Darmowy fragment publikacji:
Autor przewodnika: Szymon Zdziebłowski
Współpraca: Krzysztof Bzowski (informacje praktyczne)
Autor przewodnika: Szymon Zdziebłowski
Redaktor prowadzący: Maciej Żemojtel
Współpraca: Krzysztof Bzowski (informacje praktyczne)
Autor przewodnika: Szymon Zdziebłowski
Redakcja: Aleksander Król
Współpraca: Krzysztof Bzowski (informacje praktyczne)
Opieka techniczna: Katarzyna Leja
Redaktor prowadzący: Maciej Żemojtel
Projekt okładki: hotmedia Jan Paluch
Redakcja: Aleksander Król
Redaktor prowadzący: Maciej Żemojtel
Opieka techniczna: Katarzyna Leja
Redakcja: Aleksander Król
Projekt okładki: hotmedia Jan Paluch
Opieka techniczna: Katarzyna Leja
Projekt okładki: hotmedia Jan Paluch
Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej pu-
blikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotogra-
ficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje narusze-
Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej pu-
nie praw autorskich niniejszej publikacji.
blikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotogra-
ficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje narusze-
Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej pu-
Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich właścicieli.
nie praw autorskich niniejszej publikacji.
blikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotogra-
ficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje narusze-
Autor oraz wydawnictwo Helion dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były
nie praw autorskich niniejszej publikacji.
Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich właścicieli.
kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za zwią-
zane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz wydawnictwo Helion
Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich właścicieli.
Autor oraz wydawnictwo Helion dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były
nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania infor-
kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za zwią-
macji zawartych w książce.
zane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz wydawnictwo Helion
Autor oraz wydawnictwo Helion dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były
nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania infor-
kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za zwią-
macji zawartych w książce.
zane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz wydawnictwo Helion
nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania infor-
macji zawartych w książce.
Wydawnictwo Helion
ul. Kościuszki 1c, 44-100 Gliwice
tel.: 32 2309863
Wydawnictwo Helion
e-mail: redakcja@bezdroza.pl
ul. Kościuszki 1c, 44-100 Gliwice
Wydawnictwo Helion
księgarnia internetowa: http://bezdroza.pl
tel.: 32 2309863
ul. Kościuszki 1c, 44-100 Gliwice
e-mail: redakcja@bezdroza.pl
tel.: 32 2309863
Drogi Czytelniku!
księgarnia internetowa: http://bezdroza.pl
e-mail: redakcja@bezdroza.pl
Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres:
księgarnia internetowa: http://bezdroza.pl
http://bezdroza.pl/user/opinie/?begit1
Drogi Czytelniku!
Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.
Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres:
Drogi Czytelniku!
http://bezdroza.pl/user/opinie/?begit1
Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres:
Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.
http://bezdroza.pl/user/opinie/?begit1
Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.
Wydanie I
ISBN: 978-83-283-0344-7
Copyright © Helion, 2015
Wydanie I
ISBN: 978-83-283-0344-7
Wydanie I
Copyright © Helion, 2015
ISBN: 978-83-283-0344-7
Copyright © Helion, 2015
• Kup książkę
• Poleć książkę
• Oceń książkę
• Księgarnia internetowa
• Lubię to!
Nasza społeczność
Egipt
Kup książkę
Poleć książkę
Perły Architektury
Cytadela w Kairze
Monumentalne założenie obronne z szeregiem wspaniałych
zabytków, otoczone wysokimi murami. Roztacza się stąd roz-
legła panorama metropolii.
Piramidy w Gizie
Piramidy to jeden z siedmiu cudów świata starożytnego, jedyny,
który przetrwał do czasów współczesnych – będąc w Egipcie,
trzeba je zobaczyć.
Sfinks
Lew z ludzką głową, okrytą królewską trójkątną chustą
nemes. Najbardziej rozpoznawalne zwierzę mityczne
na świecie.
Piramida schodkowa Dżesera w Sakkarze
Najstarsza piramida świata wzniesiona przez architekta fara-
ona Dżesera – Imhotepa. Zwiedzając Sakkarę, warto również
wstąpić do Muzeum Imhotepa i do wnętrza piramidy Tetiego.
Świątynia Luksorska
Imponująca budowla ufundowana przez Amenhotepa III, którą
sukcesywnie rozbudowywano przez 3 tys. lat.
Karnak
Jeden z największych kompleksów świątynnych wzniesionych
przez człowieka, zajmujący obszar ponad 100 ha. Wielkie wraże-
nie robi Wielka Sala Hypostylowa, składająca się ze 134 kolumn.
Dolina Królów w Luksorze
Jedna z największych egipskich atrakcji: legendarne miej-
sce, w którym spoczęli faraonowie najpotężniejszych dyna-
stii, łącznie ze sławnym Tutanchamonem. Odkryto tu jak do-
tąd 62 grobowce.
