Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00392 005586 13069856 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Dwa wieki nauk mineralogicznych na Uniwersytecie Warszawskim - ebook/pdf
Dwa wieki nauk mineralogicznych na Uniwersytecie Warszawskim - ebook/pdf
Autor: Liczba stron:
Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-235-2413-7 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> naukowe i akademickie >> geologia i geografia
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Pierwsze monograficzne opracowanie historii nauk mineralogicznych na Uniwersytecie Warszawskim. Na tle burzliwych dziejów stołecznej uczelni Autor przedstawia najważniejsze wydarzenia, placówki i sylwetki uczonych uprawiających tę dziedzinę wiedzy. Opisuje ewolucję, jaką przeszły nauki mineralogiczne w ciągu ostatnich 200 lat – od początków Uniwersytetu, kiedy mineralogia obejmowała całość obecnej problematyki geologicznej, po współczesność z wąskimi specjalizacjami naukowymi, dzielącymi nauki mineralogiczne na mineralogię, petrologię i geochemię.

Przedmiotem zainteresowania Autora są zarówno uniwersyteckie dzieje badań naukowych w tej dziedzinie, jak i nauczanie mineralogii na poziomie akademickim. Książka zawiera także historię uniwersyteckich zbiorów minerałów i prezentację osób zaangażowanych w ich gromadzenie. Publikacja ukazuje się w jubileuszowym roku 200-lecia Uniwersytetu Warszawskiego.

NAGRODA NAUKOWA IM. JANA JĘDRZEJEWICZA
25 września 2017 roku autor książki Jan Parafiniuk otrzymał Nagrodę Naukową im. Jana Jędrzejewicza dla najlepszej książki polskojęzycznej poświęconej historii nauki i techniki wydanej w 2016 roku ufundowanej przez Samorząd Miasta Płońska.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Jan Parafiniuk Dwa wieki nauk mineralogicznych na Uniwersytecie Warszawskim ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Dwa wieki nauk mineralogicznych na Uniwersytecie Warszawskim ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Jan Parafiniuk Dwa wieki nauk mineralogicznych na Uniwersytecie Warszawskim wybór ilustracji Bogusław Bagiński ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== DwaWieki-tytułowe-B5.indd 3 18/11/16 21:39 Recenzenci Michał Szulczewski Zbigniew Wójcik Redaktor prowadzący Małgorzata Yamazaki Redakcja i indeks Joanna Popiołek Redakcja techniczna Zofia Kosińska Korekta Krystyna Kruczyńska Projekt okładki i stron tytułowych Elżbieta Chojna Skład i łamanie Pracownia DTP Aneta Osipiak-Wypiór ISBN 978-83-235-2405-2 (druk) ISBN 978-83-235-2421-2 (epub) ISBN 978-83-235-2413-7 (pdf online) ISBN 978-83-235-2429-8 (mobi) © Copyright by Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2016 Publikacja dofinansowana przez Rektora Uniwersytetu Warszawskiego i Wydział Geologii UW Wydawnictwa UW składają podziękowania Muzeum Narodowemu w Warszawie, Muzeum Niepodległości w Warszawie, Muzeum Ziemi PAN w Warszawie, Muzeum Liceum im. T. Czackiego w Warszawie, Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego, Gabinetowi Zbiorów XIX Wieku Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie oraz Wydziałowi Chemii UW i Wydziałowi Geologii UW za wyrażenie zgody na wykorzystanie materiałów ilustracyjnych zamieszczonych w tej publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 00-497 Warszawa, ul. Nowy Świat 4 e-mail: wuw@uw.edu.pl Księgarnia internetowa: www.wuw.pl Wydanie 1, Warszawa 2016 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Przeszłość zachowana w pamięci staje się cząstką teraźniejszości. Tadeusz Kotarbiński ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Spis treści Wstęp ......................................................................................................................... 9 Nim powstał Uniwersytet ..................................................................................... 11 Królewski Uniwersytet Warszawski 1816–1831 ................................................... 13 Okres po zamknięciu Uniwersytetu i Akademia Medyko-Chirurgiczna ........... 26 Szkoła Główna Warszawska 1862–1869 ............................................................... 29 Cesarski Uniwersytet Warszawski 1869–1915 ..................................................... 34 Uniwersytet Warszawski 1915–1939 (od 1935 roku Uniwersytet Józefa Piłsudskiego w Warszawie) .................................................................. 47 Uniwersytet Warszawski 1945–1951 .................................................................... 63 Wydział Geologii Uniwersytetu Warszawskiego ................................................. 68 Struktura katedralna 1952–1968 ..................................................................... 68 Instytut Geochemii, Mineralogii i Petrografii 1968–2000, Instytut Geochemii, Mineralogii i Petrologii od roku 2000 .......................... 83 Noty biograficzne uczonych ................................................................................ 106 Zbiory mineralogiczne .......................................................................................... 139 Gabinet Mineralogiczny Królewskiego Uniwersytetu Warszawaskiego 1816–1831 ........................................... 140 Pouniwersyteckie Gabinety Naukowe ......................................................... 144 Gabinet Mineralogiczny Szkoły Głównej 1862–1869 .................................. 147 Gabinet i Muzeum Mineralogiczne rosyjskojęzycznego Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego 1869–1915 ....................... 148 Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Warszawaskiego 1915–1939 ....... 151 Okres powojenny i Muzeum Wydziału Biologii ......................................... 154 Noty biograficzne osób związanych z uniwersyteckimi zbiorami minerałów ....................................................................................................... 163 Bibliografia ............................................................................................................. 171 Dodatek ................................................................................................................. 175 Mineralogiczne jednostki naukowe i ich kierownicy .................................. 175 Kustosze i opiekunowie uniwersyteckich zbiorów mineralogicznych ....... 177 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Przedstawiciele nauk mineralogicznych we władzach uniwersytetu i właściwych wydziałów ............................................................................... 178 Habilitacje z zakresu nauk mineralogicznych na Uniwersytecie Warszawskim ................................................................................................. 179 Doktoraty z zakresu nauk mineralogicznych na Uniwersytecie Warszawskim ................................................................................................. 182 Źródła ilustracji ..................................................................................................... 191 Summary ............................................................................................................... 196 Indeks osób ............................................................................................................ 199 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Wstęp Nauki mineralogiczne współcześnie, w dobie wąskich specjalizacji naukowych, obejmują poza właściwą mineralogią (nauką o minerałach) także petrologię (naukę o skałach) oraz geochemię zajmującą się śledzeniem zachowania się pierwiastków chemicznych w procesach geologicznych. Historycznie wszystkie te dyscypliny wywodzą się ze wspólnego pnia, od którego oddzielały się wraz z rozwojem nauki. Najpierw, w początkach XIX wieku, usamodzielniła się petrologia, początkowo jako nauka o charakterze opisowym – petrografia, potem, na początku wieku XX, geochemia. Sam zakres zainteresowań dawnej mineralogii różnił się mocno od obecnego. Mineralogia jest nauką starą, wywodzącą się, jak większość podstawowych nauk przyrodniczych, z refleksji starożytnych Greków. Jej podstawy znajdziemy już w dziele Teofrasta O kamieniach i pracach innych greckich filozofów przyrody. Zarys historii mineralogii w skrótowej formie w polskiej literaturze przedstawili: Józef Morozewicz w przedmowie do przetłumaczonego przez siebie Podręcznika mineralogii Gustava Tschermaka (1900), Karol Koziorowski w V tomie Poradnika dla samouków (1925), Julian Tokarski (1948) oraz Andrzej Bolewski, Jan Kubisz i Witold Żabiński w podręczniku Mineralogia ogólna (1975) i Andrzej Bolewski (1988). Niniejsze opracowanie jest pierwszą monograficzną prezentacją dziejów nauk mineralogicznych na Uniwersytecie Warszawskim. Historię nauk geologicz- nych w Warszawie, zawierającą także informacje dotyczące historii mineralogii, obszerniej przedstawił Stefan Zbigniew Różycki (2002), a ostatnio Michał Szul- czewski (2016). Aż po wiek XVIII mineralogia była nauką obejmującą całość dzisiejszych nauk geologicznych. Dzieła poświęcone mineralogii zawierały więc informacje o złożach surowców mineralnych, spekulacje na temat budowy i powstania gór, a także informacje o skamieniałościach, którymi zajmuje się obecnie paleontologia. W or- bicie zainteresowań dawnych mineralogów znajdowały się nawet „garnki ziem- ne”, wierzono bowiem, że wykopywane wyroby ceramiczne lub ich fragmenty utworzyły się w wyniku naturalnych procesów. Dopiero w czasach Abrahama Gottloba Wernera (1749–1817), uznawanego za twórcę nowożytnej mineralogii, dokonano podziału, wyróżniając, ciągle w obrębie tej nauki, oryktognozję zaj- mującą się opisem minerałów i ich właściwości oraz geognozję, której obiektem zainteresowań były takie zagadnienia, jak litologia i następstwo warstw skalnych, a także procesy powstawania złóż surowców mineralnych. Geognozja niebawem się usamodzielniła i przekształciła we współczesną geologię. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 10 DWA WIEKI NAUK MINERALOGICZNYCH NA UNIWERSYTECIE WARSZAWSKIM Przedstawiając historię mineralogii na Uniwersytecie Warszawskim, będzie- my uwzględniać ewolucję, jaką przechodziła ta nauka. W najstarszym okresie będzie to więc wspólna historia nauk mineralogicznych i geologicznych. Później, po usamodzielnieniu się geologii, będziemy zajmować się już tylko naukami mine- ralogicznymi. Podobnie prezentując historię zbiorów minerałów, nie będziemy się zajmować dziejami wyłączonych do odrębnych kolekcji zbiorów geologicznych. Ich opracowanie to zadanie dla właściwych specjalistów. Przedmiotem zaintere- sowania będą tutaj zarówno uniwersyteckie dzieje badań naukowych w zakresie nauk mineralogicznych, jak i ich nauczanie na poziomie akademickim. Tekst uzu- pełniają noty biograficzne ważniejszych postaci. Dzieje nauk mineralogicznych we wcześniejszych okresach funkcjonowania stołecznego uniwersytetu zostały opracowane na podstawie opublikowanych prac i monografii, zestawionych w spisie literatury. Materiały dotyczące nowszej hi- storii pochodziły także z zasobów archiwalnych Uniwersytetu Warszawskiego, uzyskanych dzięki staraniom profesora Bogusława Bagińskiego, oraz dokumen- tów zgromadzonych w Instytucie Geochemii, Mineralogii i Petrologii na Wydziale Geologii UW. Część nowszych informacji pochodzi od żyjących świadków opi- sywanych wydarzeń. Słowa wdzięczności za konsultacje należą się profesorom: Romanowi Chlebowskiemu, Andrzejowi Barczukowi, Andrzejowi Kozłowskiemu z Instytutu Geochemii, Mineralogii i Petrologii oraz Wiesławowi Barczykowi – pierwszemu kierownikowi wydziałowego muzeum, i jego obecnemu kierowni- kowi doktorowi Markowi Stępisiewiczowi. Ostateczny kształt opracowanie za- wdzięcza także uwagom i dyskusjom recenzentów: profesora Zbigniewa Wójcika i profesora Michała Szulczewskiego. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Nim powstał Uniwersytet Początków nauczania mineralogii na poziomie akademickim w Warszawie trzeba szukać w Szkole Lekarskiej założonej w 1809 roku, a więc jeszcze przed utwo- rzeniem Uniwersytetu. Szkoła Lekarska, powołana do kształcenia potrzebnych krajowi kadr medycznych, miała organizację na tyle zbliżoną do uniwersyteckiej, że umożliwiło to później przekształcenie jej w wydział Uniwersytetu. Mieściła się w budynku przy ul. Jezuickiej 73. Miała nowoczesny jak na owe czasy pro- gram nauczania, łączący internę (czyli medycynę według ówczesnej terminologii) i chirurgię. Na całość programu składało się 16 przedmiotów, wśród których była także historia naturalna. Nauczało ich zaledwie 6 profesorów (Grochulska 1981). Historii naturalnej, rozumianej jako syntezy całego przyrodoznawstwa, przez cały okres funkcjonowania Szkoły Lekarskiej uczył lekarz i farmaceuta z wykształce- Budynek przy ul. Jezuickiej, dawna siedziba Szkoły Lekarskiej, widok obecny ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 12 DWA WIEKI NAUK MINERALOGICZNYCH NA UNIWERSYTECIE WARSZAWSKIM Widok Pałacu Kazimierzowskiego około 1780 roku. Akwarela Zygmunta Vogla nia Jakub Fryderyk Hoffmann. Obejmowała ona zarówno wiadomości z zakresu przyrody ożywionej, czyli nauk biologicznych (botaniki i zoologii), jak i przyrody nieożywionej, to znaczy ówczesnej mineralogii. Treści nauczania były dostosowa- ne do potrzeb przyszłych lekarzy i farmaceutów. O naukowym uprawianiu nauk przyrodniczych, w tym mineralogii, w Szkole Lekarskiej – uczelni o wyraźnym zawodowym profilu – jeszcze nie mogło być mowy. Wkład w nauczanie mineralogii w Warszawie, choć na poziomie szkoły śred- niej, wniosło także Liceum Warszawskie, działające w latach 1804–1831. Od 1816 roku mieściło się ono na parterze Pałacu Kazimierzowskiego i po utworzeniu Uni- wersytetu dzieliło z nim siedzibę aż do powstania listopadowego. Wychowanka- mi Liceum było wielu wybitnych Polaków, którzy odegrali później znaczącą rolę w życiu kulturalnym i gospodarczym kraju. Naukę pobierali tu między innymi Fryderyk Chopin, Oskar Kolberg, Zygmunt Krasiński, Wojciech Jastrzębowski, Michał Szubert, Hieronim Łabęcki. Rektorem Liceum był Samuel Bogumił Linde, twórca monumentalnego Słownika języka polskiego, a uczyło w nim wielu później- szych profesorów Uniwersytetu – potem nierzadką praktyką było łączenie pracy nauczycielskiej z karierą akademicką. W programie Liceum, obok innych nauk przyrodniczych, była również mineralogia. Nauczał jej, podobnie jak chemii, fizyki i zoologii, Adam Maksymilian Kitajewski, który objął później Katedrę Chemii na nowo powstałym Uniwersytecie. Jego zasługą było rozbudowanie i uporządkowa- nie w latach 1814–1815 kolekcji minerałów i skał służącej dydaktyce. Weszła ona później w skład Gabinetu Mineralogicznego Uniwersytetu i służyła obu szkołom. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Królewski Uniwersytet Warszawski 1816–1831 Utworzenie w Warszawie uniwersytetu przypadło na czasy powstałego po Kon- gresie Wiedeńskim Królestwa Polskiego, potocznie nazywanego Królestwem Kon- gresowym, połączonego unią personalną z Rosją i całkowicie zależnego politycz- nie od swojego potężnego sąsiada. Król Polski i car Rosji Aleksander I pozostawił okrojonemu, utworzonemu na zrębach Księstwa Warszawskiego, choć już bez Wielkopolski i Krakowa, państwu dość dużą autonomię. Nowoczesny i liberalny charakter miała także nadana Królestwu Polskiemu konstytucja, stojąca w jaskra- wej sprzeczności z autorytarnym sprawowaniem władzy w Rosji, co zresztą nie wróżyło jej długiego obowiązywania. W pierwszych latach istnienia Królestwa Kongresowego pojawiły się możliwo- ści realizacji dążeń wielu wybitnych postaci polskiego oświecenia do utworzenia w Warszawie pierwszej wyższej uczelni, której kraj po odcięciu granicami uniwer- sytetów w Krakowie i Wilnie był całkowicie pozbawiony. Akt fundacyjny uczelni podpisał 19 listopada 1816 roku car Aleksander I. Był on sporządzony w trzech językach: polskim, francuskim i po łacinie. Organizację wyższej uczelni w stolicy powierzono powstałej w styczniu 1817 roku Komisji Rządowej Wyznań Religij- nych i Oświecenia Publicznego. Na jej czele stanął zasłużony dla rozwoju edukacji w kraju Stanisław Kostka Potocki, sprawujący praktycznie funkcję ministra już od 1815 roku. Organizacją uczelni zajęła się powołana przez Komisję Rada Ogólna pod przewodnictwem Stanisława Staszica oraz Towarzystwo Elementarne. Uczel- nia nosiła początkowo nazwę Szkoły Głównej, zmienioną decyzją Rady Ogólnej w marcu 1817 roku na Uniwersytet Królewski. Od kwietnia 1830 roku oficjalna nazwa uczelni brzmiała: Uniwersytet Królewski Aleksandrowski (Bieliński 1907). Wypracowana przez Radę Ogólną struktura Uniwersytetu została oparta, podobnie jak większości znanych uniwersytetów europejskich, na pięciu wydzia- łach: Teologicznym, Prawa i Administracji, Medycznym, Filozoficznym oraz Nauk i Sztuk Pięknych. Rektora Uniwersytetu na czteroletnią kadencję wybierali przed- stawiciele profesorów. Ich wybór był zatwierdzany przez bezpośrednią władzę uczelni, jaką była Komisja Rządowa, i przez monarchę. Pierwszym rektorem został ksiądz Wojciech Anzelm Szweykowski. Wydziałami kierowali dziekani, wybierani na trzyletnie kadencje. Zadania naukowo-dydaktyczne na wydziałach realizowało 35 katedr, wśród których od początku była Katedra Mineralogii. Obsada kadrowa katedr była oparta ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 14 DWA WIEKI NAUK MINERALOGICZNYCH NA UNIWERSYTECIE WARSZAWSKIM Tekst aktu fundacyjnego Uniwersytetu ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Królewski Uniwersytet Warszawski 1816–1831 15 Pałac Kazimierzowski z pawilonami. Litografia Jana Feliksa Piwarskiego, 1824 na nauczycielach Szkoły Prawa, Szkoły Lekarskiej, Liceum Warszawskiego, szkół wojewódzkich i seminariów diecezjalnych. Na stanowiska profesorów powoły- wano Polaków lub cudzoziemców od dawna osiadłych w kraju. Nie było częstej na innych nowo tworzonych uniwersytetach praktyki sprowadzania uczonych z zagranicy. Kontakt z nauką światową zapewniało wysyłanie wielu profesorów i dobrze rokujących młodych adeptów nauki na finansowane przez Komisję Rzą- dową nawet kilkuletnie studia lub krótsze rekonesansowe wyjazdy do głównych ośrodków akademickich Niemiec, Francji czy Anglii. Delegowani nie tylko pobierali nauki u wybranych autorytetów naukowych, z czego mieli obowiązek składać okresowe sprawozdania, ale i zapoznawali się z nowoczesnymi formami przeka- zywania wiedzy. Wśród stypendystów reprezentujących nauki eksperymentalne regułą było także zapoznawanie się z dostępnymi zakładami przemysłowymi, kopalniami czy uczestniczenie w wycieczkach terenowych. Kadra profesorska składała się z profesorów stałych (zwyczajnych) i tymczaso- wych (nadzwyczajnych), czasem nazywanych także zastępcami profesorów. Naj- wyższą pozycję w hierarchii zajmowali profesorowie radni, którzy uczestniczyli w wyborach rektora Uniwersytetu. W tych katedrach, które miały dużo obowiąz- ków dydaktycznych, zatrudniano także adiunktów (profesorów przybocznych). Wszystkie wydziały, poza Wydziałem Medycznym zajmującym budynek dawnej Szkoły Lekarskiej, zostały rozlokowane w Pałacu Kazimierzowskim i są- siadujących z nim od północy i południa budynkach oficyn, które razem tworzyły tak zwane kompleksy koszar kadeckich. Sam budynek Pałacu Kazimierzowskiego, wyremontowany w latach 1815–1817, uzyskał później nowy fronton z hełmem ozdobionym figurą orła białego. Następnie wzniesiono dwa boczne pawilony i kil- ka dalszych budynków, tak że w 1824 roku zespół budynków uniwersyteckich przy Krakowskim Przedmieściu uzyskał kształt generalnie zachowany do naszych czasów. Do dzisiaj również zostało zachowane, praktycznie w niezmienionej formie, przyjęte jesienią 1817 roku godło uniwersytetu – polski orzeł w koronie, okolony symetrycznie pięcioma gwiazdami oznaczającymi pięć wydziałów uniwersytec- ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 16 DWA WIEKI NAUK MINERALOGICZNYCH NA UNIWERSYTECIE WARSZAWSKIM Pieczęcie Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego kich. W szponach orła po lewej stronie umieszczono gałązkę palmową – symbol wytrwałej pracy, a po prawej gałązkę laurową – symbol sukcesu i nagrody. Godła wydziałów miały tylko jedną gwiazdę umieszczoną nad koroną orła. Możemy je zobaczyć na ocalałych w zbiorach muzealnych pieczęciach (tłokach pieczętnych) Królewskiego Uniwersytetu. W tej formie godło Uniwersytetu przetrwało tylko do 1823 roku – polski orzeł został wtedy umieszczony na piersi dwugłowego orła carskiego. Nie zachował się do naszych czasów pierwszy sztandar uczelni ufundo- wany wiosną 1826 roku. Miał on niebieską barwę i przedstawiał herb Uniwersytetu okolony napisem „Uniwersytet Królewsko-Warszawski”. Niezwykłe było w nim to, że widniał na nim jeszcze polski orzeł. Na drugiej stronie sztandaru był umieszczo- ny nieduży obraz św. Jana Kantego, patrona polskich szkół (Miziołek 2005). Studia na Uniwersytecie na większości wydziałów, w tym na najbardziej nas interesującym Wydziale Filozoficznym, trwały trzy lata, jedynie na Wydziale Pra- wa i Administracji były wydłużone do czterech lat, a na Wydziale Medycznym na studiach lekarskich do pięciu lat. Rok akademicki trwał od 15 września do 15 lipca z przerwą ośmiodniową w okresie świąt Bożego Narodzenia i dziewięciodniową w okresie Wielkanocy. Zajęcia odbywały się codziennie od godziny 8 do godziny 18, z godzinną przerwą obiadową. Uczniowie (terminu student jeszcze wówczas nie używano) byli zobowiązani do zdania egzaminów ze wszystkich przedmiotów głównych i pomocniczych. Egzaminy roczne należało zdać do 15 lipca. Niezali- czenie nawet jednego przedmiotu oznaczało konieczność powtarzania roku. Nie było egzaminów poprawkowych. Zdający byli oceniani w skali sześciostopniowej: celujący, dobry, dostateczny, mierny, mały i niedostateczny. Sesja egzaminacyj- na trwająca od 15 do 30 września była przeznaczona na egzaminy końcowe ze wszystkich przedmiotów, czyli jak je wówczas określano, „całokursowe”. Nie było egzaminów wstępnych na uczelnię. Kandydaci zapisywali się u dziekana wydziału po przedłożeniu wymaganych dokumentów. Niezbędnym warunkiem było posia- danie matury uzyskiwanej po ukończeniu szkoły wojewódzkiej. Troską władz oświatowych kraju było umożliwienie studiowania uzdolnionej młodzieży niezależnie od jej pochodzenia i statusu materialnego. Studiować mógł ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Królewski Uniwersytet Warszawski 1816–1831 17 każdy bez względu na narodowość, wyznanie czy warstwę społeczną, z której pochodził. Czesne wynosiło 100 zł rocznie, jednak ubożsi byli z niego zwalniani po przedstawieniu dosyć liberalnie traktowanego tak zwanego świadectwa ubóstwa. Był także rozwinięty system stypendialny. Można było się ubiegać o stypendium w wysokości od 600 do 1000 zł rocznie, co pokrywało koszty utrzymania. Warto zaznaczyć, że maksymalna pensja profesora wynosiła wówczas 6000 zł rocznie (Bieliński 1907). Końcowy egzamin dyplomowy (magisterski) miał charakter publiczny i był przeprowadzany w uroczysty sposób, przypominający obecną obronę pracy dok- torskiej. Jego koszt wynosił 100 zł. W obecności Rady Wydziału absolwent bronił tez pracy dyplomowej, wcześniej złożonej i ocenionej przez wyznaczonego recen- zenta, a następnie odpowiadał na pytania w języku, w którym dany przedmiot był wykładany. Cały egzamin trwał około dwóch godzin. O jego przyjęciu decy- dowało głosowanie Rady Wydziału. Przyjęcie egzaminu większością głosów było równoznaczne z nadaniem tytułu magistra*1(Bieliński 1907). Upoważniał on do nauczania we wszystkich typach szkół lub zajmowania posad w administracji i innych działach życia społecznego, zgodnie z kierunkiem studiów. Stopień doktora można było uzyskać dopiero po odbyciu co najmniej dwu- letniej praktyki, co odróżniało stołeczny uniwersytet od na przykład Akademii Krakowskiej, gdzie stopień doktora bezpośrednio wieńczył okres studiowania. Wymagane praktyki można było odbyć, nauczając w szkołach publicznych lub odbywając staże naukowe w kraju albo za granicą. Starający się o stopień doktora kandydat przedkładał rozprawę doktorską w rękopisie lub już ogłoszoną drukiem oraz zestaw ułożonych przez siebie co najmniej pięciu tez wyrażających nauko- we poglądy kandydata, których słuszności chciałby dowieść podczas publicznej obrony. Rozprawę i tezy oceniała powołana w tym celu komisja złożona z co najmniej trzech profesorów reprezentujących odpowiednie dziedziny wiedzy. Po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji i wydrukowaniu rozprawy doktorskiej, je- śli nie uczyniono tego wcześniej, odbywała się publiczna obrona, która nie była już formalnie oceniana. Po obronie przewodniczący uroczystości, zwykle dziekan wydziału, ogłaszał, iż kandydat otrzymuje tytuł doktora, i wręczał mu patent oraz pierścień doktorski. Pierścień ten był zakupiony na koszt kandydata, który ponosił również koszt obrony w wysokości 200 zł. Kwota ta była dzielona między profesorów zaangażowanych w procedurę. Stopień doktora otwierał możliwość robienia kariery akademickiej i ubiegania się o stanowisko profesora uniwersytetu. W trakcie organizacji Wydziału Filozoficznego jego dziekanem z nominacji Komisji Rządowej był matematyk Antoni Dąbrowski. Pierwszym dziekanem z wyboru został w lutym 1818 roku botanik Michał Szubert. Data ta jest przyj- mowana za początek normalnego funkcjonowania wydziału. Na następną ka- dencję w 1821 roku został wybrany filozof Ignacy Adam Zubelewicz (do 1923 roku używający nazwiska Żabellewicz). Kadencja ta została przerwana z powodu * Nazwy stopni i tytułów naukowych oraz stanowisk akademickich pochodzą z łaciny i nawiązują do średniowiecznej genezy uniwersytetu: magister – nauczyciel; asystent od assistens – towarzyszący; adiunkt od adiunctus – przyłączony; doktor od doctor – nauczyciel, mistrz; docent od docens – naucza- jący; (doktor) habilitowany od habilito – czynię zdolnym; profesor od professor – nauczyciel, mówca; rektor od rector – kierownik; dziekan od decanus – dziesiętnik. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 18 DWA WIEKI NAUK MINERALOGICZNYCH NA UNIWERSYTECIE WARSZAWSKIM odejścia Zubelewicza do nadzoru szkolnego. Na kolejne dwie kadencje w roku 1823 i 1826 wybrano fizyka Józefa Skrodzkiego. Ostatnim dziekanem Wydziału Filozoficznego był chemik Adam Maksymilian Kitajewski, wybrany na to stano- wisko w roku 1829. Wydział Filozoficzny miał trzy oddziały: Oddział Filozofii, Oddział Matema- tyczny i Oddział Nauk Przyrodniczych. W interesującym nas tutaj szczególnie Oddziale Nauk Przyrodniczych program studiów nie był obligatoryjnie podzielony na poszczególne lata nauki. Pierwszy kompletny program studiów został zatwier- dzony w 1819 roku, a w latach 1821 i 1825 był już tylko w niewielkim stopniu modyfikowany. Obejmował przedmioty (nauki) główne i pomocnicze. W progra- mie z roku 1819 przedmiotami głównymi były: fizyka (eksperymentalna i matema- tyczna), chemia (nieorganiczna, organiczna i analiza), mineralogia (krystalografia, oryktognozja, geognozja), anatomia elementarna, botanika (anatomia i fizjologia, terminologia i systematologia, botanika opisowa, botanika skrytopłciowa, historia i geografia botaniczna), zoologia (ogólna wraz z anatomią zoologiczną, zoologia szczegółowa). Nauki pomocnicze obejmowały: encyklopedię filozoficzną, logikę, metafizykę, historię filozofii i jej literaturę, geometrię i algebrę elementarną, geome- trię analityczną, mechanikę elementarną (Wawrykowa 1981). Wykłady z filozofii odbywały się po łacinie, co nie ułatwiało studentom nauki. Po korekcie programu w 1821 roku wśród nauk podstawowych znalazła się krystalografia i mineralogia oraz osobno geognozja. Mineralogia była w programie studiów nie tylko w Oddziale Nauk Przyrod- niczych. W Oddziale Filozofii i Oddziale Matematycznym znajdowała się ona w grupie nauk pomocniczych, toteż właściwie wszyscy studenci Wydziału Filo- zoficznego byli zobowiązani do wysłuchania wykładów z tego zakresu. Nie było to zbyt obciążające dla kadry nauczającej z powodu nielicznej grupy studentów wybierających nauki przyrodnicze. Dużo większym wyzwaniem była dydaktycz- na obsługa bardzo licznych roczników studentów Wydziału Medycznego, bowiem program pierwszego roku studiów przyszłych medyków i farmaceutów także prze- widywał kurs mineralogii. Wprowadzona od początku istnienia uczelni praktyka nauczania mineralogii studentów medycyny i farmacji była na uniwersytecie kon- tynuowana aż do pierwszych lat po II wojnie światowej. Zakreślonego wyżej programu edukacji w zakresie nauk o Ziemi nie udało się w pełni zrealizować w całym okresie funkcjonowania Królewskiego Uniwersytetu. Wykłady z mineralogii od początku prowadził profesor Jakub Fryderyk Hoffmann (Bieliński 1912). Był on z wykształcenia lekarzem, w młodości pobierał także nauki z zakresu farmacji. Dobrze znając potrzeby środowiska medycznego, wyspecja- lizował się w nauczaniu przyszłych medyków historii naturalnej (botaniki, zoo- logii i mineralogii), co z powodzeniem czynił przez cały okres istnienia Szkoły Lekarskiej. Choć własne badania naukowe z tej dziedziny prowadził w bardzo skromnym wymiarze, musiał poznać z literatury dorobek nauk przyrodniczych. Zgromadził też potrzebne do celów dydaktycznych zbiory przyrodnicze, w tym kolekcję minerałów. Na organizującym się Wydziale Filozoficznym już w 1818 roku powierzono Hoffmannowi Katedrę Mineralogii i wykłady z tego przedmiotu. Trudno bliżej scharakteryzować treści przedstawiane przez niego na wykładach. Każdy profesor miał co prawda obowiązek przedłożyć do zatwierdzenia program ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Królewski Uniwersytet Warszawski 1816–1831 19 swoich wykładów i wymóg ten w przypadku mineralogii także został spełniony. Z niezwykle skrótowego, napisanego po łacinie programu Hoffmanna niewiele jednak wynika. Zapewne opierał się on na poglądach Wernera i jego uczniów i wy- bierał raczej treści o bardziej praktycznym znaczeniu. Nie uwzględniał wyników badań żywo rozwijającej się w tym okresie mineralogii, którą na nowe tory pchnę- ły rozwój krystalografii (René Just Haüy) i postępy w określaniu składu chemicz- nego minerałów (Jöns Jacob Berzelius). Kurs mineralogii ograniczał się w zasadzie tylko do oryktognozji (mineralogii opisowej). Jakub Hoffmann nie uwzględniał w nim krystalografii, która przecież figurowała w programie studiów. Rozważa- no plany zatrudnienia w katedrze adiunkta, który mógłby poprowadzić wykłady z krystalografii, ale nie udało się ich zrealizować. Nie odbywały się także zapisane w programie studiów wykłady z geognozji. Praca dydaktyczna Hoffmanna była dobrze oceniana. On sam cieszył się wysoką pozycją na Uniwersytecie jako pro- fesor stały (zwyczajny), a później profesor radny. Dużą jego zasługą, poza organi- zacją Katedry Mineralogii, była także troska o rozwój uniwersyteckiego Gabinetu Mineralogicznego, którego był pierwszym opiekunem. Zdając sobie sprawę z konieczności obsadzenia w przyszłości Katedry Mine- ralogii osobą dobrze obeznaną z aktualnym stanem tej nauki, Komisja Rządowa w 1817 roku wysłała na studia zagraniczne o odpowiednim profilu absolwenta Szkoły Głównej w Wilnie Marka Antoniego Pawłowicza. Wybór okazał się trafny. Pawłowicz trzy lata studiował mineralogię, geognozję, górnictwo i hutnictwo, nie zaniedbując przy tym zoologii, fizyki i chemii (Wójcik 1980). Pobierał nauki u najbardziej znanych ówczesnych uczonych w Paryżu i Freibergu. W Paryżu słuchał wykładów z mineralogii André J.F. Brochanta na Écoles des Mines i Ale- xandre’a Brogniarta na Sorbonie, oraz René Justa Haüy w Collège de France. Kształcił się także w dziedzinie fizyki u Louisa Josepha Gay-Lussaca i Jeana Bap- tiste’a Biota, chemii u Louisa Jacques’a Thenarda i zoologii u Georges’a Cuviera. W Akademii Górniczej we Freibergu studiował oryktognozję u Friedricha Mohsa i geognozję u następcy Wernera, Carla Amandusa Kühna. Dokładnie zapoznał się ze wszystkimi dostępnymi kolekcjami minerałów w Wiedniu, Monachium, Paryżu i Freibergu. Miał także okazję zobaczyć liczne kopalnie, zwiedzał na przykład kopalnie soli w rejonie Salzburga, oraz rozmaite zakłady przemysłowe na zachodzie Europy. Bliżej zapoznał się ze szczególnie go interesującym wul- kanizmem Owernii w Masywie Centralnym we Francji. Na zlecenie Komisji Rządowej dokonał oceny wystawionych na sprzedaż zbiorów minerałów radcy Wilhelma Gottloba Beckera, które znajdowały się we Freibergu (sam Becker od 1816 roku przebywał zwykle w Kielcach, zatrudniony jako ekspert górniczy Królestwa Polskiego), i po sfinalizowaniu ich zakupu nadzorował przywiezienie kolekcji do Warszawy. Po powrocie do kraju Pawłowicz nie został jednak skierowany do pracy na Uniwersytecie, ale do Liceum Warszawskiego, gdzie nauczał zoologii i mi- neralogii. Swoją wiedzę mineralogiczną miał okazję wykorzystać jeszcze tyl- ko jako opiekun uniwersyteckiego Gabinetu Mineralogicznego, a i to dopiero po pewnym czasie, jako że najpierw powierzono mu Gabinet Zoologiczny. Zrozumiałe, że nie mógł od razu objąć Katedry Mineralogii. Warunkiem do tego niezbędnym było posiadanie doktoratu, a ten Pawłowicz uzyskał dopiero ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Dwa wieki nauk mineralogicznych na Uniwersytecie Warszawskim
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: