Darmowy fragment publikacji:
Bogdan Grenda
Bogdan GRENDA
BEZPIECZEŃSTWO
LOTNISK WOJSKOWYCH
(FORCE PROTECTION)
Bogdan GRENDA
BEZPIECZEŃSTWO
LOTNISK WOJSKOWYCH
(FORCE PROTECTION)
Poznań 2019
Recenzenci
dr hab. Jacek NOWAK
dr Ryszard PARAFIANOWICZ
Redaktor prowadzący
Paulina WIŚNIEWSKA
Korekta
Małgorzata KLAUZE
Anna SURENDRA
Sebastian SURENDRA
Projekt okładki
Mateusz BARTKOWIAK
Zdjęcie na okładce https://pl.depositphotos.com
Full frame image of blue cloudy sky background @AntonMatyukha
Skład komputerowy
Munda Maciej TORZ
ISBN
978-83-65697-83-7 (wersja drukowana)
978-83-65697-84-4 (wersja elektroniczna)
Wydanie I – Wydawnictwo Naukowe SILVA RERUM
www.wydawnictwo-silvarerum.eu
Druk i oprawa
PerfektDruk
ul. Skórzewska 63, 60-185 Skórzewo
ISBN 978-83-65697-83-7
9 7 8 8 3 6 5 6 9 7 8 3 7
SPIS TREŚCI
WSTĘP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
WYKAZ SKRÓTÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ROZDZIAŁ 1
IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ DLA LOTNISK WOJSKOWYCH. . . . . . . .
1.1. Lotnisko wojskowe pojęcie i istota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Charakterystyka lotnisk wojskowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Typologia zagrożeń dla lotnisk wojskowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.1. Zagrożenia militarne lotnisk wojskowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.2. Zagrożenia niemilitarne lotnisk wojskowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.3. Zagrożenia terrorystyczne lotnisk wojskowych. . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4. Lotniska wojskowe jako obiekt ataku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ROZDZIAŁ 2
OCHRONA LOTNISKA WOJSKOWEGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. Definicje podstawowych pojęć z zakresu ochrony. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. System ochrony lotniska wojskowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Planowanie działań ochronnych lotniska wojskowego . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ROZDZIAŁ 3
SYSTEM OBRONY LOTNISKA WOJSKOWEGO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1 Obrona naziemna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Obrona pasywna lotniska wojskowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
9
11
11
22
43
48
63
65
78
79
83
83
90
101
112
113
113
119
5
Spis treści
3.3. Obrona przeciwlotnicza lotniska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4. Odzyskiwanie zdolności operacyjnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ROZDZIAŁ 4
DOSKONALENIE SYSTEMU OCHRONY I OBRONY LOTNISKA
WOJSKOWEGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1. Doskonalenie systemu ochrony i obrony lotniska w aspekcie
proceduralnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2. Doskonalenie systemu ochrony i obrony lotniska w aspekcie
organizacyjnym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3. Doskonalenie systemu ochrony i obrony lotniska w aspekcie
technicznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ZAKOŃCZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
BIBLIOGRAFIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
SPIS RYSUNKÓW I TABEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
121
124
126
129
130
132
139
145
147
149
155
WSTĘP
Ci, którzy mają jasną wizję tego, co ich czeka,
skuteczniej poradzą sobie z każdym zagrożeniem
Tukitydes
Przykłady ostatnich konfliktów zbrojnych dowodzą, że podstawowym warunkiem
osiągnięcia celu prowadzonych konfliktów jest zniszczenie lotnictwa w początko-
wym okresie wojny. Wyeliminowanie z walki lotnictwa jako środka walki wysoce
manewrowego o dużych możliwościach ma ogromne znaczenie dla zdobycia prze-
wagi (panowania) w powietrzu i zapewnienia tym samym dogodnych warunków
do prowadzenia działań bojowych przez wojska własne. Jeden ze sposobów osiąg-
nięcia tego celu stanowi niszczenie lub obezwładnienie lotnisk wraz ze zgroma-
dzonym tam potencjałem lotniczym (statkami powietrznymi) i zabezpieczającym
oraz infrastrukturą lotniskową, niezbędną do obsługi i ich prawidłowego funk-
cjonowania. Zatem lotnisko wojskowe, jako specjalnie przygotowany, wyposażony
obszar z budowlami i urządzeniami zapewniającymi start i lądowanie, rozmiesz-
czenie i obsługę samolotów, będzie jednym z głównych obiektów oddziaływania
przeciwnika. Nie można więc wykluczyć, że próby zakłócenia jego funkcjonowania
podejmowane będą w każdym stanie gotowości obronnej państwa (pokoju, kryzysu
i wojny). Stąd też szczególnego znaczenia nabiera zapewnienie bezpieczeństwa ca-
łemu kompleksowi lotniczemu (statkom powietrznym i urządzeniom lotniskowym
wraz z systemami i podsystemami, układami i elementami), jak i stanowi osobowe-
mu bazy lotniczej. Ich ochrona jest zadaniem, które wiąże się nie tylko z ochroną
techniczną i fizyczną, lecz także polega na współpracy z instytucjami i formacjami,
które mogą wspomagać i wspomagają system ochrony obiektów wojskowych.
Lotnisko wojskowe jest jednym z najważniejszych obiektów militarnych, zapew-
niającym utrzymanie potencjału bojowego (statków powietrznych) w odpowied-
niej sprawności i gotowości bojowej w okresie pokoju, kryzysu i wojny. Z uwagi na
7
Wstęp
swoje znaczenie dla systemu obronnego państwa lotnisko stanowić będzie głów-
ne źródło oddziaływania grup przestępczych, terrorystycznych oraz przeciwnika
militarnego. Dlatego też obecnie ochrona i obrona baz lotniczych nabiera szcze-
gólnego znaczenia. Innym ważnym argumentem przemawiającym za działaniem
w tym kierunku jest fakt, że w ocenach NATO w kontekście wykorzystania naszych
lotnisk dla potrzeb sił Sojuszu wskazuje się na zagrożenia związane z ich poło-
żeniem w strefie rażenia taktycznych, ofensywnych środków walki, a niektórych
z nich w bezpośredniej styczności strefy rażenia przeciwlotniczych zestawów ra-
kietowych. Stąd w opinii Sojuszu, w kontekście ograniczonej swobody działania,
istotnego znaczenia nabiera podjęcie działań, zmierzających do pozyskania zdol-
ności obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej oraz lotniczych środków rażenia
klasy „stand-off”.
Celem monografii było wskazanie możliwych zmian w systemie ochrony i obro-
ny lotniska wojskowego w aspekcie proceduralnym, organizacyjnym i technicz-
nym.
Główny problem badawczy został sformułowany w formie poszukiwania od-
powiedzi na pytanie: jak powinien być zorganizowany system ochrony i obrony
lotniska wojskowego, aby sprostał współczesnym zagrożeniom militarnym?
Monografia składa się z czterech rozdziałów. W pierwszym z nich przybliżono
najważniejsze pojęcia stosowane na lotnisku wojskowym, a także scharakteryzowa-
no najważniejsze z nich. W rozdziale ujęto ponadto zagadnienia dotyczące identy-
fikacji zagrożeń, jakie mogą mieć wpływ na funkcjonowanie lotniska wojskowego.
Scharakteryzowano zagrożenia militarne, niemilitarne oraz terrorystyczne.
W drugim rozdziale przedstawiono analizę praktycznych rozwiązań w systemie
ochrony lotniska wojskowego. Omówiono najważniejsze definicje z zakresu ochro-
ny oraz przedstawiono organizację systemu ochrony lotniska w obszarze: ochrony
obiektów, ochrony personelu, ochrona dokumentów oraz odzyskiwanie zdolności
operacyjnej.
Rozdział trzeci zawiera charakterystykę systemu obrony lotniska wojskowego.
Zaprezentowano w nim organizację systemu obrony naziemnej, pasywnej oraz
obrony przeciwlotniczej na lotnisku wojskowym, a także omówiono zagadnienia
dotyczące odzyskiwania zdolności operacyjnej.
W rozdziale czwartym zaproponowano możliwe sposoby doskonalenia systemu
obrony i ochrony lotniska w aspekcie proceduralnym, organizacyjnym i technicz-
nym.
8
WYKAZ SKRÓTÓW
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
Skrót
ACO (ang. Airspace Coordination Order)
BMR
BDZ (ang. Base Defence Zone)
CPPS
DS
DK
FAOR (ang. Fighter Area Of Responsibilit)
GDK
GDF (ang. Ground Defence Forces)
GDK
CALVERT (ang. Cross Bar Approach
Lighting System)
PO
IVS (ang. Intelligence Video Surveillance)
ŁDK
ILS (ang. Instrument landing system)
OP
OPL
Znaczenie skrótu
rozkaz o kontroli przestrzeni po-
wietrznej
broń masowego rażenia
strefa obrony bazy
centralna płaszczyzna postoju sa-
molotów
droga startowa
droga kołowania
strefa odpowiedzialności lotnictwa
główna droga kołowania
naziemne siły obrony
główna droga kołowania
system elektroświetlny
posterunków obserwacyjnych
Inteligentna analiza obrazu
łączące drogi kołowania
radiowy system nawigacyjny wspo-
magający lądowanie samolotu
obrona powietrzna
obrona przeciwlotnicza
9
Wykaz skrótów
18. mps
PPH
19.
NDB (ang. Non-Directional Beacon)
20.
21.
pnrl
PPS
22.
23.
PPZR
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
PS
PW
SP
SZ RP
SUFO
ŚNP
VOR (ang. Very High Frequency)
ZT
materiały pędne i smary
płaszczyzna przedhangarowa
radiolatarnia bezkierunkowa
pole naziemnego ruchu lotniczego
płaszczyzny postoju samolotów
przenośnych przeciwlotniczych ze-
stawów rakietowych
pas startowy
pole wzlotów
Siły Powietrzne
Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Pol-
skiej
specjalistyczna uzbrojona formacja
ochronna
środki napadu powietrznego
radiolatarnia ogólnokierunkowa
VHF
związki taktyczne
Rozdział 1
IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ
DLA LOTNISK WOJSKOWYCH
Naturalnym dążeniem człowieka jest zapewnienie bezpieczeństwa, rozumianego
jako stanu niezagrożenia, spokoju, pewności. Każdy człowiek, grupa społeczna czy
państwo starają się oddziaływać na swoje otoczenie tak, aby eliminować albo co
najmniej oddalać wszelkiego rodzaju zagrożenia, których źródłem są siły natury
lub drugi człowiek (grupa, naród). W świecie realnym niestety bezpieczeństwo
nie jest stanem stabilnym. W zależności od stopnia szkodliwości oddziaływania
otoczenia na człowieka (grupę, naród, państwo) stan ten może ulegać zmianom.
Rozwój cywilizacyjny ludności zwiększający się zakres globalizacji mają nie tylko
aspekt pozytywny, ale rodzą nowe, niespotykane wcześniej zagrożenia, jak i wzrost
skali zagrożeń już występujących. Współczesne bezpieczeństwo militarne to nie
tylko odpowiednie zaplecze logistyczne, wsparcie polityczne, rozwój i pozyskiwa-
nie niezbędnych technologii, lecz także bezpieczeństwo militarnej infrastruktu-
ry krytycznej. Dlatego też, by wojsko mogło wykonywać zadania ustawowe, musi
w pierwszej kolejności zadbać o bezpieczeństwo swoich obiektów, w których utrzy-
mywane jest uzbrojenie i sprzęt wojskowy. Do takich obiektów można zaliczyć ko-
szary, składnice (bazy) materiałowe, porty morskie oraz lotniska.
1.1. Lotnisko wojskowe – pojęcie i istota
Zgodnie z Regulaminem lotów Lotnictwa Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
lotnisko wojskowe to „lotnisko wykorzystywane przez resort obrony narodowej do
celów obronności i bezpieczeństwa państwa oraz lotnisko współużytkowane, po-
łożone na terenach należących do skarbu państwa będących w trwałym zarządzie
11
Identyfikacja zagrożeń dla lotnisk wojskowych
jednostek organizacyjnych podległych ministrowi obrony narodowej, wpisane do
rejestru lotnisk i lądowisk wojskowych”1.
Lotnisko wojskowe to obiekt powierzchniowy zajmujący ok. 600–700 ha o ob-
wodzie 20–30 km, widocznie kontrastujący na tle otoczenia. Znajdują się na nim
obiekty punktowe i liniowe, trudne, a czasem wręcz niemożliwe do ukrycia przed
przeciwnikiem dysponującym różnorodnymi środkami rozpoznania. Cechy dema-
skujące lotnisko to głównie:
– charakterystyczny zarys i sposób wykonania nawierzchni sztucznych (droga
startowa, drogi kołowania);
– sposób rozmieszczenia stref rozśrodkowania z dużą ilością sprzętu oraz ruch
wynikający z wykonywanych zadań;
– rozmieszczenie w terenie;
– pracujące urządzenia techniczne, emitujące fale elektromagnetyczne oraz
w zakresie podczerwieni;
– ruch powietrzny w rejonie przylotniskowym;
– efekty akustyczne wynikające z pracy silników lotniczych, szczególnie pod-
czas startów i lądowań.
Lotnisko wojskowe składa się z obiektów oraz urządzeń zlokalizowanych za-
równo na jego terenie, jak i poza nim. W obrębie lotniska można wyróżnić część
służącą technicznej obsłudze samolotów w czasie startów i lądowań: pole naziem-
nego ruchu lotniczego; środki kontroli ruchu lotniczego i ubezpieczenia lotów;
strefy rozśrodkowania samolotów, elementy systemu dowodzenia, elementy ubez-
pieczenia bojowego i logistycznego zaplecze techniczne; budynki magazynowe oraz
zabudowa administracyjno-biurowa i koszarowa2 (rys. 1.1.).
Pole naziemnego ruchu lotniczego (pnrl) to część lotniska przeznaczona do na-
ziemnego ruchu statków powietrznych. Obejmuje całą nawierzchnię lotniskową
(sztuczną i naturalną). Podstawowe części składowe to pole wzlotów, drogi koło-
wania i miejsca postojowe.
Pole wzlotów (PW) to użytkowy obszar lotniska, przeznaczony do ruchu stat-
ków powietrznych na ziemi (kołowania, startu, lądowania). Składa się z pasa star-
towego, dróg kołowania i miejsc postojowych.
1 Regulamin lotów Lotnictwa Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (RL-2012), DSP,
Warszawa 2012, s. 41.
2 Na podstawie: P. Nita, A. Świątecki, P. Świątecki, Lotniska, ITWL, Warszawa 1999, s. 16.
12
1.1. Lotnisko wojskowe – pojęcie i istota
Rys. 1.1. Schemat rozmieszczenia wybranych elementów na lotnisku wojskowym
Źródło: opracowanie własne.
Pas startowy (PS) to najważniejsza część pola wzlotów, złożona z drogi starto-
wej, poboczy i wybiegów przedłużających (boczne i czołowe pasy bezpieczeństwa):
– droga startowa przeznaczona jest do rozbiegu i oderwania się samolotu od
ziemi podczas startu oraz przyziemienia i dobiegu podczas lądowania;
– boczne pasy bezpieczeństwa, przylegające do bocznych krawędzi pasa star-
towego i przeznaczone do zapewnienia bezpieczeństwa rozbiegu i dobiegu
samolotów przy ewentualnym odchyleniu kierunku startu lub lądowania od
kierunku osi podłużnej drogi startowej;
– czołowe pasy bezpieczeństwa, przylegające do końców części roboczej PS
i bocznych pasów bezpieczeństwa, przeznaczone do zapewnienia bezpieczeń-
stwa samolotu w razie przyziemienia przed DS lub wykołowania poza jej ko-
niec.
Strefa podejścia – wydzielona przestrzeń powietrzna nad terenem i na prze-
dłużeniu pasa startowego, w której statek powietrzny podchodzi do lądowania lub
wznosi się po starcie.
Droga kołowania ze względu na przeznaczenie eksploatacyjne dzieli się na
główną drogę kołowania (GDK), łączącą oba końce DS. Podstawowa część GDK
13
Identyfikacja zagrożeń dla lotnisk wojskowych
powinna być równoległa do DS, w zasadzie od strony zabudowy technicznej i w ta-
kiej odległości od DS, aby wewnętrzna krawędź GDK była oddalona od krawędzi
DS o minimum 150 m. Droga ta może być traktowana jako pomocnicza (awaryjna)
DS i powinna mieć odcinek prosty o długości równej długości DS, a podejścia i po-
bocza wolne od przeszkód3.
Łączące drogi kołowania (ŁDK), łączące GDK z DS. Przeznaczone są do ko-
łowania samolotów. Zbudowane są w odległości 250–300 m od końców DS. oraz
pośrodku DS. ŁDK umożliwiają zwiększenie zdolności przepustowej DS, powodują
oszczędność paliwa i skrócenie czasu kołowania;
Pomocnicze drogi kołowania, łączące GDK z miejscem postoju samolotów oraz
zabudową techniczną lotniska.
Miejsca postoju samolotów (stoiska samolotów) – specjalnie przygotowane
i wyposażone elementy pnrl przeznaczone do postoju i obsługi technicznej samo-
lotów na lotnisku. Dzielą się one na:
– indywidualne miejsca postoju samolotów, przeznaczone do postoju i obsłu-
gi pojedynczych samolotów, zazwyczaj w warunkach ich rozmieszczenia
w uproszczonych lub umocnionych strefach rozśrodkowania samolotów (SR);
– grupowe miejsca postoju samolotów, przeznaczone do krótkotrwałego posto-
ju i przedstartowej obsługi technicznej samolotów. Ich liczba oraz rozmiary
zapewniają możliwość postoju wszystkich samolotów znajdujących się na lot-
nisku. Na lotniskach wyższych klas, wyposażonych w nawierzchnie sztuczne,
projektuje się przeważnie dwa grupowe miejsca postoju, najczęściej lokali-
zując je na obu końcach głównej drogi kołowania (GDK), jako płaszczyzny
postoju samolotów (PPS). Rozróżnia się następujące grupowe miejsca postoju
samolotów:
– centralna płaszczyzna postoju samolotów (CPPS),
– płaszczyzny postoju samolotów (PPS),
– płaszczyzna przedhangarowa (PPH),
– płaszczyzny prób silników samolotowych4.
Strefy rozśrodkowania samolotów stanowią wydzielony obszar lotniska oddalony
ok. 3–5 km od środka drogi startowej. Wyposażone są w pojedyncze płaszczyzny
postoju samolotów, schrony dla personelu latającego i obsługi naziemnej, schrony do
przechowywania środków rażenia oraz innych niezbędnych środków potrzebnych do
3
4
Ibidem, s. 42.
Ibidem, s. 210.
14
1.1. Lotnisko wojskowe – pojęcie i istota
eksploatacji samolotów. Strefa rozśrodkowania samolotów jest jednocześnie zasad-
niczym rejonem rozmieszczenia eskadry lotniczej i posiada co najmniej 12 miejsc
postoju samolotów. Rozróżnia się dwa rodzaje miejsc postoju samolotów: obwałowa-
nia ziemne i schrony-hangary o konstrukcji żelbetowej. Pojedyncze miejsca postoju
samolotów w strefach rozśrodkowania oddalone są od siebie o ok. 60–120 m.
Elementy systemu dowodzenia rozmieszczone są na stanowiskach dowodze-
nia oraz w odpowiednio przygotowanych rejonach. Stanowisko dowodzenia bazy
lotniczej rozmieszcza się w rejonie najbardziej dogodnym do dowodzenia siłami
bazy, w odległości nie mniejszej niż 1000 m od drogi startowej, w schronie typu
ciężkiego wyposażonym w urządzenia filtrowentylacyjne. Baza lotnicza posiada
również zapasowe stanowisko dowodzenia.
Elementy infrastruktury łączności i ubezpieczenia lotów rozmieszczone są
w terenie, zachowując zasady maskowania. W tym celu maszty stacji radiowych
i radioliniowych oddalone są od węzłów łączności o co najmniej 1,5–2 km. Ra-
diolokacyjny system lądowania oraz urządzenia świetlne rozmieszcza się po obu
stronach drogi startowej, a sprzęt techniczny tych urządzeń rozmieszczony jest
w obwałowaniach ziemnych i zamaskowany.
Na terenie lotniska rozmieszcza się także elementy logistyki, które umożliwia-
ją odtwarzanie gotowości bojowej i wykonywanie zadań bojowych przez wszystkie
typy samolotów będących na uzbrojeniu sił powietrznych. Rodzaj środków i ich wiel-
kość uzależniona jest od koncepcji wykorzystania lotnisk w działaniach bojowych.
Pozwalają one na odtwarzanie gotowości bojowej i prowadzenie działań bojowych
przez bazujące lotnictwo przez okres kilku dni. Magazyny środków bojowych roz-
mieszcza się w odległości nie mniejszej niż 5–7 km od drogi startowej. Z uwagi na
ogromną wrażliwość na uderzenia przeciwnika wymogi w zakresie rozmieszczania
magazynów środków bojowych są szczególnie przestrzegane. Punkty elaboracji ra-
kiet rozmieszcza się w odległości ok. 300–500 m od stref rozśrodkowania. Magazyny
środków materiałowych oraz inne obiekty rozmieszcza się w sposób zapewniający
ich racjonalne wykorzystanie, z jednoczesnym przestrzeganiem zasad maskowania.
Zabudowa służbowo-techniczna jest jednym z rodzajów zabudowy na lotnisku
gwarantującym jego właściwe funkcjonowanie. Stanowi ją kompleks budynków,
budowli i urządzeń, umożliwiających starty i lądowania, a także terminowe zaopa-
trywanie, obsługę i remont statków powietrznych. Podstawowymi budynkami za-
budowy służbowo-technicznej są: terminal, budynki bliższej i dalszej radiolatarni,
radionamiernik, startowe stanowisko dowodzenia, hangar, budynki i urządzenia
gospodarczo-techniczne, strzelnica samolotowa, lotniskowe składy mps, magazyn
15
Identyfikacja zagrożeń dla lotnisk wojskowych
lotniczo-techniczny, magazyn amunicji i bomb, urządzenia energetyczne, radiolo-
kacyjny system lądowania, spadochroniarnia, magazyn zbiorników dodatkowych,
garaże itp. Wszystkie urządzenia zabudowy służbowo-technicznej rozmieszczone
są w zależności od przeznaczenia w kilku miejscach lotniska poza pasami podejść
powietrznych.
Zabudowa koszarowo-administracyjna przeznaczona jest do rozmieszczenia
sztabów, służb oddziału lotniczego i wspierających je pododdziałów, zakwatero-
wania stanu osobowego oraz zaspokojenia potrzeb gospodarczo bytowych i kul-
turalnych.
Obiektami znajdującymi się poza terenem lotniska są: lotnicze urządzenia na-
ziemne (w szczególności elementy systemu lądowania (ILS), radiolatarni ogólno-
kierunkowej VHF (VOR), radiolatarni bezkierunkowej (NDB), systemu elektro-
świetlnego CALVERT), generatory prądu, stacja meteorologiczna oraz magazyny
uzbrojenia itp. Takie usytuowanie obiektów i urządzeń stwarza konieczność orga-
nizacji systemu ochrony wewnątrz i na zewnątrz lotniska.
Klasyfikując lotnisko, możemy przyjąć dowolne interesujące nas kryteria, zaczy-
nając od najogólniejszych po bardziej szczegółowe. Najogólniejszym kryterium kla-
syfikacji lotniska jest podział lotniska na rodzaje, czyli na lotniska sztuczne oraz lot-
niska naturalne. Kryterium to dotyczy wszystkich lotnisk, bez względu na to, czy jest
to lotnisko cywilne, wojskowe bądź współużytkowane. Odmienny charakter lotnisk
wojskowych w porównaniu z lotniskami cywilnymi stawia przed nimi inne zadania,
dlatego też przy klasyfikacji lotniska wojskowego należy przyjąć kryteria ogólne, jak
i specjalistyczne. Klasyfikując lotnisko wojskowe, należy zwrócić uwagę przede
wszystkim na: rodzaj lotniska wojskowego, rodzaj statków obsługiwanych na lot-
nisku, czas eksploatacji, długość pola wzlotu oraz nawierzchnię drogi startowej.
Zdecydowana większość lotnisk wojskowych na świecie to lotniska naturalne,
niemniej jednak występują także lotniska sztuczne. Dlatego też zasadny jest nastę-
pujący podział lotnisk wojskowych5.
1. naturalne lotniska wojskowe
– lotniska lądowe,
– lotniska wodne,
– lotniska lądowo-wodne,
2. sztuczne lotniska wojskowe
– znajdujące się na okrętach, platformach, budynkach.
5
J. Rajchel, E. Zabłocki, Port Lotniczy, WSOSP, Dęblin 2009, s. 13.
16
1.1. Lotnisko wojskowe – pojęcie i istota
Naturalne lotniska wojskowe to przede wszystkim lotniska lądowe. Wiąże się
to z tym, że większość wojskowych statków powietrznych latających to lądowe
statki powietrzne. Oczywiście występują także wodne oraz wodno-lądowe statki
powietrzne, lecz w znacznie mniejszej ilości.
Siły Zbrojne RP (SZ RP) nie posiadają na wyposażeniu statków powietrznych
przystosowanych do wykonywania operacji startu i lądowania z wody, dlatego też
nie posiadamy takich lotnisk. SR RP dysponują naturalnymi lotniskami lądowymi,
które są rozlokowane na całym obszarze kraju. Wyjątkami są sztuczne lotniska śmi-
głowcowe Marynarki Wojennej RP, które znajdują się okrętach wojennych, a do-
kładnie na fregatach rakietowych typu Olivier Hazard Perry – ORP „Gen. K. Pu-
ławski”, ORP „Gen. T. Kościuszko”.
Pod względem rodzaju obsługiwanych statków powietrznych na lotnisku możemy
wyróżnić dwa rodzaje lotnisk: samolotowe (dla statków powietrznych wymagających
poziomego rozbiegu) oraz l śmigłowcowe (dla statków powietrznych wymagających
pionowego startu). Podstawowy podział lotnisk wojskowych ze względu na rodzaj ob-
sługiwanych statków powietrznych i czasu eksploatacji przedstawiono na rysunku 1.2.
LOTNISKO
WOJSKOWE
SAMOLOTOWE
ŚMIGŁOWCOWE
STAŁE
OPERACYJNE
BAZOWANIA
BAZOWANIA
ZAPASOWE
ROZŚRODKOWANIA
WYSUNIĘTE
POZORNE
DROGOWE
ODCINKI
LOTNISKOWE
DROGOWE
LOTNISKA
OPERACYJNE
DROGOWE
LOTNISKA
ROZŚRODKOWANIA
LĄDOWISKA
LOTNISKA
BAZOWANIA
ZAPASOWE
DYSPOZYCYJNE
Rysunek 1.2. Klasyfikacja lotnisk wojskowych
Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Mastalerz, Klasyfikacja, charakterystyka, i zasady eksplo-
atacji lotnisk wojskowych, Akademia Sztabu Generalnego WP, Warszawa 1985, s. 47.
17
Identyfikacja zagrożeń dla lotnisk wojskowych
Samolotowe lotniska wojskowe ze względu na czas eksploatacji możemy podzie-
lić na stałe i tymczasowe. Do lotnisk tymczasowych zaliczamy lotniska operacyjne
i drogowe odcinki lotniskowe.
Stałe lotniska wojskowe to lotniska przeznaczone do eksploatacji na nieokreślo-
ny czas. Są one odpowiednio przygotowane i wyposażone do wykonywania ope-
racji startów i lądowań przez wojskowe statki powietrzne. Stałe lotniska wojskowe
możemy podzielić na:
– lotniska bazowania,
– lotniska zapasowe.
Za lotniska bazowania przyjmujemy lotniska, które są przeznaczone do stałego
przebywania statków powietrznych, umożliwienia one stacjonowania jednostkom
lotniczym oraz jednostkom zabezpieczającym. Są to lotniska w pełni przygotowane
i wyposażone w podstawową infrastrukturę lotniskową umożliwiającą właściwe
funkcjonowanie lotniska.
Lotnisko zapasowe (alternatywne) to lotnisko przeznaczone do zabezpiecze-
nia manewru lądowania statków powietrznych, które nie mogą korzystać z lotnisk
przeznaczenia. Ze względu na swoją ograniczoną infrastrukturę lotniskową lotni-
sko zapasowe tylko okresowo może bazować użytkujące go statki powietrzne.
Z uwagi na techniczną charakterystykę pola wzlotów wojskowe lotniska samo-
lotowe stałe dzieli się na 5 klas (od I do V). W tabeli 1.1. znajdują się wymiary ele-
mentów pola wzlotów wojskowych lotnisk stałych.
Tabela 1.1. Wymiary elementów pola wzlotów lotnisk stałych
ELEMENTY
POLA WZLOTÓW
Roboczy pas startowy
Długość
Szerokość
Droga startowa
Długość
Szerokość
Drogi kołowania
Główne:
Szerokość
Łączące: Szerokość
KLASA WOJSKOWEGO LOTNISKA STAŁEGO
I
II
III
IV
≥2500
≥200
2000≤L≤2500
≥150
1300≤L≤2000
≥30
900≤L≤1300
≥100
≥ 2500
≥60
2000≤L≤2500
≥30
1300≤L≤2000
≥30
900≤L≤1300
≥30
16
12
12
10
10
10
8
8
V
≤900
=100
≤900
=30
8
8
Źródło: M. Mastalerz, Klasyfikacja…
18
1.1. Lotnisko wojskowe – pojęcie i istota
W zależności od wymiarów lotniska możemy określić, dla jakich typów statków
powietrznych lotnisko jest przeznaczone:
Klasa I – bombowych;
Klasa II – myśliwsko-bombowych i myśliwskich;
Klasa III – szturmowych;
Klasa IV – łącznikowych, sanitarnych;
Klasa V – łącznikowych, sanitarnych.
Wojskowe lotnisko operacyjne funkcjonuje na podobnych zasadach co lotnisko
stałe, czyli ma odpowiednią infrastrukturę lotniskową do zapewniania bezpiecz-
nych startów i lądowań. Cechę różniącą lotnisko operacyjne od lotniska stałego
stanowi krótkotrwały, określony termin bazowania statków powietrznych na tym
lotnisku. Lotnisko operacyjne zazwyczaj wykorzystywane jest podczas warunków
bojowych albo ćwiczebnych. Lotniska operacyjne dzieli się głównie ze względu na
przeznaczenie eksploatacyjne6.
– operacyjne lotnisko – bazowania;
– operacyjne lotnisko – rozśrodkowania;
– operacyjne lotnisko – wysunięte;
– operacyjne lotnisko – pozorne;
Operacyjne lotnisko bazowania to lotnisko przeznaczone do prowadzenia dzia-
łań bojowych jednostek lotniczych w każdych warunkach atmosferycznych, zarów-
no w dzień, jak i w nocy.
Operacyjne lotnisko rozśrodkowania przeznaczone jest, jak sama nazwa wska-
zuje, do rozśrodkowania stacjonującej na danym lotnisku jednostki lotniczej
i prowadzenie z niego działań bojowych pododdziałami w składzie jednej eskadry.
Zadaniem operacyjnego lotniska wysuniętego jest zwiększenie zasięgu włas-
nych samolotów myśliwskich i myśliwsko-bombowych podczas prowadzenia dzia-
łań zaczepnych.
Operacyjne lotnisko pozorne jest obiektem wykonywanym w ramach przed-
sięwzięć maskujących, które ma za zadanie zmylić przeciwnika co do właści-
wego położenia rzeczywistego lotniska wojskowego. Lotniska pozorne buduje
się najczęściej tam, gdzie można by zbudować lotniska rzeczywiste, łącząc kilka
w pozorne węzły lotniskowe.
6 M. Mastalerz, Klasyfikacja…, s. 18.
19
Identyfikacja zagrożeń dla lotnisk wojskowych
Tabela 1.2. Wymiary elementów pola wzlotów lotnisk operacyjnych
ELEMENTY
POLA WZLOTÓW
Roboczy pas startowy
Długość
Szerokość
Droga startowa
Długość
Szerokość
Drogi kołowania
Szerokość
RODZAJ LOTNISKA OPERACYJNEGO
Bazowania
Rozśrodkowania
Wysunięte
1800≤L≤2200
8≥60
1600≤L≤2000
8≥60
1600≤L≤1800
8≥60
1800≤L≤2000
8≥25
1600≤L≤2000
8≥10
8
8
–
–
Źródło: M. Mastalerz, Klasyfikacja…
W odróżnieniu od lotnisk stałych i operacyjnych drogowe odcinki lotniskowe
nie mają stałej infrastruktury lotniskowej. Drogowy odcinek lotniskowy (DOL)
to prostokątny odcinek komunikacji drogowej – autostrady, który jest przystoso-
wany do startów i lądowań samolotów wojskowych. DOL funkcjonuje z chwilą
zamknięcia ruchu na drodze oraz po rozstawieniu i uruchomieniu urządzeń łącz-
ności i ubezpieczenia lotów. DOL najczęściej wiedzie przez las i przeważnie pełni
funkcję lotniska polowego bądź zapasowego podczas działań wojennych.Według
przeznaczenia eksploatacyjnego drogowe odcinki lotniskowe dzielą się na7:
– drogowe lotnisko operacyjne (DLO);
– drogowe lotnisko rozśrodkowania (DLR).
Tabela 1.3. Wymiary elementów pola wzlotów drogowych odcinków lotniskowych
ELEMENTY
POLA WZLOTÓW
Roboczy pas startowy
Długość
Szerokość
Droga startowa
Długość
Szerokość
RODZAJ DROGOWYCH ODCINKÓW LOTNISKOWYCH
DLO
≥2600
≥25
≥2200
≥15
DLR
2400≤L≤2600
≥18
2000≤L≤2200
≥12
Źródło: M. Mastalerz, Klasyfikacja….
7
Ibidem, s. 19.
20
1.1. Lotnisko wojskowe – pojęcie i istota
Drogowe lotnisko operacyjne przystosowane jest do prowadzenia działań bo-
jowych lotnictwa w określonym czasie oraz składzie. Może być wykorzystane na
zasadzie stałego lotniska zapasowego bądź operacyjnego lotniska bazowania.
Drogowe lotnisko rozśrodkowania jest odcinkiem przystosowanym do roz-
środkowania sił i środków pułku lotniczego bez możliwości prowadzenia działań
bojowych.
Przechodząc do wojskowych lotnisk śmigłowcowych: należy je klasyfikować
według przeznaczenia eksploatacyjnego i charakterystyki technicznej pola wzlotu.
Ze względu na przeznaczenie eksploatacyjne lotniska śmigłowcowe można po-
dzielić na8:
– lotniska bazowania,
– lotniska zapasowe,
– lotniska dyspozycyjne.
Śmigłowcowe lotnisko bazowania zapewnia stałe stacjonowanie śmigłowców
na lotnisku. Wyposażone jest w sprzęt i urządzenia niezbędne do eksploatacji śmi-
głowców na lotnisku.
Lotnisko zapasowe dla śmigłowców daje możliwość manewru lotniskowego
i zabezpiecza lądowania śmigłowców, które nie mogą skorzystać z pierwotnych
lotnisk przeznaczenia. Zakres wyposażenia lotniska zapasowego zazwyczaj jest nie-
kompletny, przez co śmigłowce przebywające na danym lotnisku mają ograniczony
czas stacjonowania.
Śmigłowcowe lotnisko dyspozycyjne przeznaczone jest dla pojedynczego śmi-
głowca pełniącego funkcje łącznikowe i transportowo-sanitarne. Lotnisko dyspo-
zycyjne powinno być wyposażone w stałe urządzenia lotów ze względu na trudniej-
sze niż normalnie warunki eksploatacyjne lotniska.
Ze względu na charakterystykę techniczną pola wzlotu lotnisko śmigłowcowe
ma następujący podział klasyfikacyjny9.
– Klasa I;
– Klasa II;
– Klasa III.
Klasa I lotniska śmigłowcowego jest typowym lotniskiem bazowania, które
umożliwia start i lądowanie śmigłowca każdej klasy dowolnym systemem lądo-
wania.
8
9
Ibidem, s. 23.
Ibidem.
21
Identyfikacja zagrożeń dla lotnisk wojskowych
Klasa II – lotnisko zapasowe, umożliwia start i lądowanie śmigłowcom
wszystkich klas, ale tylko systemem wpływu „poduszki powietrznej” – system
ukośny.
Klasa III – lotnisko dyspozycyjne, umożliwia start i lądowanie śmigłowcom kla-
sy średniej systemem bez wykorzystania wpływu „poduszki powietrznej” – system
pionowy.
Wojskowe lotniska, aby mogły stwarzać dogodne warunki do startów i lą-
dowań statków powietrznych, muszą posiadać odpowiednio przygotowaną na-
wierzchnię lotniskową. To, jaka jest nawierzchnia lotniskowa, zależy od tego,
jakie zadania wykonywane są na lotnisku, jaki rodzaj statków powietrznych
korzysta z lotniska, oraz od warunków terenowych. Wyróżniamy nawierzchnie
sztuczne (asfaltowe, asfalto-betonowe, betonowe) oraz naturalne (darniowe, żwi-
rowe).
22
Płk nawig. dr hab. inż. Bogdan Grenda – profesor Akademii Sztuki
Wojennej, dziekan Wydziału Bezpieczeństwa Narodowego. Absolwent
Wyższej Oficerskiej Szkoły Lotniczej w Dęblinie, Akademii Obrony Narodowej
w Warszawie oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. Ekspert
ds. bezpieczeństwa Senackiej Komisji Obrony Narodowej; członek Senior
Advisory Council (SAC) of Partnership for Peace Consortium; „System Analysis
and Studies” NATO Science and Technology Organization oraz ekspert
w programie Alliance Future Surveillance and Control (AFSC).
Autor i współautor blisko 200 opracowań naukowych: książek, artykułów
recenzjii ekspertyz w obszarze szeroko rozumianego bezpieczeństwa
i obronności.
ISBN 978-83-65697-83-7
9 7 8 8 3 6 5 6 9 7 8 3 7
Pobierz darmowy fragment (pdf)