Świątynia Hatszepsut
Jedna z najbardziej oryginalnych, najpiękniej położonych gro-
bowych świątyń egipskich, zlokalizowana w dolinie Deir el-Ba-
hari, ograniczonej z dwóch stron niemal pionowymi ścianami
skalnymi, które dodają jej dramatyzmu.
Kup książkę
Poleć książkę
u
t
p
i
g
E
e
j
c
k
a
r
t
A
Medinet Habu
Najlepiej zachowana tebańska świątynia grobowa,
należąca do Ramzesa III.
Kup książkę
Poleć książkę
Świątynia Horusa w Edfu
Przepiękna, monumentalna świątynia
wzniesiona na terenie starożytnego mia-
sta Dżeb. Jednym z jej najstarszych ele-
mentów jest kaplica wykonana z jed-
nego kawałka szarego granitu.
Wielka Tama Asuańska
Długość – ponad 3,5 km, maksymalna
wysokość 111 m, szerokość prawie 1 km.
Przy wznoszeniu tamy pracowało 30 tys.
egipskich robotników. Spowodowała
ona spiętrzenie wody na olbrzymim ob-
szarze, tworząc Jezioro Nasera, najwięk-
szy sztuczny akwen na świecie.
Świątynie w Abu Simbel
Dwie niezwykłe skalne świątynie: Ram-
zesa II, tzw. Wielka Świątynia, i Nefer-
tari – Mała Świątynia. Warto je zoba-
czyć wczesnym rankiem, kiedy słońce
zaczyna rozświetlać gigantyczne wize-
runki w skale ukazujące jednego z naj-
większych faraonów Egiptu.
u
t
p
i
g
E
e
j
c
k
a
r
t
A
Klasztor św. Katarzyny
Najstarszy funkcjonujący chrześcijań-
ski klasztor w Egipcie. Położony jest na
wysokości 1570 m n.p.m.; został ufun-
dowany w latach 527–47. Warto zoba-
czyć piękną trzynawową bazylikę i ka-
plicę Krzewu Gorejącego – to tu Bóg
miał przemówić do Mojżesza.
Biblioteka Aleksandryjska
Oficjalnie otwarta w 2002 r., powstała
w miejscu, gdzie prawdopodobnie
mieściła się największa biblioteka
świata starożytnego. Ta supernowo-
czesna budowla mieści muzea, kolek-
cje i sale biblioteczne – główna sala
biblioteki to największa czytelnia pu-
bliczna na świecie, potrafiąca pomie-
ścić ok. 2 tys. osób.
Kup książkę
Poleć książkę
AtrAkcje
Przyrodnicze
Park Al-Azhar w Kairze
Perła w środku Kairu z doskonale za-
projektowanymi terenami zielonymi.
Roślinność jest interesująco rozmiesz-
czona wśród licznych kanałów wodnych
i kilku fontann.
Blue Hole w Dahabie
Najsłynniejsze miejsce do nurkowania
w okolicach Dahabu. Nazwę zawdzięcza
okrągłej wyrwie w rafie, która znajduje się
tuż przy brzegu. Osiąga głębokość 80 m,
na 60. metrze znajdziemy tunel, którym
można przepłynąć na drugą stronę rafy.
Park Narodowy Ras Muhammad
Położony 12 km od południe za Szarm
asz-Szajch; chroni przyrodę raf koralo-
wych, a w części lądowej – roślinność
słonowodną i ekosystemy pustynne.
Góra św. Katarzyny
Najwyższy szczyt Egiptu (2642 m
n.p.m.) warto zdobyć głównie ze
względu na oszałamiające widoki. Nie
jest tu również tak tłoczno jak podczas
wspinaczki na pobliską Górę Mojżesza,
dlatego wspinaczkę poleca się osobom,
które chciałyby odpocząć od tłumów.
Oaza Dachla
Oszałamiające widoki, urozmaicona
rzeźba terenu, sympatyczni ludzie, fa-
scynujące zabytki – to największe atuty
oazy Pustyni Zachodniej. Powita nas
tu feeria barw – głęboki błękit nieba
i rdzawobrązowe klify oraz złote piasz-
czyste wydmy.
u
t
p
i
g
E
e
j
c
k
a
r
t
A
Kup książkę
Poleć książkę
58
a
k
u
t
z
s
i
a
r
u
t
l
u
k
|
e
z
c
w
a
n
z
o
j
a
r
k
e
j
c
a
m
r
o
f
n
i
Kultura i sztuka
architektura
starożytny egipt
Przyjezdnym rzuca się w oczy przede wszyst-
kim monumentalizm widoczny w postaci
niebosiężnych piramid, wielohektarowych
świątyń wzniesionych z pomocą gigan-
tycznych kolumn. Wizerunki na grobow-
cach przedstawiające ludzi, zwierzęta, życie
codzienne, rytuały, polowania, procesy są-
dowe oraz bogów zachwycają swym pięk-
nem i doskonale zachowanymi barwami.
