Darmowy fragment publikacji:
P r z e w o d n i k
Czarnogóra
Fiord na Adriatyku
Ubezpieczenie
w podróży
a
k
s
r
o
t
o
K
a
k
o
B
Autorzy przewodnika: Draginja Nadaždin, Maciej Niedźwiecki, Krzysztof Bzowski (m.in. Orjen,
Rumija, Berane, Moračke planine, Sinjajevina, Pljevlja, Plužine, Bioč, Maglić i Volujak, trasy w masy-
wie Lovćen; uzupełnienia w rozdziałach wstępnych oraz w opisach miejscowości i innych atrakcji
turystycznych), Maciej Żemojtel (Kučke planine – Crna planina i Maglić Kučki, Bjelasica, Komovi),
Grzegorz Petryszak (Plav, Prokletije, Visitor)
Dziękujemy też autorom, których uwagi i teksty wykorzystano podczas przygotowania poprzed-
nich wydań przewodnika: Tomaszowi Bańce, Beacie Kozerskiej, Markowi Styczyńskiemu, Małgo-
rzacie A. Szyszkowskiej, Pawłowi Paulusowi Sulikowi, Dominice Zarębie.
Aktualizacja: Krzysztof Bzowski
Redaktor prowadzący: Maciej Żemojtel
Redakcja i korekta wydania: Firma AB Agnieszka Bąk
Zdjęcia na okładce:
Okł. I – Boka Kotorska, © Kushch Dmitry | Fotolia.com
Okł. IV – Panorama Budvy, © Pecold | Fotolia.com
Projekt okładki: Paweł Polański, Paweł Panczakiewicz
Skład: Jan Szczurek
Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniej-
szej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficz-
ną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym
powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji.
Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi
ich właścicieli.
Autorzy oraz wydawnictwo Helion dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje
były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie,
ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autorzy oraz
wydawnictwo Helion nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wyni-
kłe z wykorzystania informacji zawartych w książce.
Wydawnictwo Helion
ul. Kościuszki 1c, 44-100 Gliwice
tel.: 32 2309863
e-mail: redakcja@bezdroza.pl
księgarnia internetowa: http://bezdroza.pl
Drogi Czytelniku!
Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres:
http://bezdroza.pl/user/opinie/?becza6
Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.
Wydanie VI
ISBN: 978-83-246-8516-5
Copyright © Helion, 2014
• Kup książkę
• Poleć książkę
• Oceń książkę
• Księgarnia internetowa
• Lubię to!
Nasza społeczność
m
o
c
.
a
i
l
o
t
o
F
|
n
g
i
s
d
d
©
Wysepki: Sveti Djordje i Gospa od Škrpjela
Kup książkę
Poleć książkę
y
d
o
r
y
z
r
p
y
b
r
a
k
S
y
d
o
r
y
z
r
p
y
b
r
a
k
S
Meandry Rijeki
Jezioro Szkoderskie (okolice Virpazaru)
© vpopovic | iStockphoto.com
© BTRSELLLER | Fotolia.com
Kup książkę
Poleć książkę
Kup książkę
Poleć książkę
4
u
k
y
t
u
a
j
i
a
r
r
d
k
A
e
i
e
n
ż
a
e
z
z
d
r
e
b
i
y
w
W
Z
u
k
y
t
a
i
r
d
A
e
ż
e
z
r
b
y
W
m
k
5
0
i
i
e
n
z
c
e
n
o
k
z
c
a
b
o
Z
I
T
S
A
M
Y
N
A
L
P
k
i
l
p
o
K
y
w
o
d
o
r
a
N
k
r
a
P
o
g
e
i
k
s
r
e
d
o
k
z
S
a
r
o
i
z
e
J
i
c
v
o
b
u
o
G
l
a
n
i
j
n
a
r
V
k
a
j
l
b
a
Ž
r
a
z
a
p
r
i
V
i
e
t
š
d
a
r
G
c
a
v
o
r
t
e
P
u
r
o
m
a
n
n
a
f
e
t
S
i
t
e
v
S
o
D
i
i
a
c
z
a
r
e
P
i
i
ć
v
e
ž
e
R
r
e
č
o
M
l
i
i
i
ć
v
o
l
i
a
f
a
R
o
n
ž
r
P
i
i
ć
č
e
B
I
K
S
N
A
V
D
U
B
V
I
L
A
Z
z
a
J
j
e
n
i
t
e
C
i
ć
i
j
a
r
B
i
i
j
ć
v
e
n
a
t
S
y
w
o
d
o
r
a
N
k
r
a
P
n
e
ć
v
o
L
r
o
t
o
K
i
e
n
a
m
d
o
P
)
)
8
8
9
9
1
1
,
,
6
6
9
9
1
1
.
.
(cid:28)
(cid:28)
(
(
A
A
V
V
D
D
U
U
B
B
182
Kup książkę
A
I
N
A
B
L
A
a
r
d
o
k
z
S
e
e
i
i
k
k
s
s
r
r
e
e
d
d
o
o
k
k
z
z
S
S
o
o
r
r
o
o
i
i
z
z
e
e
J
J
s
s
a
a
Š
Š
r
i
i
m
d
a
V
l
o
r
o
i
z
e
J
e
i
k
s
a
z
S
MIJA
U
R
j
n
a
š
u
Š
r
a
B
y
r
a
t
S
r
a
B
k
a
s
e
j
i
P
i
k
i
l
e
V
e
č
u
r
K
a
h
e
j
t
U
E
I
K
C
Y
T
P
E
S
Y
W
Ł
Ó
P
C
A
T
A
R
j
n
a
Č
e
r
o
m
o
t
u
S
A
I
R
D
E A
Z
R
O
M
www.e-przewodniki.pl
www.bezdroza.pl
Region 3
Wybrzeże Adriatyku
l
a
o
k
N
i
i
t
e
v
S
ADA
Wielka Plaża
j
o
t
Š
i
l
n
o
D
j
i
n
c
U
l
(s. 195) – tętniące życiem miasto o śródziemnomorskim charakterze,
Budva
największy kurort czarnogórskiego wybrzeża
Monaster Podmaine
Petrovac na moru
Stary Bar
Sveti Stefan
wyspa otoczona potężnym murem obronnym
Ulcinj
mniejszości albańskiej w Czarnogórze
(s. 201) – dawna siedziba czarnogórskich metropolitów
(s. 206) – spokojne miasteczko wśród oliwnych gajów
(s. 185) – opuszczone miasto rozciągające się na skalistym wzgórzu
(s. 204) – malownicza wizytówka czarnogórskiego wybrzeża,
(s. 208) – miejsce spotkania Wschodu z Zachodem, główny ośrodek
4
u
k
y
t
u
a
j
i
a
r
r
d
k
A
e
i
e
n
ż
a
e
z
z
d
r
e
b
i
y
w
W
Z
Riwiera Czarnogórska to region, w którym w miesiącach letnich skupia się niemal
cały ruch turystyczny. Wspaniałe, niemające sobie równych widoki – charakte-
rystyczne połączenie posępnych, „czarnych” gór oraz lazurowego morza sprawia, iż
każdy wędrujący po kraju turysta musi tu zawitać. Rozłożone w zatokach historycz-
ne miasta, takie jak Budva, Sv. Stefan, Stari Bar czy Ulcinj stanowią bardzo dobrą
lekcję, jak świat Zachodu, reprezentowany na tym obszarze od dawna przez wspa-
niałe dziedzictwo kulturowe Wenecji, w naturalny, prawie niezauważalny sposób
przechodzi w świat Orientu. Tylko na wybrzeżu czarnogórskim można zobaczyć, jak
weneckie kampanile, z biegiem przejechanych kilometrów, „oddają przestrzeń”
smukłym minaretom, a charakterystyczna kultura weneckich miast przechodzi
w żywiołowość wschodnich bazarów.
4
1
2
.
s
2
0
1
.
s
0
4
1
.
s
t
u
h
c
r
a
M
.
G
.
c
a
r
p
O
Poleć książkę
Kup książkę
183
Poleć książkę
4
u
k
y
t
u
a
j
i
a
r
r
d
k
A
e
i
e
n
ż
a
e
z
z
d
r
e
b
i
y
w
W
Z
r
a
B
184
Bar
(Бар)
\ +382 30
liczba mieszkańców: ok. 17,7 tys.;
Bar to przede wszystkim ważny węzeł
komunikacyjny zarówno w skali Czar-
nogóry, jak i całej byłej Jugosławii –
a wszystko za sprawą największego
morskiego portu Jugosławii, oraz stacji
końcowej na trasie kolejowej łączącej
Serbię (i resztę świata) z Czarnogórą.
Ma on stałe połączenie promowe z wło-
skim miastem Bari. Port w Barze został
w znacznym stopniu zniszczony wskutek
trzęsienia ziemi w 1979 r. Jednak turyści
powinni tu zajrzeć ze względu na Stary
Bar, stanowiący właściwie osobną część,
starówkę zamieszkaną już wyłącznie
przez duchy przeszłości.
Historia
Według zachowanych dokumentów
pierwsza datowana wzmianka o Barze
pochodzi z X w. Ale prawdopodobnie już
w VI w. Rzymianie mieli założyć tu gród
Antivareos (Antibarium, ponieważ leży
naprzeciwko miasta Bari znajdującego
się na Półwyspie Apenińskim). Napły-
wająca tu ludność romańska była z cza-
sem wypierana przez Słowian z głębi
Półwyspu Bałkańskiego. Początek dłu-
giego okresu świetności Baru przypada
na wiek XI. Do 1042 r. Antibarium nale-
żało do Bizancjum, a następnie przeszło
pod kontrolę Zety. W 1089 r. syn Michała,
Konstantyn Bodin, za zgodą antypapie-
ża Klemensa III Wiberta, założył w Barze
metropolię kościelną obejmującą całe
królestwo Zety. Po zdobyciu po raz kolej-
Kup książkę
www.e-przewodniki.pl
www.bezdroza.pl
ny Baru przez Bizancjum w 1149 r. metro-
polia barska upadła. W 1183 r. wielki żupan
Stefan Nemanja przejął Bar oraz inne
miasta Primorja. W 1199 r. Vukan, „król”
Zety, wskrzesił dawną prowincję kościel-
ną. Miasto pozostawało w rękach Nema-
Genealogia z Baru –
Latopis Popa Dukljanina
W 1149 r. Bar stracił status podległej Rzy-
mowi metropolii. Kościół Zety wrócił pod
jurysdykcję arcybiskupa dubrownickiego.
W Barze nikt nie mógł się z tym pogodzić,
zwłaszcza że Dubrownik chciał przejąć
zwierzchnictwo nad wszystkimi biskup-
stwami Zety. W takich okolicznościach
powstało największe dzieło piśmiennictwa
zeckiego tych czasów. Oryginalna wersja
nie zachowała się jednak do dzisiaj za-
chowana. Historycy nie są nawet do końca
pewni, w jakim języku dzieło zostało napi-
sane (prawdopodobnie po łacinie). Znane
są tylko późniejsze jego redakcje, powsta-
łe już w czasach nowożytnych. Nie bardzo
też wiadomo, kim był autor, choć najpraw-
dopodobniej duchownym, potomkiem
ludności romańskiej, która zamieszkiwała
Dalmację i miasta na Primorju. Wiadomo
jednak na pewno, że był zwolennikiem nie-
zależnej katolickiej prowincji z siedzibą w
Barze. Napisany przez niego latopis miał
bronić praw miasta do zachowania wła-
snej metropolii. W jaki sposób? Otóż autor
pokazał, że metropolia barska kontynuuje
tradycje funkcjonującego u schyłku staro-
żytności biskupstwa w mieście Dioklea
(w okolicach dzisiejszej Podgoricy). Mimo
że w dziele znajdują się np. wzmianki o dy-
nastiach, które nigdy nie istniały, i o wyda-
rzeniach, które nigdy nie miały miejsca, to
dla historyków latopis pozostaje nieoce-
nionym źródłem informacji o początkach
serbskiej państwowości.
njiciów do lat 60. XIV w., do momentu
przejęcia przez lokalną dynastię Balši-
ciów. W 1443 r. Bar zdobyli Wenecjanie,
by w 1571 r. stracić go na rzecz Turków.
Bar legł w gruzach w 1878 r. w okresie
wojny rosyjsko-tureckiej, podczas oblę-
żenia znajdujących się tam oddziałów
tureckich przez wojska czarnogórskie.
15 IV 1979 r. miasto nawiedziło trzęsie-
nie ziemi, które doszczętnie zrujnowa-
ło starówkę.
Nową część Baru, założoną przez Czar-
nogórców pod koniec XIX w., znacznie
rozbudowano po II wojnie światowej.
W 1952 r. rozpoczęto budowę portu,
a w 1976 r. linii kolejowej do Belgradu.
Miejsca, które warto zobaczyć
Jednym z najciekawszych miejsc tej czę-
ści wybrzeża jest Stary Bar (Stari Bar) –
niezamieszkane Stare Miasto, które
rozciąga się na skalistym wzgórzu, oraz
żywe i gwarne podgrodzie z kamienny-
mi zabudowaniami, założone w XIV w.
u stóp tego wzgórza. Aby tam dotrzeć,
należy, jadąc w kierunku Ulcinja, wysiąść
z autobusu na przystanku ok. 1,5 km za
wiaduktem kolejowym, przy asfaltowej
drodze odbijającej w bok z Magistrali
Adriatyckiej. W tym miejscu stoi tablicz-
ka z napisem „Stari Bar” oraz rozpoście-
ra się panorama starego miasta. Stąd do
bramy Starego Baru trzeba iść pod górę
asfaltową dróżką prawie 1,5 km.
Już samo miejsce, w którym znajdu-
je się najstarsza część Starego Baru, ma
charakter obronny. Jest to górujące nad
okolicą płaskie wzgórze, które ma jed-
nak strome, niemal pionowe skaliste
Poleć książkę
Kup książkę
zbocza. Wzniesienie to wyrosło u stóp
masywu Rumija. Otoczona potężnymi
murami obronnymi (których najstar-
sze fragmenty pamiętają jeszcze wiek
XII) starówka (1 EUR, ale późnym popo-
łudniem albo wcześnie rano można
wejść za darmo) stanowi osobną, śre-
dniowieczną część. Jest to spory zespół
urbanistyczny, w skład którego wcho-
dzą: cerkwie, kościoły, pałace, budyn-
ki mieszkalne, gospodarcze oraz inne
zabudowania, poprzecinane nieregular-
ną siecią ulic. Można tu zobaczyć ruiny
m.in. późnoromańskiego kościoła św.
Mikołaja (Sv. Nikole) z XIII w., dawniej
poświęconego św. Markowi, kościoła
św. Wenerandy (Sv. Venerande) z XIV–
XV w., kościoła św. Stefana (Sv. Stefa-
na) z XIV–XV w., kościoła św. Katarzyny
(Sv. Katarine) z XIV–XV w. Najstarsza świą-
tynia, kościół św. Teodory z przełomu IX
i X w. został przebudowany na przeło-
mie XII i XIII w. jako cerkiew poświęco-
na św. Jerzemu (Sv. Djordje). Obecnie
znajduje się w ruinie. Większość budowli
jest doszczętnie zrujnowana, tak że wiele
z nich to właściwie tylko wystające fun-
damenty. Idąc uliczkami, trudno cokol-
wiek rozpoznać. Można odnieść wraże-
nie, że wszystko zostało tu postawione
bez jakiegokolwiek porządku. Uliczki
znajdujące się między ruinami budynków
są zarośnięte spaloną w słońcu trawą, po
której przemykają jaszczurki. Nieocenio-
ną pomocą dla podróżnego okazują się
tu więc tabliczki informujące, że właśnie
stoi przed niegdysiejszą cerkwią, kościo-
łem albo pałacem. Gdzieniegdzie widać
pozostałości po freskach. Nad górną
Poleć książkę
4
u
k
y
t
u
a
j
i
a
r
r
d
k
A
e
i
e
n
ż
a
e
z
z
d
r
e
b
i
y
w
W
Z
r
a
B
185
4
u
k
y
t
u
a
j
i
a
r
r
d
k
A
e
i
e
n
ż
a
e
z
z
d
r
e
b
i
y
w
W
Z
r
a
B
186
częścią miasta wznosi się pałac bisku-
pów z XII–XIII w., później przekształ-
cony w twierdzę. Pośrodku dziedzińca
znajduje się tablica pamiątkowa z napi-
sem: „W lipcu 1941 r. włoski okupant
wrzucił do tej studni żywych, skatowa-
nych i storturowanych członków NOP-u
(Ruchu Ludowo-Wyzwoleńczego), gdzie
w największych męczarniach zakoń czyli
swoje życie”. Można wejść również na
górę i z murów podziwiać wspaniały
widok na okoliczne gaje oliwne, masyw
Rumija, podgrodzie i Adriatyk.
Stary Bar robi wrażenie wymarłego
miasta. W sumie odbudowano tylko
kilka obiektów w części, gdzie dzisiaj
znajdują się letnia scena teatralna,
wieża zegarowa (Sahat kula) oraz łaź-
nia turecka z przełomu XVII i XVIII w.
Obecnie na terenie Starego Miasta trwa-
ją dość intensywne prace renowacyjne,
a albańscy robotnicy co chwilę wykopują
szczątki naczyń i łuski od pocisków. Wiele
budynków ma być całkowicie odbudo-
wanych, a Stary Bar ma pełnić w przy-
szłości funkcję ośrodka turystycznego
i kulturalnego. Przykładowo w budyn-
ku byłej łaźni tureckiej będzie się mie-
ściła galeria, w pałacu biskupim z prze-
łomu XV i XVI w. – muzeum miejskie,
w XVI-wiecznej twierdzy – restauracja,
a w kościele z przełomu XIV i XV w. przy
klasztorze franciszkanów – studio malar-
skie. Niestety oznacza to, że wyjątkowy
charakter tego miejsca, w którym histo-
rii można wręcz dotknąć, przynajmniej
częściowo, zaniknie.
Poniżej twierdzy kilka wąskich uli-
czek zabudowanych jest niewielkimi,
Kup książkę
www.e-przewodniki.pl
www.bezdroza.pl
parterowymi lub piętrowymi domkami,
ciasno stłoczonymi pod murami Stare-
go Baru. To Starobarska čarsija, dawna
dzielnica bazarowa. Naprzeciwko wej-
ścia do twierdzy warto zwrócić uwa-
gę na meczet Omerbašića. Został on
wzniesiony wraz z jednym minaretem
w 1662 r. Teren meczetu otoczony jest
kamiennym murkiem. Przy bramie pro-
wadzącej na jego teren stoi niewielka,
kamienna budowla, nakryta dachów-
kowym dachem, z wbudowaną okrą-
głą kopułką – to mauzoleum derwisza
Hasana, który zmarł w pocz. XVII w.
W głębi ogrodu za meczetem stoi jesz-
cze pochodzący z tego samego okre-
su co pozostałe budowle dom imama.
Powyżej bramy twierdzy przy tej samej
uliczce stoi kolejny meczet. Stylizowa-
ny na stary obiekt, jest jednak całkowitą
rekonstrukcją z ostatnich lat, powsta-
łą w miejscu istniejącego tu niegdyś
meczetu, z którego pozostały jedynie
fundamenty.
W okolicy Starego Baru można zoba-
czyć jeszcze jedną atrakcję – pośród
miejscowych gajów oliwnych w osadzie
Mirovica znaleźć można nie jedno bar-
dzo stare drzewo oliwne. Okolice Baru
słyną jako region uprawy oliwek. Tysią-
ce drzewek, często naprawdę wieko-
wych, porasta tu każdy wolny skrawek
przestrzeni na równinach i specjalnie
przygotowanych kamiennych tarasach
na zboczach wzgórz. Przez długie wieki
miarą zamożności miejscowych rodzin
była nawet ilość posiadanych drzew oliw-
nych. Jednak oliwka rosnąca przy bocznej
ulicy równoległej do szosy jest naprawdę
wyjątkowa. Zwana jest po prostu starą
oliwką, tj. stara maslina. To niewysokie,
ale niezwykle rozrośnięte, wielopienne
drzewo – jego pełna średnica to 10 m,
a jego wiek określany jest na dwa tysią-
ce lat. Podobno to najstarsze drzewo
w Europie. Według miejscowych podań
drzewo ma magiczną moc godzenia
skłóconych rodzin, trzeba tylko, by ich
członkowie zgromadzili się pod gałę-
ziami oliwki. Takie właściwości drzewa
w kraju, w którym przez setki lat obowią-
zywał zwyczaj krwawej zemsty, były nie
do przecenienia. Aby się tu dostać, trzeba
z Jadranskiej magistrali skręcić w boczną
drogę, oddaloną o mniej więcej 300 m od
skrętu na Stary Bar.
W obecnym centrum Baru, mieście
wzniesionym właściwie od podstaw po
zniszczeniach II wojny światowej, nie ma
wielu zabytków. Szerokie ulice, ocienio-
ne drzewami, nowe bloki i budynki uży-
teczności publicznej są jednak zadbane.
Znacznie gorzej wyglądają najnowsze
inwestycje – przede wszystkim monu-
mentalna, jeszcze nieukończona cerkiew,
nakryta wielką kopułą, zbudowana po
północnej stronie centrum miasta, przy
ul. Tomaševića.
Przy nadmorskim deptaku, po północ-
nej stronie centrum, na końcu ocienio-
nej palmami ul. Maršala Tity rozciąga się
dawna rezydencja królewska Topolica.
Kompleks pałacowy, wniesiony z rozka-
zu króla Mikołaja, powstał tu w 1885 r.
jako jego letnia rezydencja. W parku
zbudowano również mniejszy pałacyk,
prezent dla córki króla, królewny Zorki
i jej męża, księcia Piotra Karadjodjevića.
Poleć książkę
Kup książkę
W skład zespołu wchodziła także kapli-
ca, oranżeria i budynki gospodarcze oraz
park. Król miał do swej dyspozycji także
plażę z niewielką drewnianą przystanią
dla jachtów, dziś już nieistniejącą. W flo-
tylli jachtów króla Mikołaja – z których
część cumowała w Barze – był m.in. jacht
kupiony od sławnego pisarza Juliusza
Verne’a. Najważniejszym budynkiem
w założeniu jest główny, eklektycz-
ny pałac wzniesiony od strony morza
według projektu Josipa Slado. Wejście
wiedzie poprzez charakterystyczny,
wieloboczny ryzalit. Obecnie mieści
się tu miejscowe muzeum (› codz.
8.00–22.00, 1 EUR, dzieci 0,50 EUR) z eks-
pozycją archeologiczną i etnograficzną.
Przedstawiono tu również dzieje miast
i regionu oraz zebrano trochę pamiątek
po królu Mikołaju. W pobliżu wykopa-
liska archeologiczne odsłoniły kamien-
ne fundamenty kościoła z VI w. Został
on wzniesiony na oryginalnym planie,
tzw. trójkonchowym.
Plaże w mieście są szerokie i czyste,
jednak bliskość portu powoduje, że czę-
sto woda jest niezbyt czysta. Im dalej na
północ od centrum, tym jest przyjem-
niej. W dzielnicy Topolica, na północ od
zespołu pałacowego, w stronę przed-
mieścia Baru znanego jako Šušanj plażę
od strony lądu osłania sosnowy zagaj-
nik, jednak im dalej na północ w stronę
Sutomore, tym żwir jest grubszy, a przy
brzegu pojawia się coraz więcej kamie-
ni. Wzdłuż całej plaży od centrum Baru
ciągnie się wygodny betonowy deptak,
a większa część plaży jest niestrzeżona
i ogólnodostępna.
Poleć książkę
4
u
k
y
t
u
a
j
i
a
r
r
d
k
A
e
i
e
n
ż
a
e
z
z
d
r
e
b
i
y
w
W
Z
r
a
B
187
4
u
k
y
t
u
a
j
i
a
r
r
d
k
A
e
i
e
n
ż
a
e
z
z
d
r
e
b
i
y
w
W
Z
r
a
B
188
Informator
Informacja turystyczna:
Miejskie biu-
ro informacji turystycznej, Obala 13. Jula;
\ +382 30 311633, / www.visitbar.org.
Dojazd i orientacja:
Bar leży na samym
końcu trasy kolejowej Subotica – Belgrad –
Bar. Dworce autobusowy i kolejowy znaj-
dują się w południowo-wschodniej czę-
ści miasta, prowadzi do nich długa, pro-
sta ulica, odchodząca na południe z wiel-
kiego ronda po południowo-wschodniej
stronie centrum, na trasie wylotowej w kie-
runku Ulcinja, obok dużego supermarke-
tu. Na obu dworcach nie ma przechowal-
ni bagażu. Kursują stąd pociągi pospiesz-
ne przez Podgoricę do Belgradu, Suboticy
(tylko latem) oraz osobowe do Podgoricy
i do Bijelo Polja. Dzięki pociągom lokalnym,
wyruszającym z Baru, miasto jest dobrym
punktem wypadowym nad Jezioro Szkoder-
skie (Bar – Virpazar 2 EUR). Bar ma też bar-
dzo dobre połączenia autobusowe z inny-
mi miastami wybrzeża, natomiast znacz-
nie gorsze z wnętrzem kraju – często trze-
ba jechać z przesiadką w Budvie lub w Pod-
goricy (w tym ostatnim wypadku wybie-
rając najpierw pociąg, kursujący do stoli-
cy mniej więcej co 2 godz.).
Główna szosa omija centrum Baru od wscho-
du. Jadąc do Podgoricy, najlepiej kierować
się do Sutomore, skąd do Virpazaru jedzie się
szybko długim na ponad 4 km nowoczesnym
tunelem Sozina (2,50 EUR). Bardziej malow-
nicza trasa prosto do Virpazaru jest znacznie
dłuższa, w dodatku to kręta i wąska górska
droga, wspinająca się z poziomu morza aż
na przełęcz Sutorman (805 m n.p.m.).
Z placu przed dworcem kolejowym można
dojechać kursującym co ok. 30 min miejskim
autobusem do centrum lub do pętli autobu-
sowej w Starym Barze (w dolnej części, przy
głównej szosie). Bilet kupuje się u kierowcy
(0,50 EUR). W obu kierunkach można także
jechać taksówką – kurs do Starego Baru nie
powinien kosztować więcej niż 10 EUR.
Centrum Baru ma bardzo prosty plan sza-
chownicowy. Główna szosa omija ścisłe cen-
Kup książkę
www.e-przewodniki.pl
www.bezdroza.pl
trum od wschodu jako Bulevar 24. Novem-
bra – od wspomnianego wyżej ronda, skąd
zaczyna się droga do dworców, do które-
go dochodzi obwodnica; trzeba iść w lewo
w Novi bulevar, prowadzący także do portu
i przystani promowej, a następnie w pierw-
szą w prawo – to ul. IV Crnogorske brigade,
przechodząca dalej w Tomaševića, tj. głów-
ną ulicę centrum, przecinającą je z południa
na północ. To właśnie tą ulicą wjeżdża się
do miasta od strony północnej: docierając
do Baru z Sutomore trzeba na drugim ron-
dzie jechać prosto (tu zaczyna się obwodni-
ca, idąca stąd na wschód, a potem na połu-
dnie). Ulica Tomaševića w centrum krzyżu-
je się z ul. Rolovića na dużym placu. O dwie
przecznice na zachód wychodzi się na brzeg
morza, a kilkaset metrów na północ znajduje
się pałac królewski w dzielnicy Topolica.
Noclegi:
W samym Barze jest tylko kil-
ka hoteli, więcej można znaleźć w Šušanj,
tj. na północnym przedmieściu Baru. Są tu
liczne hotele, pensjonaty i kwatery pry-
watne, m.in. hotel Talas (ul. J. Jovanovi-
ća Zmaja 6, \ +382 30 350604, / www.
talastours.com; dwójka 28–36 EUR) i hotel
Val (ul. Damjanovića, \ +382 30 353584,
/ www.hotelval.me; dwójka 40–75 EUR).
W samym Barze obok zespołu pałaco-
wego w Topolicy działa luksusowy hotel
Princess (ul. Tomaševića 59, \ +382 30
300100, / www.hotelprincess.me, dwójka
ze śniadaniem 96–166 EUR), a przy drodze
do przystani promowej bezpretensjonalny
hotel Sidro (ul. Obala 13. Jula, \ +382 30
311146, / www.hotelsidro.com; dwójka
ze śniadaniem 32–52 EUR).
Okolice
Na północny zachód od miasta mija-
my zrośniętą obecnie z Barem miejsco-
wość šušanj. Powyżej miejscowości na
stokach gór odnaleźć można cerkiew
św. Petki (Sv. Petka) z XVI w. Dalej, przy
głównej drodze prowadzącej w kierunku
Petrovaca mijamy strome klify, między
którymi pod koronami śródziemnomor-
skich sosen skryła się Czerwona Plaża
(Crvena Plaža), której nazwa pochodzi
od czerwonawej barwy żwiru. Na tle
jego barwy ciekawie wyglądają wapien-
ne, białe głazy. Plaża jest niestrzeżona
i bardzo wąska, ma też zaledwie 50 m
długości. Przy szosie powyżej plaży jest
parking. Kilkaset metrów dalej jest ostry
zakręt w sosnowym lesie. Przy drodze
znajduje się tu niewielki parking, z któ-
rego w głąb zagajnika kieruje się kilka
ścieżek. To półwysep Ratac, wcinający
się w morze urwistymi klifami. Na koń-
cu cypla ścieżki prowadzą do w dużym
stopniu zarośniętych chaszczami ruin
klasztoru benedyktynów św. Michała,
a później Matki Boskiej, wzniesionego
w XI w. Opactwo szybko zyskało wielkie
majątki w okolicy, odgrywało też dużą
rolę polityczną w regionie. Do klaszto-
ru należały aż trzy kościoły. Najłatwiej
odnaleźć ruiny największego z nich. Do
dziś ocalały kamienne mury prezbite-
rium z apsydami, sięgające wysokości
kilku metrów – łatwo zorientować się, że
wzniesiono je w stylu romańskim. W jed-
nej z apsyd urządzono niewielką, do dziś
użytkowaną kaplicę, osłoniętą kratą. Od
1443 r. klasztor podlegał Wenecji, lecz
został zniszczony przez Turków w 1571 r.
i od tej pory pozostaje opuszczony.
Prawie 2 km dalej przy szosie położo-
na jest niewielka miejscowość sutoMore,
w której warto zwiedzić kościół św. Tekli
(Sv. Tekle) z XIII w., który służy dwóm
wyznaniom, dlatego też ma we wnętrzu
ikonostas, za którym znajduje się ołtarz
prawosławnych, zaś przy południowej
Poleć książkę
Kup książkę
ścianie stoi ołtarz dla katolików. Cerkiew
stoi na cmentarzu na zachodnim skraju
zabudowy, przy drodze do osady Zagradi
i plaży Štrbina. W miejscowości jest także
poturecka twierdza Tabija (Golo Brdo).
Wznosi się ona bezpośrednio nad urwi-
skiem, opadającym do morza ze stromego
wzgórza sąsiadującego od zachodu z cen-
trum miejscowości, zaraz powyżej głównej
miejskiej plaży. W okolicach miasta obej-
rzeć można basztę Boškovicia (Boškovi-
ćeva kula) na przylądku Crni Rt oraz ruiny
zamku Haj-Nehaj położone na szczycie
skalistego wzgórza o wysokości 225 m
n.p.m., niedaleko Magi strali Adriatyckiej
na północ od Sutomore. W XIII w. powstała
w tym miejscu cerkiew św. Dymitra, któ-
ra służyła także katolikom. Zachowały się
fragmenty jej murów, a nawet część skle-
pienia, pod którym widać resztki fresków.
Sam zamek wzniesiony został w XV w.
przez Wenecjan, a później rozbudowa-
ny przez Turków. Potężne mury obronne
z basztami, wzniesione tuż nad urwiskami,
są doskonale widoczne z szosy. Dostać się
do niej jednak trudno – kamieniste ścież-
ki kryją się w kolczastych zaroślach. Do
twierdzy da się dojść z drogi szutrowej
powyżej wielkiego kamieniołomu, od
strony północnej wzgórza (jadąc z Suto-
more w kierunku Petrovaca trzeba minąć
zjazd do tunelu Sozina, przejechać krót-
kim tunelem zwanym Haj-Nehaj i zaraz
za nim skręcić w lewo w szutrową dro-
gę do kamieniołomu) lub od południa,
z osady Zagradi.
W Sutomore są znacznie lepsze pla-
że niż w Barze, choć też bardziej zatło-
czone – przynajmniej główna plaża,
Poleć książkę
4
u
k
y
t
u
a
j
i
a
r
r
d
k
A
e
i
e
n
ż
a
e
z
z
d
r
e
b
i
y
w
W
Z
r
a
B
189
4
u
k
y
t
u
a
j
i
a
r
r
d
k
A
e
i
e
n
ż
a
e
z
z
d
r
e
b
i
y
w
W
Z
r
a
B
190
rozciągająca się na przestrzeni 1200 m
od centrum ku południowi, w kierun-
ku półwyspu Ratac. Na zachód od miej-
scowości, za wzgórzem, na którym stoi
twierdza Golo Brdo, skryła się między
skałami mała, długa zaledwie na 100 m
plaża Štrbina. Nieco dalej, za skalistym
cyplem, rozciąga się wąska, ale długa na
330 m plaża Maljevik.
Na północ od Sutomore, jadąc Magi-
stralą Adriatycką w kierunku Petrovaca,
po 4 km mija się zjazd w lewo do osady
Čanj. Leży ona nad niewielką zatoką, mię-
dzy potężnymi skałami, wznoszącymi się
bezpośrednio nad morzem. Tutejsza pla-
ża, zwana Biserna obala, jest piaszczy-
sta i długa na ponad kilometr. To jedna
z najpiękniejszych plaż wybrzeża czarno-
górskiego. Kilkaset metrów na północ za
skalistymi klifami skryła się jeszcze jedna
wyjątkowej urody plaża Królowej (Kral-
jičina plaža). Jest ona jednak dostępna
wyłącznie od strony morza. Wspaniałe
otoczenie i czysta woda sprawiały, że
była to ulubiona plaża królowej Mileny,
która przypływała tu jachtem z rezy-
dencji Topolica w Barze. Dziś do plaży
pływają stateczki spacerowe z Sutomo-
re oraz z Baru.
Kierując się z Baru na południe, w kie-
runku Ulcinja, musimy przejechać tunelem
pod skalistym pasmem wzgórz Volujic,
które wrzynają się daleko w morze, osła-
niając od południa zatokę Baru od pełnego
morza. Od strony południowej wzgórza
opadają do wody prawie 200-metrowymi
klifami, między którymi kryje się miniatu-
rowa plaża Czerwona Ściana (Crvena stije-
na), dostępna wyłącznie od strony morza.
Kup książkę
www.e-przewodniki.pl
www.bezdroza.pl
Jej nazwa pochodzi od barwy wznoszą-
cych się ponad nią klifów.
Za tunelem droga prowadzi jeszcze
kilka kilometrów ponad urwiskami, po
czym w osadzie Dubrava mija się zjazd do
zagospodarowanej plaży Veliki Pijesak.
Stoją tu liczne wille, hotele i pensjonaty.
Dalej na południe droga mija skaliste
cyple i niedostępne zatoki, ale po 3 km
trafiamy do osady Bušat. Tu w niewiel-
kiej zatoce skryła się piękna, piaszczy-
sto-żwirowa plaża Utjeha (zwana też
Masline). Obok plaży w gaju oliwnym
kryje się kemping Utjeha.
Noclegi
Sutomore:
W miasteczku znajduje się wie-
le hoteli, m.in.: Korali (\ +382 30 373720,
/ www.trendkorali-montenegro.com,
dwójka 48–74 EUR), Inex Zlatna Obala (mię-
dzy Sutomore a półwyspem Ratac, \ +382
30 353981, / www.inexhoteli.com, dwój-
ka 38–54 EUR), Sveti Nikola (ul. Cara Lazara
140, \ +382 30 372301, / www.sveti-niko-
la.me, dwójka od 25 EUR); łatwo tu również
o niedrogą kwaterę prywatną. Ceny nocle-
gów w kwaterach w Sutomore są znacznie
niższe niż w Budvie czy nad Boką Kotorską –
łatwo znaleźć pokoje w cenie ok. 10 EUR/os.,
a po sezonie nawet taniej.
Čanj:
W całej osadzie większość budynków
to hotele i pensjonaty, większość w sezo-
nie przyjmuje tylko na dłuższe pobyty;
największy jest tu wielki kompleks wypo-
czynkowy TN Biserna Obala (\ +382 30
663647, / www.recreatours.co.rs, dwójka
32–48 EUR), mniejszy jest np. hotel Vila Fon-
tana (\ +382 30 377048, / www.vilafon-
tana.rs, dwójka ze śniadaniem 28–42 EUR)
lub Vila Babović (\ +382 30 377204,
/ http://hotelbabovic.me, dwójka z dwo-
ma posiłkami 34–58 EUR).
Bušat: Kamp Utjeha (
/ www.campingutjeha.com).
\ +382 69696001,
Rumija
Charakterystyka krajoznawcza
Masyw górski Rumija (Румија) to najdalej
na południe wysunięte góry w Czarno-
górze. Wyraźnie odosobnione od innych,
pasmo to oddziela wybrzeże adriatyckie
od Jeziora Szkoderskiego wysokim na
ponad kilometr potężnym wałem, który
w najwyższym szczycie – noszącym taką
samą nazwę jak całe pasmo, tj. Rumija –
osiąga nawet 1594 m n.p.m.
Główna część gór Rumija to długi na
ok. 25 km grzbiet, rozciągający się od
okolic Virpazaru na północy po granicę
z Albanią na południu. Środkowa część
tego grzbietu jest najwyższa w całym
paśmie. Tylko tu, na południe od prze-
łęczy Biela Skala (903 m n.p.m.), którą
przebiega stary trakt z Baru na wybrze-
że Jeziora Szkoderskiego, grzbiet prze-
kracza wysokość 1200 m n.p.m. Na pół-
noc od przełęczy główny grzbiet jest
znacznie mniej wyraźnie zarysowany,
osiągając już tylko w szczycie Širokiej
Strany 1185 m n.p.m., następnie zaś roz-
szerza się w duży płaskowyż, opadający
stopniowo ku północy, ponad kotlinę
Crmničko polje, w której leży Virpazar.
Kotlina ta stanowi północną granicę
Rumiji. Niekiedy do tych gór zalicza się
także płaskowyż Sozina, który łączy się
z głównym grzbietem gór poprzez prze-
łęcz Sutorman (805 m n.p.m.), przez którą
przechodzi kręta szosa z Baru do Virpaza-
ru. Przełęcz wcięta jest głęboko między
Široką Straną a Vrsutą (1183 m n.p.m.). Ten
ostatni szczyt to najwyższy punkt płasko-
Poleć książkę
Kup książkę
wyżu Sozina. Płaskowyż ten od wschodu
ogranicza ogromne urwisko, opadające
prawie 900 m ku kotlinie Crmničko polje,
zaś od zachodu równie wysokie i strome
zbocza wyrastają tuż ponad Jadranską
magistralą. Od północy płaskowyż łączy
się z krasowymi wyżynami poprzez prze-
wężenie i przełęcz Poljice (665 m n.p.m.),
przez którą wiedzie szosa z Virpazaru do
Petrovaca na moru.
Na południe od centralnej, najwyższej
części gór główny grzbiet stopniowo się
obniża ku granicy albańskiej. Tam przez
grzbiet z północy na południe przebie-
ga na wysokości ok. 500 m n.p.m. szosa
z Virpazaru przez Ostros do Vladimiru.
Do gór Rumija zaliczyć też można kon-
tynuację grzbietu już po stronie albań-
skiej – tam jako Taraboš – wąski i niski
(do 595 m n.p.m) pas wzgórz ciągnie się
on jeszcze przez prawie 10 km, urywając
się nagle ponad rzeką Bojaną, za którą
leży już miasto Szkodra.
Najatrakcyjniejsza krajobrazowo część
gór Rumija wznosi się ponad Barem.
Szczególnie malowniczo prezentuje
się otoczenie Starego Baru. Piękne tło
opuszczonego miasta-twierdzy stano-
wią wyrastające coraz wyżej na kolej-
nych planach wapienne falezy, z wyraź-
nymi uwarstwieniami, rozcięte głębokimi
kanionami i piętrzące się aż po najwyższy
szczyt pasma. Od tej strony do główne-
go grzbietu przylegają bowiem niższe
wzniesienia i niewielkie płaskowyże,
z których najbardziej charakterystycz-
ny jest Lisinj. Wznosi się on na połu-
dniowy wschód od Starego Baru, osią-
gając w szczycie Loške 1353 m n.p.m.; to
Poleć książkę
4
u
k
y
t
u
a
j
i
a
r
r
d
k
A
e
i
e
n
ż
a
e
z
z
d
r
e
b
i
y
w
W
Z
a
j
i
m
u
R
191
4
u
j
a
u
r
j
k
a
e
r
k
c
r
e
e
i
n
s
a
e
z
i
d
k
e
s
r
i
w
ó
G
Z
a
c
i
s
a
l
e
j
B
Spływ rzeką Tarą
Najczęstszym miejscem startu spływów
rzeką Tarą, dostarczających niezapomnia-
nych wrażeń, jest tzw. Splavište, ok. 2 km
na południowy wschód od mostu w Djur-
djevića Tara. Ale można też rozpocząć
spływ w Kolašinie – mamy wtedy do po-
konania najdłuższy odcinek. Końcowym
przystankiem jest Šćepan Polje. Po drodze
mija się słynny most na Tarze, liczne progi
i inne przeszkody na rzece. Innym punk-
tem startu jest miejsce zwane Radovan
Luka (na północ od Žabljaka), gdzie znaj-
duje się Dom flisaka i kajakarza (Dom spla-
vara i kajkaša), czyli motel-schronisko z re-
stauracją. Można tam także rozbić namiot.
Spływy organizują liczne biura turystyczne,
organizatorzy spływów zapewniają dojazd
samochodem do miejsca ich rozpoczęcia
i zakończenia. W każdej większej miejsco-
wości na wybrzeżu można znaleźć oferty
spływów. Organizuje je np. Eco Tours, Ko-
lašin, ul. Djokić, \ +382 20 860700 lub 67
259020, / www.eco-tours.co.me. Sezon
spływów trwa od połowy lipca do połowy
września, ale żądni wrażeń turyści mogą
pojawić się tu nawet wiosną – emocje są
wtedy największe.
Rzeka Tara łączy się z Pivą, dając począ-
tek Drinie, w miejscowości Šćepan Polje.
Znajduje się tam również przejście gra-
niczne z Bośnią i Hercegowiną na szosie
z Nikšicia (zob. s. 298).
Bjelasica
Krajoznawcze ABC
Góry Bjelasica położone są w północno-
-wschodniej części Czarnogóry. Wyraź-
nie zarysowane granice regionu tworzą:
276
www.e-przewodniki.pl
www.bezdroza.pl
od zachodu górny bieg Tary, od wschodu
rzeka Lim, od północy potoki Ljubovidja
i Lepešnica, od południa doliny dopły-
wów Tary (Drcka) i Limu (Rajovića reka)
spięte przełęczą Trešnjevik. Powierzch-
nia obszaru nakreślonego ww. granicami
to ok. 630 km2; rozciągłość południkowa
i równoleżnikowa Bjelasicy są zbliżone
i wynoszą niecałe 30 km. Najwyższym
szczytem jest Crna Glava (2139 m n.p.m.),
poza którą wysokość 2000 m n.p.m.
przekracza dziewięć innych wierzchoł-
ków pasma.
Topografia
Masyw posiada wyraźnie zarysowaną
w makroskali strukturę wewnętrzną –
tworzą go cztery z grubsza równoległe,
rozdzielone głębokimi dolinami, powią-
zane orograficznie pasma, przebiegające
z północnego zachodu na południowy
wschód, każde o długości (biorąc pod
uwagę najwyższe, zasadnicze odcinki
grzbietów) kilkunastu kilometrów. Naj-
bardziej na północy znajduje się wygię-
te półkoliście pasmo Mučnica – Turjak –
Strmenica (inaczej Crna Glava, 2122 m
n.p.m.) – Strmni Pad, wznoszące się
znad Mojkovaca i opadające do doliny
Limu kilkoma krętymi odnogami. W swo-
jej centralnej części ten szeroki grzbiet
przybiera cechy płaskowyżu krasowe-
go. Od południa sąsiaduje z nim pasmo
Razvršje – Crna Glava (2139 m n.p.m.),
również podnoszące się znad Mojkovaca,
opadające na wschód krótkim grzbietem
w rejon wsi Lubnice. Dalej na południe
leży najkrótsze pasemko Donji Lumer –
Ogorela Glava – Troglava – Zekova Glava
(2117 m n.p.m.) – Pesića Glava. Oba wspo-
mniane pasma tworzą centralną, najczę-
ściej odwiedzaną przez turystów część
Bjelasicy. Najdalej na południe leży, nieco
odseparowany od reszty masywu, Ključ
(1973 m n.p.m.). Pasmo to na zachodzie
sięga Kolašina, na wschodzie i południu
zaś dzieli się na kilka ramion i rozczłon-
kowanych masywów (Bač, Jablanovo
Brdo, Lisa planina, Rudo Brdo, Poboden-
jak, Tureća Glava). W niektórych publika-
cjach krajoznawczych jest ono wyłączane
z Bjelasicy i traktowane jako oddzielna
grupa górska.
Geologia i geomorfologia
Trzon Bjelasicy tworzą skały wulkaniczne,
warstwy powierzchniowe zaś konstytu-
ują głównie wapienie i dolomity, lokalnie
występują także łupki, piaskowce, margle
i iły. Morfologię masywu kształtowały
zarówno zjawiska lodowcowe, jak i póź-
niejsze procesy krasowe (nie tak jednak
intensywne jak w innych częściach Gór
Dynarskich). W krajobrazie dominują
tu długie, odkryte, trawiaste grzbiety.
Rzeźba terenu jest łagodniejsza niż np.
w Durmitorze, a imponujących urwisk,
ścian i skalistych szczytów niemal tu
nie ma. Stosunkowo niewielkie obry-
wy, wychodnie i żebra skalne występują
lokalnie, np. na północnych stokach góry
Razvršje, po północnej stronie grzbietu
biegnącego z Crnej Lokvy w kierunku
Crnej Glavy, w otoczeniu jeziora Pešica,
na północnych zboczach Troglavy i Zeko-
vej Glavy, po północnej stronie grzbietu
Ključa... Całe pasmo jest też, w porów-
naniu z innymi czarnogórskimi górami,
Kup książkę
Poleć książkę
Kup książkę
bardziej zalesione, a powyżej granicy lasu
bardziej „zielone” – połoninne krajobra-
zy kojarzą się tu bardziej z Karpatami niż
z silnie skrasowiałymi, usianymi kamie-
niami i suchymi górami Bałkanów.
W zachodniej części Bjelasicy, w dol-
nym odcinku szerokiej doliny Bio-
gradskiej reki (na wysokości zaledwie
1094 m n.p.m.) znajduje się duże Jezio-
ro Biogradskie (Biogradsko jezero). Jego
powierzchnia waha się w zależności
od pory roku i ilości opadów, w swoim
maksimum przekraczając 22 ha. Znacz-
nie wyżej, w centralnej części masywu
leży kilka mniejszych jezior polodowco-
wych; największe z nich to: Pešića jezero
(ok. 3,75 ha, 1820 m n.p.m.), Ursulovacko
jezero (ok. 1,2 ha, 1895 m n.p.m.) i Šiško
jezero (ok. 2,9 ha, 1660 m n.p.m.). Z dro-
gi biegnącej u północnego podnóża
Zekovej Glavy pięknie prezentuje się
szeroka, U-kształtna, walna dolina Bio-
gradskiej reki.
Wędrując po Bjelasicy (zwłaszcza po
jej północnej i centralnej części), można
zaobserwować również formacje kraso-
we – przede wszystkim leje zapadliskowe,
a także rozmaite jeziorka i oczka wodne
(niektóre okresowe). Ciekawym przykła-
dem współistnienia zjawisk glacjalnych
i krasowych jest wspomniane polodow-
cowe Jezioro Biogradskie, zasilane dużym
potokiem, pozbawione natomiast bezpo-
średniego odpływu powierzchniowego –
woda z jeziora ukazuje się na powierzch-
ni niedaleko jego brzegów, w niewielkim
jeziorku-wywierzysku dającym początek
potokowi Jezerštica (można obejrzeć je
z kładki na ścieżce okrążającej jezioro).
Poleć książkę
4
u
j
a
u
r
j
k
a
e
r
k
c
r
e
e
i
n
s
a
e
z
i
d
k
e
s
r
i
w
ó
G
Z
a
c
i
s
a
l
e
j
B
277
4
u
j
a
u
r
j
k
a
e
r
k
c
r
e
e
i
n
s
a
e
z
i
d
k
e
s
r
i
w
ó
G
Z
a
c
i
s
a
l
e
j
B
278
Ciekawe formy krasowe można obejrzeć
przede wszystkim w centralnej części
północnego grzbietu Bjelasicy – mię-
dzy Mučnicą, Turjakiem i Bjelogrivacem
a masywem Strmenicy – znajdują się tu
liczne leje krasowe i jeziorka (niektóre
zasilane jedynie wodą opadową). Kraj-
obraz tej części pasma nosi cechy pła-
skowyżu krasowego – brak tu wyraźnie
zaznaczonego grzbietu, odosobnione
kulminacje wznoszą się nad pofalowa-
nym, usianym bezodpływowymi niecka-
mi terenem. Podobny charakter (w mniej-
szej skali) ma też np. niewielka kotlina
położona na zachód od jeziora Šiško – ze
ścieżki podchodzącej na główny grzbiet
widać ładnie położony poniżej, „podziu-
rawiony” zaklęśnięciami (lejki krasowe)
teren. Charakterystycznym elementem
krajobrazu, zwłaszcza w północnej czę-
ści pasma, są też rozpadliny i głęboko
wcięte w zbocza jary – efekt współdzia-
łania procesów krasowych i silnej erozji
wstecznej oraz dennej cieków wodnych
(np. na zachodnich zboczach wzniesie-
nia Ogorelice).
Przyroda
Pochodną warunków terenowych i sie-
dliskowych Bjelasicy jest jej bogata flo-
ra i fauna. Lasy, z dominującymi bukiem
i jodłą, sięgają 1600–1800 m n.p.m., wyżej
rozciągają się wspaniałe górskie łąki
i borówczyska, gdzieniegdzie pojawia się
jałowiec i (np. w wierzchołkowych par-
tiach Crnej Glavy) kosodrzewina. Charak-
terystyczne dla wapiennego podłoża jest
bogactwo gatunkowe kwiatów spotyka-
nych w wysokogórskich murawach.
Kup książkę
www.e-przewodniki.pl
www.bezdroza.pl
Jeden z najcenniejszych przyrodniczo
kompleksów leśnych (obszar ochrony
ścisłej o pow. ok. 1600 ha) znajduje się
w zachodniej części Bjelasicy, w doli-
nie Biogradskiej reki. Stanowi on relikt
pierwotnej puszczy, występują tu płaty
starodrzewu (z egzemplarzami drzew –
dębów, jaworów, buków, jodeł – liczą-
cymi 300–400, a nawet więcej lat). Cała
dolina Biogradskiej reki, wraz z przyle-
głymi do niej odkrytymi grzbietami naj-
wyższej, centralnej części Bjelasicy, obję-
ta jest ochroną prawną w ramach Parku
Narodowego „Biogradska gora” (Nacio-
nalni park „Biogradska gora”; / www.
nparkovi.me/sajt/np-biogradska-gora),
o powierzchni 5650 ha. Park ten utwo-
rzono formalnie w 1952 r., jednak pod-
waliny pod jego powstanie położył król
Czarnogóry Mikołaj I (Petrović-Njegoš),
który wprowadził pewne formy ochro-
ny (przede wszystkim w postaci zaka-
zu polowań i wyrębów) w należącym
do niego fragmencie tutejszej puszczy
jeszcze w 1878 r.
Inwentaryzacje prowadzone w par-
ku narodowym potwierdziły jego uni-
katową bioróżnorodność – występuje
tu ponad 2 tys. gatunków roślin (w tym
blisko 90 gatunków drzew i krzewów),
wchodzących w skład 26 zbiorowisk fito-
socjologicznych. Około 20 gatunków
roślin to endemity bałkańskie; obecne
są też relikty polodowcowe, np. dębik
ośmiopłatkowy (fresnica, Dryas octope-
tala). Wśród spotykanych tu drzew warto
wymienić np. sosnę rumelijską (molika,
Pinus peuce), sosnę bośniacką (munika,
Pinus heldreichii) i klon Heldreicha (pla-
ninski javor, Acer heldreichii). Potwierdzo-
no też występowanie kilkunastu gatun-
ków ssaków (m.in.: niedźwiedź brunatny,
wilk, jeleń szlachetny, sarna, borsuk, kuna
leśna i kamionka, popielica, trzy gatunki
nietoperzy), około 200 gatunków ptaków,
wiele rzadkich gatunków gadów (m.in.:
gniewosz plamisty, wąż eskulapa, żółw
błotny), płazów (ropucha szara i zielona,
cztery gatunki traszek) i ryb (pstrąg, gło-
wacz białopłetwy i in.); bogato reprezen-
towana jest też entomofauna (samych
gatunków motyli naliczono blisko 100,
mrówek zaś – ok. 60).
Najpełniejszy opis Parku Narodowe-
go „Biogradska gora” można znaleźć na
stronach czarnogórskiego Ministerstwa
Zrównoważonego Rozwoju i Turystyki –
bardzo dokładne charakterystyki przy-
rodnicze parku zawiera wiele dostępnych
tam dokumentów, np. kilkusetstronicowy
Plan Zagospodarowania Przestrzennego
Regionu „Bjelasica i Komovi” (Prostorni
plan posebne namjene „Bjelasica i Komo-
vi”), dostępny na stronie: / www.mrt.
gov.me, rubryka Planska dokumentacija
i izdati urbanističko tehnički uslovi, pod
datą 15.12.2010 (w języku serbskim).
Góry i człowiek
Krajobraz Bjelasicy współtworzy też czło-
wiek. Z uwagi na dogodne warunki natu-
ralne (rozległe, łatwo dostępne i bogate
gatunkowo – co jest ważne dla jakości
paszy – łąki, względnie dobra dostęp-
ność wody) góry te są wykorzystywane
pastersko (owiec nie jest tu jednak tyle,
ile moglibyśmy się spodziewać, trudno
spotkać duże stada znane np. z Karpat
Poleć książkę
Kup książkę
Południowych czy Wschodnich). W wielu
miejscach natkniemy się na, nieraz bar-
dzo wysoko położone, katuny – sezono-
we osady, a także rozproszone po stokach
i w dolinach pojedyncze szałasy (brvnare)
o charakterystycznych dwuspadowych
dachach, połaciami niemal sięgających
gruntu. Poza owcami, gospodarze hodują
czasem konie i krowy. W okolicy katunów
znajdziemy zwykle źródło wody, czasem
także niewielkie oczka wodne, wykorzy-
stywane jako poidła dla zwierząt (nie
należy pić z nich wody!). Na obrzeżach
masywu, przede wszystkim w jego połu-
dniowej i wschodniej części, znajduje się
też dużo niewielkich osad o stałym cha-
rakterze – przysiółków niżej położonych
wsi. Poza pasterstwem miejscowa lud-
ność utrzymuje się ze zbieractwa boró-
wek – latem zobaczyć można całe rodzi-
ny lub „drużyny” zbierackie, wyruszające
o świcie na stoki i wracające pod wieczór
z pełnymi wiadrami zebranych owoców.
Często zbieracze sprzedają swój urobek
jeszcze w górach – na przełęcze i w inne
wysoko położone, a dostępne samocho-
dem miejsca docierają codziennie dobrze
zorganizowane objazdowe skupy.
Późną jesienią sezonowe katuny pusto-
szeją i interior Blejasicy staje się praktycz-
nie bezludny. Opady śniegu są tu zwykle
bardzo intensywne (katuny są zasypa-
ne dosłownie po dachy) i utrzymuje się
on bardzo długo, stwarzając doskonałe
warunki dla turystyki narciarskiej. Coś
dla siebie znajdą też zjazdowcy: na pół-
nocnych stokach Ključa, we wsi Jezerine
działa bardzo popularny w tej części Czar-
nogóry ośrodek narciarski Kolašin 1450
Poleć książkę
4
u
j
a
u
r
j
k
a
e
r
k
c
r
e
e
i
n
s
a
e
z
i
d
k
e
s
r
i
w
ó
G
Z
a
c
i
s
a
l
e
j
B
279
4
u
j
a
u
r
j
k
a
e
r
k
c
r
e
e
i
n
s
a
e
z
i
d
k
e
s
r
i
w
ó
G
Z
a
c
i
s
a
l
e
j
B
280
(dawniej używana, dziś też popularna
nazwa to Ski centar Bjelasica; / www.
kolasin1450.com). Narciarze mają tu do
dyspozycji dwie kolejki krzesełkowe i kil-
ka mniejszych wyciągów, obsługujących
kilka tras o zróżnicowanej długości i mak-
symalnym przewyższeniu ok. 440 m.
Wierzchołek Zekovej Glavy wieńczą
widoczne z daleka, wielkie anteny i wie-
że przekaźnikowe oraz towarzyszące im
budynki. Nieco poniżej stoi duży drewnia-
ny dom, w którym stacjonowali niegdyś
żołnierze. W czasach Jugosławii szczyt
objęty był militarną strefą zamkniętą.
Dziś zakaz wstępu obejmuje jedynie naj-
wyższą część wierzchołka zajętą przez
instalacje telekomunikacyjne.
W Bjelasicy (nie licząc miejscowości
leżących w dolinie Tary i Limu) znajdują
się ponadto dwa warte wzmianki obiek-
ty sakralne. Na północnych obrzeżach
masywu, w bocznej dolince na południe
od miejscowości Ravna Rijeka położony
jest monaster Majstorovina z cerkwią
pw. Świętej Trójcy (Svete Trojice). Jego
początki sięgają XIV w.; w połowie XVII w.
klasztor podupadł, a większość jego
wyposażenia przeniesiono do monasteru
Dobrilovina. W 2. połowie XIX w., podczas
wojny serbsko-tureckiej budynki klasz-
toru zostały zniszczone. Współcześnie
klasztor oraz cerkiew zrekonstruowano
i odnowiono. W 1991 r. podczas prowa-
dzonych tu prac archeologicznych zna-
leziono fragment wczesnobizantyjskiej
kolumny, świadczący o znacznie dłuższej
historii tego miejsca.
Na drugim krańcu masywu, u połu-
dniowych podnóży Ključa wznosi się
Kup książkę
www.e-przewodniki.pl
www.bezdroza.pl
monaster Ćirilovac, założony współ-
cześnie (lata 90. XX w.), prowadzony
przez archimandrytę Joila Bulatovića,
wcześniej mnicha z monasteru Ostrog,
znanego z radykalnych konserwatyw-
nych poglądów (bezkompromisowe-
go „zwalczania” komunistów, teorii
Darwina, ruchu masońskiego, świad-
ków Jehowy, palaczy nikotyny, wróżek,
radiestetów, „antychrystów” w rodzaju
Sai Baby i wszystkich innych prawdzi-
wych lub rzekomych wrogów prawo-
sławia). Paradoksalnie samemu igume-
nowi przypisywane są „moce” – wiele
osób zwraca się do niego z prośbami
np. o uwolnienie od nałogów. W 2004 r.
na pobliskiej kulminacji grzbietu Ključa
wzniesiona została niewielka kaplica
w kształcie rotundy.
Warunki uprawiania turystyki
Dojazd i dostępność
Z punktu widzenia turysty z Polski Bjela-
sica jest z jedną z najłatwiej osiągalnych
grup górskich w Czarnogórze. Północ-
nym i zachodnim obrzeżem masywu,
doliną Tary przebiega główna (a pomija-
jąc odnogę z Podgoricy do Nikšicia – jedy-
na) czarnogórska linia kolejowa, wiodąca
z Serbii przez Bijelo Polje do Podgoricy
i Baru. Jeśli przyjedziemy pociągiem,
wyprawę w Bjelasicę będziemy mogli
zacząć w dwóch miejscach – w Moj-
kovacu (baza wypadowa w północną
i centralną część pasma) lub w Kolašinie
(punkt wyjścia – Ključ). Poza tymi stacja-
mi na interesującym nas odcinku pociągi
dalekobieżne nie zatrzymują się.
Mniej więcej równolegle do linii kole-
jowej przebiega jedna z najważniejszych
czarnogórskich dróg, będąca „kręgo-
słupem” kraju i zapewniająca łączność
jego południowej części z północną,
a także z Serbią. Drogą tą kursują licz-
ne autobusy komunikacji publicznej,
jednak stanowią one jedynie alterna-
tywę dla pociągu, niewiele wnosząc –
nie zatrzymują się bowiem praktycznie
nigdzie poza wspomnianymi Mojkova-
cem i Kolašinem.
Droga łącząca Bijelo Polje z Berane
i jej odnoga wiodąca do Andrijevicy
mają mniejsze znaczenie. Komunikację
zapewniają tu autobusy i busy komuni-
kacji publicznej (kilka dziennie). Pewnym
wyjściem dla osób chcących wyruszyć
w Bjelasicę z jej wschodniego obrzeża
(a nie chcących tracić czasu) jest wyna-
jęcie taksówki w Bijelom Polju i popro-
szenie o podwiezienie w interesujące
nas miejsce (koszt rzędu 20–40 EUR
za samochód). Taksówkę można wziąć
również w Berane i podjechać stamtąd
aż do wsi Jelovica (u stop masywu Zeko-
vej Glavy) lub osady Kurikuče (niedale-
ko schroniska Suvodo, w pobliżu jezior
Ursulovačko i Šiško).
Droga łącząca Kolašin z Andrijevicą
ma marginalne znaczenie. Nie kursuje
tu żadna komunikacja publiczna, auto-
stopowicze muszą zaś liczyć się z wie-
logodzinnym czekaniem na „okazję”
(ruch jest dość niewielki). Zimą szosa ta
bywa nieprzejezdna. Na przełęcz Treš-
njevik najwygodniej dostać się taksów-
ką z Kolašina; tędy powinny też jechać
na przełęcz osoby podróżujące własnym
4
u
j
a
u
r
j
k
a
e
r
k
c
r
e
e
i
n
s
a
e
z
i
d
k
e
s
r
i
w
ó
G
Z
a
c
i
s
a
l
e
j
B
samochodem: droga od strony Andrijevi-
cy, chociaż minimalnie krótsza (jadąc od
strony Bijelo Polja), jest bardziej wymaga-
jąca dla niedoświadczonych kierowców
(z dobrą nawierzchnią, jednak miejsca-
mi bardzo wąska i obfitująca w strome,
ciasne serpentyny).
Specyfiką Bjelasicy jest dobra dostęp-
ność wnętrza masywu dla samocho-
dów, przede wszystkim terenowych.
Zarówno od strony Kolašina, jak i Bera-
ne, można latem dojechać praktycznie
w serce masywu – do jeziora Šiško, a tak-
że w rejon katunu Vranjak i Troglavy,
a stamtąd przedostać się – jadąc niemal
grzbietem najwyższej części pasma aż
pod masyw Razvršje. Gruntowymi dro-
gami da się też dojechać np. z Mojkovaca
do katunu Vrago Do (doliną Bjelojevićkej
reki), z doliny Tary wysoko pod grzbiet
Medjedac – Ogorela Glava, praktycznie
na szczyt Turjaka lub do położonego
u jego podnóża katunu Žarskiego, a także
z przełęczy Trešnjevik niemal pod grzbiet
Ključa (i dalej do katunu Vranjak). Czar-
nogórcy lubią zresztą także prawdziwą
jazdę terenową, dlatego nie powinien nas
zdziwić widok samochodu jadącego łąką
powyżej 2000 m n.p.m., w zdawałoby się
całkiem niedostępnych dla pojazdów
miejscach – miejscowi kierowcy docie-
rają niemal wszędzie.
Turystyka w Bjelasicy
Bjelasica jest jedną z lepiej zagospodaro-
wanych turystycznie grup górskich Czar-
nogóry. Co prawda znakowanie szlaków
zostawia tu wiele do życzenia, turyści
mogą za to korzystać z kilku dogodnie
281
Poleć książkę
Kup książkę
Poleć książkę
4
u
j
a
u
r
j
k
a
e
r
k
c
r
e
e
i
n
s
a
e
z
i
d
k
e
s
r
i
w
ó
G
Z
a
c
i
s
a
l
e
j
B
282
zlokalizowanych schronisk. Stosunko-
wo gęsta sieć dróg i ścieżek pozwala na
realizowanie wielu wariantów wycieczek.
Drogi te, a także rozsiane po górach liczne
katuny i szałasy odbierają Bjelasicy nie-
co dzikości (nie znaczy to, że w górach
tych nie ma trudno dostępnych zakąt-
ków i mateczników), stwarzają też jed-
nak pewne poczucie bezpieczeństwa –
stosunkowo trudno się tu zgubić, łatwiej
natomiast znaleźć pomoc lub schronienie
np. w razie załamania pogody. Z dostęp-
nością wody jest tu znacznie lepiej niż
w większości pozostałych czarnogórskich
pasm, jednak wybierając się na dłuższą
wycieczkę w wyższe partie gór, należy
zawsze zabrać ze sobą 1,5-litrową butelkę
wody i uzupełniać jej zapasy przy każdej
nadarzającej się okazji.
Znakowanie szlaków jest niestety
dość słabe i niekonsekwentne, podczas
wędrówki warto więc opierać się przede
wszystkim na własnych umiejętnościach
terenoznawczych, mapie i kompasie.
Znaki szlaku, na jakie natkniemy się tu
i ówdzie, a także stojące w niektórych
miejscach żółte drogowskazy tury-
styczne należy traktować bardziej jako
potwierdzenie swojej trasy lub lokaliza-
cji, niż jako realną pomoc nawigacyjną.
Nie stanowi to jednak większego pro-
blemu, jako że najwyższe części masywu
(powyżej 1600–1800 m n.p.m.) są odkryte
i przy dobrej pogodzie łatwe orientacyj-
nie. Biwakować można praktycznie wszę-
dzie (poza parkiem narodowym), choć
rozbijając namioty przy katunach czy
w pobliżu domów, warto – choćby dla
zasady – zapytać o pozwolenie.
Kup książkę
www.e-przewodniki.pl
www.bezdroza.pl
Bjelasica to góry stosunkowo bez-
pieczne. Tak jak wszędzie należy tu uni-
kać wychodzenia w wyższe partie gór
przy niepewnej pogodzie (w przypadku
burzy warto dmuchać na zimne), a tak-
że zapuszczania się „na dziko” na stro-
me przepaściste stoki. Do możliwych
zagrożeń należy spotkanie ze żmiją lub
niedźwiedziem (to drugie – raczej mało
prawdopodobne). Nieprzyjemne może
być też spotkanie z pasterskimi psami,
zwłaszcza jeśli w pobliżu nie ma mogą-
cego zareagować pasterza. Jeśli już do
tego dojdzie, należy w miarę możliwo-
ści spokojnie się oddalić, a w razie cze-
go bronić się za pomocą kamieni (na psy
działa odstraszająco zwykle już samo
markowanie podnoszenia kamienia lub
rzutu). Tam, gdzie istnieje ryzyko napo-
tkania owiec i pilnujących ich psów, nale-
ży wędrować w zwartej grupie.
Ruch turystyczny w Bjelasicy kon-
centruje się w okolicach Zekovej Glavy,
Crnej Glavy i jezior polodowcowych,
a także nad położonym niżej Jeziorem
Biogradskim. Trzeba tu jednak pamiętać
o pewnym przeskalowaniu pojęć – owa
„koncentracja” oznacza tyle, że w ogó-
le da się tu kogoś spotkać – autor tego
opracowania podczas swojej wędrówki
po Bjelasicy spotkał w najwyższej czę-
ści pasma, przez kilka lipcowych dni,
zaledwie dwie czy trzy ekipy z pleca-
kami. Najwięcej „turystów” odwiedza
Jezioro Biogradskie, jednak wycieczki
te sprowadzają się zazwyczaj do zje-
dzenia obiadu w miejscowej restaura-
cji, ewentualnie obejścia jeziora ścież-
ką edukacyjną. Mimo porównywalnej
atrakcyjności, dużo rzadziej odwiedza-
na jest północna część masywu (pasmo
Mučnica – Turjak – Strmenica – Strmni
Pad) oraz Ključ. Rejon Mučnicy i Turjaka
upodobali sobie miejscowi paralotnia-
rze. Obrzeża masywu (przede wszystkim
liczne niższe grzbiety w jego wschodniej
i południowej części) to turystyczna terra
incognita, pozostają one poza zakresem
zainteresowania zarówno miejscowych,
jak i zagranicznych górołazów.
Mapy i przewodniki
Bjelasica Komovi. Planinarsko-turistička
karta, 1:60 000, Geokarta, Beograd 2010.
Mapa turystyczna wydana po raz pierwszy
kilka lat przed secesją Czarnogóry z fede-
racji serbsko-czarnogórskiej i w przypadku
owego pierwszego wydania (2002) niezbyt
już aktualna, jeśli chodzi o treść turystycz-
ną (brak większości schronisk, braki lub
przekłamania w sieci dróg, ścieżek i szla-
ków). Niezależnie od wydania godna jed-
nak polecenia jako najlepsza i najbardziej
praktyczna z dostępnych źródeł. Do kupie-
nia w antykwariatach (w Serbii, Czarnogó-
rze), specjalistycznych sklepach interneto-
wych, ewentualnie do ściągnięcia z inter-
netu (skany pierwszego wydania np. na
stronach: / www.crnagora.wz.cz/mapy-
nove.html lub / http://cerna-hora.xf.cz/
mapy). Niedawno ukazała się kolejna wer-
sja tej mapy, powiększona do skali 1:50 000;
można ją kupić np. w biurze informacji tury-
stycznej w Kolašinie.
Mapy topograficzne Czarnogóry
1:25 000.
Bardzo dokładne mapy topograficzne
(punkty wysokościowe, szczegóły rzeź-
by terenu, rysunek skał, gęste poziomice,
hydrografia, źródła, zasięg lasów, sieć dro-
gowa, zabudowa i szałasy...), pozbawione
jednak treści turystycznej. Mogą zaintere-
sować przede wszystkim miłośników cho-
dzenia „na dziko” w rzadziej odwiedzanych
i słabo skartowanych terenach, poza tym
Poleć książkę
Kup książkę
stanowią dobre uzupełnienie map tury-
stycznych. Ich wadą jest słaba aktualność
danych dotyczących infrastruktury (drogi,
ścieżki, zabudowa itp.) i pokrywy roślinnej
(odzwierciedlają one stan z lat 70.). Arkusze
tych map (ponad 100 płacht) można ścią-
gnąć z internetu (zob. np.: / http://mapy.
mk.cvut.cz). Z powodu dużego rozmiaru nie
nadają się one do bezpośredniego wydru-
ku, należy przedtem pociąć je w programie
graficznym na mniejsze części.
.
Planine Crne Gore. Vodič za planinare
Daniel Vincek, Ratko R. Popović, Mijo Kova-
čević, NVO Mediteransko planinarska Crna
Gora, Podgorica 2010. Ilustrowany prze-
wodnik po wszystkich ważniejszych gru-
pach górskich i masywach Czarnogóry. Poza
krótkimi opisami krajoznawczymi głównych
makroregionów górskich, zawiera przede
wszystkim propozycje tras (zwięzłe opi-
sy, punkty GPS, zdjęcia, poglądowe, dość
dokładne mapki sytuacyjne). Można też
w nim znaleźć wskazówki dotyczące wycie-
czek do kilku kanionów (w tym raftingu na
Tarze) oraz adresy schronisk i miejscowych
klubów górskich (częściowo już zdezaktu-
alizowane). W części poświęconej Bjelasicy
opisano sześć wycieczek, zamieszczono też
dwie mapki, obejmujące przede wszystkim
centralną część masywu. Przewodnik ten,
o nakładzie zaledwie 1000 sztuk, jest trud-
no dostępny, pozostaje szukać go głównie
w antykwariatach, lokalnych punktach infor-
macji turystycznej lub obiektach turystycz-
nych (latem 2013 r. można go było kupić
np. w ekokatunie Štavna w górach Komo-
vi; koszt: 10 EUR, dostępne wersje języko-
we: serbska i angielska).
W schroniskach górskich w regionie moż-
na ponadto dostać za darmo przeglądo-
wą mapkę obejmującą Bjelasicę, Komo-
vi i wschodnią część Sinjajeviny, wydaną
w kooperacji czarnogórskiej Narodowej
Organizacji Turystycznej (/ www.monte-
negro.travel), regionalnej organizacji tury-
stycznej Bjelasica Komovi oraz agen-
cji Austrian Development Cooperation.
Poleć książkę
4
u
j
a
u
r
j
k
a
e
r
k
c
r
e
e
i
n
s
a
e
z
i
d
k
e
s
r
i
w
ó
G
Z
a
c
i
s
a
l
e
j
B
283
Przewodniki Bezdroż y
Czarnogóra
Czarnogóra to kraj, który można przemierzyć w ciągu jednego dnia, co
kilkadziesiąt kilometrów zmieniając całkowicie krajobraz – z posępnych
szczytów i głębokich kanionów na słoneczne plaże, z kamiennych, kra-
sowych pustyń na gaje oliwne, z podmokłych brzegów Jeziora Szkoder-
skiego na urwisty fiord Boki Kotorskiej. Weneckie miasta sąsiadują tu z za-
mieszkanymi przez Albańczyków wsiami, cerkwie z meczetami… Odbicie
skomplikowanej historii regionu i bogactwa jego tradycji znajdziemy tak-
że w mentalności i temperamencie dumnych i gościnnych Czarnogórców.
Przewodniki Bezdroży przybliżają historię, kulturę i przyrodę opisywa-
nych regionów i krajów oraz oprowadzają po ich najbardziej fascynują-
cych zakątkach. Treść uporządkowano dla wygody w układzie regional-
nym. Opisom miast i innych atrakcji turystycznych towarzyszą przejrzyste
mapy oraz ramki z ciekawostkami, czyniące z przewodnika pasjonującą
lekturę nie tylko w czasie podróży. Informacje praktyczne pomagają za-
planować wyjazd i odnaleźć się w odwiedzanym miejscu. Całość zamyka
praktyczny minisłowniczek.
Podróż wymaga dobrego przygotowania.
Warto zadbać, by przebiegała beztrosko.
Podziwiaj piękne krajobrazy i zabytki,
wypoczywaj aktywnie, przede wszystkim
baw się dobrze. Ergo Hestia zapewni Ci
spokój i kompleksową ochronę.
Kup książkę
www.podroze.ergohestia.pl
Poleć książkę
15483
http://bezdroza.pl
Sprawdź najnowsze promocje:
http://bezdroza.pl/promocje
Przewodniki najchętniej czytane:
http://bezdroza.pl/bestsellery
Zamów informator podróżniczy:
http://bezdroza.pl/newsletter
Helion SA
ul. Kościuszki 1c, 44-100 Gliwice
tel.: 32 230 98 63
e-mail: bezdroza@bezdroza.pl
http://bezdroza.pl
ISBN 978-83-246-8516-5
Cena 39,90 zł
Pobierz darmowy fragment (pdf)