Darmowy fragment publikacji:
ROMAN GRODECKI
STANISŁAW ZACHOROWSKI
JAN DĄBROWSKI
DZIEJE POLSKI
ŚREDNIOWIECZNEJ
UNIVERSITAS
DZIEJE POLSKI
ŚREDNIOWIECZNEJ
DZIEJE POLSKI
ŚREDNIOWIECZNEJ
tom 1
do roku 1333
tom 2
od roku 1333 do 1506
ROMAN GRODECKI
STANISŁAW ZACHOROWSKI
JAN DĄBROWSKI
DZIEJE POLSKI
ŚREDNIOWIECZNEJ
opracował
JERZY WYROZUMSKI
Kraków
Reedycja na podstawie wydania z r. 1926 nakładem
Krakowskiej Spółki Wydawniczej:
Roman Grodecki, Stanisław Zachorowski, Jan Dąbrowski,
Dzieje Polski średniowiecznej w dwu tomach
Biorąc pod uwagę głosy Czytelników, TAiWPN Universitas wydaje
oba tomy w jednym woluminie
© Copyright for this edition by Towarzystwo Autorów i Wydawców
Prac Naukowych UNIVERSITAS, Kraków 2011
© Copyright by Elżbieta Dąbrowska-Zawadzka (vol. 2)
ISBN 97883-242-1488-4
TAiWPN UNIVERSITAS
Redaktor
Ewa Nowakowska
Projekt okładki i stron tytułowych
Sepielak
www.universitas.com.pl
Dzieje POLSKI Œredniowiecznej
DO rOKu 1333
1
opracowa³ Jerzy wyrozumski
TREŚĆ
Dzieje POLSKI Œredniowiecznej do roku 1333
1
Od Wydawców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25
Przedmowa (Jerzy Wyrozumski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Wstęp (Jan Dąbrowski, Roman Grodecki) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Dzieje Polski do r. 1194
napisa³ Roman Grodecki
Literatura przedmiotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
I. OKRES POGAñSKI
Rozdział I. Polska pogańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
1. Stanowisko Polski wśród Słowian (48). – 2. Organizacja plemienna
(49). – 3. Ustrój rodowy (50). – 4. Początki państw u Słowian Zachodnich
(51). – 5. Geneza państwa polskiego (53). – 6. Rozsiedlenie plemion pol
skich (54). – 7. Państewka plemienne w Polsce pogańskiej (56). – 8. Pod
bój i zjednoczenie plemion polskich przez Piastów (61). – 9. Następstwo
treść
tronu w Polsce (63). – 10. Pierwotny ustrój społeczny (65). – 11. Główne
czynniki rozwoju społecznego (66). – 12. Drużyna (68). – 13. Stosunki
gospodarcze (70). – 14. Wpływ organizacji państwowej na życie gospo
darcze (71). – 15. Kult religijny w Polsce pogańskiej (72). – 16. Stosunki
polityczne Polski pogańskiej z sąsiadami (74). – 17. Polityka wewnętrzna
Piastów (74). – 18. Rezultaty tego okresu (75).
II. OKRES BOLES£AWOWSKI
Rozdział II. Utwierdzenie niepodległości państwa
w granicach narodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
MIEszko I (963–992)
1. Objęcie rządów przez Mieszka I (79). – 2. Pierwszy występ dziejo
wy Mieszka I (79). – 3. Tło walki z r. 963 (81). – 4. Domniemany
układ Mieszka I z Ottonem I z r. 963 (lub 965) (82). – 5. Jomsborg
i stosunki Polski z Normanami (83). – 6. Chrzest Mieszka i Polski (84).
– 7. Znaczenie przyjęcia chrztu przez Polskę (85). – 8. Początki orga
nizacji kościelnej w Polsce (86). – 9. Dalsze walki z Wichmanem (87).
– 10. Najazd margrabiego Hodona w r. 972 (87). – 11. Zerwanie zależ
ności od cesarstwa (88). –12. Stosunek Mieszka I do Ottona III (89).
– 13. Stosunki Polski z państwami skandynawskimi (89). – 14. Stosun
ki z Czechami (91). – 15. Utrata grodów czerwieńskich w r. 981 (92).
– 16. Stosunki z Węgrami (92). – 17. Poddanie Polski papiestwu (93).
– 18. Śmierć Mieszka I; charakterystyka jego rządów (94). – 19. Granice
Polski Mieszkowej (95).
BolEsław ChRoBRy (992–1025)
20. Objęcie tronu i wojna domowa (95). – 21. Misja św. Wojciecha w Pol
sce i męczeństwo na ziemi Prusów (96). – 22. Znaczenie męczeństwa
dla Polski (97). – 23. Zjazd gnieźnieński w r. 1000 (98). – 24. Kościelne
znaczenie zjazdu gnieźnieńskiego (99). – 25. Polityczne postanowienia
zjazdu z 1000 r. (100). – 26. Stanowisko Henryka II wobec Polski (102).
– 27. Początek wojny polskoniemieckiej (103). – 28. Zajęcie Czech
przez Bolesława Chrobrego (1003–1004) (104). – 29. Epilog wojny
i pokój poznański (105). – 30. Odzyskanie strat (106). – 31. Interwencja
św. Bruna (106). – 32. Układ merseburski z r. 1013 (108). – 33. Nowa
wojna z Niemcami (109). – 34. Pokój budziszyński w r. 1018 (111).
treść
9
– 35. Stosunki z Rusią i kijowska wyprawa w r. 1018 (112). – 36. Ko
ronacja królewska Bolesława Chrobrego w r. 1024/1025 (113). – 37.
Charakterystyka dziejowego znaczenia Bolesława Chrobrego (115).
Rozdział III. katastrofa państwa i jego odnowienie . . . . . . . . . . . 117
1. Charakterystyka okresu (117). – 2. Koronacja Mieszka II i pierwsze
lata rządów (117). – 3. Początek wojny z cesarstwem (119). – 4. Wy
stąpienie Bezpryma (119). – 5. Najazd z r. 1031 (120). – 6. Zjazd
w Merseburgu w r. 1033 i podział Polski (122). – 7. Zjednoczenie kraju
i śmierć Mieszka II (123). – 8. Rządy Bolesława (Zapomnianego) (124).
– 9. Wygnanie Kazimierza (124). – 10. Rozprzężenie państwa (125).
– 11. Rewolucja społeczna i reakcja pogańska (125). – 12. Najazd Brze
tysława w r. 1038 (126). – 13. Powrót Kazimierza (127). – 14. Stłumie
nie buntu Masława, księcia Mazowsza (128). – 15. Odzyskanie Śląska
i stosunek Kazimierza do cesarstwa (129). – 16. Odbudowa Kościoła
polskiego (129). – 17. Śmierć Kazimierza Odnowiciela (131). – 18. Bo
lesław Szczodry, zwany także Śmiałym (131). – 19. Utrata zwierzchno
ści nad Pomorzem (132). – 20. Polityka zagraniczna Bolesława Szczod
rego (132). – 21. Stosunek do Węgier (133). – 22. Stosunek do Czech
i Niemiec (133). – 23. Reorganizacja Kościoła polskiego i stosunek
do Grzegorza VII (134). – 24. Koronacja królewska w r. 1076 (135).
– 25. Rządy królewskie Bolesława Szczodrego (136). – 26. Wygnanie
Bolesława Szczodrego z Polski (137).
Rozdział IV. Rządy juniorów (1079–1138) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
1. Utwierdzenie rządów przez Władysława Hermana (139). – 2. Rządy
Sieciecha i emigracja polityczna w Czechach (140). – 3. Bunt śląski w r.
1093 (141). – 4. Znaczenie aktu legitymizacji z r. 1093 (141). – 5. Wojna
domowa na Kujawach (142). – 6. Podział kraju między synów Hermana
(143). – 7. Ponowny wybuch wojny domowej i upadek Sieciecha (144).
– 8. Polityka zagraniczna Władysława Hermana (145). – 9. Śmierć Wła
dysława Hermana w czerwcu 1102 r. (146). – 10. Zwierzchnie rządy
Zbigniewa 1102–1106 (147). – 11. Wojna domowa i upadek zwierzch
nich rządów Zbigniewa (148). – 12. Wygnanie Zbigniewa z Polski
(149). – 13. Zabiegi Zbigniewa na obczyźnie (149). – 14. Wyprawa
Henryka V w r. 1109 na Polskę (150). – 15. Stosunek do Czech i Węgier
(151). – 16. Koniec Zbigniewa (153). – 17. Stosunek do Rusi (154).
– 18. Sprawa pomorska za Bolesława Krzywoustego (154). – 19. Układ
z księciem Warcisławem w r. 1121 (156). – 20. Praca misyjna na Po
morzu (156). – 21. Wyprawy misyjne św. Ottona (157). – 22. Pierw
sza wyprawa (157). – 23. Druga wyprawa z r. 1128 (157). – 24. Polski
plan organizacji kościelnej Pomorza (159). – 25. Interwencja Bolesława
10
treść
Krzywoustego na Węgrzech w 1132 r. (160). – 26. Hołd merseburski
w r. 1135 (162). – 27. Stosunki wewnętrzne i schyłek panowania (164).
– 28. Ordynacja Bolesława Krzywoustego w sprawie następstwa tronu
i podziału kraju na dzielnice dziedziczne (165). – 29. Śmierć Bolesława
Krzywoustego i jego charakterystyka (168).
III. OKRES DZIELNICOWY
Rozdział V. walka o zasadę senioratu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
1. Wykonanie statutu Bolesława Krzywoustego (173). – 2. Dzielnica
Salomei (173). – 3. Opieka nad Henrykiem (174). – 4. Stosunek Wła
dysława do braci (174). – 5. Początek wojny domowej (175). – 6. Roz
poczęcie kroków wojennych (176). – 7. Śmierć księżnej Salomei (176).
– 8. Sprawa Piotra Własta (177). – 9. Koniec wojny domowej i wygna
nie Władysława (178). – 10. Panowanie Władysława Wygnańca (179).
– 11. Stosunki wewnętrzne po wygnaniu Władysława (181). – 12. Wy
prawa Konrada III do Polski (181). – 13. Druga krucjata (182). – 14. In
terwencja papieska (184). – 15. Wyprawa cesarska na Polskę w r. 1157
(185). – 16. Znaczenie hołdu krzyszkowskiego (187). – 17. Wojny
pruskie (189). – 18. Dzielnica Kazimierza Sprawiedliwego (190). –
19. Próba buntu (191). – 20. Rządy Mieszka Starego w Krakowie (191).
– 21. Bunt i wygnanie Mieszka Starego z Krakowa (193). – 22. Walki
na Śląsku (194). – 23. Próby odzyskania tronu przez Mieszka (195).
– 24. Zjazd łęczycki w r. 1180 (196). – 25. Dalsze zabiegi Mieszka
w obronie senioratu (198). – 26. Sprawy pomorskie (199). – 27. Eks
pansja Polski ku wschodowi (201). – 28. Rokosz przeciw Kazimierzo
wi Sprawiedliwemu w r. 1191 (203). – 29. Wyprawa na Jadźwingów
i śmierć Kazimierza (204).
Rozdział VI. Państwo i społeczeństwo w XI i XII wieku . . . . . . . 207
1. Władza monarsza (207). – 2. Dwór monarszy (209). – 3. Zarząd kraju
(211). – 4. Przychody państwa (211). – 5. Rycerstwo polskie (212). –
6. Ludność wieśniacza (213). – 7. Rozwój gospodarstwa rolnego (214).
– 8. Stosunki pieniężne (215). – 9. Osadnictwo na prawie polskim (217).
– 10. Początki kolonizacji niemieckiej (218). – 11. Kultura obyczajowa,
oświata i sztuka (220).
treść
11
Wiek XIII i panowanie W³adys³awa £okietka
napisa³ Stanis³aw Zachorowski
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
Wskazówki bibliograficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Rozdział VII. Pokolenie epigonów:
leszek Biały i władysław laskonogi . . . . . . . . . . . 241
1. Dzielnice w r. 1194 (241). – 2. Sprawa następstwa na tron krakow
ski (241). – 3. Pierwsze panowanie Leszka w Krakowie (1194–1198/9)
(242). – 4. Panowanie Mieszka Starego w Krakowie (242). – 5. Wła
dysław Laskonogi księciem krakowskim (1202) (243). – 6. Charakter
państwa polskiego na początku XIII w. (244). – 7. Początki panowania
Leszka (245). – 8. Bitwa pod Zawichostem (1205) (246). – 9. Początki
panowania Laskonogiego (246). – 10. Laskonogi na Pomorzu (1205)
(247). – 11. Wybuch sporu Laskonogiego z Ketliczem (1206) (247).
– 12. Bunt Odonica (1206) (248). – 13. Interwencja Henryka Brodate
go (1207) (248). – 14. Wojna o Lubusz (1209) (249). – 15. Panowanie
Mieszka raciborskiego w Krakowie (1210/1) (250). – 16. Zjazd w Bo
rzykowie (1210) (251). – 17. Polityka pokojowa Laskonogiego (251).
– 18. Reforma kościelna (252). – 19. Panowanie Odonica (253). – 20.
Odonic w wojnie z Laskonogim i w sporze z Brodatym (254). – 21.
Wojna Laskonogiego z Henrykiem Brodatym (255). – 22. Rządy we
wnętrzne Leszka (256). – 23. Polityka ruska Leszka (256). – 24. Poli
tyka pomorska Leszka (259). – 25. Odonic księciem na Ujściu. Wojny
jego z Laskonogim (260). – 26. Wojna w r. 1227. Zbrodnia gąsawska
(261). – 27. Skutki polityczne zbrodni gąsawskiej (262). – 28. Walka o
tron krakowski w r. 1228 (263). – 29. Koniec Laskonogiego; jego cha
rakterystyka (264). – 30. Charakterystyka Leszka (265). – 31. Początek
przeobrażeń wewnętrznych (265). – 32. Misja pruska (266). – 33. Na
jazdy Prusów; obrona przed nimi (267). – 34. Układy Konrada z Krzy
żakami (268). – 35. Założenie Zakonu Braci Dobrzyńskich (269). – 36.
Przybycie Krzyżaków i układy z r. 1230 (270).
Rozdział VIII. henryk Brodaty i konrad Mazowiecki . . . . . . . . . 273
1. Charakterystyka państwa polskiego w okresie 1228–1243 (273). –
2. Stosunek Śląska do innych dzielnic Polski (274). – 3. Początki pano
wania Henryka Brodatego (275). – 4. Początki Konrada (276). – 5. Pa
12
treść
nowanie Brodatego w Krakowie (277). – 6. Konrad księciem krakow
skim (278). – 7. Powrót Henryka do rządów w Krakowie (278). – 8. Pa
nowanie Odonica w latach 1231–1233 (279). – 9. Wyprawa Brodatego
do Wielkopolski w r. 1233 (280). – 10. Druga wyprawa Brodatego do
Wielkopolski (1234) (281). – 11. Rządy Henryka Brodatego w Wiel
kopolsce (281). – 12. Próby Odonica odzyskania Wielkopolski (282).
– 13. Charakterystyka polityki i osobistości Henryka Brodatego (283).
– 14. Panowanie Henryka Pobożnego (12381241) (284). – 15. Śmierć
i charakterystyka Odonica (285). – 16. Napady Jadźwingów na Mazow
sze. Osadzenie Rycerzy Dobrzyńskich w Drohiczynie (286). – 17. Sto
sunek Konrada do synów (287). – 18. Napad Tatarów w r. 1241 (288).
– 19. Skutki napadu Tatarów (288). – 20. Upadek państwa Henryków
śląskich (289). – 21. Panowanie Konrada w Krakowie (1241–1243)
(289). – 22. Charakterystyka Konrada (290). – 23. Misja ruska Kościoła
polskiego (290).
Rozdział IX. Rozbicie dzielnicowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
1. Charakterystyka okresu (293).
A. STOSUNKI POLITyCZNE WEWNąTRZ DZIELNIC.
STOSUNKI WZaJEMNE I WaLKI MIęDZy DZIELNICaMI
a) Śląsk. – 2. Podziały w linii Piastów śląskich (295). – 3. Walki mię
dzy synami Henryka Pobożnego (296). – 4. Stosunki wzajemne Śląska
i Wielkopolski. Pierwsze lata pokojowego pożycia (297). – 5. Wojna
z Bolesławem Rogatką (298). – 6. Książęta wielkopolscy protektora
mi Konrada, księcia głogowskiego (299). – 7. Stosunek Bolesława
Pobożnego do Śląska (300). – 8. Położenie polityczne Śląska (301).
– 9. Stosunki narodowe (301). – 10. Wpływ kultury niemieckiej (302).
– 11. Walki kościelnopolityczne (303). – 12. Charakterystyka ksią
żąt śląskich (303). – 13. Stanowisko polityczne księstwa opolskiego
(305). – b) Wielkopolska. – 14. Podziały Wielkopolski (305). – 15. We
wnętrzne stosunki polityczne (306). – 16. Kościół, kolonizacja, stosunki
handlowe (307). – 17. Charakterystyka Przemysła i Bolesława (308).
– c) Kujawy. – 18. Podział na linię kujawską i mazowiecką (309). –
19. Stosunki polityczne i gospodarcze (310). – 20. Stosunki kościelne
(310). – 21. Stosunki rodzinne Kazimierza (311). – 22. Wojny o Ląd
(312). – 23. Charakterystyka Kazimierza kujawskiego (312). – 24. Pa
nowanie Bolesława Pobożnego na Kujawach (313). – d) Mazowsze. –
25. Charakterystyka stosunków wewnętrznych (313). – e) Małopolska.
– 26. Niepodzielność Małopolski (314). – 27. Stosunek do Kujaw (314).
– 28. Stosunek do księstwa opolskiego (315). – 29. Stosunek do Wielko
treść
13
polski (316). – 30. Drugi napad Tatarów w r. 1259 (316). – 31. Stosunki
gospodarcze (317). – 32. Stosunki kościelne (317). – 33. Charakterysty
ka Bolesława (318).
B. STOSUNKI Z SąSIEDNIMI PańSTWaMI
34. Znaczenie tych stosunków w rozwoju partykularyzmu dzielnicowe
go (319). – 35. Utrata ziemi lubuskiej (319). – 36. Walki polskopo
morskie o Santok (321). – 37. Zdobycze Brandenburczyków między
Wartą a Odrą (322). – 38. Polityka Przemysła i Bolesława Pobożnego
wobec zdobyczy brandenburskich (322). – 39. Postępy askańczyków
w Wielkopolsce (323). – 40. Charakterystyka ekspansji Brandenburgii.
askańczycy wobec Pomorza (323). – 41. Wojna z r. 1272–1276. Odzy
skanie Santoka w roku 1278 (325). – 42. Pomorze za Świętopełka (326).
– 43. Podboje Krzyżaków i budowanie państwa zakonnego (1230–1238)
(326). – 44. Świętopełk w walce z Kujawami (327). – 45. Piastowie
wobec Krzyżaków. Wojna ze Świętopełkiem (328). – 46. Stosunek Ka
zimierza kujawskiego do Świętopełka i Krzyżaków od r. 1257 (330).
– 47. Ziemomysł kujawski a Krzyżacy (331). – 48. Jadźwingowie i ich
stosunek do Polski (331). – 49. Mazowsze wobec Jadźwingów (332).
– 50. Napady Jadźwingów i Litwinów na Małopolskę (333). – 51. Mi
sja polska wśród Jadźwingów (333). – 52. Misja litewska i biskupstwo
misyjne w Łukowie (334). – 53. Stosunki Polski i Litwy za Mendoga
(335). – 54. Piastowie mazowieccy wobec Rusi (336). – 55. Wojna pol
skoruska w r. 1279 (336). – 56. Stosunki Małopolski z Rusią za Daniela
(336). – 57. Stosunki Małopolski z Rusią za panowania synów Daniela
(337). – 58. Polska wobec Węgier i Czech (338). – 59. Stosunek Polski
do Węgier do r. 1253 (338). – 60. Konflikt węgierskoczeski i udział
w nim Polski w r. 1253 (339). – 61. Polityka Czech wobec Polski (339).
– 62. Udział książąt polskich w wojnie w r. 1260 (340). – 63. Ottokar
czeski a Piastowie śląscy (340). – 64. Udział książąt polskich w wojnie
z r. 1273 (341). – 65. Dawni sprzymierzeńcy węgierscy w obozie cze
skim (342). – 66. Udział Polski w bitwie pod Dürnkrut. Ocena stosun
ków polskoczeskich (343).
C. SIŁy WEWNęTRZNE. POCZUCIE NaRODOWE
67. Destrukcyjna działalność przywilejów (344). – 68. Znaczenie możno
władztwa (345). – 69. Kolonizacja niemiecka. Miasta (345). – 70. Czyn
niki jedności. Dynastia. Kościół (346). – 71. Geneza poczucia narodo
wego (347). – 72. Rozwój i rola poczucia narodowego (348).
14
treść
IV. OKRES WSKRZESZENIA KRÓLESTWA POLSKIEGO
Rozdział X. odbudowywanie jedności państwowej . . . . . . . . . . . . 353
1. Charakterystyka okresu (353). – 2. Kościół wobec jedności Polski
(354). – 3. Rola Krakowa i Gniezna w odbudowaniu Polski (354).
– 4. Leszek Czarny (355). – 5. Wojna ruska w r. 1280 (355). – 6. Na
pad Jadźwingów w r. 1282 (356). – 7. Trzeci napad Tatarów w r.
1287 (356). – 8. Stosunki Leszka z Piastowiczami i Węgrami (357).
– 9. Stosunki wewnętrzne. Wzrost znaczenia możnych. Bunt w r. 1282
(357). – 10. Bunt z r. 1285 (358). – 11. Wzrost znaczenia polityczne
go miast (358). – 12. Spory z biskupem Pawłem z Przemankowa (359).
– 13. Charakterystyka Leszka (360). – 14. Wypadki w Krakowskiem po
śmierci Leszka (360). – 15. Początki Henryka IV (361). – 16. Rozpa
danie się Śląska na dzielnice (361). – 17. Stosunki Henryka IV z Wiel
kopolską (362). – 18. Stosunki Henryka IV z Czechami i Niemcami
(363). – 19. Stosunki wewnętrzne na Śląsku za panowania Henryka IV
(363). – 20. Stosunki kościelne. Spory z biskupem Tomaszem II (364).
– 21. Walki Bolesława płockiego o Kraków (365). – 22. Wojna Henryka
IV z Łokietkiem o Kraków (366). – 23. Starania Henryka IV o koronę
królewską (366). – 24. Testament Henryka IV i jego plany odbudowania
Polski (367). – 25. Stosunki na Śląsku po śmierci Henryka IV (368).
– 26. Panowanie Przemysła w Małopolsce (369). – 27. Łokietek w Ma
łopolsce (369). – 28. Wystąpienie Wacława czeskiego z pretensjami do
Małopolski (369). – 29. Wojna Wacława z Łokietkiem w r. 1291–1292
(371). – 30. Początki Przemysła II (372). – 31. Przyłączenie Pomorza
do Polski (373). – 32. Koronacja Przemysła II (373). – 33. Śmierć Prze
mysła II (374). – 34. Charakterystyka Przemysła II (375). – 35. Łokie
tek w Wielkopolsce. Jego walki z Henrykiem głogowskim (1296–1300)
(375). – 36. Panowanie Władysława Łokietka (377). – 37. Wacław zdo
bywa Wielkopolskę (1300) (377). – 38. Charakterystyka rządów cze
skich (378). – 39. Łokietek na wygnaniu (379). – 40. Powrót Łokietka
(380). – 41. Odzyskanie ziemi krakowskiej i Pomorza (380). – 42. Pa
nowanie Henryka głogowskiego i jego synów w Wielkopolsce (381).
– 43. Panowanie Łokietka w Małopolsce. Spory z biskupem Muskatą
(382). – 44. Bunt mieszczan niemieckich przeciw Łokietkowi 1311–
1312 (383). – 45. Sytuacja na Pomorzu w latach 1306–1307 (385).
– 46. Zdrada Święców (1307–1308) (385). – 47. Zajęcie Pomorza przez
Krzyżaków (1308) (386). – 48. Zajęcie Wielkopolski (1314) (387). –
49. Dzielnice w omawianym okresie (389). – 50. Śląsk. Podziały (389).
– 51. Polityka wewnętrzna Śląska (390). – 52. Polityka zewnętrzna Ślą
ska (391). – 53. Charakterystyki niektórych książąt (391). – 54. Kujawy
(392). – 55. Mazowsze (393).
treść
15
Rozdział XI. Utwierdzenie i obrona jedności państwowej . . . . . . 395
władysław łokIETEk
1. Charakterystyka okresu (395). – 2. Idea narodowa w państwie Ło
kietka (397). – 3. Wojny z Brandenburgią (397). – 4. Polska a Krzyżacy
przed procesem (1309–1320) (398). – 5. Zakon wobec Inflant (399).
– 6. Stanowisko Litwy wobec Zakonu i arcybiskupów ryskich (400).
– 7. Procesy arcybiskupów ryskich z Zakonem (401). – 8. Stanowisko
Polski wobec państw sąsiednich (401). – 9. Plany koronacji i wstępne
układy (402). –10. Sprawa koronacji w Kurii (403). – 11. Koronacja
Łokietka i jej znaczenie (405). – 12. Skutki koronacji (406). – 13. Pro
ces Polski z Zakonem (407). –14. Krzyżacy wobec Polski po r. 1320
(407). – 15. Plany nowego poselstwa do awinionu (408). – 16. Położe
nie Łokietka. Rozejm z r. 1324 (409). –17. Gedyminowe zamiary chrztu
Litwy (409). – 18. Przymierze Łokietka z Gedyminem (410). – 19. So
jusze krzyżackie (411). – 20. Polska wobec Rusi (411). – 21. Sprawa
brandenburska w r. 1323. Sytuacja polityczna Polski (411). – 22. Wojna
Łokietka z Brandenburgią i Krzyżakami (1326–1327) (412). – 23. Inter
wencja Jana Luksemburskiego. Zhołdowanie Śląska (413). – 24. Wy
prawa Jana na Żmudź i Polskę. Wojna w r. 1329 (414). – 25. Pokój
z Brandenburgią (1329) (415). – 26. Traktat landsberski (treść i ocena)
(416). – 27. Wojna polskokrzyżacka w r. 1330 (417). – 28. Liga anty
luksemburska (417). – 29. Przygotowania Łokietka do wojny czeskiej
(418) – 30 «Wielka wojna» w r. 1331 (418). – 31. Obrona Polski i bitwa
pod Płowcami (419). – 32. Wyprawa Jana Luksemburskiego na Polskę
(420) – 33. Wojna polskokrzyżacka z r. 1332 (33). – 34. Interwencja
papieska. Pokój z Zakonem (421). – 35. Stosunki wewnętrzne za pano
wania Łokietka (422). – 36. Dzielnice na Śląsku (423). – 37. Polityczne
położenie książąt śląskich (423). – 38. Wpływy polityczne Czech i Pol
ski na Śląsku przed r. 1327 (424). – 39. Zhołdowanie Śląska przez Cze
chy (425). – 40. Przyczyny odpadnięcia Śląska (426). – 41. Stosunek
Kujaw do Łokietka (426). – 42. Stosunek Mazowsza do Łokietka (427).
– 43. Charakterystyka Władysława Łokietka (428). – 44. Charakterysty
ka panowania Łokietka. Rzut oka w przyszłość (429).
Wybrane pozycje nowszej literatury uzupełniającej
do Dziejów Polski średniowiecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430
16
treść
Dzieje POLSKI Œredniowiecznej
OD roku 1333 do 1506
2
Dzieje Polski od r. 1333 do r. 1506
napisa³ Jan D¹browski
kazIMIERz wIElkI (1333–1370)
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437
Rozdział XII. likwidacja zatargów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
1. Wstąpienie Kazimierza na tron polski (441). – 2. Stan państwa (442).
– 3. Polska wobec sytuacji międzynarodowej (443). – 4. Przedłużenie
zawieszenia broni z Krzyżakami (444). – 5. Zbliżenie do Wittelsbachów
(445). – 6. Korzystna zmiana sytuacji zewnętrznej (446). – 7. Prelimi
naria pokoju z Czechami (446). – 8. Kongres w Wiszegradzie 1335 r.
(448). – 9. Śląsk i tytuł królewski (448). – 10. Wyrok w sprawie Pomo
rza i Kujaw (449). – 11. Ruś Halicka i sukcesja andegaweńska (450).
– 12. Rezultaty kongresu wiszegradzkiego (450). – 13. Program poli
tyki zewnętrznej początków panowania Kazimierza (451). – 14. Wy
konywanie umów (452). – 15. Pozyskanie Kurii papieskiej (453).
– 16. Interwencja czeska (453). – 17. Skarga przeciw Krzyżakom (454).
– 18. Zrzeczenie się Śląska w 1339 r. (455). – 19. Drugi proces przeciw
Krzyżakom 1339 r. (457). – 20. Wyrok warszawski i jego znaczenie
(458). – 21. Geneza sukcesji andegaweńskiej (459). – 22. Układ wisze
gradzki o sukcesję z r. 1339 i jego znaczenie (461). – 23. Sprawa ruska
przed r. 1340 (463). – 24. Pierwsze walki o Ruś (464). – 25. Polityczne
skutki walk o Ruś (464). – 26. Porozumienie z Luksemburgami (465).
– 27. Układ praski i małżeństwo heskie (465). – 28. Pośrednictwo luk
semburskie w sprawie pomorskiej (467). – 29. Odsunięcie się od Lu
ksemburgów. Sprawy śląskie (467). – 30. Ostatnie wysiłki w sprawie
Pomorza (468). – 31. Przygotowania do kompromisu z Zakonem (469).
– 32. Pokój kaliski 1343 r. (470). – 33. Znaczenie pokoju kaliskiego
(472). – 34. Charakterystyka zewnętrznej polityki Kazimierza w tym
okresie (472). – 35. Polityka Węgier i Czech wobec Polski 1333–1343
(474)
treść
17
Rozdział XIII. wzrost potęgi państwa polskiego . . . . . . . . . . . . . . 477
1. Następstwa pokoju kaliskiego (477). – 2. Litwa po śmierci Gedy
mina (477). – 3. Nowe walki o Ruś i ugoda z Lubartem 1345 r. (478).
– 4. Powody naprężenia stosunków z Czechami (478). – 5. Polska w
obozie cesarskim (479). – 6. Wojna z Czechami o Śląsk (480). – 7. Pol
ska wobec walki o tron cesarski (481). – 8. Pokój namysłowski 1348 r.
(483). – 9. Znaczenie pokoju namysłowskiego (484). – 10. Polska wo
bec Litwy i Rusi Halickiej w latach 1348/9 (485). – 11. Opanowanie
Rusi 1349 r. (486). – 12. Układ z Ludwikiem węgierskim o Ruś z r. 1350
(487). – 13. Walka z Litwą o Ruś 1350–1352 r. (487). – 14. Utrwalenie
się Polski na Rusi Halickiej (489). – 15. Stosunek Polski do Mazowsza
w związku ze sprawą ruską (490). – 16. Rokowania z Luksemburgami
o Śląsk i Mazowsze (492). – 17. Utwierdzenie sukcesji andegaweń
skiej. Ugoda obozowa 1351 r. (495). – 18. Pakt budziński 1355 r. (496).
– 19. Znaczenie przywileju budzińskiego (498). – 20. Próba koalicji
w sprawie wschodniej (499). – 21. Porozumienie z Karolem IV. Przy
mierze praskie 1356 r. (500). – 22. Próba chrystianizacji Litwy z opar
ciem o cesarza 1358 r. (501). – 23. Polityka Polski wobec Litwy i Zakonu
1357–1360 (502). – 24. Wyprawa mołdawska 1359 r. (503). – 25. Zatarg
węgiersko–austriacko–czeski i jego przyczyny (504). – 26. Rola Polski
w zatargu 1362/3 r. (505). – 27. Rezultaty polityki Kazimierza z lat
1343–1363 i ich następstwa (506). – 28. akcja w Kurii papieskiej (507).
– 29. Suplika z 20 kwietnia 1364 r. i jej znaczenie (509). – 30. Kon
gres krakowski 1364 r. (509). – 31. Ubezpieczenie Polski na północnym
zachodzie (510). – 32. Litwa w czasach Olgierda (512). – 33. Zdobycie
części Wołynia i ziem nadbużańskich (513). – 34. Stosunek do Krzyża
ków (514). – 35. Zwrot przeciw Luksemburgom (514). – 36. akcja Ka
zimierza Wielkiego w sprawie Marchii (515). – 37. Zatarg śląski (516).
– 38. adopcja Kazimierza szczecińskiego (518). – 39. Luksemburskie
projekty sukcesyjne i ich upadek (520). – 40. Czeskie przygotowania
wojenne (521). – 41. Śmierć Kazimierza Wielkiego (523). – 42. Testa
ment Kazimierza Wielkiego (523)
Rozdział XIV. Polska kazimierza wielkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525
1. Stan wewnętrzny (525). – 2. Dzielnice (525). – 3. Małopolska (526).
– 4. Wielkopolska (527). 5 – Dzielnica kujawska (527). – 6. Ruś pod pa
nowaniem Kazimierza Wielkiego (528). – 7. Mazowsze (530). – 8. Po
morze pod panowaniem Krzyżaków (531). – 9. Śląsk pod panowaniem
czeskim. Zdobycze Luksemburgów (533). – 10. Książęta śląscy i ich
dzielnice (534). – 11. Polskość i niemczyzna na Śląsku (536). – 12. Króle
stwo polskie (537). – 13. Tytuł królewski (538). – 14. Królestwo polskie
w opinii swoich i obcych (538). – 15. Program państwowo–polityczny
1
treść
króla (540). – 16. Władza królewska (542). – 17. Wiece (543). – 18.
Ustawodawstwo Kazimierza Wielkiego. Statuty (543). – 19. admini
stracja i sądownictwo (545). – 20. Organizacja wojska i obrony kraju
(546). – 21. Skarbowość. Dobra królewskie, cła, żupy (549). – 22. Mo
neta (551). – 23. Kościół i państwo polskie (551). – 24. Episkopat. arcy
biskup Jarosław ze Skotnik (552). – 25. Synod kaliski (553). – 26. Wy
kształcanie się stanów. Duchowieństwo (554). – 27. Szlachta i rycerstwo
(554). – 28. Polityka Kazimierza Wielkiego wobec rodów rycerskich
(555). – 29. Obóz królewski (556). – 30. Różnicowanie się obozu kró
lewskiego (558). – 31. Opozycja wielkopolska (559). – 32 Konfederacja
Maćka Borkowica (560). – 33. Miasta i handel (562). – 34. Polityka
handlowa i miejska Kazimierza Wielkiego (563). – 35. Charakter miast
i mieszczaństwa (564). – 36. Chłopi (565). – 37. Kolonizacja na prawie
niemieckim (566). – 38. Żydzi (567). – 39. Kultura umysłowa (568).
– 40. Założenie Uniwersytetu w Krakowie 1364 r. (569). – 41. Rozwój
sztuki. architektura, malarstwo i rzeźba (572). – 42. Charakterystyka
Kazimierza Wielkiego (573)
Rozdział XV. Czasy andegaweńskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 575
a. lUdwIk andEgawEńskI (1370–1382)
1. Objęcie rządów przez Ludwika (577). – 2. Wykonanie testamentu
Kazimierza Wielkiego (578). – 3. Koronacja Ludwika (579). – 4. Kró
lowa regentka (579). – 5. Stan kraju (580). – 6. Panowie krakowscy
(580). – 7. Charakterystyka Zawiszy z Kurozwęk (582). – 8. Polityka
Małopolan (582). – 9. Legitymiści (583). – 10. Opozycja wielkopol
ska (583). – 11. Pierwsze wystąpienie Władysława Białego (584). – 12.
Sprawa Janka z Czarnkowa (584). – 13. Próby pacyfikacji Wielkopol
ski (586). – 14. Sprawa sukcesji po Ludwiku (586). – 15. akcja sukce
syjna w Polsce. Sprawa restytucji (587). – 16. Polityka miejska (588).
– 17. Pierwszy zjazd w Koszycach (589). – 18. Zamach Władysława
Białego (590). – 19. Pakt koszycki (592). – 20. Wyjazd królowej Elżbie
ty i rządy starostów (593).– 21. Ponowny zamach Władysława Białego
(593). – 22. Powrót królowej Elżbiety (595). – 23. Ruś Czerwona do r.
1372 (593). – 24. Rządy Władysława opolskiego na Rusi (596). – 25.
Napad Litwinów w 1376 r. (597). – 26. Wyprawa polskowęgierska na
Ruś w r. 1377 (597). – 27. Ponowne złożenie rządów przez Elżbietę
(598). – 28. Nowa sytuacja w Wielkopolsce (599). – 29. Rządy Wła
dysława opolskiego w Polsce (600). – 30. Stanowisko Mazowsza wo
bec Polski (600). – 31. Zamiana Rusi na Dobrzyń i akcja mazowiecka
Opolczyka (601). – 32. Zamieszki na pograniczu pomorsko–branden
burskim (602). – 33. Układy o małżeństwa córek królewskich (603).
– 34. Ludwik i Polska wobec początków wielkiej schizmy (603). – 35.
treść
19
Trzeci zjazd w Koszycach i wyznaczenie Marii na tron polski (604).
– 36. Kwestia władzy w Polsce (605). – 37. Rządy Zawiszy z Kurozwęk
i czterech wielkorządców (605). – 38. Ugoda z klerem (606). – 39. Wal
ka z Bartoszem z Odolanowa (606). – 40. Obsada stolic biskupich (607).
– 41. Przybycie Zygmunta do Polski i śmierć Ludwika (607). – 42. Cha
rakterystyka Ludwika (608). – 43. Wpływ rządów Ludwika na rozwój
Polski (609)
B. BEzkRólEwIE (1382–1384)
44. Po śmierci Ludwika (610). – 45. Zabiegi Zygmunta Luksemburskie
go (611). – 46. Zjazdy w Radomsku i Wiślicy (611). – 47. Wojna domo
wa w Wielkopolsce (612). – 48. Pierwszy zjazd w Sieradzu i pacyfikacja
Wielkopolski (613). – 49. Drugi zjazd w Sieradzu (614). – 50. Usiłowa
ny zamach Ziemowita i ugoda koszycka (615). – 51. Wojna z Ziemo
witem (615). – 52. Zatarg z królową Elżbietą (618). – 53. Drugi zjazd
w Radomsku (619). – 54. Rokowania z Zygmuntem (620)
C. JadwIga (1384–1386)
55. Przybycie Jadwigi do Polski (620). – 56. Litwa po śmierci Olgierda
(621). – 57. Witold i Jagiełło (622). 58. Powody unii (623). – 59. Po
selstwo Jadwigi i układ w Krewie (625). – 60. Przybycie Wilhelma au
striackiego do Krakowa (627). – 61. akt wołkowyski (627). – 62. Przy
bycie Jagiełły do Polski. Chrzest, ślub z Jadwigą i koronacja (628)
V. OKRES JAGIELLOñSKI
władysław JagIEłło (1386–1434)
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 633
Rozdział XVI. Rządy Jadwigi i Jagiełły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 637
1. Władza Jadwigi i Jagiełły (637). – 2. Rada królewska i jej znaczenie
(638). – 3. Chrzest Litwy (639). – 4. Nowa organizacja Litwy i stosu
nek jej do Polski (639). – 5. Odzyskanie Rusi Czerwonej i zhołdowanie
Mołdawii (640). – 6. Porozumienie z Mazowszem (641). – 7. Pierwsze
rezultaty związku Polski z Litwą (642). – 8. Europa wobec chrztu Litwy
20
treść
(642). – 9. Zakon wobec Polski i Litwy (643). – 10. akcja dyplomatycz
na Zakonu (644). – 11. Zdrada Witolda (645). – 12. Wojna z Zakonem
1390–1392 r. (646). – 13. Ugoda z Witoldem w Ostrowie (647). – 14. Za
staw Dobrzynia i plany Opolczyka (648). – 15. Porozumienie z Cze
chami i Węgrami (648). – 16. Sprawa inflancka (650). – 17. Wyprawa
przeciw Opolczykowi i układy Jadwigi z Zakonem (651). – 18. Pokój
Witolda z Zakonem w 1398 r. (652). – 19. Wschodnia polityka Witolda
(653). – 20. Polska wobec polityki Witolda. Stosunek wzajemny Jagieł
ły i Jadwigi (654). – 21. Bitwa nad Worsklą 1399 r. (656). – 22. Śmierć
Jadwigi. Charakterystyka królowej (656). – 23. Odnowienie Uniwer
sytetu krakowskiego (657). – 24. Utrwalenie rządów Jagiełły (658).
– 25. Unia Litwy z Polską (658). – 26. Unia wileńskoradomska 1401 r.
(659). – 27. Rezultaty unii wileńskoradomskiej (660)
Rozdział XVII. Czasy walk z zakonem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 663
1. Tendencje polityki polskiej i litewskiej (663). – 2. Różnice między
Zakonem a Witoldem. Pierwsze powstanie na Żmudzi (663). – 3. Woj
na Zakonu z Litwą 1401–1403 (664). – 4. Rokowania polskolitewskie
z Zakonem (665). – 5. Pokój raciąski 1404 r. (666). – 6. Sprawa podol
ska. Witold na Wschodzie (667). – 7. Wojna Witolda z Moskwą (668).
– 8. Sprawa Nowej Marchii i Drezdenka (669). – 9. Zwrot w polityce
Zakonu (670). – 10. Wzajemny stosunek Polski i Litwy przed wielką
wojną (671). – 11. Drugie powstanie na Żmudzi (672). – 12. Wybuch
wielkiej wojny polskokrzyżackiej 1409/1411 r. (673). – 13. Zewnętrzne
położenie Polski i Zakonu (674). – 14. Mazowsze wobec Polski i Zako
nu (676). – 15. Śląsk a Polska (677). – 16. Wyrok Wacława czeskiego
i akcja Zygmunta węgierskiego (677). – 17. Wyprawa przeciw Krzy
żakom 1410 r. (679). – 18. Bitwa pod Grunwaldem, 15 lipca 1410 r.
(680). – 19. Opanowanie i utrata Pomorza (681). – 20. Pokój toruński
(683). – 21. Układy z Zygmuntem Luksemburskim, pokój lubowelski
i zastaw Spisza 1412 r. (684). – 22. Nowe zatargi z Zakonem i misja
Makraya (686). – 23. Wzrost wpływów Witolda (687). – 24. Unia ho
rodelska 1413 r. (688). – 25. Chrystianizacja i zorganizowanie Żmudzi
(691). – 26. Wojna głodowa 1414 r. (692). – 27. Sobór w Konstancji.
Stosunek Polski do rozłamu w Kościele (693). – 28. Polacy na sobo
rze (694). – 29. Spór polskokrzyżacki przed soborem. Traktaty Pawła
Włodkowica (695). – 30. Wyniki soboru w Konstancji w stosunku do
Polski (696). – 31. Rokowania z Krzyżakami. Wyrok wrocławski Zyg
munta Luksemburskiego (698). – 32. Przenikanie husytyzmu do Pol
ski. Statuty Mikołaja Trąby (699). – 33. Zjazd łęczycki. akcja przeciw
kanclerzowi (701). – 34. Korona czeska. Stanowisko Witolda (702).
– 35. Zjazd lubelski. Rokowania z Zygmuntem (703). – 36. Czwarte
małżeństwo Jagiełły. Zwycięstwo polityki Witolda (704). – 37. Wypra
treść
21
wa Zygmunta Korybutowica do Czech 1422 r. (705). – 38. Przymierze
z Brandenburgią i zerwanie z Zakonem (705). – 39. Wojna gołubska i
pokój melneński 1422 r. (707)
Rozdział XVIII. wzrost wpływów możnowładztwa . . . . . . . . . . . 709
1. Przełom w polityce polskiej. Upadek przewagi Witolda (709). –
2. Zjazd w Kieżmarku 1423 r. Ugoda z Zygmuntem Luksemburskim
(711).– 3. Możnowładcy małopolscy i ich program (711). – 4. Zwrot an
tyhusycki w Polsce. Edykt wieluński 1424 r. (713). – 5. Walka o przywi
leje (714). – 6. Sprawa następstwa po Jagielle (715). – 7. Walka o przy
wilej brzeski (716). – 8. Zatarg z książętami mazowieckimi (718). –
9. Polityka Witolda po r. 1423 (719). – 10. akcja Witolda na Wschodzie
(719). – 11. Plany Zygmunta Luksemburskiego (720). – 12. Zjazd łucki
1429 r. Sprawa korony litewskiej (720). – 13. Przywilej jedlneński 1430
r. (722). – 14. Śmierć Witolda. Jego charakterystyka (723). – 15. Świ
drygiełło wielkim księciem. Zatarg polsko–litewski (724). – 16. Bunt
Świdrygiełly. Wojna z Krzyżakami (725). – 17. Strącenie Świdrygiełly
na rzecz Zygmunta Kiejstutowica (726). – 18. Unia grodzieńska 1432 r.
Sprawa równouprawnienia schizmatyków na Litwie (727). – 19. Przy
gotowania w Koronie (729). – 20. Śląsk a husytyzm. Wzrost wpływów
polskich na Śląsku (729). – 21. Wyprawa przeciw Krzyżakom i rozejm
łęczycki 1433 r. (730). – 22. Polska wobec soboru bazylejskiego (731).
– 23. Charakterystyka Władysława Jagiełły. Król i naród (732)
Rozdział XIX. Rządy możnowładztwa za panowania
władysława III (1434–1444) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 735
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 735
1. Walka o władzę w czasie małoletności króla (736). – 2. Opozycja
i jej geneza (736). – 3. Koronacja Władysława III (738). – 4. Pokonanie
Świdrygiełly i pokój brzeski (740). – 5. Program porozumienia z Zyg
muntem Luksemburskim (742). – 6. Rokowania o małżeństwo Wła
dysława III. Sprawa mołdawska. Wpływy polskie na Węgrzech (743).
– 7. Wzrost wpływów opozycji. Husytyzm w Polsce (744). – 8. Różnice
w stronnictwie rządzącym (746). – 9. Przyjęcie korony czeskiej dla Ka
zimierza Jagiellończyka (746). – 10. Konfederacja korczyńska (747).
– 11. Wyprawa do Czech (748). – 12. Wyprawa śląska Władysława III.
Śląsk a Polska (748). – 13. Likwidacja zatargu z albrechtem. Pełnolet
ność króla (749). – 14. Konfederacja Spytka z Melsztyna. Zwycięstwo
Oleśnickiego w polityce wewnętrznej i zewnętrznej (751). – 15. Polska
wobec walki soboru z Eugeniuszem IV. Program Oleśnickiego (752).
– 16. Władysław III na tronie węgierskim (753). – 17. Śmierć Zygmunta
22
treść
Kiejstutowica i wyniesienie Kazimierza Jagiellończyka na Litwie (755).
– 18. Władysław III w walce z Habsburgami (756). – 19. Pośrednictwo
papieskie i ugoda z Habsburgami (757). – 20. Pierwsza wyprawa prze
ciw Turkom 1443 r. (759). – 21. Polska w czasie nieobecności króla
(760). – 22. Zatargi polskośląskie. Kupno Siewierza (761). – 23. Litwa
i jej spór z Mazowszem (761). – 24. Stosunek do soboru i Eugeniusza
IV (762). – 25. Wezwanie króla do powrotu z Węgier (763). – 26. Pokój
w Szegedynie (764). – 27. Druga wyprawa turecka. Bitwa pod Warną
1444 r. (764). – 28. Charakterystyka Władysława III (766)
kazIMIERz JagIEllońCzyk (1447–1492)
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 769
Rozdział XX. złamanie przewagi możnowładztwa
i odzyskanie ujść wisły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 771
1. Bezkrólewie. Zjazd sieradzki (771). – 2. Rokowania z Kazimierzem
(772). – 3. Zjazd brzeskoparczewski (774). – 4. Stosunki wewnętrzne
na Litwie i przywilej wileński 1447 r. (775). – 5. Koronacja Kazimierza.
Sprawa ziem spornych i potwierdzenia przywilejów (776). – 6. Uzna
nie Mikołaja V przez Kazimierza. Stanowisko Oleśnickiego (777).
– 7. Zaostrzenie sporu o Wołyń i Podole (778). – 8. Walka Oleśnickiego
o pierwszeństwo w Kościele i polityce (779). – 9. Przygaśnięcie sporu
o Wołyń i Podole (780). – 10. Przegrana opozycji małopolskiej (782).
– 11. Śmierć Zbigniewa Oleśnickiego. Jego charakterystyka (782). –
12. Polityka zagraniczna Kazimierza Jagiellończyka. Zawieszenie walki
z Moskwą (783). – 13. Sprawa mołdawska. Stosunek do Węgier (784).
– 14. Stosunek Polski do Śląska. Nabycie Oświęcimia i Zatora (785).
– 15. Stosunek Polski do Zakonu po pokoju brzeskim (786). – 16. Po
wstanie pruskie. Wojna trzynastoletnia z Zakonem (787). – 17. Król
i społeczeństwo polskie wobec wojny z Zakonem (788). – 18. Pierwsze
działania wojenne i przywileje nieszawskie 1454 r. (789). – 19. Wojna
pruska od bitwy chojnickiej do wzięcia Malborka (791). – 20. Walka
o wzmocnienie władzy królewskiej (792). – 21. Stanowisko Litwy wo
bec wojny pruskiej. Wcielenie ziemi bełskiej i części Mazowsza do Pol
ski (795). – 22. Próby pośrednictwa między Polską a Zakonem. Zjazd
w Głogowie (796). – 23. – Ostatnie lata wojny pruskiej (798). 24. Pokój
toruński 1466 r. Odzyskanie ujść Wisły (799). – 25. Wyniki pierwszego
okresu rządów Kazimierza Jagiellończyka 1447–1466 (801)
treść
23
Rozdział XXI. Rozwój dynastycznej polityki Jagiellonów . . . . . 803
1. Podstawy polityki dynastycznej Kazimierza Jagiellończyka wobec
Czech i Węgier (803). – 2. Paweł II i sprawa czeska. Sytuacja na Ślą
sku (804). – 3. Stanowisko Kazimierza Jagiellończyka wobec sprawy
czeskiej (805). – 4. Bezowocne pośrednictwo polskie w Czechach
(806). – 5. Rokowania z Maciejem Korwinem (807). – 6. Władysław
Jagiellończyk następcą Jerzego (808). – 7. Starania w Kurii papieskiej
(809). – 8. Władysław Jagiellończyk na tronie czeskim 1471 r. (809).
– 9. Wojna z Maciejem Korwinem. Wyprawa królewicza Kazimierza
na Węgry (810). – 10. Rokowania z Maciejem i pośrednictwo papieskie
(812). – 11. Zatarg warmiński (813). – 12. Walki na pograniczu polsko
węgierskim. Rozejm z Maciejem (814). – 13. Przymierze z cesarzem
(815). – 14. Wyprawa na Śląsk 1474 r. (816). – 15. Schyłek wojny cze
skiej. Zawikłania pruskie (817). – 16. Koniec walk o Czechy. Zjazd
w Ołomuńcu 1479 r. (818). – 17. Wyniki walk o Czechy i Węgry (819).
– 18. Wzrost potęgi Moskwy (820). – 19. Projekty wojny z Moskwą
(821). – 20. Spisek kniaziów ruskich 1481 r. (821). – 21. Polityka Ka
zimierza Jagiellończyka wobec Moskwy w ostatnich latach rządów
(822). – 22. Postępy Turków nad Morzem Czarnym (822). – 23. Hołd
Stefana. Walki z Tatarami (823). – 24. Plany dynastyczne Kazimierza.
Drugi zatarg o Warmię (824). – 25. Walka o koronę węgierską między
Władysławem czeskim a Janem Olbrachtem (825). – 26. Charaktery
styka Kazimierza Jagiellończyka (826). – 27. Zmiany społeczne i go
spodarcze w Polsce XV wieku (827). – 28. Zmiany w ustroju rolnym
(828). – 29. Miasta i handel (829). – 30. Stosunki finansowe i docho
dy państwa (830). – 31. Wojsko (831). – 32. Stan kultury umysłowej
(832). – 33. Uniwersytet jagielloński (833). – 34. Jan Długosz (834).
– 35. Nowe prądy. Jan Ostroróg (835). – 36. Początki humanizmu. Grze
gorz z Sanoka i Kallimach (837)
Jan olBRaChT (1492–1501) alEksandER (1501–1506)
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 839
Rozdział XXII. zwycięstwo demokracji szlacheckiej . . . . . . . . . . 841
1. Wybór aleksandra i Jana Olbrachta (841). – 2. Program Jana Olbra
chta w sprawie tureckiej (842). – 3. Zjazd Jagiellonów w Lewoczy 1494
r. (842). – 4. Sprawy pruskie. Przyłączenie Płocka do Korony 1495 r.
(844). – 5. Sejm i sejmiki (844). – 6. Sejm piotrkowski 1496. Naruszenie
równowagi stanów (846). – 7. Rokowania z Litwą. Sprawa zaopatrzenia
Zygmunta i wyprawy tureckiej (848). – 8. Wyprawa turecka 1497 r.
(848). – 9. Najazdy Turków i Tatarów (851). – 10. Rządy aleksandra
24
treść
na Litwie. Tzw. unia wileńska 1499 r. (851). – 11. Pokój z Turkami
(853). – 12. Zatarg z Krzyżakami i śmierć króla (854). – 13. Charak
terystyka Jana Olbrachta (855). – 14. Wybór aleksandra na tron polski
i tzw. unia mielnicka (855). – 15. Przywilej mielnicki i rządy senatu
(856). – 16. Wojna litewskomoskiewska (857). – 17. Projekty dyna
styczne i zerwanie unii mielnickiej (858). – 18. Upadek rządów senatu
(860). – 19. Konstytucja «Nihil novi» 1505 r. Zwycięstwo parlamenta
ryzmu i demokracji szlacheckiej (861). – 20. Śmierć aleksandra. Jego
charakterystyka (863)
Indeks osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 865
Indeks nazw geograficznych i etnicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 891
Od Wydawców
Trafia do rąk Państwa dzieło szczególne. Bez wątpienia należy
ono do najbardziej klasycznych pozycji polskiej historiografii. „Dzie
je Polski średniowiecznej”, opublikowane w Krakowie w roku 1926
i ochrzczone przez studentów pieszczotliwym mianem „trojaczków”,
przez kilkadziesiąt lat służyły młodym pokoleniom za jedno z podsta
wowych źródeł wiedzy o początkach polskiej państwowości. Chociaż
współczesne badania nad polskim średniowieczem są daleko bardziej
zaawansowane niż w latach dwudziestych, to jednak krakowskie „tro
jaczki” w sposób znakomity spełniają nadal funkcję nowoczesnej syn
tezy historycznej, niepoddającej się łatwo erozji czasu. Być może dzie
je się tak dlatego, że jest to dzieło w pełni oryginalne, oparte wprost na
źródłach, nie zaś na znanej autorom literaturze przedmiotu. Chcieliby
śmy w tym miejscu złożyć gorące podziękowania Profesorowi Jerzemu
Wyrozumskiemu, który zechciał podjąć trud naukowego opracowania,
koniecznego z punktu widzenia współczesnej wiedzy o polskim śred
niowieczu. Daje nam to głębokie przekonanie, że trzymacie Państwo
w ręku dzieło spełniające wymogi, jakie obecnie stawia się przed tego
rodzaju wznowieniami.
Bezpośrednim powodem ponownej publikacji „Dziejów Polski śred
niowiecznej” jest fakt praktycznej niedostępności tej fundamentalnej,
nie tylko dla historyków, pozycji. Niewielki nakład przedwojennego
wydania został niemal „zaczytany” przez kolejne pokolenia uczniów,
studentów, nauczycieli i tzw. normalnych miłośników wiedzy o naj
dawniejszych wiekach Polski. Wydawało nam się, że w sytuacji, kiedy
tylko kilkanaście bibliotek w Polsce dysponuje egzemplarzami pierwo
druku, nie tylko warto, ale i trzeba nasze krakowskie „trojaczki” przy
wrócić współczesności. Wszak bez wątpienia przetrwały próbę czasu.
Jako wydawcy czujemy satysfakcję, że to nam dane jest wznowić
książkę, która tak znakomicie służyła przez dziesięciolecia i która –
mamy nadzieję – nadal świadczyć będzie dobrze o dorobku krakow
skiej szkoły historycznej.
Andrzej Nowakowski
Przedmowa
Dzieje Polski średniowiecznej Romana Grodeckiego, Stanisława
Zachorowskiego i Jana Dąbrowskiego zostają wznowione po blisko
70 latach od daty ich ukazania się. Minęła cala epoka nacechowana
zarówno twórczym wysiłkiem na wielu polach, jak też działaniami
godzącymi w naszą polską tradycję i w naszą narodową świadomość.
Okupacja hitlerowska niszczyła ludzką i materialną substancję naszej
nauki i kultury, a Polska Ludowa, szczególnie w latach sprzed paź
dziernikowego przełomu, nachalną ideologią łamała jej ducha. I jed
no, i drugie pokazało się bezskuteczne. Dobrze ukorzeniona i mająca
silną naukową podbudowę polska tradycja nie poddawała się ani prze
mocy, ani ideologicznym manipulacjom. Nie skutkowało zalecanie
studentom w pierwszych latach „budowy socjalizmu” Dziejów Polski
w zarysie Michała Bobrzyńskiego, które w swojej pesymistycznej wi
zji polskiego procesu dziejowego mogły kryć jakiś zarodek siły zohy
dzającej narodową przeszłość. Nie odniosła żadnego sukcesu synteza
dziejów Polski opracowana przez historyków radzieckich (1954), nie
pomogły rodzime próby nasycania ideologią obrazu naszej przeszło
ści. Płaszczyzną odniesienia pozostały dla młodzieży studiującej i dla
tych, którzy się historią interesowali, akademickie podręczniki po
wstałe w dwudziestoleciu międzywojennym. Do nich należały przede
wszystkim wznawiane właśnie krakowskie „trojaczki”. Ich nieliczne
egzemplarze, znajdujące się w bibliotekach, były szybko zaczytywane
2
jerzy wyrozumski
i stawały się coraz mniej dostępne. Do dziś są przez studentów poszu
kiwane, choć nie brak innych opracowań.
Dzieje Polski średniowiecznej były bardzo istotnym elementem
budowy nauki w Polsce Odrodzonej, budowy świadomości Polaków
w oparciu o rzetelne badania, wolne od nacisków ideologicznych
i zgodne z sumieniem poszczególnych badaczy. Taką ideę wcielała już
przed pierwszą wojną światową akademia Umiejętności, podejmując
wydanie Encyklopedii polskiej. W 19 działach zamierzano przedstawić
całość kultury polskiej w formie gruntownych syntetycznych opraco
wań. Pierwsze tomy tego wielkiego zamierzenia ukazały się w 1912 r.,
natomiast w r. 1920 została ogłoszona Historia polityczna Polski. Wieki
średnie – jako część pierwsza piątego tomu Encyklopedii. W przedsię
wzięciu uczestniczyło sześciu autorów: Stanisław Zakrzewski, Stani
sław Zachorowski, Oskar Halecki, Jan Dąbrowski, Stanisław Smolka
i Fryderyk Papée. Z tego samego ideowego posiewu powstały krakow
skie „trojaczki”, adresowane już z całą pewnością do młodzieży studiu
jącej, choć nigdzie tego wyraźnie nie powiedziano. Łączy je z tamtym
przedsięwzięciem nie tylko środowisko, w którym akademia Umiejęt
ności (od r. 1919 Polska akademia Umiejętności) i Uniwersytet Jagiel
loński silnie ze sobą współdziałały, ale wprost nazwiska autorów. Dwaj
spośród trzech, spod których pióra wyszły „trojaczki”, uczestniczyli
w opracowaniu tomu V–l Encyklopedii polskiej.
Nowym autorem Dziejów Polski średniowiecznej był Roman Gro
decki. Tekst Stanisława Zachorowskiego został w całości i bez zmian
przejęty z Encyklopedii. autor bowiem zmarł w r. 1918 i już PaU dru
kowała jego tekst pośmiertnie. W „trojaczkach” współautorzy opa
trzyli go jedynie tu i ówdzie przypisami, aktualizującymi stan wiedzy
o przedmiocie. Jan Dąbrowski, który był autorem II tomu „trojaczków”,
przejął cały swój tekst z Encyklopedii; dotyczył on czasów andegaweń
skich. Rozwinął tylko trochę ustępy wprowadzające w zagadnienie unii
Polski z Litwą. Całkowicie nowym i oryginalnym jego opracowaniem
są czasy jagiellońskie (1386–1506).
Dzieje Polski średniowiecznej, od dawna nazywane przez studentów
„trojaczkami”, zostały napisane przez autorów młodych. Roman Grode
cki miał w chwili ich ukazania się lat 37, Stanisław Zachorowski zmarł
w wieku lat 33, a Jan Dąbrowski liczył lat 36. Grodecki i Dąbrowski
byli mocno zaangażowani w ruchu niepodległościowym. Wszyscy trzej
wnieśli świeżość spojrzenia na dzieje Polski i dążność do zrozumienia
przedmowa
29
zawiłego splotu czynników subiektywnych i obiektywnych, które te
dzieje kształtowały. Ta postawa badawcza udziela się także czytelniko
wi i pozwala mu te dzieje i poznać, i zrozumieć.
ambicją autorów było przedstawić dzieje polskiego średniowiecza
według aktualnego stanu wiedzy; stąd pewna aktualizacja tekstu Stani
sława Zachorowskiego (sprzed 1918 r.). U każdego widoczne jest silne
znamię badań źródłowych własnych lub przynajmniej weryfikowania
poglądów przejmowanych od innych autorów. Trzej wybitni przedsta
wiciele polskiej historiografii dali więc dzieło oryginalne, wewnętrznie
spójne, mimo nieuniknionych różnic ujęcia, niezwykle bogate w treść,
choć druga połowa XV i początek XVI w. zostały w nim opracowane
bardziej skrótowo niż stulecia poprzednie.
„Trojaczki” są w zasadzie polityczną historią polskiego średniowie
cza, a w każdym razie historia polityczna zdecydowanie w nich prze
waża. Wszyscy jednak autorzy poświęcili po parę ustępów problema
tyce gospodarczospołecznej, ustrojowej i kulturalnej. Nie jest to za
pewne wystarczające w ramach kursu średniowiecznej Polski w świetle
dzisiejszych potrzeb adepta historii. Trzeba jednak podkreślić wysoką
kompetencję wszystkich trzech autorów także w tym zakresie. Roman
Grodecki był bowiem profesorem historii gospodarczej i społecznej.
Stanisław Zachorowski, jako prawnik, specjalizował się w zakresie
ustroju i ustawodawstwa Kościoła w Polsce i miał być następcą Bo
lesława Ulanowskiego na katedrze prawa kanonicznego. Wreszcie Jan
Dąbrowski miał zawsze duże zrozumienie dla problematyki dziejów
wewnętrznych Polski i chętnie poświęcał im uwagę.
Dokonując dziś reedycji dzieła trzech krakowskich historyków
sprzed blisko 70 lat, mamy na uwadze to, że jest ono wciąż przez stu
dentów poszukiwane, a zatem potrzebne. Będzie nadal dostarczać bo
gatej informacji o średniowieczu polskim, a w każdym razie stanie się
na pewno źródłem inspiracji intelektualnej. Swoim bogactwem zachęci
do pogłębienia studiów poprzez nowszą literaturę. Jego niedostępność
tworzy istotną lukę w spojrzeniu na dorobek polskiej historiografii
u progu naszej niepodległości.
Mając na uwadze to, że „trojaczki” należą do klasyki naszej pod
ręcznikowej literatury historycznej, nie ingerowano w tekst, nawet tam,
gdzie dziś mamy na pewne sprawy inne niż autorzy poglądy. Postą
piono podobnie, jak niegdyś przy pośmiertnej edycji w „trojaczkach”
tekstu Stanisława Zachorowskiego, a mianowicie opatrzono go tu i ów
30
jerzy wyrozumski
dzie przypisami. W obecnej reedycji Czytelnik znajdzie również sze
reg przypisów; dla odróżnienia opatrzono je gwiazdką. Dotyczą one co
prawda na pewno tylko części tych spraw, które po blisko siedemdzie
sięciu latach wymagały zasygnalizowania jako inaczej dziś postrzega
ne. Nie chodziło bowiem o skomentowanie całej bogatej treści dzieła,
bo to byłoby niemożliwe i pewnie niecelowe.
Poprawiono w paru miejscach ewidentne błędy, prawdopodobnie
drukarskie, takie jak „stolica” zamiast „okolica” czy „przeciwnika”
zamiast „poprzednika”. Takie błędy zdarzały się nieraz, gdy zecerzy
robili skład z rękopisu, a nie z maszynopisu. Korekta też nie mogła
wszystkiego wychwycić. Korzystając z egzemplarza „trojaczków” Ro
mana Grodeckiego, mogłem w paru miejscach uwzględnić poprawki
dokonane jego własną ręką. Tego rodzaju korektur nie uwzględniałem
oczywiście w przypisach.
W całym tekście książki dokonano natomiast modernizacji pisow
ni według obowiązujących dziś zasad. Jest to wymóg edytorski doty
czący tekstów nowożytnych. Nie ingerowano w styl, mimo iż ręka re
daktorska mogła niejedną myśl uczynić czytelniejszą. Pozostały więc
pewne powtórzenia, na które my dziś jesteśmy wyczuleni bardziej niż
dawni autorzy. Pozostawiono też archaiczny niekiedy szyk zdań, bo
on jest jednak cechą poszczególnych autorów. Tu i ówdzie poprawio
no interpunkcję, ale tylko o tyle, o ile usuwa ona pewną niejasność
myśli.
Osobną sprawą są nazwy miejscowe na obszarach, które odpad
ły od państwa polskiego w okresie piastowskim, a po drugiej wojnie
światowej powróciły do macierzy. Nazwy te miały bądź brzmienie
niemieckie, bądź w wersji spolszczonej w niektórych wypadkach od
biegały od nazw dzisiejszych. Starano się tę sprawę uporządkować
w ten sposób, że albo przywracano pierwotne nazwy polskie w przy
jętym dziś brzmieniu, albo tam, gdzie nazw polskich dawniej nie było,
przytaczano nazwę niemiecką, a w nawiasie podawano jej dzisiejszy
odpowiednik polski.
Pozostawiono bez zmian w poszczególnych partiach książki omó
wienia bibliograficzne, bo one informują Czytelnika o jej bazie erudy
cyjnej. Wszelkie uzupełnianie tych omówień byłoby także niedopusz
czalną i wręcz mylącą ingerencją. Do nowszej literatury odsyłano za
zwyczaj w przypisach do tekstu, a nadto na końcu I tomu zamieszczono
złożoną z kilkudziesięciu nowszych pozycji książkowych bibliografię,
przedmowa
31
która może posłużyć bardziej wnikliwemu Czytelnikowi jako wska
zówka do dalszych studiów. Nie jest to w żadnym wypadku bibliografia
wyczerpująca.
Niech ta reedycja, służąc dzisiejszemu Czytelnikowi, będzie zara
zem hołdem dla trójki świetnych badaczy polskiego średniowiecza.
Jerzy Wyrozumski
Wstęp
Ujęcie dziejów Polski w wiekach średnich, jako zwartej całości, ma
wystarczające uzasadnienie w stosowanym zazwyczaj podziale dzie
jów powszechnych, w obrębie których pod koniec XV wieku dostrze
gamy wieloraki przełom w stosunkach; symbolem tego przełomu jest
rok 1492 i fakt odkrycia ameryki, – w dziejach Polski przesuwa się
zwykle tę datę do roku 1506. Jeśli się jednak rozpatruje dzieje Polski
same dla siebie, to choć r. 1492, względnie 1506, zatrzymuje pełne zna
czenie daty rozgraniczającej, przecież chętniej używamy podziału na
epokę piastowską, następnie zaś jagiellońską, która przeciąga się daleko
poza koniec wieków średnich i wkracza głęboko w czasy nowożytne.
W niniejszym opracowaniu, jakkolwiek przyjęto ramy chronologiczne
średniowiecza, to jednak uczyniono to bez zamiaru odmawiania uzasad
nienia podziałowi na epokę Piastów i Jagiellonów, a owszem z pełnym
uznaniem dla racjonalności tego właśnie podziału.
Okres piastowski jest niewątpliwie zwartą całością w obrębie na
szych d z i e j ó w p o l i t y c z n y c h; jeśliby chodziło o uchwycenie
zasadniczych cech, wyróżniających go od okresu następnego i charakte
ryzujących jako odrębną całość, to należałoby się ich dopatrywać w e t
n o g r a f i c z n o n a r o d o w y m charakterze państwa Piastów, podczas
gdy następnie, wskutek unii z Litwą, olbrzymie obszary litewskoruskie
z takąż dwunarodową ludnością wpłynęły na przekształcenie jednolite
go dotąd etnograficznie charakteru królestwa polskiego, a wzmógłszy w
gwałtowny sposób jego potęgę militarną i gospodarczą, zapewniły Pol
sce jagiellońskiej pod względem politycznym m o c a r s t w o w e stano
wisko w Europie, zaś bezwzględną przewagę w Europie wschodniej.
Zaranie dziejów zastaje już właściwie całą Polskę etnograficzną zjed
noczoną pod pierwszą narodową dynastią. Cały ogrom pracy nad tym
zjednoczeniem wykonany został w okresie wcześniejszym przez książąt,
34
jan dąbrowski, roman grodecki
po których nagie tylko zostały imiona. Pierwsi historyczni władcy Pol
ski umacniają tylko odziedziczoną po przodkach całość w ustawicznej
walce z zagrażającymi niepodległości narodowej sąsiadami. Jeśli dobę
piastowską podzielimy na mniejsze okresy, to o k r e s b o l e s ł a w o w
s k i (do r. 1138) istotnie odcina się silnie od następnego. Gdy bowiem
w rozbiciu dzielnicowym, jakie było następstwem statutu państwowego
z r. 1138, na pierwszy plan wysunęło się wewnętrzne zadanie utrzy
mania wspólności i jedności drobnych i coraz drobniejszych księstw,
przy czym dynastia i Kościół odegrały ważną rolę czynników jedno
czących, to w okresie bolesławowskim okazuje Polska jeszcze dużo
zdolności do ekspansji, usiłując, po części skutecznie, przyłączyć do
państwa oporniejsze dotąd wobec hasła unifikacji narodowej terytoria
plemienne, jak Pomorze, lub przygarnąć krainy kresowe o ludności mie
szanej wskutek zbiegającego się z dwóch stron osadnictwa (tzw. Grody
Czerwieńskie), i w ten sposób ostatecznie skonsolidować państwo w jak
najszerszych, najprzestronniejszych granicach etnograficznych. Okres
rozbicia politycznego, zwany też dzielnicowym, ma w pierwszej swej
połowie (do r. 1194 względnie 1211) pewien ośrodek koncentracyjny
w postaci zasady senioratu i związanej z nim zwierzchności politycznej
nad całą Polską; około niego obracają się dążenia wszystkich – tak po
zytywne, celem podtrzymania tej zasady, jak i negatywne, pragnące ją
obalić czy zmienić. Druga połowa tego okresu, pozbawiona takiej osi,
jest okresem najsilniejszego rozbicia, wśród którego jednak wytwarzają
się nowe podstawy odrodzenia politycznego. Dokonywa się ono pod
postacią k r ó l e s t w a; jakkolwiek próby jego wskrzeszenia datują już
ze schyłku XIII w., to jednak dokonane ono zostało właściwie – jeśli się
weźmie pod uwagę i stosunek do świata zewnętrznego, i ogrom pracy
nad zjednoczeniem wewnętrznym – przez Łokietka i Kazimierza Wiel
kiego, których rządy królewskie stanowią łącznie ostatnią część okresu
piastowskiego.
Zaproszeni przez Krakowską Spółkę Wydawniczą do napisania dzie
jów Polski w wiekach średnich, postanowiliśmy włączyć do naszego
opracowania w. XIII i panowanie Władysława Łokietka w ujęciu do
konanym przez nieodżałowanej pamięci naszego przyjaciela i kolegę
Stanisława Zachorowskiego, a ogłoszonym w wyczerpanej obecnie Hi-
storii politycznej Polski (Polska akademia Umiejętności r. 1919), które
pod każdym względem odpowiadało założeniom, jakie wytknęliśmy so
bie w naszej pracy. Za zgodą więc Rodziny śp. Zmarłego oraz Zarządu
Polskiej akademii Umiejętności przedrukowane ono zostało w całości
wstęp
35
w tomie pierwszym. Drobne poprawki w bibliografii tego opracowania,
pochodzące od nas, ujęte zostały dla odróżnienia w klamry; uwagi na
sze, dotyczące tekstu, zostały umieszczone w przypiskach.
Staraniem naszym było przedstawić dzieje Polski w wiekach śred
nich wedle dzisiejszego stanu nauki; w wielu jednak punktach uzupeł
niać je musieliśmy badaniami własnymi, które w szczupłych ramach
zarysu, podanego bez aparatu naukowego, nie zawsze można było na
leżycie rozwinąć. Z konieczności główny nacisk paść musiał na stronę
polityczną dziejów, acz staraliśmy się skreślić, chociażby w skromnych
zarysach, także ewolucję gospodarczą i kulturalną średniowiecznej Pol
ski, poświęcając jej bądź to odpowiednie ustępy w ciągu opowiadania,
bądź nawet osobne rozdziały.
W wykazach literatury podawaliśmy tylko rzeczy najważniejsze, po
trzebne dla zorientowania czytelnika, nie kusząc się o zestawienie kom
pletnej bibliografii, wprowadzającej w studia specjalne.
Kraków, w maju 1926 r.
Jan Dąbrowski, Roman Grodecki
Dzieje Polski do roku 1194
NapiSa£
ROMaN GRODECKi
Literatura przedmiotu
W poniższym wykazie podaję jedynie najważniejsze prace i studia,
w których czytelnik może znaleźć dokładniejsze, źródłowe uzasadnienie
zapatrywań, przyjętych w niniejszym opracowaniu, albo też zapozna się
z poglądami odmiennymi, które uznałem za właściwe odrzucić po dokład
nej kontroli źródłowej. Wykaz ogranicza się do prac przeważnie najnow
szych w tym sensie, że mimo niejednokrotnie dość dawnej daty wydania są
one ostatnim głosem
Pobierz darmowy fragment (pdf)