Dzięki odczytaniu hieroglifów przez Je-
ana Françisa Champolliona w 1822 r. dawne
wieki przemówiły w pełni. Mimo że style
zmieniały się na przestrzeni trzech tysiąc-
leci istnienia cywilizacji faraońskiej, zawsze
łączył je wspólny mianownik – kanon po-
wodujący jednoznaczną identyfikację z Egip-
tem. Zarówno w rzeźbie, jak i na reliefach
postaci przedstawiane były w sposób sfor-
malizowany i sztywny, lub jak to określają
▼ Świątynia Ramzesa II
w Abu Simbel
egiptolodzy – hieratyczny, czyli pełen pa-
tosu i dostojeństwa. Pamiętajmy, że to co
dla nas jest sztuką, w rzeczywistości było
narzędziem propagandy króla, którą wyra-
żano za pośrednictwem budowli czy rzeźb.
Władza nierozerwalnie łączyła się z religią,
stąd bliskie koneksje faraona ze sferą sacrum
w sztuce. Dla starożytnych Egipcjan nie
nastręczało problemów przemieszczanie
gigantycznych, ważących niekiedy ponad
100 ton bloków skalnych służących budo-
wie piramid czy świątyń. O tym, w jaki spo-
sób radzili sobie z obróbką twardych kamieni
i ich logistyką, można przekonać się na relie-
fach. Byli z pewnością mistrzami w tej dzie-
dzinie, gdyż Arabowie w późniejszych cza-
sach, z uwagi na ograniczone środki i gorszą
technologię, wykorzystywali ociosane bloki
z budowli faraońskich do swych konstrukcji.
Świątynie – To dominująca forma ar-
chitektoniczna starożytnego Egiptu. Kon-
strukcje te zachowały się świetnie do czasów
współczesnych tylko dlatego, że wznoszono
je od III tysiąclecia niemal wyłącznie z ka-
Kup książkę
Poleć książkę
59
a
k
u
t
z
s
i
a
r
u
t
l
u
k
|
e
z
c
w
a
n
z
o
j
a
r
k
e
j
c
a
m
r
o
f
n
i
Najważniejsze kolekcje
egipskich zabytków w Polsce
Muzeum Narodowe w Warszawie
(Al. Jerozolimskie 3, Warszawa) – Za-
bytki z Egiptu prezentowane są w ra-
mach Galerii Sztuki Starożytnej, która po-
wstała w 1938 r., dzięki badaniom wy-
kopaliskowym rozpoczętym w Edfu
(1937–39) w Górnym Egipcie przez pol-
ską misję archeologiczną we współ-
pracy z Francuskim Instytutem Arche-
ologii Wschodu w Kairze. Po wojnie do
kolekcji trafił też bogaty depozyt z Luwru
w postaci monumentalnego posągu
lwiogłowej bogini Sachmet oraz boga
Amona, pochodzących z okręgu świą-
tynnego w Karnaku z czasów Nowego
Państwa.
Muzeum Archeologiczne w Krako-
wie (ul. Senacka 3, Kraków) – Pięknie
zaaranżowana kolekcja zabytków w no-
woczesnej oprawie. Muzealnicy zastoso-
wali oświetlenie światłowodowe,
które nie generuje ciepła ani szko-
dliwego dla zabytków promieniowania
UV i IR. Na wystawę składa się kilka ko-
lekcji egipskich dzieł sztuki.
Muzeum Książąt Czartoryskich w Kra-
kowie – Galeria Sztuki Starożytnej, Od-
dział Muzeum Narodowego (ul. Pijar-
ska 8, Kraków) – Kolekcja egipska nie jest
wielka, ale warta odwiedzenia. Pośród za-
bytków znajdują się sarkofagi antropo-
idalne i kartonaż uformowany na kształt
mumii ze sklejonych warstw płótna. Są
też przedmioty codziennego użytku oraz
związane z kultem.
Muzeum Archeologiczne w Poznaniu
(ul. Wodna 27, Poznań) – Rewelacyjna wy-
stawa zatytułowana „Śmierć i życie w sta-
rożytnym Egipcie” to wieloletni depozyt
z Muzeum Egipskiego i Zbiorów Papiru-
sów w Berlinie, wzbogacony przez kilka
obiektów z Muzeum Egipskiego w Mo-
nachium.
mienia. Budowle mieszkalne powstawały
natomiast z suszonej cegły mułowej, po-
datnej na erozję i kruszenie. Nie zawsze ka-
mienny budulec był sojusznikiem w walce
z czasem. W przypadku świątyni wznie-
sionej przez Amenhotepa III w Tebach, za-
stosowany w niej wapień okoliczni miesz-
kańcy w późniejszych czasach przerobili
na wapno, którego użycie rozpowszechnili
w Egipcie Rzymianie.
Dotychczas panował wśród egiptolo-
gów podział klasyczny na dwa typy wzno-
szonych świątyń: pierwszy to budowle po-
święcone oddawaniu czci bogom, a drugi
typ – władcom. Najnowsze analizy i ustale-
nia jednak nieco korygują ten prosty sche-
mat. Okazuje się, że funkcje tych świątyń
przenikały się – przykładowo w Karnaku,
Kup książkę
w gigantycznym kompleksie świątynnym,
poświęconemu w zależności od części kon-
kretnemu bogowi, znajdują się też kaplice
poświęcone kultowi zmarłych faraonów. I na
odwrót, w przypadku świątyń poświęconych
kultowi władców (np. w tarasowym przy-
bytku Hatszepsut w Deir el-Bahari) również
są sanktuaria poświęcone kultowi bogów.
W masowej świadomości pokutuje mo-
del świątyń z czasów Nowego Państwa, gdyż
wcześniejsze nie zachowały się w zbyt oka-
załej formie, dlatego kiedy mówimy o egip-
skich świątyniach, przed oczami staje Luksor
lub Karnak. Typowa świątynia z tego okresu
składała się z monumentalnej bramy wej-
ściowej – pylonu oflankowanego parą obe-
lisków, która prowadziła na dziedziniec oto-
czony kolumnadą. Za nim, w linii prostej,
Poleć książkę
60
a
k
u
t
z
s
i
a
r
u
t
l
u
k
|
e
z
c
w
a
n
z
o
j
a
r
k
e
j
c
a
m
r
o
f
n
i
mieściła się sala hypostylowa przykryta
dachem i wsparta na wielu wysokich kolum-
nach. Przed najświętszym miejscem świą-
tyni – sanktuarium mieszczącym wizeru-
nek bóstwa – znajdowały się jedno lub dwa
niewielkie pomieszczenia. Należy zaznaczyć,
że im bardziej zagłębia się w pomieszczenia
świątynne, tym są one ciemniejsze, mniejsze
i usytuowane coraz wyżej. Zewnętrzne ściany
świątyń często ozdabiane były dekoracją na-
wiązującą do sukcesów militarnych faraona
(lub jego propagandowej wizji na ich temat),
a wewnętrzne teksty i przedstawienia opisy-
wały odprawiane niegdyś rytuały religijne.
Ułatwieniem dla egiptologów jest precy-
zyjne ich rozlokowanie w kolejnych pomiesz-
czeniach odnoszących się do konkretnych
etapów odprawiania rytuałów, co pozwala
im dokładnie zrekonstruować ich przebieg.
Świątynie uważano za symboliczne miejsca
początków procesu stworzenia wszech-
świata. Dlatego procesja kapłanów wędru-
jącą od pylonu w głąb kompleksu pomiesz-
czeń, coraz wyżej, niejako wspinała się nie
tylko do sanktuarium, ale również na szczyt
Egipt – obiekty wpisane
na Listę UNESCO
Trudno uwierzyć, że Egipt – miejsce
z tysiącletnią historią – posiada zaled-
wie kilka stanowisk wpisanych na tę eli-
tarną listę. Kolejne trzydzieści oczekuje
w kolejce do zaakceptowania.
◆ Zespół koptyjskich budowli sakral-
nych w Abu Mena.
◆ Starożytne Teby wraz z nekropolią.
◆ Historyczny Kair.
◆ Nekropolia w Memfis z piramidami
od Dahszur po Gizę.
◆ Zabytki nubijskie od Abu Simbel aż
do File.
◆ Klasztor św. Katarzyny na półwyspie
Synaj.
◆ Wadi al-Hitan (Dolina Wielorybów);
to jedyna pozycja wpisana na listę
Dziedzictwa Przyrodniczego na te-
renie Egiptu.
▼ Świątynia Hatszepsut w Luksorze
Kup książkę
Poleć książkę
61
a
k
u
t
z
s
i
a
r
u
t
l
u
k
|
e
z
c
w
a
n
z
o
j
a
r
k
e
j
c
a
m
r
o
f
n
i
▲ Piramidy w Gizie
prapagórka, gdzie miał się odbyć akt kreacji
świata dokonany przez bogów. O tym, że
świątynia to nie tylko miejsce poświęcone
kultowi, ale także ważna z ekonomicznego
punktu widzenia instytucja, świadczą liczne
budynki lokowane wokół niej – doskonały
przykład stanowi Ramesseum (świątynia
grobowa Ramzesa II w Tebach) wraz z to-
warzyszącymi jej magazynami wzniesio-
nymi z cegły mułowej.
Piramidy – Jeden ze sztandarowych
zabytków Egiptu, które koniecznie należy
zobaczyć. Służyły one jako grobowce fara-
onów już od III dynastii. Początkowo były
to piramidy schodkowe, piramidy wła-
ściwe w kształcie ostrosłupów o płaskich
ścianach pojawiły się za czasów IV dynastii
(XXVII w. p.n.e.), czego najlepszym przykła-
dem jest słynna piramida Cheopsa. Jak obli-
czył dr Mark Lehner, amerykański archeolog,
wszystkie piramidy królewskie wzniesione
po i przed czasami Snofru, Cheopsa i Che-
frena zawierają dziś zaledwie 41 ich cał-
kowitej masy, co jednoznacznie świadczy
o potędze i wielkości budowli wykonanych
w czasach IV dynastii. Wznoszenia takich
grobowców niemal zaprzestano w I okresie
Kup książkę
przejściowym, ale ich renesans miał miejsce
w czasach Średniego Państwa. Najpóźniej-
sze z nich budowano z cegieł mułowych.
Z piramidami egipskimi związane są
liczne legendy i historie staroegipskie, arab-
skie i koptyjskie. Do koptyjskich wierzeń na-
leży historia opisująca czasy przed Potopem.
Król Surid miał nakazać wzniesienie piramid
w Gizie, a w nich umieścić dotychczasowe
osiągnięcia nauki, aby ocalały przed kata-
strofą. Herodot w V w. p.n.e. odnotował hi-
storię, według której zdesperowany Cheops
miał rzekomo nakazać własnej córce sprze-
dawać swe wdzięki w lupanarze, aby star-
czyło mu środków na wzniesienie swego
prześwietnego grobowca. Natomiast we-
dług zapisu Juliusza Honoriusza z V w. n.e.
piramidy były spichrzami Józefa służącymi
do przechowywania ziarna gromadzonego
podczas tłustych lat. W relacji XV-wiecznego
pisarza arabskiego, Al-Makriziego, wspo-
mniany wyżej król Surid miał zostać po-
chowany w Wielkiej Piramidzie w towarzy-
stwie nieprzebranych kosztowności, w tym,
co ciekawe, broni żelaznej, która nie rdze-
wieje i szkła, które się nie tłucze, ale zgina.
Współcześni fantaści też dodali coś od siebie.
Poleć książkę
148
a
n
r
a
m
a
-
l
e
l
l
e
T
|
i
i
u
l
n
a
n
l
o
D
a
n
c
o
n
ł
ó
P
i f y
H i e r o g l
e g i p s k i e
Kup książkę
Poleć książkę
Język arabski funkcjonuje w Egipcie zaledwie
od około trzynastu stuleci, podczas gdy egip-
ski zapisywany w różnej formie trwał aż 3500
lat. Słowo opisujące pismo Egipcjan – hiero-
glify – pochodzi z greki i składa się z dwóch
wyrazów: hieros – święty i glyphein – rzeź-
bić, zatem można ten termin przetłumaczyć
jako „święte rzeźbione znaki”. Sam język na-
leży do rodziny języków afroazjatyckich (ina-
czej semito-chamickich).
Możemy wydzielić kilka faz rozwoju starożyt-
nego języka egipskiego. Język staroegipski stoso-
wano w okresie Starego Państwa, klasyczny – od
I okresu przejściowego do końca okresu rzym-
skiego, jednakże od czasów XIX dynastii używany
był głównie w monumentalnych inskrypcjach
w świątyniach i niekiedy w tekstach literackich
i religijnych. Język nowoegipski (późnoegipski)
stosowany był jako potoczny od końca czasów
Nowego Państwa. W okresie późnym wykształ-
ciła się gwarowa wersja języka nowoegipskiego –
demotyka. Najmłodszą mutacją egipskiego jest
język koptyjski. Wraz ze zmianami języka nastę-
powała ewolucja pisma.
Najwcześniejsze znane znaki pisma hie-
roglificznego odkryto w grobie tzw. Króla
Skorpiona w Abydos, datowanym na XXXII w.
p.n.e., w postaci maleńkich tabliczek wykona-
nych z kości słoniowej. Na hieroglify możemy
natknąć się wszędzie, gdyż Egipcjanie zdobili
nimi w zasadzie każdy materiał: drewno, ka-
mień, ceramikę, kości czy biżuterię. Te zapi-
sane na świątyniach i wewnątrz grobowców
miały przetrwać na wieki. Kardynalne znacze-
nie pełniło wykute imię zmarłęgo – w momen-
cie jego skucia następowało skazanie osoby
na wieczny niebyt i była to bodaj najgorsza
kara dla człowieka.
Początki pisma w Egipcie należy łączyć
z prozaicznymi potrzebami. Pierwsze inskrypcje
nie mają nic wspólnego z religią, ale z ewiden-
cją towarów – ich pochodzeniem i liczbą. Od
wczesnych stadiów istnienia pisma możemy
zaobserwować dwa jego typy: klasyczne hiero-
Kup książkę
149
a
n
r
a
m
a
-
l
e
l
l
e
T
|
i
i
u
l
n
a
n
l
o
D
a
n
c
o
n
ł
ó
P
glify, stosowane w monumentalnej architektu-
rze, oficjalnych tekstach rytych w drewnie czy
kamieniu, i drugi typ – kursywę, inaczej hiera-
tykę, która pozwalała na szybkie zapisywanie,
już od momentu panowania pierwszych dyna-
stii, wszelkich tekstów na bardzo popularnym
papirusie za pomocą pędzelka i tuszu. Przy uży-
ciu tego drugiego pisma skrybowie notowali
rachunki, inwentarze, wyroki sądowe, raporty.
Wraz z nadejściem okresu późnego do zasto-
sowania weszła demotyka, ale nie używano jej
przy zapisie tekstów religijnych. Ostatni zapis
hieroglificzny pochodzi z File z 394 r., zaś de-
motyczny również z tej wyspy i datowany jest
na połowę V w.
Od III w. pismo demotyczne i hierogli-
ficzne powoli było zastępowane przez pismo
i język koptyjski. Jego alfabet składał się z liter
greckich (od panowania Ptolemeuszy był to
język urzędowy w Egipcie) i sześciu znaków
demotycznych, które były niezbędne do wyra-
żenia wszystkich dźwięków. Nowe pismo kop-
tyjskie powstało w opozycji do „pogańskich”
hieroglifów. Dziś już coraz rzadziej można usły-
szeć język koptyjski – sami koptowie stosują
od wieków arabski, ale w czasie mszy w ko-
ściołach nadal jest on obecny.
Do 1822 r. badacze tylko domyślali się treści
hieroglifów. W tym roku Jean Françis Cham-
pollion ogłosił światu sposób ich odczytania –
stało się to możliwe dzięki tzw. Kamieniowi
z Rosetty, na którym zapisano tę samą treść
w trzech rodzajach pisma: hieroglifach, de-
motyce i grece. Okazało się, że system zapisu
opierał się na zastosowaniu logogramów (zna-
ków oznaczających to, co przedstawiają, lub
słowa pokrewne metaforycznie), determina-
tywów (umiejscowionych na końcu słowa za-
pisanego fonetycznie celem odpowiedniego
dookreślenia jego znaczenia) i fonogramów
(znaków oznaczających jedną, dwie lub trzy
spółgłoski – Egipcjanie nie zapisywali samo-
głosek). W ten sposób zapomniany język i pi-
smo ponownie przemówiły.
Poleć książkę
118
a
z
G
i
|
i
e
c
l
o
K
o
i
i
r
a
K
Giza
tować więcej niż 20–25 LE). Po prawej stro-
nie miniemy luksusowy hotel Mena House,
a po lewej informację turystyczną, do której
warto zajrzeć, aby otrzymać aktualny termi-
narz spektaklu „światło i dźwięk”.
Po minięciu budynków po lewej stronie
droga prowadzi dalej, nieco w górę, i zakręca
łagodnie w lewo. Szosa doprowadzi nas
w końcu na duży parking, gdzie znajdują
pła-
się kasy biletowe i wejście na teren
skowyżu Giza
8.00–16.00 (X–V), 8.00–
17.00 (VI–IX); wstęp 80 LE, ulgowy 40 LE,
Kto nie marzył o ujrzeniu Wielkiej Piramidy?
Kiedyś dojazd do Gizy z centrum był sam
w sobie przygodą, dziś wystarczy wsiąść do
autobusu (nr 355 i 357; cena 4 LE niezależnie
od celu podróży), kursującego między Helio-
polis (przy głównej ulicy Al-Ahram) a Gizą.
Można też podjechać metrem linii 2 z cen-
trum w kierunku El-Moneib do przystanku
Giza, a potem wzdłuż szaria Piramyds mikro-
busem (3 LE) lub autobusem 997 (1 LE) do
piramid (Giza Haram). Za przejazd taksówką
z centrum zapłacimy ok. 50–80 LE.
Zwiedzanie piramid należy rozpocząć
od głównego wejścia; wyjście jest nieco na
uboczu, mieści się obok Sfinksa – nie do-
jeżdżają tu autobusy miejskie (powrót do
stacji metra taksówką nie powinien kosz-
Kup książkę
Poleć książkę
Uwaga na bezpańskie psy!
Prawdziwą plagą w Egipcie są dzikie psy
przemieszczające się często w dużych
stadach. Należy mieć się na baczności,
zwłaszcza wieczorami w rejonach odda-
lonych od wsi, na przykład na skraju pu-
styni. Watahy wygłodniałych psów można
spotkać m.in. między najczęściej odwie-
dzanymi piramidami w Gizie, Sakkarze
i Dahszur. W razie zagrożenia nie-
kiedy wystarczy się pochylić – to
sygnał dla zwierząt, że sięgamy po ka-
mień i większość z nich wtedy ucieka,
chociaż bywa z tym różnie. W bliskim
otoczeniu wymienionych zabytków psy
nie stanowią zagrożenia, ale jeśli zamie-
rzamy odbyć samotny spacer między ne-
kropoliami, mogą być groźne, zwłaszcza
po zmierzchu.
▼ Piramidy w Gizie
119
a
z
G
i
|
i
e
c
l
o
K
o
i
i
r
a
K
Kup książkę
Poleć książkę
120
a
z
G
i
|
i
e
c
l
o
K
o
i
i
r
a
K
Giza
0
150 m
oprac. M. Czopik
piramida
Mykerinosa
górna
świątynia
piramida
Chefrena
górna
świątynia
środkowa
nekropolia
a
p
m
ra
Muzeum
Barki
piramida
Cheopsa
nekropola
zachodnia
infor m acja, policja
kasa bileto w a,
grobowiec
Chentkaus
piramida
Henutsen
piramidy satelitarne
dawny dom
dawny dom
królewski (XX w.)
królewski (XX w.)
a
p
m
a
r
dolna
świątynia
cmentarz
koptyjski
cmentarz
muzułmański
dolna
świątynia
kasa biletowa
kawiarnia
Sfinks
nekropola
wschodnia
grobowiec
grobowiec
Hetepheres
Hetepheres
r
a
m
p
a
tzw. Świątynia
tzw. Świątynia
Sfinksa
Sfinksa
obok których mieszczą się też toalety (po
prawej). Tutaj też należy kupić bilety do po-
szczególnych piramid, jeśli zamierzamy je
zwiedzić od wewnątrz; Mykerinosa
wstęp
wstęp 40 LE,
40 LE, ulgowy 20 LE, Chefrena
ulgowy 20 LE i Cheopsa
wstęp 200 LE,
ulgowy 100 LE. Osoby cierpiące na klau-
strofobię, choroby wieńcowe oraz starsze
powinny darować sobie zwiedzanie sta-
rożytnych grobowców. Po dokładnej kon-
troli osobistej wreszcie można przystąpić
do zwiedzania.
Prawie z każdego miejsca w Gizie roz-
pościera się widok na najbardziej znany za-
piramidę Che-
bytek wszech czasów
Kup książkę
opsa (2589–2566 p.n.e.), drugiego fara-
ona IV dynastii. Zarówno od zachodu, jak
i od wschodu przylegają do niej mastaby
wzniesione przez osoby najbliżej związane
z królem.
Po przekroczeniu wejścia zwiedzający
stoją na wprost północnego lica budowli
uważanej za pierwszy cud starożytnego
świata. Przed wejściem należy zostawić
wartownikowi sprzęt fotograficzny (we-
wnątrz obowiązuje absolutny zakaz wyko-
nywania zdjęć). Turyści mogą dziś jedynie
przejść trasą wiodącą do górnych partii pira-
midy, najpierw poziomo tunelem wykutym
w IX w. Dalej zaczyna się korytarz wstępu-
Poleć książkę
121
a
z
G
i
|
i
e
c
l
o
K
o
i
i
r
a
K
jący (wspinaczka jest bardzo męcząca) na-
chylony do góry pod kątem 26°. W jego po-
czątkowej części są granitowe zatyczki w ca-
łości zagradzające tunel, które miały utrud-
nić przejście rabusiom. Korytarz prowadzi
do cudu architektonicznego, jakim niewąt-
pliwie jest Wielka Galeria. Tuż po zakończe-
niu korytarza wstępującego wita nas zakra-
towane wejście do Komory Królowej. Ko-
mora Króla to najwyższe dostępne dla zwie-
dzających pomieszczenie.
Wielką Galerię, która liczy ponad
46 m długości i 8,5 m wysokości, zbudo-
wano z siedmiu warstw bloków wapien-
nych, z których każda kolejna wysuwa się
ku wnętrzu o ok. 7,5 cm. Kończy się ona
gwałtownie i ponownie należy się pochylić
i przejść niskim tunelem wiodącym wprost
do Komory Króla. Mieścił się tutaj system
trzech zasuw wykonanych z granitu – do
dziś widoczne są prowadnice, z pomocą
których spuszczono bloki mające unie-
możliwić przejście rabusiom do komory.
To w niej zapewne spoczął sam Cheops.
Komora Króla (10,46 m długości, 5,23 m sze-
rokości i 5,81 m wysokości) to majstersztyk
architektów starożytnego Egiptu. Ce-
chuje ją monumentalizm i prostota.
Teksty Piramid
Są najstarszą religijną księgą świata,
składającą się z ponad tysiąca zaklęć.
Pierwsze pojawiły się w piramidzie
Unasa (2375–2345 p.n.e.), ale egipto-
lodzy są zgodni, że ich treść pochodzi
z wcześniejszych okresów i już w mo-
mencie spisywania na ścianach gro-
bowców były uważane za starożytne.
Teksty Piramid zapisywane w piono-
wych kolumnach wykonywano bar-
dzo pieczołowicie – wyżłobione w ka-
mieniu hieroglify wypełniano niebie-
ską masą szklaną, która z czasem zmie-
niła barwę na zieloną. Zdaniem części
badaczy teksty te były odczytywane
podczas ceremonii pogrzebowej przez
kapłanów i miały pomóc zmarłemu
władcy w trudnej podróży po zaświa-
tach, czemu towarzyszyły również od-
powiednie rytuały.
Piramida Cheopsa
0
50 m
Po wyjściu z piramidy należy
kierować się w prawo
i obejść północno-
-wschodni naroż-
nik. Tuż za nim
szyb
wentylacyjny
szyb
wentylacyjny
szyb
wentylacyjny
komory
komory
odciążające
odciążające
Komora
Króla
Wielka
Galeria
szyb
wentylacyjny
Komora
Królowej
podziemna komnata
oryginalne
wejście
granitowe zatyczki
oprac. M. Czopik
Kup książkę
Poleć książkę
182
Feluki
Asuan to najlepsze miejsce, aby skorzystać
z możliwości przepłynięcia się tradycyjną
egipską żaglówką. Widoki w okolicy się
fantastyczne. Oficjalnie w mieście jest zare-
jestrowanych kilka tysięcy łodzi, więc wy-
bór jest olbrzymi, a co za tym idzie, duża
konkurencja. Wynajęcie feluki na godzinę
to koszt rzędu 45–50 LE, ale jeśli chcemy na
przykład zwiedzić konkretną wyspę, a ka-
pitan ma na nas czekać, wtedy koszt ro-
śnie (4-godzinna przejażdżka połączona ze
zwiedzaniem wysp to koszt 150–200 LE).
To także dogodny punkt rozpoczęcia dłuż-
szego rejsu feluką w dół Nilu. To świetna
okazja, żeby się trochę wyciszyć, popatrzeć
n
a
u
s
a
|
i
i
u
l
n
a
n
l
o
d
a
w
o
n
d
u
ł
o
p
i
nocą na rozgwieżdżone niebo i po-
kontemplować krajobraz. Podróżo-
wać można aż do Esny, ale z reguły to i tak
zbyt duże wyzwanie. Najpopularniejsze
są wycieczki dwudniowe (z jednym noc-
legiem) – rejs kończy się w Kom Ombo.
Wycieczka do Edfu zajmuje z reguły 3 dni
i 2 noce, a do Esny 4 dni i 3 noce. Standar-
dowo felukę wynajmie się w 6 do 8 osób.
Koszt podróży od osoby wynosi odpo-
wiednio: Kom Ombo (100–120 LE), Edfu
(130–150 LE), Esna (160–180 LE), ale to koszt
podstawowy. Do tego należy doliczyć pro-
wiant – kwestia do omówienia z kapita-
nem, ale z reguły ok. 50 LE za pełne wy-
żywienie, plus woda butelkowana. Przed
wypłynięciem w rejs z co najmniej jednym
Kup książkę
Poleć książkę
183
n
a
u
s
a
|
i
i
u
l
n
a
n
l
o
d
a
w
o
n
d
u
ł
o
p
i
noclegiem trzeba również wyrobić po-
zwolenie (5–10 LE), należy wręczyć ksero-
kopię paszportu (strona ze zdjęciem) kapi-
tanowi, który załatwi te formalności z po-
licją turystyczną. Kwestie bezpieczeństwa:
pamiętajmy, że jeśli chcemy mieć kami-
zelki ratunkowe, musimy je sobie sami ku-
pić. Jedną z największych niedogodności
podczas podróży jest brak toalety, atutem
natomiast – możliwość przycumowania
w każdym dowolnym miejscu.
Wybór właściwej feluki i kapitana to sztuka.
Będziemy nagabywani przez wielu wła-
ścicieli łodzi. Najbezpieczniej poradzić się
w informacji turystycznej lub w hotelu –
osoby polecane będą z pewnością bardziej
wiarygodne niż nagabywacze z ulicy. Jeśli
chcemy szukać sami, spotkamy ka-
pitanów w przybrzeżnych restaura-
cjach, np. Emy czy Aswan Moon Restaurant.
Kobiety nie powinny się wybierać samotnie
na taką wyprawę – zdarzały się przypadki
molestowania przez załogę. Warto wybrać
kapitana, z którym można porozumieć się
w języku angielskim, zwłaszcza przy kilku-
dniowych wypadach.
Łodzie motorowe to wariant dla osób,
które chcę szybko dopłynąć do celu, na
przykład do wyspy Sehel. Sielską atmos-
ferę zakłóca rytmiczny dźwięk silnika, ale
przynajmniej jesteśmy uniezależnieni od
siły wiatru. Ceny za kilkugodzinną wy-
cieczkę są trochę wyższe niż za feluki ze
względu na zużycie paliwa.
Kup książkę
Poleć książkę
Pobierz darmowy fragment (pdf)
