Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00359 007531 13587298 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Elementy retoryki i erystyki w przykładach - ebook/pdf
Elementy retoryki i erystyki w przykładach - ebook/pdf
Autor: Liczba stron:
Wydawca: Aspra Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-7545-526-7 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> naukowe i akademickie >> filozofia
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Książka stanowi rodzaj kompendium zawierającego podstawowe zagadnienia z zakresu retoryki klasycznej i jej współczesnych zastosowań, wraz z elementami sztuki dyskusji i erystyki. Wszystkie najważniejsze pojęcia z zakresu wymienionych dziedzin są jasno zdefiniowane i podparte licznymi przykładami. Opisanych jest kilkadziesiąt tropów i figur retorycznych, każdy z wieloma przykładami. Prawie czterdzieści chwytów erystycznych zobrazowanych jest przykładami wziętymi m.in. ze współczesnych mediów, z dyskusji przebiegających w telewizji, prasie i na internetowych forach.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Politechnika Warszawska Wyższa Szkoła Administracyjno-Społeczna w Warszawie Warszawa 2014 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Recenzja dr Zbigniew Zwoliński dr hab. Stefan Snihur prof. dr hab. Jan Zubelewicz Korekta językowa i redakcja stylistyczna Magdalena Rodzim Projekt okładki Barbara Kuropiejska-Przybyszewska © Copyright by Beata Witkowska-Maksimczuk © Copyright by Wyższa Szkoła Administracyjno-Społeczna, Warszawa 2014 © Copyright by Ofi cyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2014 Każda reprodukcja lub adaptacja całości lub części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotografi cznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Autorki i Wydawców. Wydawcy: Wyższa Szkoła Administracyjno-Społeczna 03-838 Warszawa, ul. Grochowska 346/348 tel./fax 22 619 14 80 wydawnictwo.wsas@edu.pl Ofi cyna Wydawnicza ASPRA-JR 03-982 Warszawa, ul. Dedala 8/44 tel. 602 247 367, fax 22 870 03 60 e-mail: ofi cyna@aspra.pl www.aspra.pl Skład i łamanie OFI ISBN 978-83-62505-20-3 ISBN 978-83-7545-526-7 Objętość: 7,6 ark. wyd. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Spis treści Wstęp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1. Retoryka – wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 1.1. Defi nicja i funkcje retoryki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 1.2. Retoryka a dialektyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 2. Inwencja retoryczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 2.1. Inwencja, kwestia i propozycja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 2.2. Badanie statusu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 2.3. Analiza pytań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 2.3.1. Podział pytań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 2.3.2. Założenia pytania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 2.3.3. Pytania dobrze i źle postawione . . . . . . . . . . . . . . 26 2.3.4. Rodzaje odpowiedzi na pytania . . . . . . . . . . . . . . . 28 2.3.5. Pytania sugestywne i podchwytliwe . . . . . . . . . . . 30 2.3.6. Wieloznaczność pytań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 2.3.7. Treść pytań a rodzaje dyskusji . . . . . . . . . . . . . . . 33 2.4. Argumentacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 2.4.1. Podział argumentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 2.4.2. Argumenty sylogistyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 2.4.3. Argumenty opierające się na prawach klasycznego rachunku zdań . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 2.4.4. Analogia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 2.5. Topika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 3. Kompozycja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 3.1. Klasyczna kompozycja mowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 3.1.1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 3.1.2. Opowiadanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 3.1.3. Argumentacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 3.1.4. Refutacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 3.1.5. Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 3.2. Współczesny schemat kompozycyjny . . . . . . . . . . . . . . . 69 3.2.1. Położenie kamieni węgielnych . . . . . . . . . . . . . . . 70 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 5 Spis treści 3.2.2. Generowanie pomysłów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 3.2.3. Dzielenie pomysłów na kategorie . . . . . . . . . . . . 72 3.2.4. Tworzenie wystąpienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 3.3. Amplifi kacja retoryczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 4. Elokucja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 4.1. Zalety wysławiania się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 4.1.1. Poprawność stylu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 4.1.2. Jasność stylu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 4.1.3. Stosowność stylu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 4.1.4. Ozdobność a komunikatywność stylu . . . . . . . . 91 5. Tropy i fi gury retoryczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 5.1. Tropy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 5.2. Figury retoryczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 5.3. Figury słów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 5.3.1. Figury powtórzeń (przez przyłączenie) . . . . . . . 118 5.3.2. Figury zestawień . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 5.3.3. Figury powstające przez odłączenie . . . . . . . . . . 125 5.3.4. Figury powstające przez uporządkowanie . . . . 127 5.3.5. Pozostałe fi gury słów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 5.4. Epitety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 5.5. Figury myśli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 5.5.1. Figury kontaktu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 5.5.2. Figury tematu emotywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 5.5.3. Figury tematu dialektyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 5.5.4. Figury tematu semantyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 5.5.5. Figury kompozycyjne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 6. Erystyka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 6.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 6.2. Sofi zmaty braku relewancji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 6.3. Sofi zmaty strukturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 7. Nieporozumienia i błędy językowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 7.1. Przyczyny nieporozumień słownych . . . . . . . . . . . . . . 195 7.2. Błędy wieloznaczności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 7.3. Błędne zestawienia słów i aliowokacje . . . . . . . . . . . . 202 Bibliografi a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 6 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Wstęp Elementy retoryki i erystyki w przykładach to próba systematyzacji treści nagromadzonych od czasów starożytnych, a składających się na szeroko ro- zumianą sztukę przekonywania, przemawiania i dyskutowania. Autorka ana- lizuje pojęcia retoryczne i erystyczne, dzieli je i grupuje, starając się utwo- rzyć z nich pewną uporządkowaną strukturę. Częściowo opiera się na trady- cyjnie stosowanych podziałach, częściowo zaś, co jest warte podkreślenia, wprowadza własną systematykę. Praca zawiera wiele schematów i rysun- ków pokazujących relacje między opisywanymi pojęciami. Najważniejszym elementem pracy jest dobranie przykładów ilustrujących wszystkie wprowa- dzane kategorie. W dotychczasowych opracowaniach ujmujących teoretycz- nie kwestie retoryczne często brakowało wystarczającej liczby czytelnych i współczesnych przykładów. Ze względu na układ tekstu, a szczególnie jego grafi czność i wyodrębnienie defi nicji, książka może być traktowana jako ro- dzaj kompendium zawierającego podstawowe zagadnienia z zakresu retory- ki klasycznej i jej współczesnych zastosowań wraz z elementami sztuki dys- kusji i erystyki. Z książki mogą korzystać ci, których interesują teoretyczne aspekty retoryki i erystyki, jak i ci, dla których ważne jest poprawne przeka- zywanie własnych przekonań, rozpoznawanie i unikanie błędów myślowych i językowych, troska o logiczność wypowiedzi. Praca może też być pomocna dla studentów, którzy mają w programie studiów wykłady z zakresu retoryki, sztuki dyskusji lub tzw. public speaking. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 7 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 1. Retoryka – wprowadzenie 1.1. Defi nicja i funkcje retoryki Retoryka to sztuka sprawnego i pięknego wysławiania się, zwana także krasomówstwem. Zawiera w sobie także umiejętność przeko- nywania słuchaczy do swoich racji, czyli sztukę perswazji. Obejmu- je reguły doboru słów, konstrukcji zdań, posługiwania się słownymi środkami wyrazu artystycznego i skutecznej argumentacji. Retoryka to sztuka: poprawnego i pięknego mówienia komponowania tekstu przemówienia przekazywania treści perswazyjnych Retoryka powstała w starożytnej Grecji już w VI wieku p.n.e. Jej rozwój wiązał się z demokracją ateńską, w której każdy oby- watel miał prawo przemawiania na zgromadzeniach publicznych. Umiejętność przemawiania była uważana za podstawową spraw- ność polityka. Zasady retoryki wyłożył w IV wieku p.n.e. Arysto- teles, przedstawiając w swej Sztuce retoryki zasady skutecznego przekonywania. Wybitnymi twórcami greckiej szkoły retorycznej byli m.in. Gorgiasz i Izokrates (V–IV wiek p.n.e.). Kultura polityczna starożytnego Rzymu także wymagała spraw- nego przemawiania, zatem reguły i metody retoryki zaczęto roz- wijać w licznych łacińskich traktatach. Zawierały one praktyczne wskazówki, liczne wzory do naśladowania oraz ćwiczenia w roz- wijaniu krasomówstwa. Zwięzłą defi nicję retoryki podał rzymski 9 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 1. Retoryka – wprowadzenie nauczyciel wymowy Kwintylian, wyrażając ją w słowach: Ars bene dicendi (sztuka dobrego mówienia). Ars to sztuka, biegłość w za- kresie wymowy, uzyskiwana dzięki przestrzeganiu określonych zasad. Bene znaczy dobrze, a w tym kontekście także stosownie, skutecznie i uczciwie. Dicendi to mówienie funkcjonalne, celowe i przekonujące. Obok wspomnianego podręcznika Arystotelesa do najważniejszych starożytnych dzieł z zakresu retoryki należą tak- że: O mówcy Cycerona z I wieku p.n.e., Kształcenie mówcy Kwinty- liana i anonimowy traktat Rhetorica ad Herennium – oba z I wieku n.e. Z retoryki klasycznej pochodzi większość środków stylistycz- nych stosowanych do dziś w literaturze i sztuce przemawiania. Retoryka starożytna tworzy zamkniętą całość, a kolejne wieki wniosły do niej wiele istotnego. Współcześnie elementy retoryki są częścią językoznawstwa i wiedzy o literaturze. Według starożytnych mistrzów, kształcenie oratora polegało na rozwijaniu umiejętności dobierania środków perswazji tak, by mógł on swoim wystąpieniem wpłynąć na rozum (logos), wolę (ethos) i uczucia (pathos) słuchaczy. Przemowa oratora musiała za- tem spełniać trojaką funkcję: pouczać (docere), poruszać (movere) i zachwycać (delectare). Zgodnie z rzymskimi zasadami orator powinien być kształcony Funkcje wypowiedzi perswazyjnej działanie na rozum logos działanie na wolę ethos działanie na uczucia pathos pouczyć docere poruszyć movere zachwycić delectare także moralnie. Orator est vir bonus, czyli orator jest człowiekiem prawym. Nie może kłamać, choć nie ma obowiązku zawsze mó- wić prawdy. To niezwykle ważna zasada retoryczna, gdyż umiejęt- ność perswazji naraża mówcę na pokusę nieuczciwej manipulacji słuchaczami. Zasada littera docet, littera nocet, czyli słowo uczy, słowo niszczy, była wpajana mówcom jako przestroga przed uży- waniem do złych celów ich umiejętności przekonywania. W teorii retoryki wyróżniono trzy zasadnicze rodzaje retoryczne: 10 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 1.1. Defi nicja i funkcje retoryki rodzaj doradczy, osądzający i oceniający (przedstawiający). Doradczy (deliberatywny) Rodzaje retoryczne Osądzający (sądowy) Oceniający (demonstratywny) doradzający odradzający oskarżenie obrona pochwała nagana W rodzaju doradczym, zwanym także deliberatywnym, mówca uzasadnia, co i dlaczego słuchaczom doradza lub odradza. Dora- dzać można jedynie w odniesieniu do tego, co dopiero ma nastąpić, zatem rzeczy przyszłych. Bazą działania słuchacza są jego ewen- tualne wybory, a orator, pokazując możliwe wybory, wskazuje na związane z nimi wartości, np. użyteczność czy skuteczność. W rodzaju osądzającym mówca odnosi się do tego, co się stało, czyli czasu przeszłego. Osądzane mogą bowiem być jedynie rzeczy już dokonane. Podstawowe pytanie w tym rodzaju dotyczy praw- dy, np. czy zaszedł jakiś fakt. Osądzanie może mieć formę oskar- żenia lub obrony i siłą rzeczy ma oczywiste zastosowanie podczas rozpraw sądowych. W rodzaju oceniającym mówca przedstawia coś, co ma być w czasie teraźniejszym poddane ocenie. Może daną rzecz, osobę czy zjawisko chwalić lub ganić. Odnosi się przy tym do takich war- tości, jak piękno, harmonia czy doskonałość. Mowa nie zawsze stanowi czysty przykład jednego z rodzajów retorycznych. Podobnie jest z funkcjami retorycznymi – na ogół jedna z nich tylko dominuje nad pozostałymi. Dominantą może być np. funkcja informująco-pouczająca, a przewagę ma wówczas rodzaj oceniający. Charakterystykę poszczególnych rodzajów retorycznych zawie- ra poniższa tabela. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 11 1. Retoryka – wprowadzenie Rodzaj doradczy (deliberatywny) Rodzaj osądzający (sądowy) Rodzaj oceniający (demonstratywny) Cel Czas odniesienia Wartości przykładowe doradzać/ odradzać przyszłość oskarżać/bronić chwalić/ganić przeszłość teraźniejszość użyteczność/ nieużyteczność prawda/nieprawda/ prawdopodobieństwo piękno/brzydota Baza wybory fakty oceny Podział dyscyplin retorycznych, stosowany od czasów staro- żytnych, jest odbiciem kolejnych etapów opracowywania mowy. Przedstawia go poniższy schemat. Inwencja wynajdywanie tematu Kompozycja funkcjonalne ułożenie materiału Elokucja odpowiednie wysłowienie Memoria opanowanie pamięciowe mowy Actio właściwe wygłoszenie 1.2. Retoryka a dialektyka Jednym z ważniejszych elementów retoryki jest umiejętność przekonywania kogoś do swoich racji, czyli sztuka perswazji. Róż- ni się ona od manipulacji tym, że przekonanie danej osoby do cze- goś w niczym jej nie zaszkodzi. 12 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 1.2. Retoryka a dialektyka W wystąpieniach perswazyjnych zamierza się: Umocnić słuchaczy w ich przekonaniach Zmienić ich przekonania Zachęcić do podjęcia określonych działań Perswazja jest elementem wspólnym retoryki, dialektyki i ery- styki. Dialektyką nazywać tu będziemy sztukę prowadzenia dyskusji i dochodzenia przez nią do prawdy. Erystyka to wyrodna siostra dialektyki, uczy bowiem prowadzenia sporów tak, aby wygrać, bez względu na metody i prawdziwość głoszonych poglądów. Zarówno retoryka, jak i dialektyka angażują w swoje argumenty elementy logiki. Logika to nauka o regułach poprawnego rozumowania. Wy- pracowuje schematy dowodzenia i wnioskowania wykorzystywa- ne w dialektyce i retoryce. Perswazja, czyli przekonywanie, może przybierać różne formy. Są to: monolog (domena retoryki), dialog (pojawia się w dialekty- ce), propaganda (element polityki) i reklama (narzędzie marke- tingu). Erystyka, jako dziedzina nierzetelnego argumentowania, pojawia się w każdej z tych dziedzin. Na poniższym schemacie przedstawiono rozważane dziedziny z zaznaczoną najbardziej dla nich charakterystyczną formą przekonywania. W rzeczywistości podziały są krzyżujące się – na przykład do narzędzi polityki zali- cza się także dyskusja czy reklama. przekonywanie RETORYKA monolog dialog POLITYKA propaganda MARKETING reklama DIALEKTYKA konwersacja dyskusja 13 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 1. Retoryka – wprowadzenie Monolog to tworząca całość wypowiedź jednej osoby. Dialog to rozmowa między dwiema lub kilkoma osobami. Monolog jest wypowiedzią jednopodmiotową, a dialog wielopodmiotową. Wa- runkiem powstania dialogu jest element łączący jego uczestników, czyli wspólny temat rozmowy. Wypowiadane kolejno monologi na różne tematy przez dwie lub trzy osoby nie tworzą dialogu. Dialog tworzy sekwencja następujących po sobie powiąza- nych tematycznie wypowiedzi osób uczestniczących w rozmowie. Uczestnicy dialogu występują w nim naprzemiennie. Kolejne wypowiedzi dialogu: • są powiązane przedmiotem rozmowy i sytuacją, w której są wypowiadane, • stanowią nawiązanie do wypowiedzi je poprzedzających, • mogą być właściwie zrozumiane tylko w kontekście pozosta- tworząc tzw. repliki, łych wypowiedzi. Dialog może być formą utworu literackiego lub fi lozofi cznego. Do najsłynniejszych dialogów należą starożytne Dialogi Platona. Wymienić należy także Rozmowy zmarłych Lukiana, średniowiecz- ny Dialog mistrza Polikarpa ze Śmiercią, renesansową Krótką roz- prawę między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem Mikołaja Reja, teksty Erazma z Rotterdamu, Trzy dialogi między Hylasem a Philonousem Georga Berkeleya, współczesne Dialogi Stanisława Lema. Podstawowe formy dialogu to konwersacja i dyskusja. Konwersacja to inaczej wymiana opinii, czyli zdań, które nie pretendują do miana uzasadnionych. Podczas konwersacji uczest- nicy nie próbują się wzajemnie przekonać do swoich poglądów. Gdy zaczynają to robić, to konwersacja przemienia się w dyskusję. Dyskusja to wymiana zdań na jakiś temat przez osoby mające na ten temat odmienne poglądy. W dyskusji dochodzi do wymiany poglądów. Podział dyskusji ze względu na cel przedstawia poniższy sche- mat. rzeczowe (cel: prawda) Dyskusje polemiczne (cel: zwycięstwo) akademickie (cel: ćwiczenie) teoretyczne praktyczne 14 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 1.2. Retoryka a dialektyka Dyskusja rzeczowa jest poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie Jaka jest prawda? (dyskusja teoretyczna) bądź Jakie działanie jest słuszne? (dyskusja praktyczna). W dyskusji takiej jej uczestnicy zostawiają na boku osobiste cele, własne ambicje czy uprzedze- nia. Wspólnie dociekają prawdy i jeśli starają się wzajemnie obalać swoje twierdzenia, to dlatego, że chcą znaleźć to, czego obalić się nie da, a nie dlatego, że któryś pragnie zostać zwycięzcą. Jak pi- sze Tadeusz Kotarbiński: Kto chce wyświetlić prawdę szuka też jej gorliwie w przeświadczeniach lub przypuszczeniach przeciwnika, niezgodnych początkowo z jego własnymi przekonaniami1. Dyskusja polemiczna (polemika) bierze nazwę od greckiego słowa polemos oznaczającego walkę. Dyskusja taka pojawia się, gdy dyskutanci stoją na niedających się pogodzić stanowiskach. Skoro wynikiem dyskusji nie może być ani uzgodnienie wspólne- go stanowiska, ani żaden rodzaj kompromisu, celem może być tyl- ko zwycięstwo jednej ze stron. Dyskusja akademicka to potoczna nazwa dyskusji jałowej, na ogół na tematy nieżyciowe. Jej poprawny, pierwotny sens odnosi się do dysputy scholastycznej. Był to rodzaj dyskusji prowadzonej zgodnie z ustalonymi regułami. W dyspucie brało udział dwóch dysputantów dokonujących wymiany argumentów i starających się zdobyć uznanie audytorium. Pierwszy z dyskutantów to pro- ponent (defendans), broniący tezy. Na nim spoczywa tzw. ciężar dowodu (onus probandi). Na argumenty proponenta replikuje oponent (arguens), czyli atakujący. Propaganda jest szerzeniem pewnych idei politycznych, spo- łecznych lub religijnych, reklama zaś jest przekonywaniem do na- bycia określonych towarów lub usług. 1 Cyt. za: K. Szymanek, Sztuka argumentacji, PWN, Warszawa 2001, s. 121. 15 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 2. Inwencja retoryczna 2.1. Inwencja, kwestia i propozycja Inwencja retoryczna to umiejętność opracowania tematów przemówień i dobierania odpowiedniej argumentacji. Inwencja to nie tyle wynajdywanie tematu, ile umiejętność jego adekwatnego ujęcia. W procesie inwencji mówca wyszukuje po- trzebny mu materiał, gromadzi fakty, dane, pomysły, argumenty. Jest to umiejętność praktyczna, rodzaj techniki, którą odpowied- nimi ćwiczeniami można opanować. Inwencja, jako wykorzystanie wiedzy i umiejętności, musi być odróżniona od ingenium mówcy, czyli jego talentu, wrodzonej zdolności krasomówczej. Na właści- we ujęcie tematu składają się zatem dwa czynniki: inwencja i in- genium mówcy. inwencja mówcy ingenium mówcy właściwe ujęcie tematu Kwestia to zagadnienie nadające się na przedmiot rozważań (temat mowy), ujęte na ogół w formie pytania. Kwestia z zasady wiąże się z problemami kontrowersyjny- mi. Mówca zajmuje stanowisko wobec wskazanych kontrowersji i pragnie do tego stanowiska przekonać słuchaczy. Kwestie mogą 17 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 2. Inwencja retoryczna dotyczyć bądź problemów natury ogólnej, związanych z zagadnie- niami teoretycznymi, bądź problemów szczegółowych, dotyczą- cych konkretnych osób, spraw, sytuacji. Rozważanie w przemowie jakiejś kwestii szczegółowej powinno być rozpatrywane jako przy- kład pewnej kwestii ogólnej. ogólne (teoretyczne, abstrakcyjne) kwestie szczegółowe (konkretne, indywidualne, praktyczne) np.: Czy warto podejmować działania z góry skazane na niepowodzenie? np.: Czy powstanie warszawskie miało sens? Propozycja to odpowiedź na pytanie postawione w rozważanej kwestii. Propozycja powinna mieć formę jednego, krótkiego zdania przedstawiającego stanowisko mówcy. Dobrze ujęta propozycja powinna być: 1. adekwatna wobec rozważanej kwestii, 2. zwięzła, 3. atrakcyjnie sformułowana, 4. jasno przedstawiająca stanowisko mówcy. Przykłady: Kwestia ogólna Kwestia szczegółowa Propozycja Kwestia ogólna Kwestia szczegółowa Propozycja Kwestia ogólna Kwestia szczegółowa Propozycja Czy należy dbać o równość uczniów w szkole? Czy noszenie mundurków zwiększa równość uczniów w szkole? Polski uczeń w polskim mundurku. Czy należy wykonywać eksperymenty na zwierzętach? Czy kosmetyki powinno się testować na zwierzętach? Dość męczarni zwierząt dla ludzkiej próżności. Jakie korzyści państwu daje organizacja igrzysk olimpijskich? Czy chcemy olimpiady zimowej w Zakopanem? Nie stać nas na olimpiadę w Zakopanem. 1. 2. 3. 18 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 2.1. Inwencja, kwestia i propozycja Kwestia sformułowana zbyt szeroko może grozić zbyt pobież- nym potraktowaniem tematu, kwestia nazbyt szczegółowa dla wielu słuchaczy może nie być interesująca. Sztuką jest zatem od- powiedni poziom ukonkretnienia postawionej kwestii, jak i zwią- zanej z nią propozycji. Istotą każdej kwestii jest jej dyskusyjność: na każde pytanie może padać wiele odpowiedzi, i to zarówno w kwestii ogólnej, jak i szczegółowej. Mówca spośród możliwych odpowiedzi na pytania postawione w obu kwestiach wybiera włas- ne, i one składają się na jego stanowisko zawarte w propozycji. Poniższy schemat przedstawia relacje między kwestią ogólną, szczegółową, odpowiedziami na pytanie postawione w kwestiach, stanowiskiem mówcy oraz jego propozycją. Kwestia ogólna Kwestia szczegółowa Odp. 1. Odp. 1. Odp. 1. Odp. 1. Stanowisko mówcy Propozycja Poniżej zamieszczony jest konkretny przykład przedstawionych relacji związany z problemem stosowania kary śmierci. Odp. 1. Nie Inne odpowiedzi Czy istnieją wartości wyższe niż życie? Tak, Bóg Czy stosować karę śmierci? Tak, sprawiedliwość Stanowisko mówcy Nie Tak W pewnych przypadkach kara śmierci jest sprawiedliwa. 19 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 2. Inwencja retoryczna 2.2. Badanie statusu Ponieważ temat wynaleziony w procesie inwencji bywa spor- ny, wskazane jest jego dokładne rozpoznanie. Procesowi temu służy tzw. badanie statusu sprawy. Jest to określenie zaczerpnięte z dziedziny sądownictwa, ale i poza nią bywa przydatne. Badanie statusu polega na zadaniu kilku pytań i ustaleniu właściwych na nie odpowiedzi. Pytania te dotyczą tzw. koniektury, defi nicji, kwa- lifi kacji i translacji2. Koniektura (Status coniecturalis) to ustalenie, czy problem jest prawdziwy, czy zmyślony, oparty na prawdzie, czy na prawdo- podobieństwie (np. czy zabił?). Defi nicja (Status defi nitionis) to zdefi niowanie tematu, np. określenie, co się właściwie zdarzyło (zabójstwo czy nieszczęśliwy wypadek?). Kwalifi kacja (Status qualitatis), czyli wartościowanie, służy ustaleniu, określeniu charakteru czynu, zjawiska (np. czy czyn jest zgodny z obyczajami? Czy ten obraz to dzieło sztuki?). Translacja (Status translationis: czy przenieść – translatio – np. do innego sądu) to pytanie o sens rozważań. Pojawia się, gdy stawia się w wątpliwość: • osobę (kompetencje, prawo podejmowania decyzji etc.), • miejsce lub czas (np. dla podejmowania danej sprawy), • samą możliwość prezentowania sprawy. Na przykład: Czy warto rozważać kwestię cudu w Sokółce? pytanie o fakt status coniecturalis czy zaszedł fakt? Badanie statusu sprawy pytanie o defi nicję co zaszło? pytanie o ocenę status qualititatis jakie jest? pytanie o sens rozważań status translationis czy warto rozważać? 2 Por. Ćwiczenia z retoryki, PWN, Warszawa 2010, s. 48–49. 20 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 2.3. Analiza pytań Defi nicja Koniektura Przykład: Rozważając kwestię, czy podczas stosowania metody zapłodnienia wspomaganego metodą in vitro są za- bijani ludzie, musimy odpowiedzieć sobie na pytanie o defi nicję człowieka. Czy embrion to człowiek i czy zatem człowiek zaczyna się z chwilą poczęcia? Czy używamy defi nicji człowieka deskrypcyjnej czy nor- matywnej? Według tej pierwszej, dana istota jest czło- wiekiem, gdy posiada genom właściwy dla człowieka jako przedstawiciela gatunku homo sapiens. Według tej drugiej człowiek to osoba jako podmiot prawa mo- ralnego. Nauka może się odnieść tylko do pierwszej de- fi nicji człowieka, a nie do drugiej. Nauka może opisy- wać, ale nie może wartościować. Wartościowanie jest domeną fi lozofi i i tam należy szukać odpowiedzi na pytanie, czy człowiek jako osoba z wyróżnionym statu- sem moralnym zaczyna się z chwilą poczęcia. Translacja 2.3. Analiza pytań Zarówno kwestia ogólna, jak i szczegółowa na ogół przybierają formę pytania. Zasadne jest zatem przeanalizowanie różnych ty- pów pytań i odpowiedzi. 2.3.1. Podział pytań Pytanie jest to wypowiedź, której celem jest otrzymanie od- powiedzi, czyli uzyskanie informacji, której domaga się pytający. Istnieją jednakże wyrażenia, które choć gramatycznie mają formę pytajną, nie są pytaniami, nie oczekuje się bowiem na nie odpowie- dzi. Są to bądź pytania retoryczne (Czyż po nocy nie wstaje dzień?), bądź prośby wyrażone w formie pytania (Czy możesz podać mi cu- kier?). Ze względu na kształt oczekiwanej odpowiedzi pytania dzieli- my na zamknięte i otwarte. Pytanie zamknięte to pytanie, które wyznacza swoją budową kształt pożądanej odpowiedzi. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 21
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Elementy retoryki i erystyki w przykładach
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: