Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00730 008324 20651600 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Brudna praca w zawodach medycznych. Konteksty interakcji pacjent–personel medyczny w procesie leczenia - ebook/pdf
Brudna praca w zawodach medycznych. Konteksty interakcji pacjent–personel medyczny w procesie leczenia - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 162
Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-8142-616-9 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> edukacja >> socjologia
Porównaj ceny (książka, ebook (-22%), audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

W publikacji dokonano analizy interakcji pomiędzy pacjentami i personelem medycznym, ze szczególnym uwzględnieniem obciążeń (społecznych, interakcyjnych, moralnych, fizycznych), które wiążą się z pracą lekarzy, pielęgniarek i ratowników medycznych. Wykorzystując koncepcję Everetta Hughesa – dirty work (brudnej pracy), starano się pokazać trud związany z wykonywaniem zawodu medycznego.

Tekst monografii umożliwia Czytelnikowi zrozumienie specyficznego środowiska pracy w wyspecjalizowanych instytucjach (szpitale, domy pomocy społecznej, hospicja) odpowiedzialnych za takie aspekty życia, jak choroba, leczenie, umieranie. Starano się obiektywnie pokazać pracę zespołu medycznego. Zwrócono uwagę na rozbieżności między postrzeganiem lekarza przez pacjentów a jego rzeczywistymi obowiązkami. Wizja lekarza ubranego w nieskazitelnie biały fartuch, przechadzającego się po salach chorych to tylko niewielki ułamek zadań, które musi on wykonać podczas dnia pracy. Trudne decyzje (obciążające moralnie), skomplikowane sytuacje podczas operacji i kontakt z wydzielinami ludzkiego ciała (obciążenia fizyczne), kontakt z osobami roszczeniowymi, które uważają, że zasługują na wyjątkowe traktowanie (obciążenia interakcyjne), kontakt z osobami naznaczonymi społecznie (obciążenia społeczne) to codzienność dla lekarza pracującego w placówce medycznej.

Książka jest adresowana do osób zainteresowanych współczesnymi teoriami socjologicznymi i interakcjonistycznym ujęciem pracy – zwłaszcza do lekarzy, osób zarządzających zespołami medycznymi oraz pacjentów, którzy chcą dowiedzieć się, jak wyglądają kulisy pracy medycznej.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

(cid:259)(cid:181)(cid:71)(cid:316)(cid:3)(cid:21)(cid:19)(cid:20)(cid:28) Michał Lesiak – Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Katedra Socjologii Organizacji i Zarządzania, 90-214 Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. nr 41/43 RECENZENT Elżbieta Zakrzewska-Manterys REDAKTOR INICJUJĄCY Iwona Gos REDAKTOR WYDAWNICTWA UŁ Katarzyna Gorzkowska SKŁAD I ŁAMANIE AGENT PR PROJEKT OKŁADKI Katarzyna Turkowska Zdjęcie wykorzystane na okładce: © Depositphotos.com/YAYImages © Copyright by Michał Lesiak, Łódź 2019 © Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2019 Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Wydanie I. W.09283.19.0.M Ark. wyd. 11,0; ark. druk. 10,125 ISBN 978-83-8142-615-2 e-ISBN 978-83-8142-616-9 Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 90-131 Łódź, ul. Lindleya 8 www.wydawnictwo.uni.lodz.pl e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl tel. (42) 665 58 63 Profesorowi Krzysztofowi Koneckiemu za inspirację teoretyczną i metodologiczną Mojej żonie Annie (miłośniczce paradygmatu normatywnego) za sceptycyzm, który mnie jeszcze bardziej motywował Spis treści Wprowadzenie Część I Teoretyczne podstawy pracy 1. Historyczne ujęcie brudu 2. Praca 2.1. Podział pracy 2.2. Profesje 2.3. Role społeczne i podział pracy 2.4. Błędy/pomyłki w pracy 2.5. Brudna praca (dirty work) 2.6. Brudna praca a emocje 3. Widzialność brudnej pracy 4. Praca nad odczuciami 5. Docenianie i niedocenianie pracy 6. Zagrożenia związane z pracą medyczną – przykłady 7. Podsumowanie Część II Wyniki badań 1. Charakterystyka zawodów medycznych 2. Codzienność pracy medycznej – rutyna brudnej pracy 3. Kontekst interakcji pomiędzy pacjentami a personelem medycznym (brud w interakcjach/brud interakcyjny) 3.1. Interakcyjny wymiar brudnej pracy 3.2. Operacja – szczególny rodzaj interakcji pacjenta i zespołu medycznego 3.3. Interakcje z młodym pacjentem – proces leczenia dzieci – brudne staje się czyste 4. Praca z ciałem/praca nad ciałem 5. Rodzina w procesie leczenia – możliwość delegowania brudnej pracy 6. Praca nad odczuciami 7. Emocje, które brudzą 9 13 15 20 21 21 24 25 26 30 31 34 35 37 40 43 46 52 56 65 69 75 78 80 82 93 8 8. Praca nad czystością 9. Piętno związane z wykonywaniem zawodów medycznych 10. Podział pracy 11. Konteksty społeczno-organizacyjne związane z delegowaniem brudnej pracy 12. Praca niewidzialna 13. Choroby zawodowe 14. Brud szlachetny 15. Brudna praca – występowanie 16. Kontekst medyczny 17. Kontakt ze śmiercią – brudny element zawodów medycznych 18. Zespołowe zarządzanie wrażeniami dotyczącymi brudnej pracy. Konteksty, w których brudna praca jest widoczna dla publiczności 19. Stosunek do pracy 20. Drogi ku czystości Zakończenie Bibliografia Aneksy Spis tabel i rysunków 98 103 104 106 108 112 113 116 122 124 126 128 130 133 137 149 161 Spis treści Wprowadzenie W książce dążę do zrozumienia koncepcji brudnej pracy oraz pracy osób związa- nych z medycyną poprzez pryzmat teorii interakcjonistycznych. Zawody medycz- ne zostały wybrane jako przedmiot badań, dzięki któremu możliwe jest rozwinię- cie koncepcji brudnej pracy (Hughes 1994). Przystępując do pisania monografii, wyznaczyłem sobie trzy główne cele: a) cel eksploracyjny – zbadanie i opisanie, czym jest brudna praca na przykładzie za- wodów medycznych; b) cel teoretyczny – zrozumienie i wzbogacenie koncepcji brudnej pracy; c) cel aplikacyjny (dotyczący potencjału koncepcji brudnej pra- cy) – zaświadczenie o możliwościach aplikacyjnych tej koncepcji. Monografia jest również analizą pracy medycznej w kontekście obciążeń z nią związanych. Rozwa- żania na temat brudnej pracy w zawodach medycznych mogą pomóc w zrozumie- niu zjawiska wypalenia zawodowego wśród lekarzy (badania na ten temat podjęła np. Łódzka Izba Lekarska). Odkrycie, jakie czynności są dla lekarzy obciążające i postrzegane jako niechciane lub zbędne w ich pracy (np. nadmierna praca biu- rokratyczna), może sprzyjać znalezieniu przyczyny postrzegania przez nich swojej pracy jako niedającej satysfakcji lub mało rozwojowej. Dokonałem przeglądu koncepcji związanych z pracą w rozumieniu Everetta Hughesa (Hughes 1994; Hughes 2009) oraz interakcjonistów (Strauss 1997 i in.). W polskiej literaturze trudno jest odnaleźć nawiązania do brudnej pracy: Zwykle w socjologii pracy podkreśla się rolę czynników zewnętrznych wobec sytu- acji pracy i wewnętrznych (np. wewnątrzorganizacyjnych) w determinowaniu sto- sunku wobec pracy. Zapomina się najczęściej, że sposób, w jaki ludzie widzą siebie i swoją sytuację pracy, jest wynikiem trwającego procesu, nigdy w pełni nie zdetermi- nowanego przez ten lub inny zbiór strukturalnych ograniczeń. Zawsze jest to proces „stawania się” w sensie sukcesywnego kształtowania i przekształcania subiektywnej definicji siebie i społeczeństwa. Taką perspektywę dotyczącą człowieka, organizacji i pracy można w pełni dostrzec w pracach badaczy pracy ze szkoły chicagowskiej, tj. E. Hughesa, H.  S. Beckera i A.  