Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00155 006720 14287646 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Edukacja europejska od wielokulturowości do międzykulturowości - ebook/pdf
Edukacja europejska od wielokulturowości do międzykulturowości - ebook/pdf
Autor: Liczba stron:
Wydawca: Impuls Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-7308-755-2 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> naukowe i akademickie >> pedagogika
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Książka ukazuje problemy edukacji europejskiej w perspektywie zróżnicowania kulturowego. Wykorzystane w niej źródła pochodzą przede wszystkim z obszaru francuskojęzycznego. Jej przedmiotem są koncepcje edukacji europejskiej, głównie te, które mają na celu wspieranie integracji społeczno-kulturowej, zawierają treści dotyczące tożsamości, obywatelskości i wspólnotowości europejskiej oraz zakładają formalną i nieformalną współpracę międzynarodową w dziedzinie edukacji.

Autor podejmuje m.in. kwestie komunikacji, dyskryminacji i integracji kultur, wyróżnianych na podstawie narodowości, rasy, płci, religii, orientacji seksualnej, sytuacji socjalnej. Najistotniejsze kategorie pojęciowe to: Inni i Obcy, wielokulturowość, międzykulturowość, pogranicze oraz edukacja wielokulturowa, międzykulturowa, regionalna i obywatelska.

Wielostronne przedstawienie okoliczności integracji europejskiej, związanych z nią zagadnień edukacyjnych, spis około 200 instytucji i organizacji międzynarodowych oraz zamieszczenie bogatego wyboru literatury przedmiotu czynią z książki swoisty przewodnik, przydatny badaczom problematyki europejskiej, nauczycielom, uczniom i studentom oraz osobom zainteresowanym zróżnicowaniem kulturowym w różnych kontekstach.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Edukacja europejska – od wielokulturowości ku międzykulturowości Koncepcje edukacji wielokulturowej i międzykulturowej w kontekście europejskim ze szczególnym uwzględnieniem środowiska frankofońskiego Moim Rodzicom... Przemysław Paweł Grzybowski Edukacja europejska – od wielokulturowości ku międzykulturowości Koncepcje edukacji wielokulturowej i międzykulturowej w kontekście europejskim ze szczególnym uwzględnieniem środowiska frankofońskiego Ofi cyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2008 © Copyright by Przemysław Paweł Grzybowski, Kraków 2007 © Copyright by Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007 Recenzenci: prof. dr hab. Czesław Dziekanowski (Uniwersytet w Białymstoku) prof. dr hab. Zenon Jasiński (Uniwersytet Opolski) Redakcja wydawnicza: Radosław Doboszewski Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska Wydanie książki dofi nansowane ze środków Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy ISBN 978-83-7308-755-2 Ofi cyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47 www.impulsofi cyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsofi cyna.com.pl Wydanie II, Kraków 2008 Spis treści Wstęp ..................................................................................................... 9 1. Założenia metodologiczne .................................................................. 15 1.1. Przedmiot i cele badań ................................................................ 15 1.2. Charakterystyka procedury badawczej i problemy badawcze .................................................................... 17 2. Zróżnicowanie kulturowe a edukacja ................................................. 25 2.1. Zróżnicowanie kulturowe ............................................................ 37 2.1.1. Wielokulturowość .............................................................. 41 2.1.2. Międzykulturowość ........................................................... 46 2.1.3. Granice i pogranicza .......................................................... 56 2.2. Edukacja w warunkach zróżnicowania kulturowego .................. 65 2.2.1. Edukacja wielokulturowa .................................................. 68 2.2.2. Edukacja międzykulturowa ............................................... 76 2.2.3. Edukacja regionalna .......................................................... 90 2.2.4. Edukacja obywatelska ....................................................... 102 2.2.5. Człowiek pogranicza i tożsamość międzykulturowa ......... 108 2.3. Pedagogika międzykulturowa – od pedagogii do poddyscypliny pedagogicznej ................................................. 116 3. Okoliczności powstania koncepcji edukacji europejskiej .................... 127 3.1. Tożsamość i kultura europejska ................................................... 127 3.2. Źródła zróżnicowania społeczeństw Europy ............................... 132 3.3. Następstwa zróżnicowania społeczeństw Europy ....................... 153 3.4. Historyczne przesłanki i perspektywy społeczno-kulturowej integracji europejskiej ............................... 157 6 Spis treści 3.5. Szkoła w Europie wobec problemów zróżnicowania kulturowego ......................................................... 180 4. Zróżnicowanie kulturowe europejskiego kręgu kultury francuskiej a edukacja .................................................. 193 4.1. Społeczność frankofońska w Europie .......................................... 193 4.2. Zróżnicowanie kulturowe społeczeństwa francuskiego ............... 199 4.2.1. Współczesna tożsamość mieszkańców Francji .................. 201 4.2.2. Społeczne następstwa zróżnicowania kulturowego .......... 207 4.3. Oświata francuska wobec problemów zróżnicowania kulturowego ......................................................... 227 4.3.1. Zasada świeckości oświaty ................................................. 235 5. Problemy edukacji w działalności europejskich instytucji i organizacji międzynarodowych ........................................................ 247 5.1. UNESCO .................................................................................... 250 5.2. Rada Europy ............................................................................... 255 5.3. Unia Europejska .......................................................................... 262 5.4. Inne instytucje i organizacje ........................................................ 270 5.5. Współpraca europejska w dziedzinie pedagogiki międzykulturowej ........................................................................ 279 6. Ideologiczne i aksjologiczne podstawy koncepcji edukacji europejskiej ........................................................... 289 6.1. Podstawy ideologiczne – europejski wymiar edukacji .................. 289 6.2. Podstawy aksjologiczne ............................................................... 298 narodowym lub ponadnarodowym .............................................. 311 7. Typologia koncepcji edukacji europejskiej .......................................... 309 7.1. Kryterium I – usytuowanie w kontekście etnicznym, 7.2. Kryterium II – usytuowanie w ideologii społecznej 7.3. Kryterium III – usytuowanie w określonym obszarze właściwej środowisku .................................................................. 312 aktywności społecznej ................................................................. 313 Spis treści 7 określonych rozwiązań metodycznych ......................................... 315 7.4. Kryterium IV – uprzywilejowanie i preferowanie 7.5. Kryterium V – aktualność, elastyczność, postępowość i zdolność dostosowania do zmieniających się okoliczności ........ 317 8. Treści koncepcji edukacji europejskiej oraz cele i zadania realizujących je podmiotów .................................. 319 8.1. Koncepcje jednostkowo-rodzinne ................................................ 323 8.2. Koncepcje lokalno-regionalne ..................................................... 327 8.3. Koncepcje narodowo-państwowe ................................................ 333 8.4. Koncepcje ponadnarodowe .......................................................... 337 9. Formy realizacji koncepcji edukacji europejskiej ................................. 341 9.1. Międzynarodowe programy instytucji i organizacji europejskich ............................................. 341 9.2. Wymiany międzynarodowe osób ................................................ 344 9.3. Współpraca przygraniczna i międzyregionalna ........................... 345 9.4. Języki obce i poszukiwanie języka międzynarodowego ............... 348 9.5. Multimedialne środki komunikowania ....................................... 351 9.6. Integracja z Innymi i Obcymi ..................................................... 356 9.7. Przeciwdziałanie wykluczaniu, marginalizacji oraz agresji wobec Innych i Obcych ............................................ 360 9.8. Kultura, sztuka i wspólne dziedzictwo cywilizacyjne .................. 364 9.9. Inicjatywy sportowe ..................................................................... 369 10. Problemy i perspektywy realizacji koncepcji edukacji europejskiej ... 373 10.1. Niejasność idei europejskiego wymiaru edukacji ...................... 373 10.2. Banalizacja i folkloryzacja zróżnicowania kulturowego ........... 377 10.3. Nieuwzględnianie efektu pogranicza ....................................... 378 10.4. Napięcia w sferze religijnej i światopoglądowej ........................ 380 10.5. Stereotypowe treści materiałów dydaktycznych ....................... 383 10.6. Sprzeczności między założeniami a realizacją koncepcji edukacji ................................................. 384 10.7. Ukryty program polityki oświatowej ....................................... 388 8 Spis treści 10.8. Wielość paradygmatów refl eksji pedagogicznej i praktyki edukacyjnej ............................................................ 390 10.9. Poszukiwanie wartości uniwersalnych ................................... 396 10.10. Różnice w pojmowaniu obywatelskości i edukacji obywatelskiej ......................................................... 398 10.11. Problemy w nauczaniu języków obcych .................................. 399 10.12. Dominacja języka angielskiego w polityce oświatowej i programach szkolnych ......................................................... 402 10.13. Poszukiwanie wspólnego języka ............................................. 405 11. Konkluzje i wnioski ......................................................................... 407 Bibliografi a ............................................................................................. 417 a) Źródła cytowane ........................................................................... 417 b) Źródła szerzej opisujące poruszane problemy ............................... 432 Aneks ..................................................................................................... 443 Załącznik 1. Wybór źródeł zwartych poświęconych problematyce edukacji w warunkach zróżnicowania kulturowego oraz europejskiemu wymiarowi edukacji, wydanych w Europie w latach 1979–2003 .................... 443 Załącznik 2. Najczęściej cytowani frankofońscy autorzy prac Załącznik 3. Istniejące obecnie instytucje i organizacje o problemach zróżnicowania kulturowego i edukacji międzykulturowej .......................................... 459 wymienione w pracy ...................................................... 463 Wstęp Problematyką zróżnicowania kulturowego zainteresowałem się jako uczeń szkoły średniej. Przyczyniła się do tego nauka międzynarodowego języka esperanto, ukończenie zajęć metodycznych i prowadzenie w tym języku kursów, prelekcji itp. Od tamtej pory odwiedzam ośrodki kultural- ne esperantystów, zwłaszcza we Francji. Umożliwia mi to nie tylko zdo- bywanie doświadczeń dydaktycznych, lecz także uczestniczenie w pracach wielonarodowych zespołów, np. przy tworzeniu tłumaczeń, opracowań metodycznych i popularnonaukowych w języku esperanto, korespondo- wanie i dzięki temu pozyskiwanie literatury na interesujące mnie tematy. Niepełnosprawność ruchowa moich rodziców oraz spędzenie dzieciństwa pod opieką małżeństwa niemiecko-litewskiego pozwoliły mi dorastać w środowisku osób postrzeganych jako Inne i Obce, będących więc przed- miotem negatywnych stereotypów i uprzedzeń. Radzenie sobie z odmien- nością jest mi więc szczególnie bliskie i stanowi przedmiot zainteresowań naukowych. W dobie globalizacji i integracji europejskiej wzrasta znaczenie badań naukowych w międzydyscyplinarnym obszarze pedagogiki międzykultu- rowej – badań nad problemami edukacyjnymi środowisk zróżnicowanych kulturowo. Do grona podmiotów edukacji stawiających czoło społecz- nym reakcjom na różnice należą nie tylko składniki krajowych systemów oświaty, ale także międzynarodowe instytucje, organizacje formalne i nie- formalne i in. Ukazanie w kontekście europejskim realizowanych przez te podmioty koncepcji edukacji wzbogaca dyskurs o współczesności o nowe wątki. Pozwala prześledzić związki edukacji z sytuacją społeczno-politycz- ną i socjalno-bytową danych środowisk oraz wskazać możliwości współ- pracy edukacyjnej i naukowej. Odwołanie się do źródeł powstałych w środowiskach frankofońskich pozwala bliżej przedstawić dokonania w Polsce dotychczas mało znane, z uwagi na fakt rzadkiego cytowania naukowej literatury francuskoję- 10 Wstęp zycznej. Poza wypełnieniem swoistej luki epistemologicznej pomoże to zweryfi kować np. poglądy ukształtowane głównie na podstawie literatury anglojęzycznej (zwłaszcza amerykańskiej), a także wzbogacić dostępny za- sób kategorii pojęciowych i metodyk o treści z innego kręgu kulturowe- go. Wydaje się to celowe, bowiem to właśnie we frankofonii zrodziły się idee międzykulturowości i edukacji międzykulturowej, odmienne od po- pularnych rozwiązań amerykańskich. To Francja jako pierwsze z państw, które wyszły zwycięsko z II wojny światowej, zapoczątkowała współpracę edukacyjną i naukową z Niemcami, mając na celu – mimo zaszłości hi- storycznych oraz różnicy kultur – integrację sąsiadujących społeczeństw. Zaowocowało to m.in. bezprecedensowymi inicjatywami edukacyjnymi. Poza tym od ponad dwustu lat jedną z podstaw państwowej polityki spo- łecznej (w tym oświatowej) jest we Francji zasada świeckości, wyrażana nie jako nastawienie antyreligijne, lecz neutralne wobec wszelkich religii. Nie pozostaje to bez wpływu na kształtowanie świadomości i postaw obywateli, a więc także badaczy oraz osób uczestniczących w działalności edukacyjnej – zarówno jako jej podmioty, jak i przedmioty. W związku z integracją europejską oraz zacieśnieniem współpracy naukowej i oświatowej (instytu- cjonalnej oraz indywidualnej) wiedza ta może się okazać przydatna dlatego, że Francja i środowiska frankofońskie odgrywają wiodącą rolę w organiza- cjach międzynarodowych, takich jak: Rada Europy, Unia Europejska czy UNESCO1, zaś założenia i standardy polityki społecznej tych gremiów (współtworzone m.in. przez specjalistów, których prace czynię przed- miotem refl eksji) mają znaczenie również dla Polski z racji członkostwa w ich strukturach. Znajomość okoliczności kształtowania tych standardów może się okazać przydatna w pracy naukowej, działalności oświatowej oraz np. w trakcie międzynarodowej wymiany osób. Pozwoli też wzbogacić pol- ską humanistykę o nowe punkty odniesienia. Można przypuszczać, że europejskie społeczeństwa (w tym polskie) coraz częściej będą się stykać z problemami zróżnicowania kulturowego, takimi jak napięcia i konfl ikty wskutek niezrozumienia różnic, dążenie do ich wyrażania celem podkreślenia własnej tożsamości oraz utrzymywa- nie się negatywnych postaw, stereotypów w stosunku do Innych/Obcych. 1 Pełne nazwy instytucji i organizacji, ich skróty i adresy zostały przedstawione w Za- łączniku 3. Wstęp 11 Do tego założenia prowadzi ujawniający się w wielu środowiskach brak przyzwolenia na odmienność, trwający mimo wysiłków elit dążących do osłabienia tego zjawiska czy odwrócenia jego tendencji. Według Andrzeja Sadowskiego [...] upowszechniane koncepcje wieloetnicznego, wielokulturowego społeczeń- stwa nie uzyskują wystarczającej akceptacji społecznej. Przeciwnie, nierzadko szczególnie na pograniczach spotykamy postawy narodowego fundamentalizmu zakładającego, że przynależność narodowa stanowi naczelne kryterium zarówno łączności, jak i podziałów społecznych2. Pogłębiającego się zróżnicowania kulturowego społeczeństw nie da się uniknąć. Aby więc ułatwić radzenie sobie z nim, podejmuje się m.in. działania edukacyjne, których efektem ma być nie tylko pomoc w rozwią- zywaniu bieżących problemów, ale także przygotowanie obecnych i przy- szłych pokoleń do życia w społeczeństwach charakteryzujących się coraz częstszymi, świadomymi kontaktami z odmiennością. W przypadku śro- dowiska polskiego jest to tym bardziej uzasadnione w dobie integracji eu- ropejskiej, która oprócz skutków ekonomicznych prowadzi do przemian w sferze mentalności, tożsamości i identyfi kacji, zarówno jednostek, jak i grup. Już w 1996 roku Elżbieta Czykwin zauważyła: Można się spodziewać [...], że Polska będzie się stawała miejscem dłuższego lub krótszego pobytu cudzoziemców z różnych części świata. Otwarcie się na inne kraje wywoła problem stosunku Polaków do „innych”, czy „obcych”, prob- lem nowy, z którym w masowej skali spotykali się jak dotąd głównie poprzez stereotypy i uprzedzenia. Postawy szacunku, tolerancji i ciekawości wobec in- ności mogą i powinny być rozwijane wobec mniejszości narodowych, które żyją wśród nas i choćby przez fakt wspólnego losu oraz obywatelstwa są nam bliskie. Problem tolerancji i szacunku wobec mniejszości narodowych łatwo może być rozszerzany na tolerancję i szacunek wobec wszelkiej inności. Znane są w Polsce problemy ze znalezieniem lokum dla nosicieli wirusa HIV, z homoseksualistami, ruchem naturystów etc. [...] Polska ma opinię kraju ultrakatolickiego i nietole- rancyjnego, przekonanie o polskim antysemityzmie dopełnia tego obrazu3. 2 A. Sadowski: Charakter międzyetnicznego współżycia na polsko-białoruskim pograniczu [w:] J. Nikitorowicz (red.): Edukacja międzykulturowa. W kręgu potrzeb, oczekiwań i stereoty- pów, Białystok 1995, s. 45. 3 E. Czykwin: Białoruska mniejszość narodowa w Polsce i węgierska na Słowacji – analiza prawna i aplikacyjna, „Test”, nr 1/1996, s. 97. 12 Wstęp Perspektywa ta pozwala przypuszczać, że wzrośnie społeczne zapo- trzebowanie na opracowania poświęcone zróżnicowaniu kulturowemu, zwłaszcza dotyczące edukacji jako mającej na celu m.in. ułatwienie integra- cji społeczno-kulturowej mieszkańców Unii Europejskiej. Przedstawienie okoliczności powstania koncepcji edukacji europejskiej oraz problemów związanych z ich realizacją może więc mieć wartość epistemologiczną i metodyczną dla osób z kulturowego pogranicza. Jak bowiem stwierdza Tadeusz Lewowicki, wiedza o dotychczasowych zmaganiach i dokona- niach edukacyjnych w środowiskach zróżnicowanych kulturowo wydaje się szczególnie potrzebna właśnie w procesach europejskiej integracji oraz przemian ustrojowych i społecznych w Polsce: W obu tych wymiarach – europejskim i dotyczącym naszego państwa i spo- łeczeństwa – występują złożone problemy edukacyjne związane ze współistnie- niem różnych narodów, narodowości, grup etnicznych i ich kultur, tradycji i ję- zyków, religii czy wierzeń i wielu, wielu innych spraw stanowiących o tożsamości indywidualnej i grupowej4. Wnioski wynikające z analizy koncepcji edukacji, powstających w śro- dowiskach mających większe niż Polska doświadczenie ze zróżnicowaniem kulturowym, mogą być przydatne np.: osobom bezpośrednio związanym z działalnością edukacyjną, podmiotom formalnym i nieformalnym roz- wiązującym problemy społeczne w środowiskach lokalnych, jednostkom i grupom, którym szeroko pojęta edukacja europejska nastręcza trudno- ści. Wiedza ta umożliwi im ogląd własnych doświadczeń z szerszej per- spektywy i ewentualne wzbogacenie działań o nowe treści, formy, metody itp. Pomoże stwierdzić przyczyny niepowodzeń i w związku z tym, być może, skłoni zawczasu do odejścia od rozwiązań, które nie sprawdziły się w podobnych okolicznościach. Pozwoli również zwrócić uwagę na te treści i formy działalności edukacyjnej, które, pomagając osłabić napięcia i konfl ikty wynikające ze zróżnicowania kulturowego, zyskały aprobatę społeczną, a więc zasługują na upowszechnienie oraz doskonalenie przy wsparciu naukowców. Kilkadziesiąt lat temu Belgia, Francja i Niemcy sta- nowiły jedno z największych kulturowych pograniczy Europy, doświad- czając skutków wcześniejszych głębokich podziałów kontynentu. Dziś 4 T. Lewowicki: W poszukiwaniu modelu edukacji międzykulturowej [w:] idem (red.): Edukacja międzykulturowa w Polsce i na świecie, Katowice 2000, s. 22. Wstęp 13 podobną funkcję, choć zapewne w innej skali, pełnią kraje Europy Środ- kowo-Wschodniej (w tym Polska stanowiąca wschodnią rubież Unii Eu- ropejskiej), będące celem imigracji przybyszów ze Wschodu i Południa. Możliwe jest więc sięganie do doświadczeń zachodnioeuropejskich, tym bardziej że np. społeczeństwa Francji i Polski pod wieloma względami są do siebie podobne, co ułatwia wzajemne zrozumienie. Może się więc okazać, że koncepcje edukacji z europejskiego kręgu kultury francuskiej są Polakom znacznie bliższe niż często naśladowane, lecz odległe kulturowo rozwiązania z krajów zamorskich. W zaplanowaniu, merytorycznym przygotowaniu i przeprowadzeniu badań, których rezultatem jest niniejsza książka, a także w trakcie pra- cy nad ich formalnym opracowaniem, uzyskałem nieocenioną pomoc od promotora – Prof. dr hab. Jerzego Nikitorowicza, oraz uczestników semi- narium doktorskiego, prowadzonego przez niego w Zakładzie Edukacji Międzykulturowej Uniwersytetu w Białymstoku. Im wszystkim wyrażam tu szczere podziękowania. Niniejsze opracowanie stanowi uzupełnioną i poprawioną dzięki uwagom recenzentów wersję rozprawy doktorskiej Europejskie koncepcje edukacji wielokulturowej i międzykulturowej – ze szcze- gólnym uwzględnieniem kręgu kultury francuskiej. Dziękuję również moim kochanym Rodzicom, mieszkańcom Lubska (zwłaszcza rodzinie Mikielinasów i sąsiadom z ulicy Gazowej), Sokół oraz przyjaciołom esperantystom – za możliwość uczenia się od nich życia na pograniczach i pomoc w codziennej pracy nad kompetencją międzykultu- rową. 1. Założenia metodologiczne 1.1. Przedmiot i cele badań Termin „koncepcja” pojmowany jest zwykle jako efekt procesu twór- czego myślenia, stanowiący ogólny plan działania, rozwiązania problemu, pomysł, teoretyczny zarys czy projekt realizacji określonej idei (zarówno utopijny, chimeryczny, jak i realistyczny, racjonalny)5. Jak zauważa Ro- man Leppert, można ją traktować [...] jako pewien projekt, z założenia niedokończony, będący przedmiotem spo- rów, refl eksji, poddawany modyfi kacjom pod wpływem pojawiających się coraz to nowych argumentów6. K o n c e p c j a e d u k a c j i to z założenia oparty na refl eksji pedago- gicznej projekt oddziaływań edukacyjnych adresowanych do środowiska w skali mikrospołecznej (jednostki, rodziny) oraz makrospołecznej (grupy kulturowe, społeczności regionalne, narody, środowiska międzynarodo- we), realizowanych zarówno przez podmioty formalne (instytucjonalne), jak i indywidualne lub zbiorowe podmioty nieformalne. Podstawę tych oddziaływań stanowi zespół celów dotyczących danego środowiska edu- kacyjnego, wynikających z: – p o t r z e b, o c z e k i w a ń i m o ż l i w o ś c i funkcjonujących w nim osób; – dominującej w nim i d e o l o g i i s p o ł e c z n e j i wywiedzionej zeń p o l i t y k i o ś w i a t o w e j; – jego immanentnych czynników geografi cznych, historycznych, ekono- micznych, społeczno-politycznych itp. 5 Patrz: P. Foulquié: Dictionnaire de la langue philosophique, Paris 1969, s. 112–113. Por.: idem: Dictionnaire de la langue pédagogique, Paris 1971, s. 92; E. Sobol (red.): Słownik wyrazów obcych. Wydanie nowe, Warszawa 1995, s. 579. 6 R. Leppert: Pedagogiczne peregrynacje. Studia i szkice o pedagogice ogólnej i kształceniu pedagogów, Bydgoszcz 2002, s. 15. 16 Edukacja europejska... Zakładane cele edukacji uwzględniają obecne problemy środowiska i zwykle nawiązują do perspektyw jego rozwoju. Realizacji tych celów słu- żą oddziaływania oparte na treściach i metodyce edukacyjnej odpowiada- jących specyfi ce danego środowiska. P r z e d m i o t e m niniejszych badań są k o n c e p c j e e d u k a c j i e u - r o p e j s k i e j, tj. te, które: – mają na celu wspieranie integracji społeczno-kulturowej społeczeństw europejskich; – zawierają treści dotyczące tożsamości, obywatelskości i wspólnotowości europejskiej (oraz towarzyszącej im świadomości, identyfi kacji, postaw i zachowań), zależnie od okoliczności ujmowane w perspektywie jed- nostkowej, lokalnej, regionalnej, narodowej lub ponadnarodowej; – zakładają międzynarodową (zwłaszcza europejską) współpracę podmio- tów i/lub przedmiotów edukacji (np. wymianę informacji, materiałów, osób, wspólne działania); – tworzone są przez formalne i nieformalne podmioty edukacji, nawiązu- jące w pracy do szeroko rozumianej problematyki europejskiej. Rozpatrując Europę jako pogranicze kulturowe, koncepcje edukacji europejskiej można sytuować w modelach edukacji wielokulturowej lub międzykulturowej, różniących się w podstawach aksjologicznych i ideo- logicznych oraz w zakładanych celach, treściach i formach oddziaływania edukacyjnego. Koncepcje edukacji wielokulturowej charakteryzuje bowiem podejście asymilacyjne do Innych i Obcych oraz ujmowanie rzeczywisto- ści społecznej w perspektywie grup i społeczeństw. Natomiast koncepcje edukacji międzykulturowej cechuje podejście integracyjne oraz ujmowanie rzeczywistości społecznej w odniesieniu do jednostek. Sytuowanie kon- cepcji edukacji europejskiej w modelach wielokulturowym i międzykul- turowym umożliwia ukazanie ich w różnych okresach i kontekstach spo- łeczno-kulturowych. Podjęte badania mają charakter diagnostyczny i opisowy7, a ich celem jest: – krytyczne przedstawienie historycznych, instytucjonalnych i społecz- nych okoliczności koncepcji edukacji europejskiej w różnych konteks- tach społeczno-kulturowych; 7 Patrz: T. Pilch: Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1998, s. 20–23. 1. Założenia metodologiczne 17 – wskazanie podstaw ideologicznych i aksjologicznych oraz założeń teo- retycznych i teleologicznych tychże koncepcji; – prezentacja form oraz problemów i perspektyw ich realizacji. Badania te sytuują się w nurcie pedagogiki porównawczej, który charak- teryzuje poszukiwanie i wykrywanie tego, co wspólne w określonym aspek- cie rzeczywistości edukacyjnej, celem upowszechnienia dobrych rozwiązań w środowiskach o podobnych cechach. 1.2. Charakterystyka procedury badawczej i problemy badawcze a) Wybór źródeł do analizy W Europie istnieje wiele źródeł (zwłaszcza francuskojęzycznych) po- święconych problemom edukacji w warunkach zróżnicowania kulturowe- go. W klasyfi kacji autorstwa Krzysztofa Kabzińskiego8 należą do nastę- pujących kategorii źródeł: – p r a c e n a u k o w e z różnych dyscyplin (indywidualne i zbiorowe) powstające w ośrodkach akademickich i innych instytucjach zachowu- jących naukowe standardy; – o p r a c o w a n i a p o p u l a r n o n a u k o w e, p u b l i c y s t y c z n e l u b m e t o d y c z n e, tworzone dla potrzeb celowych grup, instytucji i orga- nizacji (formalnych i nieformalnych); – a r t y k u ł y w p r a s i e i w y d a w n i c t w a c h m a s o w y c h o różnym przeznaczeniu i zasięgu; – i n n e w y p o w i e d z i o charakterze informacyjnym, edukacyjnym lub propagandowym, w różnych formach i o rozmaitej dostępności9. Do badań wybrałem źródła należące do dwóch pierwszych kategorii, zarówno drukowane, jak i w postaci plików dostępnych w wersji cyfrowej lub stron internetowych. Na podstawie k r y t e r i u m t r e ś c i dokonałem ich doboru, poszukując w tytułach, spisach zawartości oraz indeksach rze- 8 Patrz: K. Kabziński: Organizacja warsztatu pisarstwa naukowego [w:] W. Ciczkowski (red.): Prace promocyjne z pedagogiki, Olsztyn 2000, s. 103–113. 9 Patrz np.: J.-P. Dacheux: Pour une éducation non-violente [w:] Vers une société intercul- turelle. Non-violence actualité, b.m. 1990, s. 2. 18 Edukacja europejska... czowych odniesień do ujmowanych w kontekście europejskim problemów edukacji, współpracy międzynarodowej i regionalnej, integracji społecz- no-kulturowej itp. Według kryterium geografi cznego skoncentrowałem się na źródłach francuskich, belgijskich, szwajcarskich lub międzynaro- dowych (europejskich), wydanych głównie przez: ofi cyny uniwersyteckie (Presses Universitaires de France, Presses Universitaires du Mirail), in- stytucje i organizacje międzynarodowe (Rada Europy, Unia Europejska, UNESCO, Agencja do spraw Rozwoju Stosunków Międzykulturowych, Francusko-Niemieckie Biuro do spraw Młodzieży, Międzynarodowe Sto- warzyszenie Edukacji Międzykulturowej, Stowarzyszenie do spraw Badań Międzykulturowych) oraz wydawnictwa komercyjne (Anthropos, Econo- mica, Armand Colin, L’Harmattan). Dolną granicą przedziału wydania wybranych źródeł uczyniłem rok 1976, w którym zaczęto stosować istotną dla podejmowanych rozważań kategorię „europejskiego wymiaru edukacji”. Górną granicę stanowi rok 2003, jako ostatni przed jak dotąd największym rozszerzeniem Unii Euro- pejskiej. Zakładam, że wydarzenie to może wprowadzić do europejskiego dyskursu o edukacji wątki, których rozważenie w niniejszym opracowaniu nie byłoby już możliwe. Źródła najczęściej cytowane w opracowaniach na- ukowych jako istotne dla podejmowanego tematu, przedstawiłem w Za- łączniku 1. b) Ustalenie kategorii pojęciowych wykorzystywanych w pracy W fazie gromadzenia i wstępnej analizy źródeł pod kątem występowa- nia treści określonych tematem badań zastosowałem b i b l i o g r a f i c z n ą m e t o d ę a n a l i z y p i ś m i e n n i c t w a, która – zdaniem Jean-Marie Van der Marena – prowadzi do osiągnięcia następujących celów: – t e o r e t y c z n y – stworzenie syntezy tego, co się wie, jak również o czym wiadomo mniej na dany temat, zanim postawi się pytania, na które odpowiedź jest osiągalna przy obecnym stanie wiedzy; – m e t o d o l o g i c z n y – stworzenie bilansu skutecznych (pozwalających uzyskać wiarygodne dane) narzędzi, możliwych do wykorzystania przy poszukiwaniu odpowiedzi na stawiane pytania10. 10 Patrz: J.-M. Van der Maren: La recherche appliquée en pédagogie. Des modèles pour l’enseignement, Paris – Bruxelles 1999, s. 178. 1. Założenia metodologiczne 19 W p o g ł ę b i o n e j a n a l i z i e t e k s t u n a u k o w e g o, będącej ko- lejnym etapem przyjętej procedury badawczej, Van der Maren wyróżnia następujące strategie: – a n a l i z a k o n c e p t u a l n a – dotyczy stosowanych w tekście katego- rii pojęciowych związanych z przedmiotem poszukiwań badawczych; wiedzie do ujawnienia ich znaczenia i możliwości zastosowania, a także związków między nimi; – a n a l i z a k r y t y c z n a – dotyczy treści tekstu; polega na ustaleniu wartości analizowanych kategorii pojęciowych, co prowadzi m.in. do ujawnienia ich braków, sprzeczności, paradoksów, założeń wstępnych, uwikłania i następstw. A n a l i z y k o n c e p t u a l n e j dokonuje się w ramach s t r a t e g i i: – a n a l i z a p ó l s e m a n t y c z n y c h – pozwala porównać znaczenia ka- tegorii pojęciowych w jednym tekście i między różnymi tekstami, ustalić różnice znaczeń i relacje między poszczególnymi wariantami defi nicji; – a n a l i z a z p e r s p e k t y w y i n s t r u m e n t a l n e j – pozwala odkryć drobne różnice znaczeń w podobnych defi nicjach teoretycznych tych samych kategorii pojęciowych; – a n a l i z a z p e r s p e k t y w y e p i z o d y c z n e j – dotyczy kontekstów wykorzystania danych kategorii pojęciowych, co pozwala odnieść je do wydarzeń z życia codziennego i ujawnić związki danego znaczenia z odpowiednimi okolicznościami; – a n a l i z a z p e r s p e k t y w y h i s t o r y c z n e j – dotyczy ewolucji zna- czenia kategorii pojęciowej; nie jest niezbędna w każdym z analizowa- nych przypadków11. A n a l i z a k r y t y c z n a wiedzie do jasnego przedstawienia i meryto- rycznego dookreślenia przedmiotu badań oraz pozwala ujawnić słabości kategorii czy koncepcji prezentowanych w analizowanych źródłach, umoż- liwiając w dalszej perspektywie zaproponowanie ich ulepszeń, poprawek, uzupełnień, a także sformułowanie nowych problemów i przedstawienie odpowiednich hipotez lub propozycji rozwiązań12. Rola a n a l i z y k r y - t y c z n e j t e k s t u n a u k o w e g o, mającej – według Józefa Pietera – za- stosowanie tylko do zjawisk humanistycznych, 11 Patrz: ibidem, s. 177–180. Por.: idem: Méthodes de recherche pour l’éducation, Montréal 1996, s. 415–425. 12 Patrz: W. Marciszewski: Metody analizy tekstu naukowego, Warszawa 1977, s. 152 i nn. 20 Edukacja europejska... [...] uwydatnia się szczególnie w pracach krytyczno-porównawczych, w których chodzi o wykazanie podobieństw, różnic, związków zależności i cech w ideach działania, w przekonaniach, w poglądach na wartości, w poglądach na świat wie- lu autorów, wielu ludzi itp.13 Oprócz określenia kategorii pojęciowych umożliwiających epistemo- logiczne umocowanie problematyki badawczej rezultatem tego etapu prac jest również wyodrębnienie grona autorów, których poglądy są istotne dla podejmowanego tematu. Potrzeba przytaczania nazwisk badaczy i cudzych twierdzeń zachodzi w sytuacji, [...] gdy celem pracy lub jednym z celów jest krytyczne sprawozdanie z aktualnego stanu badań (cudzych) nad daną sprawą14. Z uwagi na częste odwoływanie się do dorobku środowisk frankofoń- skich (raczej mało znanego polskim badaczom), uznałem za wskazane przedstawienie w aneksie sylwetek autorów najczęściej cytowanych prac. Również z tego powodu w przypisach zamieściłem liczne odesłania do źródeł (głównie obcojęzycznych) szerzej ukazujących dane zagadnienie. Rezultaty tego etapu prac zostały przedstawione w rozdziale 2. oraz w Załączniku 2. c) Analiza wybranych źródeł pod kątem problemów badawczych Według Ryszarda Pachocińskiego Nie ma [...] i chyba być nie może, ogólnej metodologii badań porównawczych, której stosowanie pozwoliłoby na rozwiązanie wszystkich problemów. Ciągle po- zostaje również sprawą komparatysty, jak ocenić zebrany materiał ze źródeł, które uznał za najlepsze15. W związku z tym przyjąłem z a s a d y p o s t ę p o w a n i a p o r ó w - n a w c z e g o określone przez Josepha Lauwerysa: – w s k a z a n i e o k o l i c z n o ś c i b a d a n y c h f a k t ó w (w tym przy- padku koncepcji edukacji) – edukacja jest skomplikowanym zjawiskiem, powiązanym z wszelkimi aspektami życia (społecznymi, politycznymi, naukowymi, religijnymi itp.); podejmując próbę opisu rzeczywistości 13 J. Pieter: Praca naukowa, Katowice 1960, s. 133. 14 Ibidem, s. 201. 15 R. Pachociński: Pedagogika porównawcza. Zarys teorii i metodologii badań, Warszawa 1991, s. 56.
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Edukacja europejska od wielokulturowości do międzykulturowości
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: