Darmowy fragment publikacji:
DYSKRYMINACJA
I MOBBING
w zatrudnieniu
Karolina K´dziora
Krzysztof Âmiszek
2. wydanie
PRAWO DLA FIRM
PRAWO DLA FIRM
okMobbing 2/6/10 11:19 AM Page 1
PRAWO DLA FIRM
Seria Prawo dla Firm to zbiór
specjalistycznych opracowaƒ prak -
tycznych, skierowanych do organów
zarzàdzajàcych i nadzorczych, do
indywidualnych przedsi´biorców
oraz specjalistów poszukujàcych
konkretnych rozwiàzaƒ.
Wyselekcjonowana tematyka po -
szczególnych publikacji pozwala
Autorom – praktykom w danej
dziedzinie – udzieliç odpowiedzi
na pytania i rozwiaç wàtpliwoÊci
dotyczàce najtrudniejszych zagad -
nieƒ prawnych pojawiajàcych si´
w praktyce.
Autorzy opracowania:
Karolina K´dziora – radczyni prawna,
absolwentka Wydziału Prawa i Adminis tracji
Uniwersytetu Warszawskiego, Szkoły Prawa
Amerykaƒskiego na UW, a tak˝e Szkoły Praw
Człowieka przy Helsiƒskiej Fundacji Praw
Człowieka. Prezes Zarzàdu Polskiego
Towarzystwa Prawa Antydyskryminacyjnego.
W latach 2003–2006 prawniczka w Helsiƒskiej
Fundacji Praw Człowieka. Certyfikowana
trenerka prawa antydyskryminacyjnego
(certyfikat Helsiƒskiej Fundacji Praw
Człowieka i Brytyjskiej Interrights). Prowadzi
szkolenia z prawa antydyskryminacyjnego.
Krzysztof Âmiszek – absolwent
Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu
Warszawskiego oraz podyplomowego Studium
Prawa Europejskiego UW, Wiceprezes Zarzàdu
Polskiego Towarzystwa Prawa
Antydyskryminacyjnego. W latach 2003–2005
prawnik w Biurze Pełnomocnika Rzàdu ds.
Równego Statusu Kobiet i M´˝czyzn.
W latach 2008–2010 prawnik w EQUINET –
Europejskiej sieci Urz´dów ds. Równego
Traktowania w Brukseli. Certyfikowany trener
prawa antydyskryminacyjnego (certyfikat
Helsiƒskiej Fundacji Praw Człowieka
i Brytyjskiej Interrights). Prowadzi szkolenia
z prawa antydyskryminacyjnego.
P
R
A
W
O
D
L
A
F
I
R
M
D
Y
S
K
R
Y
M
N
A
C
J
A
I
I
M
O
B
B
I
N
G
W
Z
A
T
R
U
D
N
I
E
N
I
U
K
.
K
´
d
z
i
o
r
a
|
K
.
Â
m
i
s
z
e
k
Publikacja zawiera szczegółowe
omówienie przepisów dotyczà-
cych obowiàzku równego trak-
towania w zatrudnieniu, zakazu
dyskryminacji i mobbingu oraz
prezentuje krytyczne spojrzenie na
stan tych regulacji prawnych.
Przepisy prawa polskiego zostały
zinterpretowane przez autorów
w Êwietle prawa wspólnotowe -
go ja ko nadrz´dnego w stosunku
do re gulacji krajowych. Ponadto,
w zwiàz ku ze stosunkowo ubogim
orzecznictwem sàdów krajowych
dotyczàcym dyskryminacji w za -
trudnieniu, autorzy cz´sto odwo -
łu jà si´ do orzecznictwa Europej -
skiego Trybunału SprawiedliwoÊci.
Publikacja przedstawia przejawy
nierównego traktowania i mobbin-
gu w zatrudnieniu, jak równie˝
sposoby przeciwdziałania i zwal-
czania tych zjawisk.
www.sklep.beck.pl
e-mail: dz.handlowy@beck.pl
tel. 22 31 12 222, fax 22 33 77 601
Cena 69 z∏
strMobbing 26/5/10 3:06 PM Page 1
PRAWO DLA FIRM
PRAWO DLA FIRM
DYSKRYMINACJA
I MOBBING
w zatrudnieniu
strMobbing 6/10/10 1:05 PM Page 2
Polecamy w serii:
Jacek Âwieca
WINDYKACJA. ASPEKTY CYWILNOPRAWNE I KARNOPRAWNE
Tomasz Major (red.)
UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE MIGRUJÑCYCH PRACOWNIKÓW
ORAZ OSÓB PROWADZÑCYCH DZIAŁALNOÂå GOSPODARCZÑ,
wyd. 2
Stanisław Matura
LIKWIDACJA PRZEDSI¢BIORSTWA W PRAKTYCE
Tomasz Ogłódek, Marzena Czarnecka, Marta Boroƒ
TARYFY W CIEPŁOWNICTWIE
Barbara P´czalska
OCHRONA KONKURENCJI
www.sklep.beck.pl
strMobbing 26/5/10 3:06 PM Page 3
DYSKRYMINACJA
I MOBBING
w zatrudnieniu
Karolina K´dziora
Krzysztof Âmiszek
2. wydanie
Wydawnictwo C.H. Beck
Warszawa 2010
Redakcja:
Iwona Duda
Zdjęcie na okładce © Emre Ogan/iStockphoto.com
© Wydawnictwo C. H. Beck 2010
Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
Skład i łamanie: KOLONEL
Druk i oprawa: Cyfrowe Centrum Druku i Fotografii, Bydgoszcz
ISBN: 978-83-255-1581-2
Spis treści
1.1. Konwencja Nr 111 Międzynarodowej Organizacji Pracy
1.2. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych
1.3. Konwencja w sprawie Likwidacji Wszelkich Form
Wstęp .......................................................................................................
IX
Wykaz skrótów ........................................................................................... XIII
Literatura ...................................................................................................
XV
Wykaz orzecznictwa ................................................................................... XXI
1
Międzynarodowe źródła zakazu dyskryMinacji w zatrudnieniu ......
1. System Organizacji Narodów Zjednoczonych ...................................
1
dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania
zawodu .......................................................................................
i Kulturalnych .............................................................................
Dyskryminacji Kobiet ................................................................
2. System Rady Europy ..........................................................................
2.1. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności ....................................................................................
2.2. Europejska Karta Społeczna .......................................................
3. System Unii Europejskiej ...................................................................
3.1. Zasady: pierwszeństwa prawa wspólnotowego, skutku
bezpośredniego, skutku pośredniego dyrektyw wspólnotowych.
Postępowanie w sprawie wydania orzeczenia wstępnego ............
3.2. Prawo Unii Europejskiej .............................................................
3.2.1. Dyrektywa Rady 75/117/EWG .......................................
3.2.2. Dyrektywa Rady 76/207/EWG .......................................
3.2.3. Dyrektywa Rady 86/613/EWG .......................................
3.2.4. Dyrektywa Rady 92/85/EWG .........................................
3.2.5. Dyrektywa Rady 97/80/WE ............................................
3.2.6. Dyrektywa Rady 2000/43/WE ........................................
3.2.7. Dyrektywa Rady 2000/78/WE ........................................
3.2.8. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego
i Rady 2002/73/WE ........................................................
3.2.9. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego
i Rady 2006/54/WE .........................................................
dyskryMinacja w zatrudnieniu – kluczowe pojęcia ............................
1. Dyskryminacja bezpośrednia .............................................................
2. Dyskryminacja pośrednia ...................................................................
3. Zachęcanie lub nakazywanie dyskryminacji .......................................
4. Molestowanie .....................................................................................
1
3
5
6
6
9
11
12
17
18
18
19
20
21
21
23
24
24
27
32
36
42
44
Spis treści
5. Molestowanie seksualne .....................................................................
6. Ciężar dowodu ...................................................................................
7. Zakaz działań odwetowych ................................................................
8. Błędne przypisanie cechy prawnie chronionej ...................................
zakaz dyskryMinacji w zatrudnieniu ....................................................
1. Zasada równego traktowania w zatrudnieniu jako podstawowa
zasada prawa pracy .............................................................................
2. Prawo do jednakowego wynagrodzenia za jednakową pracę ...............
3. Dyskryminacja ze względu na płeć .....................................................
4. Dyskryminacja ze względu na wiek ....................................................
5. Dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność ............................
6. Dyskryminacja ze względu na rasę i pochodzenie etniczne ................
7. Dyskryminacja ze względu na religię i wyznanie ...............................
8. Dyskryminacja ze względu na narodowość ........................................
9. Dyskryminacja ze względu na przekonania polityczne ......................
10. Dyskryminacja ze względu na przynależność związkową ..................
11. Dyskryminacja ze względu na orientację seksualną ...........................
12. Dyskryminacja ze względu na zatrudnienie na czas określony
lub nieokreślony .................................................................................
13. Dyskryminacja ze względu na zatrudnienie w pełnym
lub w niepełnym wymiarze czasu pracy ..............................................
obowiązki pracodawcy ...........................................................................
1. Obowiązek informowania ..................................................................
2. Wewnątrzzakładowe procedury antydyskryminacyjne
i antymobbingowe ..............................................................................
Przykładowy wewnątrzzakładowy regulamin antydyskryminacyjny
i antymobbingowy ..............................................................................
wyjątki od zakazu dyskryMinacji ...........................................................
1. Rodzaj pracy, warunki wykonywania pracy, wymagania zawodowe ...
2. Wypowiedzenie warunków zatrudnienia w zakresie wymiaru czasu
pracy, jeżeli jest to uzasadnione przyczynami niedotyczącymi
pracowników ......................................................................................
3. Środki różnicujące sytuację prawną pracownika ze względu na
ochronę rodzicielstwa lub niepełnosprawność ...................................
4. Warunki zatrudniania i zwalniania, zasady wynagradzania
i awansowania oraz dostęp do szkolenia w celu podnoszenia
kwalifikacji zawodowych – z uwzględnieniem kryterium stażu pracy
5. Działania wyrównawcze .....................................................................
6. Zatrudnianie w organizacjach wyznaniowych ...................................
50
54
60
63
65
65
70
77
84
89
98
105
108
110
112
116
120
124
129
129
131
140
145
145
149
150
155
159
164
I
Spis treści
Mobbing ....................................................................................................
1. Przyczyny powstawania ......................................................................
2. Definicja .............................................................................................
3. Mobbing a dyskryminacja ..................................................................
odpowiedzialność pracodawcy ............................................................
1. Odszkodowanie za dyskryminację .....................................................
2. Odszkodowanie za mobbing ..............................................................
3. Zadośćuczynienie za mobbing ...........................................................
4. Zadośćuczynienie za dyskryminację ..................................................
5. Rozwiązanie umowy o pracę przez pracownika bez
wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia przez
pracodawcę podstawowych obowiązków wobec pracownika ..............
Indeks rzeczowy .........................................................................................
167
167
174
184
187
187
192
194
198
199
203
II
Wstęp
Dyskryminacja i mobbing w zatrudnieniu to zjawiska, które zostały wy-
raźnie zdefiniowane w polskim prawie pracy dopiero kilka lat temu. Głów-
nym motorem zmian legislacyjnych w tym kierunku były dążenia Polski do
członkostwa w strukturach Unii Europejskiej, gdzie zasada równości, zakaz
dyskryminacji w zatrudnieniu, w tym równe wynagrodzenie za jednakową
pracę lub za pracę o jednakowej wartości, to wartości fundamentalne. Polska,
chcąc wejść do rodziny krajów unijnych, musiała w pełni dostosować swoje
ustawodawstwo pracy do wysoko postawionych standardów wspólnotowych.
Sama Unia Europejska jest areną dynamicznie rozwijającego się prawa
antydyskryminacyjnego, które swym zasięgiem zaczyna obejmować kolej-
ne grupy społeczne oraz nowe dziedziny życia. Punktem wyjścia polityki
krajów europejskich była chęć zniesienia nierówności kobiet i mężczyzn
w zatrudnieniu, a w szczególności wyrównanie dysproporcji płacowych
dotykających kobiety. Z czasem wspólnotowa antydyskryminacyjna ak-
tywność legislacyjna skierowana została na takie dziedziny, jak równość
płci w sferze zabezpieczenia społecznego, pracy na własny rachunek, pracy
w niepełnym wymiarze godzin, pracy na czas określony, dostępu do towarów
i usług oraz dostarczania towarów i usług. Dopiero okres ostatnich kilku
lat zaowocował większym zaangażowaniem Unii Europejskiej w efektywne
przeciwdziałanie nierównemu traktowaniu z takich przyczyn, jak: rasa i po-
chodzenie etniczne, wiek, niepełnosprawność, orientacja seksualna czy religia
lub przekonania, czego efektem było m.in. przyjęcie w 2000 r. dyrektywy
Rady 2000/43/WE z 29.6.2000 r. wprowadzającej w życie zasadę równego
traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne oraz
dyrektywy Rady 2000/78/WE z 27.11.2000 r. ustanawiającej ogólne warunki
ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy.
Niezwykle ciekawym źródłem wiedzy o wspólnotowym prawie anty-
dyskryminacyjnym, jak również jego interpretacji, są liczne wyroki Euro-
pejskiego Trybunału Sprawiedliwości w tym zakresie. Orzekane głównie na
podstawie legislacji dotyczącej równości płci, wyznaczają niezwykle wysoki
poziom ochrony przed nierównym traktowaniem. Są także kierunkowska-
zem do interpretacji przepisów dotyczących zakazu dyskryminacji z powo-
dów innych niż płeć.
Polska, przystępując do Unii Europejskiej, dokonała zasadniczej zmiany
w prawie pracy, która polegała na implementowaniu przepisów antydyskry-
IX
Wstęp
minacyjnych, precyzujących takie pojęcia, jak dyskryminacja bezpośrednia,
dyskryminacja pośrednia, molestowanie, molestowanie seksualne, zmuszanie
do dyskryminacji, odwrócenie ciężaru dowodu w postępowaniach o nierówne
traktowanie czy zakaz działań represyjnych wobec pracowników decydują-
cych się na dochodzenie swoich praw naruszonych dyskryminacją. Pierwszą
poważną próbą włączenia wspólnotowych przepisów do polskiego systemu
prawa pracy była ustawa z 24.8.2001 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy
oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 128, poz. 1405 ze zm.),
na mocy której po rozdziale II działu pierwszego Kodeksu pracy dodano
nowy rozdział IIa zatytułowany „Równe traktowanie kobiet i mężczyzn”.
W rozdziale ujęto takie zagadnienia, jak dyskryminacja bezpośrednia, dys-
kryminacja pośrednia, przejawy dyskryminacji ze względu na płeć, wyjątki od
dyskryminacji czy też prawo do jednakowego wynagrodzenia za jednakową
pracę lub za pracę o jednakowej wartości. Szybko jednak okazało się, że re-
gulacje te są niewystarczające, a skupiając się jedynie na kwestiach równości
płci, polski ustawodawca pominął szereg innych cech, na podstawie których
prawo wspólnotowe wyraźnie zakazuje różnicowania sytuacji pracowniczej.
Konsekwencją tego stanu rzeczy była konieczność ponownej zmiany prze-
pisów, która w efekcie, na mocy ustawy z 14.11.2003 r. o zmianie ustawy
– Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 213,
poz. 2081), doprowadziła do zmiany brzmienia przepisów antydyskrymi-
nacyjnych rozdziału IIa Kodeksu pracy, zastępując jednocześnie jego do-
tychczasowy tytuł sformułowaniem „Równe traktowanie w zatrudnieniu”.
W Kodeksie pracy, po raz pierwszy w historii polskiego prawa pracy, poja-
wiła się również definicja mobbingu oraz obowiązek pracodawcy przeciw-
działania temu zjawisku. Choć przeciwdziałanie praktykom mobbingowym
nie jest uregulowane w prawie wspólnotowym, to jednak polski ustawodawca
uznał, że problem ten jest na tyle poważny, że istnieje konieczność jego
prawnego zdefiniowania i zakazania. Po raz kolejny Kodeks pracy został zno-
welizowany ustawą z 21.22.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy (Dz.U.
Nr 223, poz. 1460), która doprecyzowała przepisy antydyskryminacyjne.
Należy pamiętać, że odpowiednie uregulowanie zakazu dyskryminacji
i mobbingu w prawie to tylko jeden, bardzo ważny element skutecznego
przeciwdziałania tym zjawiskom w sferze zatrudnienia i pracy. Drugim,
nie mniej istotnym, jest umiejętność efektywnego posługiwania się nimi
w praktyce. Z myślą o obu tych zagadnieniach opracowana została niniejsza
książka.
Publikacja ta zawiera szczegółowe omówienie przepisów dotyczących
obowiązku równego traktowania w zatrudnieniu, zakazu dyskryminacji
i mobbingu. Autorzy niniejszego opracowania nie poprzestali jednak na
X
Wstęp
omówieniu regulacji krajowych. W związku z niepełną implementacją przez
polskiego ustawodawcę przepisów wspólnotowych do prawa krajowego
książka prezentuje także krytyczne spojrzenie na stan tych regulacji praw-
nych, a przywołane przepisy prawa polskiego zostały zinterpretowane przez
autorów w świetle prawa wspólnotowego jako nadrzędnego w stosunku do
regulacji krajowych. Ponadto w związku ze stosunkowo ubogim orzeczni-
ctwem sądów krajowych dotyczącym dyskryminacji w zatrudnieniu, autorzy
często odwołują się do orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedli-
wości. Cel, jaki przyświecał autorom w trakcie przygotowywania niniejszego
opracowania, to unaocznienie Czytelnikowi, w jaki sposób nierówne trak-
towanie i mobbing w zatrudnieniu się przejawiają, jak również jak można
tym zjawiskom przeciwdziałać i skutecznie je zwalczać.
Autorzy
XI
Wykaz skrótów
1. Źródła prawa
EKPC . . . . . . . . . . . . .
Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności, sporządzona w Rzymie
4 .11 .1950 r . (Dz .U . z 1993 r . Nr 61, poz . 284 ze zm .)
Europejska Karta Społeczna sporządzona w Turynie
EKS . . . . . . . . . . . . . .
18 .10 .1961 r . (Dz .U . z 1999 r . Nr 8, poz . 67)
ustawa z 23 .4 .1964 r . – Kodeks cywilny (Dz .U . Nr 16,
KC . . . . . . . . . . . . . . .
poz . 93 ze zm .)
KK . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 6 .6 .1997 r . – Kodeks karny (Dz .U . Nr 88,
poz . 553 ze zm .)
KP . . . . . . . . . . . . . . .
ustawa z 26 .6 .1974 r . – Kodeks pracy (t .j . Dz .U . z 1998 r .
Nr 21, poz . 94 ze zm .)
ustawa z 17 .11 .1964 r . – Kodeks postępowania cywilnego
KPC . . . . . . . . . . . . .
(Dz .U . Nr 43, poz . 296 ze zm .)
ustawa z 6 .1 .2005 r . o mniejszościach narodowych
MniejNarU . . . . . . . .
i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz .U . Nr 17,
poz . 141 ze zm .)
Międynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecz-
nych i Kulturalnych, otwarty do podpisu w Nowym Jorku
19 .12 .1966 r . (Dz .U . z 1977 r . Nr 38, poz . 169 – zał .)
ustawa z 20 .4 .2004 r . o promocji zatrudnienia i instytucjach
rynku pracy (t .j . Dz .U . z 2008 r . Nr 69, poz . 415 ze zm .)
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z 25 .3 .1957 r .
(Dz .U . z 2004 r . Nr 90, poz . 864/2 ze zm .)
ustawa z 23 .5 .1991 r . o związkach zawodowych (t .j . Dz .U .
z 2001 r . Nr 79, poz . 854 ze zm .)
PromocZatrU . . . . . .
TfUE . . . . . . . . . . . . .
ZwZawU . . . . . . . . . .
MPPGSiK . . . . . . . . .
2. Organy, organizacje, instytucje
ETPCz . . . . . . . . . . . Europejski Trybunał Praw Człowieka
ETS . . . . . . . . . . . . . . Europejski Trybunał Sprawiedliwości
MOP . . . . . . . . . . . . . Międzynarodowa Organizacja Pracy
RE . . . . . . . . . . . . . . . Rada Europy
SN . . . . . . . . . . . . . . . Sąd Najwyższy
TK . . . . . . . . . . . . . . . Trybunał Konstytucyjny
3. Czasopisma, publikatory
Dz .U . . . . . . . . . . . . . . Dziennik Ustaw
EPS . . . . . . . . . . . . . . Europejski Przegląd Sądowy
GP . . . . . . . . . . . . . . . Gazeta Prawna
MoP . . . . . . . . . . . . . . Monitor Prawniczy
XIII
Wykaz skrótów
M.P. . . . . . . . . . . . . . . Monitor Polski
MoPr . . . . . . . . . . . . . Monitor Prawa Pracy
OSP . . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądów Polskich
Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Administracyjna,
OSNAPiUS . . . . . . . .
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
PiP . . . . . . . . . . . . . . . Państwo i Prawo
PiZS. . . . . . . . . . . . . . Praca i Zabezpieczenie Społeczne
Pr. Pracy . . . . . . . . . . . Prawo Pracy
PS. . . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Sądowy
Prz. Sejm. . . . . . . . . . . Przegląd Sejmowy
R. Pr. . . . . . . . . . . . . . Radca Prawny
Rzeczposp. . . . . . . . . . Rzeczpospolita
Sł. Pracown. . . . . . . . . Służba Pracownicza
4. Inne skróty
art. . . . . . . . . . . . . . . . artykuł
BIRE . . . . . . . . . . . . . Biuro Informacji Rady Europy
EWG . . . . . . . . . . . . . Europejska Wspólnota Gospodarcza
m.in. . . . . . . . . . . . . . . między innymi
niepubl. . . . . . . . . . . . niepublikowany
np. . . . . . . . . . . . . . . . na przykład
Nr . . . . . . . . . . . . . . . numer
ONZ . . . . . . . . . . . . . Organizacja Narodów Zjednoczonych
orz. . . . . . . . . . . . . . . . orzeczenie
Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnospraw-
PFRON . . . . . . . . . . .
nych
pkt . . . . . . . . . . . . . . . punkt
podrozdz. . . . . . . . . . . podrozdział
post. . . . . . . . . . . . . . . postanowienie
poz. . . . . . . . . . . . . . . pozycja
r. . . . . . . . . . . . . . . . . . rok
Rada WE . . . . . . . . . . Rada Wspólnot Europejskich
(red.) . . . . . . . . . . . . . redakcja
RM . . . . . . . . . . . . . . Rada Ministrów
s. . . . . . . . . . . . . . . . . strona
t.j. . . . . . . . . . . . . . . . tekst jednolity
TWE . . . . . . . . . . . . . Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską
uchw. . . . . . . . . . . . . . uchwała
UE . . . . . . . . . . . . . . . Unia Europejska
ust. . . . . . . . . . . . . . . . ustęp
w zw. . . . . . . . . . . . . . w związku
wyr. . . . . . . . . . . . . . . wyrok
z. . . . . . . . . . . . . . . . . zeszyt
ze zm. . . . . . . . . . . . . ze zmianami
zob. . . . . . . . . . . . . . . zobacz
XI
Literatura
w Polsce. Raport za lata 2005 i 2006, Warszawa 2007.
nacji, MoP 2007, Nr 21.
Bydgoszcz–Kraków 2001.
traktowania pracowników, PiZS 2006, Nr 11.
Warszawa 2004.
towym i w polskim ustawodawstwie pracy, PiZS 1998, Nr 5.
2004, Nr 2.
Abramowicz M. (red.), Sytuacja społeczna osób biseksualnych i homoseksualnych
Aktualności Europejskie, Obowiązkowe przejście na emeryturę a zakaz dyskrymi-
Baran K. W. (red.), Prawo pracy, Kraków 2005.
tenże, Wolności związkowe i ich gwarancje w systemie ustawodawstwa polskiego,
Barcz J. (red.), Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2003.
Bechowska-Gebhardt A., Stalewski T., Mobbing. Patologia zarządzania personelem,
Bińczycka T., Ochrona kobiet w ciąży i w okresie macierzyństwa w prawie wspólno-
Boruta I., Zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu – nowa regulacja prawna, PiZS
Brodecki Z. (red.), Zatrudnienie i ochrona socjalna, Warszawa 2004.
Bydłoń A., Różnicowanie wynagrodzeń w oparciu o staż pracy a zasada równego
taż, Zdaniem Państwowej Inspekcji Pracy, PiZS 2006, Nr 11.
Cajsel W., Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2007.
Chappel D., V. Di Martino, Violence at work, Asian-Pacific Newsletter on Occupa-
tional Health and Safety 1999, z. 6.
Christiansen J. M., Vold på arbejdet – med særlig vægt på FTF-medlemmers
arbejdspladser, Kopenhaga 2005.
Cieślak W., Stelina J., Definicja mobbingu oraz obowiązek pracodawcy przeciwdzia-
łania temu zjawisku, PiP 2004, Nr 12.
Czarnecki P., Rozkład ciężaru dowodu w sprawach na tle dyskryminacji, PiZS 2006,
Nr 3.
Dörre-Nowak D., Zbieg środków ochronnych przed molestowaniem, molestowaniem
seksualnym i mobbingiem, PiZS 2004, Nr 11.
Drozd A., Ochrona danych osobowych pracownika (kandydata) po nowelizacji
kodeksu pracy, PiZS 2004, Nr 1.
Dulewicz K., Czy pracodawca może swobodnie kształtować system premiowania
w zakładzie, GP z 24.9.2007 r.
Dyrektywy Unii Europejskiej dotyczące równego traktowania bez względu na rasę,
jako instrument zmiany prawa polskiego. Materiały konferencyjne, Warsza-
wa 2004.
Edelmann R. J., Konflikty w pracy, Gdańsk 2002.
Ellis E., EU Anti-Discrimination Law, Oxford 2005.
X
Literatura
Equality in employment and occupation, General Survey by the Committee of Ex-
perts on the Application of Conventions and Recommendations, „International
Labour Conference”, 75th Session, Raport III (Część 4B), Genewa 1996.
Warszawa 2007.
Nr 2.
Florek L. (red.), Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2005.
tenże, Zakaz dyskryminacji w stosunkach pracy, PiZS 1997, Nr 1.
tenże, Znaczenie wspólnotowego prawa pracy, PiZS 2004, Nr 5.
Gersdorf M., Rączka K., Skoczyński J., Salwa Z. (red.), Kodeks pracy. Komentarz,
Gersdorf M., Reczyńska-Ratajczak M., Prewencja antymobbingowa, PiZS 2007,
Gładoch M., Mobbing a praca pod kierownictwem pracodawcy, PiZS 2006, Nr 4.
Gniewek E. (red.), Kodeks cywilny, Komentarz, Warszawa 2006.
Gonera K., Ważne wyroki w sprawach o mobbing, Sł. Pracown. 2007, Nr 9.
Goździk M., Bezrobocie, co robić – problematyka organizacji pozarządowych
świadczących usługi na rynku pracy, skierowanych do uchodźców, imigrantów
i mniejszości narodowych, opracowanie dla Fundacji Inicjatyw Społeczno-
Ekonomicznych, Warszawa 2006.
Grabowska B., Psychoterror w pracy. Jak zapobiegać i jak sobie radzić z mobbingiem,
Gdańsk 2003.
Hoel H., Sparks K., Cooper C. L., The cost of violence/stress at work and the benefits of
a violence/stress-free working environment, raport sporządzony na zamówienie
Międzynarodowej Organizacji Pracy, Genewa 2002.
Jaśkowski K. (red.), Prawo pracy 2007, Warszawa 2007.
Jedynasta A., Glosa do wyroku SN z 18.10.2005 r. w sprawie nieważności umowy
o pracę zawartej z kobietą w ciąży z powodu sprzeczności umowy z zasadami
współżycia społecznego, PiZS 2007, Nr 5.
komentarz i przepisy, Warszawa 2004.
Unii Europejskiej, Warszawa 2006.
Gdańsk 2004.
Jończyk J., Zbiorowe prawo pracy, Wrocław 1983.
Kamiński I. C., Wymiar sprawiedliwości we Wspólnocie Europejskiej. Praktyczny
Kenig-Witkowska M. M. (red.), Łazowski A., Ostrihansky R., Prawo instytucjonalne
Kmiecik-Baran K., Rybicki J., Mobbing – zagrożenie współczesnego miejsca pracy,
Konieczna A., Czy decyzja ministra jest zgodna z prawem?, Rzeczposp. z 28.6.2006 r.
Krajowy System Monitorowania Równego Traktowania Kobiet i Mężczyzn. Raporty
Król J., Nowelizacja Kodeksu pracy dotycząca równego traktowania w zatrudnieniu
Kuźniar R., Prawa człowieka. Prawo, instytucje, stosunki międzynarodowe, War-
Lankamer A., Potocka-Szmoń P., Dyskryminacja w miejscu pracy. Poradnik dla pra-
Lewandowski H., Uprawnienia kierownicze w umownym stosunku pracy (przedmiot
eksperckie, Warszawa 2006.
na tle regulacji wspólnotowych, R. Pr. 2004, Nr 4.
szawa 2000.
codawcy i pracownika, Gdańsk 2006.
i granice), Warszawa 1977.
XI
Literatura
Leymann H., The mobbing encyclopaedia, www.leymann.se.
Leymann H., Gustafsson A., Mobbing at work and the development of post-traumatic
stress disorders, European Journal of Work and Organizational Psychology,
1996, Nr 5.
Społecznych i Spraw Publicznych, EPS 2007, Nr 9.
Jak_bronic_sie_przed_mobbingiem_fr.pdf.
wanego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL.
2002, Nr 2.
instrument przeciwdziałania dyskryminacji, Biuletyn BIRE 2003, Nr 3.
z 11.1.2007 r.
Liszcz T., Prawo pracy, Warszawa 2004.
Liszcz T., Równość kobiet i mężczyzn w znowelizowanym kodeksie pracy, PiZS
Machińska H., Protokół 12 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka jako istotny
Majewska R., Zła siatka płac dyskryminuje pracowników, Rzeczposp.
Maniewska E., Dyskryminacja ze względu na wiek, PiZS 2006, Nr 2.
taż, Prawo wspólnotowe w orzecznictwie Sądu Najwyższego Izby Pracy, Ubezpieczeń
Marciniak J., Jak bronić się przed mobbingiem, http://prawo-pracy.pl/fragment/
tenże, Praca bez mobbingu, materiały informacyjne projektu Gender Index realizo-
tenże, Regulacje wewnętrzne w przedsiębiorstwach, Warszawa 2007.
Materiały z warsztatów z prawa antydyskryminacyjnego Unii Europejskiej dla
trenerów z Litwy, Łotwy i Polski. Organizatorzy: INTERIGHTS, Helsińska
Fundacja Praw Człowieka, 2005.
Matey-Tyrowicz M., Zieliński T. (red.), Prawo pracy RP w obliczu przemian, War-
szawa 2006.
Matuszyński W., O źródłach i sposobach przezwyciężania mobbingu w organizacji,
referat wygłoszony na VIII Ogólnopolskiej Konferencji – „Etyka w życiu go-
spodarczym” 13.5.2004 r. w Łodzi, zorganizowanej przez Salezjańską Wyższą
Szkołę Ekonomii i Zarządzania w Łodzi.
Mik C., Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki, Warszawa
2000.
Mitrus L., Rozwój prawa wspólnotowego w dziedzinie równego traktowania męż-
czyzn i kobiet w zatrudnieniu, PiZS 2007, Nr 1.
Naumann E., Dyskryminacja w prawie pracy, MoPr 2007, Nr 6.
Nowak M., Prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę. Regulacja prawna i treść,
Nowicki M. A., Europejski system ochrony praw człowieka – teksty wykładów Szkoły
Nowicki M. A., Wokół Konwencji Europejskiej. Krótki komentarz do Europejskiej
Otto M., Modele ochrony pracowników przed molestowaniem seksualnym w wy-
Perkowski M. (red.), Wymiar sprawiedliwości Unii Europejskiej. Wybrane zagad-
Piątkowski J., Wprowadzenie do nowego prawa stosunku pracy, Toruń 1996.
Łódź 2007.
Praw Człowieka HFPC, Warszawa 1998, z. 3.
Konwencji Praw Człowieka, Kraków 2002.
branych krajach, PiZS 2007, Nr 10.
nienia, Warszawa 2003.
XII
Literatura
Płażek S., Jeszcze w sprawie palenia tytoniu w pracy, PiZS 2005, Nr 9.
Poździk R., Odszkodowanie, zadośćuczynienie za mobbing w miejscu pracy,
PS 2004, Nr 5.
Raczkowski B., Jaki jest zakres roszczeń odszkodowawczych z tytułu mobbingu,
GP z 12.10.2006 r.
Rahman Q., Wilson G. D., Born gay? The psychology of human sexual orientation,
Personality and Individual Differences 2003, z. 34.
Report of the Director-General Equality at work: Tackling the challenges, Global
Report under the follow-up to the ILO Declaration on Fundamental Princi-
ples and Rights at Work, International Labour Conference, 96th Session 2007,
Report I (B), Geneva.
Romer M. T., Mobbing i jego konsekwencje, Pr. Pracy 2005, Nr 12.
taż, Prawo pracy. Komentarz, Warszawa 2005.
Romer T., Zakaz dyskryminacji pracowników ze względu na orientację seksualną,
[w:] K. Śmiszek (red.), Przeciwdziałanie dyskryminacji z powodu orientacji
seksualnej w świetle prawa polskiego oraz standardów europejskich, War-
szawa 2006.
i 2005 – cz. 1, PiZS 2006, Nr 10.
równego traktowania pracowników), PiZS 2007, Nr 3.
Rotkiewicz M., Dyskryminacja i mobbing w miejscu pracy, Warszawa 2006.
Rzemek M., Doświadczony pracownik żąda pensji jak nowy, Rzeczposp. z 22.6.2007 r.
tenże, Pracownik może mówić o swoich zarobkach, Rzeczposp. z 26.6.2007 r.
tenże, Zwolnienia grupowe to nie mobbing, Rzeczposp. z 25.6.2007 r.
Salwa Z. (red.), Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2005.
tenże, Zakazy zatrudniania kobiet przy pracach im wzbronionych, PiZS 2000,
Sikorski Cz., Zachowania ludzi w organizacji, Warszawa 1999.
Skoczyński J., Przegląd orzecznictwa w sprawach z zakresu prawa pracy za lata 2004
tenże, Przegląd orzecznictwa w sprawach z zakresu prawa pracy za rok 2006 (zasada
tenże, Zasada równego traktowania pracowników, PiZS 1999, Nr 7–8.
Sprawozdanie Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego, Stosowanie dyrek-
tywy 2000/43/WE z 29.6.2000 r. wprowadzającej w życie zasadę równego
traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne, Bruksela,
30.10.2006 r.
Stanisz P., Wspólnotowy zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu ze względu na religię
lub światopogląd, Prz. Sejm. 2005, Nr 1.
Sztabińska J., Ofiara mobbingu musi udowodnić szykany, Rzeczposp. z 10.10.2007 r.
Śmiszek K., Jak zdiagnozować dyskryminację pośrednią w zatrudnieniu, Rzeczposp.
Świątkowski A., Zasady prawa pracy, Warszawa 1997.
Świątkowski A. M., Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2006.
tenże, Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2007.
Wacławska P. K., Rekrutacja w drodze ogłoszeń – charakterystyka prawna, PiZS 2004,
z 2.1.2007 r.
Nr 9.
Nr 4.
XIII
Literatura
Association, European Anti-Discrimination Law Review 2007, Nr 5.
i Rady Europy, Kraków 2003.
Waddington L., Protection for Family and Friends: Addressing Discrimination by
Wandzel M., Równe traktowanie mężczyzn i kobiet. Prawo socjalne Unii Europejskiej
Warylewski J., Molestowanie seksualne w miejscu pracy, Sopot 1999.
Wojteczek J., Praca kobiet w Unii Europejskiej, GP z 13.9.2007 r.
Wratny J., Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2004.
tenże, Problem ochrony pracowników w elastycznych formach zatrudnienia, PiZS
Zalewski T., Badania trzeba wykonać, nawet gdy religia zabrania, Rzeczposp.
tenże, Można się umówić na dłuższe wypowiedzenie, Rzeczposp. z 3–4.11.2007 r.
Zielińska E., Polityka równego traktowania kobiet i mężczyzn – podstawy prawne,
Zieliński T. (red.), Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2001.
2007, Nr 7.
z 15.10.2007 r.
Przewodnik dobrych praktyk. Firma równych szans, Warszawa 2007.
XIX
Pobierz darmowy fragment (pdf)