L. Straussa (oraz innych socjologów związanych z A. L. Straussem) (Konecki 1988: 226). W kolejnych rozdziałach opisywane są poszczególne aspekty brudnej pracy w kontekście zawodów medycznych, które mają bezpośredni kontakt z pacjen- 10 tem. Do analizy zostały włączone osoby pracujące w Centrum Powiadamiania Ratunkowego, ze względu na fakt, że wykonujący tę pracę muszą posiadać do- świadczenie praktyczne w ratownictwie medycznym. Ustawodawca poprzez osobę wykonującą zawód medyczny rozumie „osobę uprawnioną na podstawie odręb- nych przepisów do udzielania świadczeń zdrowotnych oraz osobę legitymującą się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w okre- ślonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny” (art. 2, ust. 1, pkt 2 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej, Dz. U. z 2015 r., nr 618). Jak zauważa Dorota Karkowska, „Definicja zawodu medycznego w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 [ustawy o działalności leczniczej] jest bardzo ogólna, nie wymaga do jego wykonywania wykształcenia medycznego, natomiast umożliwia zaliczanie do grupy zawodów medycznych zarówno zawodów z ustaloną ścieżką formalnego kształcenia i nabywania umiejętności, jak i zawodów, dla których tryb uzyskiwania legitymacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w obszarze medycyny nie został sformalizowany w systemie kształcenia” (Karkowska 2012: 127). W monografii za osobę wykonującą zawód medyczny uznałem, podobnie jak czyni to Dorota Karkowska (2012), osobę „legitymującą się wykształceniem medycznym, która systematycznie i odpłatnie (w uzasadnionych przypadkach bezpłatnie) podejmuje i prowadzi działania medyczne stanowiące osobiste oddziaływanie na organizm pacjenta, odpowiadające wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej, na podstawie kwalifikacji i umiejętności zdobytych w wyniku kształcenia i nabytych uprawnień” (Karkowska 2012: 129). Należy jednak poszerzyć to rozumienie. Poza osobistym oddziaływaniem na organizm pacjenta osoby wykonujące zawód medyczny rów- nież zajmują się badaniem tkanek i płynów (np. krwi) oraz przeprowadzaniem sekcji zwłok. Definicja Karkowskiej (2012) nie uwzględnia również oddziaływania na umysł pacjenta (psychologowie i psychiatrzy). Skupienie się na osobach wykonujących zawody medyczne i mających bezpośred- ni kontakt z pacjentem pozwoliło na uchwycenie nie tylko pracy medycznej (w zna- czeniu leczenie organizmu – czynności instrumentalne), ale również skomplikowanej pracy interakcyjnej (kontakt z chorymi, tłumaczenie przyczyn choroby, informowanie o zbliżającej się śmierci pacjenta, uspokajanie go itp. – czynności ekspresywne). Umoż- liwiło to również analizę pracy emocjonalnej wykonywanej m.in. przez lekarzy i pielę- gniarki (również brudnej pracy emocjonalnej (Rivera, Tracy 2014), która jest związana z pojawiającymi się emocjami nacechowanymi negatywnie, takimi jak strach, litość, podczas kontaktu z brudem społecznym, fizycznym, moralnym) oraz analizę kontek- stów interakcji pomiędzy personelem medycznym a pacjentem. Lekarze, ratownicy medyczni, pielęgniarki wykonują skomplikowaną pracę fizyczną, umysłową, interakcyjną, która wymaga wieloletniego kształcenia, przy- gotowania oraz predyspozycji. Osoby związane z medycyną są grupą zawodową, której czynności pracy można analizować na kilku poziomach: praca manualna, umysłowa, interakcyjna. Brudna praca w rozumieniu Hughesa opiera się m.in. na kontakcie z brudem fizycznym (Hughes 1994: 62) (w przypadku lekarzy, np. krew), Wprowadzenie 11 moralnym (dwuznaczność wykonywania zawodu, np. władza nad życiem drugiej osoby) oraz społecznym (kontakt z grupami naznaczonymi społecznie, np. z oso- bami chorymi na AIDS). W społeczeństwach zachodnich brudna praca, np. czysz- czenie toalet, wykonywana jest przez najniżej opłacanych pracowników, jednak wiele osób uznaje konieczność wykonywania tej pracy. Praca osób związana ze śmiercią podlega podobnym, ambiwalentnym uczuciom – przetwarzanie śmierci jest czymś, co jest społecznie unikane (Twigg 2000: 391). Istnieje wiele zawodów, zarówno wysokiego, jak i niskiego prestiżu, w których osoby je wykonujące mu- szą zmagać się z brudem. Zmaganie się z utrzymaniem higieny ludzkiego ciała jest jednym z przykładów pracy, gdzie brud powoduje obrzydzenie. Jest to jednak praca częściej związana z kobiecymi niż męskimi zawodami (Wolkowitz 2007: 20). W niniejszej monografii dążę do rozwinięcia i zrozumienia koncepcji brudnej pracy, która może stać się narzędziem wspomagającym analizę różnych zawodów, nie tylko tych, które wydają się brudne w oczywisty sposób (fizyczny). „Koncep- cje są przede wszystkim narzędziami myślenia, które powinny być udoskonala- ne” (Hałas 2012: 9). Przystępując do prowadzenia badań terenowych, posiadałem ogólną wiedzę na temat tego, czym jest i czym może być brudna praca (dirty work). Po zebraniu materiału, analizie wywiadów oraz dostarczonych fotografii dosze- dłem do wniosku, że są to niewystarczające techniki zbierania danych, dlatego badania zostały uzupełnione o obserwację uczestniczącą w placówce medycznej (która de facto stała się drugą, po wywiadzie, wiodącą techniką zbierania materiału badawczego). W trakcie analizy uzyskanych danych zaczął wyłaniać się obraz tego, czym jest brudna praca i jak powinno się ją rozumieć w perspektywie uczestników danej kultury/subkultury pracowniczej. Podczas zbierania materiału dokonałem przeglądu dostępnych publikacji na te- mat brudnej pracy. Do tej pory koncepcja ta była wykorzystywana w różny sposób; autorzy odwoływali się do konkretnych aspektów brudnej pracy, nie dokonując dokładnego przeglądu literatury. Powstające teksty dotykały selektywnych dzie- dzin. Skupiano się w nich na ograniczonym wykorzystaniu omawianego pojęcia do analizy zawodów. Starałem się uporządkować wiedzę, dokładnie opisać kon- cepcję i poddać krytycznej analizie część powstałych do tej pory prac na temat brudnej pracy oraz publikacji, które dotykały tej tematyki, lecz nie odwoływały się wprost do podejścia Hughesa. W badaniach wykorzystałem koncepcję socjologii jakościowej, natomiast proce- dury do analizy danych czerpałem z teorii ugruntowanej. Rozmowy z pracownikami służby zdrowia były prowadzone bez wcześniej przyjętych założeń, tylko z ogólnym rozumieniem pojęcia brudnej pracy. Należy podkreślić, że pole badawcze stanowiła analiza koncepcji brudnej pracy, a nie zawody medyczne. Po wstępnej analizie wy- wiadów dokonałem przeglądu dostępnej literatury, która stała się również ważnym elementem monografii i pozwoliła na dokładniejsze zrozumienie koncepcji. Odwo- łanie się do prac innych badaczy (Ashforth i in. 2007; Dutton, Debebe, Wrzesniewski 2012 i in.) pozwoliło na poszerzenie horyzontu badań. Analizując dostępne artykuły Wprowadzenie 12 i opisane dane empiryczne, miałem możliwość dostrzec aspekty brudnej pracy, które dotyczą różnych zawodów, zarówno związanych, jak i niezwiązanych z zawodami medycznymi, a także z osobami, które wykonują pracę w jakiś sposób łączącą się z pracą lekarzy, pielęgniarek itp. (np. osoby sprzątające w szpitalach). Oczywiście sy- tuacji badawczej z innej kultury (anglosaskiej) nie można przełożyć wprost na funk- cjonowanie polskiej opieki zdrowotnej, jednak, jak pisał Morgan (1997), przedstawi- ciele tych samych organizacji, niezależnie od miejsca, charakteryzują się podobnym podejściem do pracy i wyznają podobne wartości. Tematyka monografii wpisuje się w socjologię medycyny. Badania były prowa- dzone w placówce medycznej, a wywiady przeprowadzono z osobami wykonują- cymi zawody medyczne. Analizie poddano również interakcje zachodzące między personelem medycznym a pacjentem oraz proces dochodzenia do zdrowia w in- stytucji medycznej. Jak zauważa Zofia Słońska: „Od początku powstania polska so- cjologia medycyny była pod silnym wpływem zainteresowań i osiągnięć socjologii medycyny rozwijanej w Stanach Zjednoczonych i krajach Europy Zachodniej […] zainteresowania socjologii medycyny w krajach zachodnich skupiały się przede wszystkim na zagadnieniach choroby i instytucji medycznych” (Słońska 2015: 114). Ponadto należy podkreślić, że „system medyczny stanowi klasyczny obszar zainteresowań socjologii zdrowia i choroby. U podstaw prowadzonych na tym ob- szarze badań leży m.in. teoria strukturalno-funkcjonalna Talcotta Parsonsa, która na długo wyznaczyła sposoby myślenia o mechanizmach funkcjonowania instytu- cji medycznych, wzorach interakcji lekarz – pacjent oraz zinstytucjonalizowanych formach komunikacji między nimi” (Piątkowski, Nowakowska 2012: 12). Celem moich badań było zrozumienie koncepcji brudnej pracy, a nie tylko wy- korzystanie jej do analizy konkretnej grupy zawodów. Przyjąłem założenie, że po- przez sprawdzenie przydatności analitycznej koncepcji możliwy będzie dalszy jej rozwój, a tym samym stanie się ona pomocnym narzędziem służącym do badania różnych zawodów. Przystępując do zbierania i analizy materiału, trudno było odnaleźć informacje na temat, czym jest brudna praca, dlatego rozpoczęcie pracy nad zgłębianiem tematyki dirty work należało zacząć od jej zrozumienia, a zatem od badań jakościowych. Monografia rozpoczyna się od rozważań dotyczących interakcjonistycznego uję- cia tematyki pracy przede wszystkim przez autora koncepcji brudnej pracy – Eve- retta Hughesa (1962, 1964, 1994, 2009). W kolejnych rozdziałach opisane zostały zagadnienia związane z brudną pracą oraz zagrożenia łączące się z wykonywaniem określonych zawodów, które również wpisują się w zakres pracy trudnej/brudnej. W części empirycznej zostały omówione poszczególne aspekty zawodu medycz- nego, przytoczyłem również informacje formalne na temat poszczególnych specja- lizacji i zawodów medycznych. W podsumowaniu monografii uchwyciłem najważ- niejsze aspekty związane z odpowiedzią na pytanie, czym jest brudna praca, również w oderwaniu od medycznego kontekstu, który – jak zaznaczono na początku – jest źródłem danych niezbędnym do analizy czynności związanych z jej wykonywaniem. Wprowadzenie Część I Teoretyczne podstawy pracy 1. Historyczne ujęcie brudu Zajmując się tematem, który jest związany z brudem, należy dokonać rekonstrukcji tego pojęcia i odpowiedzieć na pytanie, co ono oznacza. W zdroworozsądkowym rozumieniu wydaje się, że brud jest to coś, czego należy unikać, coś niewłaściwego, pojęcie to jest w jakimś stopniu wartościujące. Jednak samo wyobrażenie o tym, co jest „brudne”, zmieniało się na przestrzeni wieków. To, co jest współcześnie uwa- żane za „brudne”, dawniej uchodziło za przejaw higieny. W kontekście rozważań na temat dirty work uzasadniona jest analiza pojęcia brudu, które łączy się z jego fizycznym aspektem oraz kwestią podejścia do higieny. W tym paragrafie staram się uchwycić, jak ewoluowało pojęcie czystości na przestrzeni wieków. Pojęcie higiena, zgodnie z definicją WHO, odnosi się do warunków i praktyk, które pomagają w utrzymaniu zdrowia i zapobieganiu rozprzestrzenianiu się chorób. Higiena medyczna obejmuje zatem określony zestaw praktyk związanych z ochroną zdrowia, np. oczyszczanie środowiska, sterylizację sprzętu, higienę rąk, wody i ka- nalizacji oraz bezpieczne usuwanie odpadów medycznych (WHO): „Higiena – oto słowo, które weszło do użytku na początku XIX wieku […]. Higiena nie jest już przymiotnikiem określającym zdrowie (hygeinos znaczy po grecku to, co zdrowe), ale ogółem środków i umiejętności sprzyjających jego utrzymaniu. Jest to obecnie osobna dyscyplina medycyny, korpus wiedzy, a nie określenie stanu fizycznego” (Vigarello 2012: 208). Higiena oznacza warunki lub praktyki związane z utrzymywa- niem lub promocją zdrowia (utrzymaniem siebie i swojego otoczenia w czystości). „Nawet w naszym współczesnym społeczeństwie dobre praktyki higieniczne nadal są podstawową strategią zapobiegania chorobom […], higiena jest jednym z cichych zwycięstw zdrowia publicznego” (Aiello, Larson, Sedlak 2007: 84). W podejściu zdroworozsądkowym nie zmienił się na pewno fakt, że czystość dopasowana jest ściśle do wyobrażeń ciała, do mniej lub bardziej niejasnych wyobrażeń związanych z okrywaniem ciała, do jeszcze bardziej niejasnych wyobra- żeń środowiska fizycznego. A to dlatego, że na przykład wodę postrzega się w XVI i XVII wieku jako substancję, która może wniknąć w ciała, […] kąpiel ma bardzo szcze- 16 gólny status – zwłaszcza gorąca woda ma jakoby wydelikacać narządy, otwierać szero- ko pory na niezdrowe powietrze (Vigarello 2012: 9). O ile woda obecnie kojarzona jest bardziej z czymś, co jest zdrowe, co oczysz- cza, o tyle kilka wieków temu takie podejście nie było do końca oczywiste. Wodę traktowano jako substancję, która może wniknąć w ciało i narazić je na choro- by. „Wyobrażenie wody nie zawsze było takie jak dzisiaj. Może musiało przebyć szczególną, długą drogę, zanim osiągnęło »przejrzystość« właściwą dzisiejszej higienie?” (Vigarello 2012: 38). W XV i XVI wieku kąpiele były łączone z za- bawami, obrzędami, nie zawsze chodziło o umycie ciała. Łaźnie były miejsca- mi, w których odbywały się nielegalne procedery, m.in. uprawianie prostytucji. „Czynniki, jakie odegrały rolę w zanikaniu łaźni, mają zatem logikę co najmniej podwójną: rosnący brak tolerancji otoczenia na miejsce postrzegane jako nie- spokojne, burzliwe i demoralizujące oraz obawa o osłabnięcie ciała postrzega- nego jako otwarte na niebezpieczne przepływy” (Vigarello 2012: 46). Wiemy, że starożytni Rzymianie rozwinęli sieć publicznych łaźni, Grecy opowiadali się za fizycznym pięknem, czystą skórą i zdrową dietą, zaś Talmud (około 2000 r. p.n.e.) promował czystość fizyczną jako warunek zdrowia fizycznego i ducho- wego. Jednak Europa przeszła przez średniowiecze (ponad 1000 lat) bez wanny i kanalizacji (Aiello, Larson, Sedlak 2007: 2). Ważny jest również fakt, że czystość/higiena osobista utożsamiana jest z ciałem, z tym, co widoczne. Mówiąc, że coś jest czyste, ma się na myśli czyste w znaczeniu fizycznym. Kulturowe rozumienie pojęcia zależy zarówno od czasu, jak i miejsca. Zwyczaje, które dawniej mogły uchodzić za higieniczne, dziś wydawałoby się, że nie mają większego znaczenia dla utrzymania czystości ciała: „sucha” toaleta dworzanina, który na przykład wycierał twarz białym płótnem, zamiast ją umyć, jest zgodna z normą czystości, zupełnie „rozsądną” w XVII wieku. Jest prze- myślana i zasadna. Dziś wszakże nie miałaby raczej sensu – uległ zmianie sposób do- znawania i wyjaśniania (Vigarello 2012: 9). Obecnie to, co jest higieniczne oraz to, jakie praktyki należą do higienicznych ustalają lekarze, higieniści, osoby wykształcone. Zasady higieny propaguje i określa specjalnie powołana do tego instytucja – Światowa Organizacja Zdrowia. Dawniej zachowania higieniczne należały do sfery dobrego wychowania: „to nie higieniści w XVII wieku dyktują kryteria czystości, ale autorzy książek o dobrym wychowa- niu, praktycy obyczajów, a nie uczeni” (Vigarello 2012: 9). Proces ucywilizowania ustanowił sposób myślenia o wymaganiach związanych z ciałem, początkowo dla dworzan, a następnie dla reszty społeczeństwa (Bushmann 1995: 39). Współcześnie każda organizacja musi przestrzegać określonych przepisów BHP, które regulowane są odgórnie przez państwo. Instrukcje mycia rąk, zmiany odzieży są narzucane i należy się do nich dostosować. Dawniej decyzje dotyczą- Teoretyczne podstawy pracy 17 ce higieny, czystości i zachowań zdrowotnych były wydawane przez władze tylko w określonych, wyjątkowych sytuacjach (np. podczas rozprzestrzeniających się chorób śmiertelnych). Częste kąpiele, szczególnie w ciepłej wodzie, również były uznawane za niebezpieczne, kiedy odkryto, że skóra jest porowata (możliwość po- wstania niezliczonej ilości otworów) – myślano, że ciepło i woda sprzyjają powsta- waniu szczelin, a choroby (np. dżuma) wślizgują się poprzez nie (Vigarello 2012: 15). Podczas epidemii dżumy w Europie podobne przekonania były powszechne, masowo zakazywano kąpieli i zamykano publiczne łaźnie. W XVI i XVII wieku uważano, że kąpiele grożą naruszeniem równowagi, wystawiają ciało na niebezpie- czeństwa. Lęk przed zarazami spowodował, że kąpiele były dozwolone tylko wtedy, kiedy przepisał je lekarz. Na początku XIX wieku w pracach na temat higieny podkreślano, że nale- ży używać mydła, które usuwa brud (Vigarello 2012: 209). W latach 30. XIX w. woda stała się substancją oczyszczającą – dostrzeżono, że zatkane pory na cie- le mogą uniemożliwić wydalanie dwutlenku węgla przez skórę (Vigarello 2012: 211). W ciągu ostatnich 150 lat wprowadzono wiele niezwykłych innowacji do naszego środowiska, diety, stylu życia i do naszych zdolności radzenia sobie z cho- robą (Aiello, Larson, Sedlak 2007: 17). Wprowadzono innowacje medyczne, ta- kie jak szczepionki, antybiotyki (i inne środki przeciwbakteryjne), środki znie- czulające, testy diagnostyczne (np. rentgen). Odnotowano postęp w technikach medycznych (udoskonalone narzędzia, sposoby operowania), w zaawansowaniu środków farmakologicznych, protetyce, stosowaniu implantów; postęp w hemato- logii (transfuzje krwi) itp. Zmieniły się również urządzenia sanitarne – zaczęto je dezynfekować, wprowadzono oczyszczanie ścieków, oczyszczanie wody, kontrolę zanieczyszczeń itp., nastąpiły też zmiany społeczne i technologiczne, np. zmiana świadomości dotycząca odżywiania (Aiello, Larson, Sedlak 2007: 18). Na przestrzeni kilku wieków higiena i czystość zaczęły obejmować kolejne ele- menty, zarówno ciała, jak i tego, co wokół (przestrzeni). Dostrzeżono, że w zanie- czyszczonych, zatłoczonych miastach mogą powstawać choroby. Urbanizacja, roz- rastające się miasta i fabryki, przenoszenie się ludności do miast przemysłowych – spowodowały, że ogniska chorób i brudu stały się bardziej powszechne, a ich konsekwencje o wiele poważniejsze (Dant, Bowels 2003: 4). Dlatego wprowadze- nie norm dotyczących higieny stało się obowiązkiem władz. Miasta, które ciągle się rozrastały, musiały w jakiś sposób poradzić sobie z problemem chorób. Istotne stało się, jak i gdzie budować cmentarze czy szpitale. Opis zmieniającego się podejścia do brudu jest dowodem na to, że pojęcie to wiąże się z kontekstem społecznym i jest społecznie wytwarzane. Każdy z nas wie, czym jest brud i stara się go unikać lub eliminować każdego dnia (Campkin, Cox 2007: 1). Naukowa definicja „brudu” i „czystości” powstała raczej na podstawie kontekstu historycznego i kulturowego, a nie jako obiektywna prawda (Campkin, Cox 2007: 2). Trudno byłoby naukowo wyznaczyć granicę między tym, co jest brudne a tym, co czyste. Najprostszy sposób rozumienia pojęcia brud to pojmo- Historyczne ujęcie brudu 18 wanie go jako tego wszystkiego, co jest odbierane przez receptory (zapach, dotyk, wzrok) jako odpychające i powinno być unikane (Wolkowitz 2007: 16). Unikanie określonych substancji łączy się z ochroną ciała, strachem przed narażeniem go na to, co „nieczyste”. Jednak znaczenie pojęcia brud nie wynika tylko i wyłącznie z jego fizycznego aspektu – z zapachu, dotyku czy widoku, lecz także jest zakorze- nione w pracy i hierarchii społecznej (Wolkowitz 2007: 19). Brud związany jest również ze śmiercią (Ashforth, Kreiner 1999), z kontaktami z osobami umierającymi. Można dostrzec, że zmiana nastąpiła również w podej- ściu do tej dziedziny ludzkiej egzystencji. Dawniej umierano we własnych domach, w otoczeniu najbliższych, zaś obecnie osoby umierające oddawane są do wyspe- cjalizowanych instytucji, które mają przejąć obowiązki rodziny. „Cywilizacja tech- niczna odebrała śmierci charakter osobowy. Śmierć oznacza tabu. Nie ma miejsca na jej oswajanie w życiu publicznym. Człowiek już nie umiera wśród najbliższych, ale poza miejscem zamieszkania” (Ogryzko-Wiewiórowska 2010: 112). W XIX w. proces umierania odbywał się w domu, obecnie jest to nie do pomyślenia. Osobę umierającą oddaje się do wyspecjalizowanych instytucji, które mają oddzielić to, co brudne (śmierć) od tego, co czyste (życie) (Kyro 2012). W Stanach Zjednoczonych popularne są domy pogrzebowe, w których odby- wa się msza za osobę zmarłą i kremacja. Układ pomieszczeń jest ściśle określony. To, co brudne (krematorium, garaż, kostnica) jest oddzielone od tego, co czyste (kaplica, biuro, pokoje) (Kyro 2012: 55). Symbolizuje to istnienie wyraźnych gra- nic między tym, co czyste, co może być oglądane a tym, co powinno pozostać w ukryciu. Brud jest też elementem, który stygmatyzuje. Brudni ludzie stają się wyłączeni (Bushmann 1995: 40). Brud należy rozważać zarówno na poziomie fizycznym, jak i moralnym. W kontekście oczyszczania istotne jest oczyszczanie moralne, które zwią- zane jest z obrzędami religijnymi, np. spowiedzią (Janes 2007). Historycy i antropolodzy podkreślają, że moralność i higiena są ze sobą powiązane w rytualnych praktykach re- gulowanych zewnętrznie – są to rozwiązania instytucjonalne, prawne i religijne. Radze- nie sobie z brudem nie może być (jak sugerują) zredukowane do kwestii pragmatycz- nych decyzji na podstawie znajomości konsekwencji brudu (Dant, Bowels 2003: 10). Zawierająca analizę zmieniającego się podejścia do brudu i rezultaty badań nad zawodami medycznymi publikacja Jürgena Thorwalda (2010) rzuca światło na dro- gę, jaką przeszła medycyna – drogę ku aseptyce i czystości. Jest to fabularyzowa- na opowieść o zmianach zachodzących w medycynie w XIX w. Autor na podstawie zapisków swojego dziadka Henry’ego Stevena Hartmanna (praktykującego medy- cynę), który podróżował po Stanach Zjednoczonych i Europie, przyglądając się najnowszym osiągnięciom medycznym, przedstawia historię medycyny, a zarazem zmieniające się podejście do czystości zabiegów medycznych. Oczywiście w opo- wieści elementy fikcji literackiej mieszają się z faktami historycznymi, jednak praca Thorwalda pozwala uchwycić, w jaki sposób praktykowano medycynę i jakie zna- czenie miała czystość. Teoretyczne podstawy pracy
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Brudna praca w zawodach medycznych. Konteksty interakcji pacjent–personel medyczny w procesie leczenia
Autor:
Sklep
Format
Cena
Ebookpoint.pl Ebookpoint.pl
ebook/pdf
15,59 zł
Idź do sklepu »

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: