀i฀Szwajcar฀Guido฀ Bachmann.฀Przedstawienie฀niezwykle฀surowo฀oceniła฀Chri- stie฀Richard฀na฀łamach฀periodyku฀„Theater฀Heute”.฀Zacytuj- my฀za฀„Dialogiem”฀najważniejsze฀fragmenty฀jej฀artykułu: „Realizatorom฀spektaklu฀–฀którzy,฀rzecz฀jasna,฀nie฀sta- nowią฀ spiskowej฀ organizacji฀ pomocników฀ kapitału฀ –฀ przy- świecała฀ oczywiście฀ jakaś฀ myśl฀ artystyczna,฀ skoro฀ posta- nowili฀ wystawić฀ »Bankiera฀ anarchistę«฀ w฀ gmachu฀ Związ- 18
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Bankier anarchista
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: