Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00268 007584 20659087 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Identyfikacja barier prawnych w prowadzeniu działalności gospodarczej. Wybrane zagadnienia - ebook/pdf
Identyfikacja barier prawnych w prowadzeniu działalności gospodarczej. Wybrane zagadnienia - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 378
Wydawca: C. H. Beck Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-8235-021-0 Rok wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> prawo i podatki >> historia i teoria prawa
Porównaj ceny (książka, ebook (-15%), audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Monografia poświęcona jest identyfikacji barier w prowadzeniu działalności gospodarczej -zwłaszcza podmiotów zaliczanych do sektora Małych i Średnich Przedsiębiorstw.

Opracowania, składające się na monografię są pokłosiem badań prowadzonych na Wydziale Prawa i Ekonomii Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie. Głównym celem Autorów było podjęcie próby oceny obowiązujących przepisów i ich negatywnego wpływu na prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce.

Badania koncentrowały się na identyfikowaniu w wielu gałęziach prawa barier prawnych utrudniających przedsiębiorcom funkcjonowanie lub rozwój, a ich efektem było sformułowanie praktycznych wniosków tak de lege lata, jak i de lege ferenda. Było to możliwe dzięki uwzględnieniu w poszczególnych opracowaniach, z jednej strony, ujęcia teoretycznego, z drugiej zaś - praktyki stosowania tych przepisów.

Autorzy mają nadzieję, że niniejsza publikacja traktowana będzie jako rzetelne źródło wiedzy dla polskich małych i średnich przedsiębiorców już prowadzących działalność, ale także dla osób, które działalność taką zamierzają rozpocząć.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Rozdział I. Bariery finansowe i prawno-podatkowe w prowadzeniu działalności gospodarczej Jadwiga Glumińska-Pawlic, Ewelina Żelasko-Makowska § 1. Uwagi wstępne Polski sektor przedsiębiorstw tworzą przede wszystkim podmioty małe i średnie, które stanowią ponad 99 ogółu firm i wytwarzają około 60 PKB, zatrudniając ponad 6,5 miliona pracowników. Można zatem stwierdzić, że od- grywają one istotną rolę w gospodarce naszego kraju. W ramach sektora MŚP wyróżnia się trzy rodzaje firm: mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy oraz średnie firmy, których cechy określono w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 651/2014 z 17.6.2014 r. uznającym niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem we- wnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu1, a co za tym idzie w ustawie z 6.3.2018 r. – Prawo przedsiębiorców2. Próg zatrudnienia oraz pułapy finan- sowe określające kategorię przedsiębiorstwa zawarte zostały w „Załączniku” do rozporządzenia Komisji (WE) nr 364/2004 z 25.2.2004 r. zmieniającego roz- porządzenie (WE) nr 70/20013, a definicja małych i średnich przedsiębiorstw zaczerpnięta została z zalecenia Komisji 2003/361/WE z 6.5.2003 r. w sprawie definicji mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw4. Do kategorii mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) zaliczane są podmioty, które zatrudniają mniej niż 250 pracowników i których roczny obrót nie przekracza 50 mln euro a/lub całkowity bilans roczny nie przekracza 43 mln euro. Te dwa ostatnie kryteria stosuje się zamien- 1 Dz.Urz. UE L Nr 187, s. 1. 2 T.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1292 ze zm. 3 Dz.Urz. UE L Nr 63, s. 22. 4 Dz.Urz. UE L Nr 124, s. 36. 1 Rozdział I. Bariery finansowe i prawno-podatkowe... nie, biorąc pod uwagę wskaźnik, który jest korzystniejszy dla przedsiębior- stwa. Wymagania te są identyczne we wszystkich krajach Unii Europejskiej, co ma zapewnić ich równe traktowanie i konkurencyjność. Rozwój tych przed- siębiorstw uzależniony jest od wprowadzania korzystnych dla nich rozwiązań prawnych, procesowych, produktowych, technologicznych i strukturalnych, które pozwolą im dostosować się do zachodzących zmian oraz zbudować prze- wagę konkurencyjną na rynku. Mimo wielu atrybutów podmioty zaliczone do tego sektora borykają się z ogromnymi problemami, ponieważ ich działal- ność koncentruje się głównie na rynku lokalnym i rzadko decydują się na pod- jęcie działalności eksportowej. Często mają też niski potencjał ekonomiczny i duże problemy z pozyskaniem zewnętrznego finansowania, a ich rozwój naj- częściej opiera się na środkach właściciela firmy, wypracowanych wcześniej oraz pochodzących z bieżącej działalności. Przedsiębiorstwom tym trudniej też zdobywa się nowe rynki, głównie ze względu na brak środków na marke- ting. Szansą dla nich jest jednak to, że rośnie zapotrzebowanie na usługi i pro- dukty bardzo indywidualne, których globalne korporacje nie dostarczą jakości w oczekiwanej przez klienta. Doceniając rolę tej kategorii podmiotów w gospodarce, państwo stara się wspierać ten sektor pomagając w tworzeniu tzw. klasy średniej, kierując się zasadą, że źródłem utrzymania nie powinna być nisko opłacana i słabo wy- kwalifikowana praca najemna, ponieważ kraje z gospodarką opartą na zasa- dach wolnego rynku z przewagą w społeczeństwie tej klasy, osiągają wyższy poziom rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego. W Polsce zdarza się jednak, że małe firmy prowadzą przedsiębiorcy z niewielkim doświadczeniem bizne- sowym i brakiem stałej obsługi prawno-podatkowej, co powoduje, że rzadko mają one strategię i ciągle borykają się z problemami natury prawnej i finan- sowej, a zwłaszcza z koniecznością stosowania w praktyce niezrozumiałych i stale zmieniających się przepisów prawa podatkowego. I chociaż rośnie zapo- trzebowanie na zindywidualizowane towary i usługi, a polityka państwa i UE w zakresie wspierania rozwoju przedsiębiorczości i zrównoważonego rozwoju zmierza do ułatwienia prowadzenia działalności biznesowej i zwiększenia do- stępu do nowych technologii oraz finansowania przeznaczonego na rozpoczę- cie i rozwój działalności przedsiębiorstw, to ich liczba stale się zmienia, do czego przyczynia się wysoka zmienność koniunktury w gospodarce, silna pre- sja konkurencji, wysokie koszty pozyskania zewnętrznych źródeł finansowa- 2 § 1. Uwagi wstępne nia, trudności w znalezieniu nowych rynków zbytu, a w szczególności brak pewności prawa podatkowego, tworzonego na zasadzie „prób i błędów”5. Dodatkowym elementem, który aktualnie spiętrzy jeszcze trudności nie tylko polskich przedsiębiorców jest światowa pandemia zakaźnej choroby COVID-19 wywoływanej przez koronawirusa SARS-CoV-2. Pandemia dopro- wadziła do zakłóceń społeczno-ekonomicznych w wymiarze światowym, a sze- rzenie się zachorowań znacząco wpływa na szereg gałęzi gospodarki. W ciągu pierwszych 9 dni marca 2020 r. akcje notowane na giełdach całego świata stra- ciły na wartości 9 bilionów dolarów amerykańskich, a Międzynarodowy Fun- dusz Walutowy ocenił, że z powodu skutków pandemii światowa gospodarka przejdzie prawdopodobnie najgłębsze załamanie od wielkiego kryzysu z lat 30. XX w.6. Pandemia wpływa na światową gospodarkę, a wprowadzone ograni- czenia w przemieszczaniu się ludzi, zamknięcie granic i lotnisk, zakaz interak- cji i podróży oraz problemy z logistyką i łańcuchem dostaw powodują, że jej skutki najmocniej odczują takie branże jak: turystyczna, rozrywkowa, hotelar- ska i gastronomiczna, ale także i te podmioty, które w momencie pojawienia się globalnego zagrożenia borykały się już z problemami. Globalny zasięg epi- demii doprowadził do zachwiania równowagi w światowym handlu powodu- jąc drastyczny spadek popytu (a co za tym idzie cen) na transport lądowy i po- wietrzny, powodując ich paraliż. W celu ochrony polskiej gospodarki i przedsiębiorców przed kryzysem wy- wołanym pandemią w dniu 31.3.2020 r. weszła w życie uchwalona i ogłoszona w tym samym dniu ustawa o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw7, nazwana „tarczą antykryzysową”. W ocenie or- ganizacji przedsiębiorców ustawa ta stanowi niezbędny pakiet działań, któ- rych celem jest wsparcie gospodarki, uspokojenie przedsiębiorców poprzez m.in. pomoc w zapewnieniu płynności finansowej ich firm oraz przynajmniej częściowe zrekompensowanie utraconych przychodów, czy zwolnienie z opła- cania składek ZUS, wypłatę tzw. świadczeń postojowych dla samozatrudnio- nych i osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych (zle- 5 J. Glumińska-Pawlic, Zasada pewności opodatkowania w polskim prawie podatkowym, w: Cz. Martysz, A. Matan, Z. Tobor (red.), Zasady prawa. Materiały konferencyjne, Bydgoszcz–Ka- towice 2007, s. 39–40. 6 Zob. https://polskatimes.pl/pandemia-wplywa-na-gospodarke (dostęp: 10.4.2020 r.) oraz https://www.euractiv.pl/section/gospodarka (dostęp: 10.4.2020 r.). 7 Dz.U. z 2020 r. poz. 568. 3 Rozdział I. Bariery finansowe i prawno-podatkowe... cenie, o dzieło), a także ochrona miejsc pracy i zapewnienie bezpieczeństwa pracowników w okresie poważnych zakłóceń w gospodarce. Jakie będą skutki pandemii dopiero czas pokaże. Trudno także ocenić, jakie będą efekty działania „tarczy antykryzysowej” i jakie faktyczne straty poniosą polscy przedsiębiorcy, zwłaszcza zaliczani do sektora MŚP. W tej sytuacji pod- kreślić należy, że na dotychczasowe bariery finansowe i prawno-podatkowe nałożą się nowe, o których dziś jeszcze trudno mówić. § 2. Bariery finansowe Finansowanie działalności przedsiębiorstwa może pochodzić ze źródeł we- wnętrznych i zewnętrznych. Finansowanie wewnętrzne (inaczej samofinanso- wanie) traktowane jest jako podstawowe źródło finansowania gwarantujące rozwój przedsiębiorstwa i osiąganie określonych korzyści dla jego właścicieli. W przypadku małych i średnich przedsiębiorstw są to zazwyczaj środki właści- ciela firmy, inwestowane w działalność w momencie jej zakładania oraz środki wypracowane przez firmę w trakcie jej funkcjonowania. Do źródeł wewnętrz- nych zaliczamy w szczególności: zysk zatrzymany, wpływy ze sprzedaży ak- tywów oraz nadwyżki środków pieniężnych. Za wewnętrzne źródła finanso- wania uznaje się zasadniczo wszystkie sposoby finansowania, które nie anga- żują kapitału osób trzecich (wyłączając właścicieli przedsiębiorstwa). Z kolei finansowanie zewnętrzne to dopływ środków finansowych spoza firmy. Jest ono zasadniczo wykorzystywane w procesach rozwojowych, gdy konieczny jest znaczny dopływ kapitału. Finansowanie to polega głównie na zwiększaniu kapitałów własnych, m.in. poprzez przyjmowanie dodatkowych wspólników, udziałowców, lub na zwiększaniu poziomu zadłużenia w oparciu o kapitał obcy [np. emisja akcji/zwiększenie udziałów, kredyty bankowe, emisja papie- rów dłużnych, leasing, kredyt kupiecki (zobowiązania z tytułu dostaw i usług), inne zobowiązania krótkoterminowe (operacyjne) oraz dotacje]. Finansowa- nie zewnętrzne wymaga jednak dobrej kondycji i płynności finansowej przed- siębiorstwa. W przeciwnym razie trudno znaleźć podmiot, który przyjmie na siebie ryzyko niewypłacalności potencjalnego dłużnika. Z punktu widze- nia przedsiębiorcy, najlepszą formą finansowania zewnętrznego jest oczywiście dotacja z budżetu lub ulga w spłacie zobowiązań podatkowych. Przypomnieć jednak należy, że tego rodzaju pomoc podlega ograniczeniom na mocy prze- 4 § 2. Bariery finansowe pisów dotyczących pomocy publicznej dla przedsiębiorców8, a TFUE9 wpro- wadził ogólny zakaz udzielania pomocy ze środków publicznych, z wyjątkiem kategorii pomocy wskazanych w art. 107 ust. 2 i 3 (dawny art. 87 TWE10). Moż- liwość udzielenia pomocy ogranicza się więc jedynie do wyjątkowych przypad- ków i przebiega pod kontrolą Komisji Europejskiej11. Wyjątki te mogą wiązać się np. z prowadzoną przez państwa członkowskie polityką gospodarczą, finan- sową, badawczą czy ochroną środowiska, a zakaz pomocy odnosi się do tych działań, które powodują zakłócenie lub tylko grożą zakłóceniem konkuren- cji i polegają na sprzyjaniu niektórym przedsiębiorcom lub produkcji niektó- rych towarów. Pojęcie pomocy publicznej nie zostało zdefiniowane ani w treści Traktatu, ani w przepisach wykonawczych. Stąd też ocena czy w danym przy- padku mamy do czynienia z pomocą publiczną wymaga sprawdzenia następu- jących przesłanek: z jakiego źródła pochodzą środki finansowe, jakie korzyści uzyskał beneficjent pomocy publicznej, czy pomoc ma charakter selektywny oraz czy uzyskanie środków lub zmniejszenie wydatków powoduje poprawę sytuacji ekonomicznej przedsiębiorcy i może wpłynąć na możliwość zakłóce- nia lub zakłócenie konkurencji12. Beneficjentem pomocy publicznej na grun- cie polskiego ustawodawstwa jest podmiot prowadzący działalność gospodar- czą, bez względu na formę organizacyjno-prawną oraz sposób finansowania, który otrzymał tę pomoc. Pomoc publiczna może być udzielana w wielu róż- nych formach i można ją klasyfikować według różnych kryteriów, natomiast na gruncie obowiązującej ustawy o pomocy publicznej można ją podzielić na: 1) pomoc w ramach wyłączeń grupowych (horyzontalna); 2) pomoc indywidualna; 3) pomoc indywidualna na restrukturyzację (horyzontalna); 8 Zob. ustawa z 30.4.2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 708 ze zm.). 9 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana) (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 1). z 2006 r. Nr 321E, s. 1). 10 Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (wersja skonsolidowana) (Dz.Urz. UE C 11 Por. Z. Brodecki, M. Drobysz, S. Majkowska, Traktat o Unii Europejskiej. Traktat ustana- wiający Wspólnotę Europejską z komentarzem, Warszawa 2002, s. 260–261. 12 Szerzej J. Glumińska-Pawlic, Wybrane aspekty udzielania pomocy publicznej przez samo- rządowe organy podatkowe w warunkach akcesji Polski do Unii Europejskiej, w: Podsektor sa- morządowy w sektorze finansów publicznych w warunkach akcesji Polski do Unii Europejskiej, Poznań–Wrocław 2006, s. 57–66. 5 Rozdział I. Bariery finansowe i prawno-podatkowe... 4) pomoc w ramach zasady de minimis13. PostPomPubU reguluje nie tylko procedury związane z przyznawaniem pomocy publicznej, ale także postępowanie w sprawie przygotowania do no- tyfikacji projektów programów pomocowych, projektów pomocy indywidual- nej, projektów pomocy indywidualnej na restrukturyzację oraz zasady i tryb monitorowania oraz zwrotu pomocy publicznej, jak i tryb przeprowadza- nia kontroli wydatkowania środków pomocowych u beneficjentów. Podkre- ślić trzeba, że przepisy te pełnią jedynie rolę uzupełniającą unijne regulacje prawne, o czym świadczą liczne odesłania do prawa UE, zawarte w treści prze- pisów ogólnych ustawy, na które prawodawca krajowy nie ma wpływu, a które w subiektywnym odczuciu wielu przedsiębiorców stanowią istotną barierę w uzyskaniu pomocy ze środków publicznych. Najszerszy wachlarz wsparcia dla mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw w postaci dotacji został prze- widziany w Programach Regionalnych poszczególnych województw, a także w Programie Inteligentny Rozwój oraz Polska Wschodnia. W okresie obowią- zującej Perspektywy Finansowej UE szerzej wykorzystywane jest wsparcie po- zadotacyjne: kredyty, poręczenia i pożyczki udzielane przez pośredników fi- nansowych, w tym przez banki oraz fundusze pożyczkowe i poręczeniowe, które oferują preferencyjne warunki w porównaniu z ofertą komercyjną. In- strumenty wspierania rozwoju MŚP zostały podzielone na finansowe i niefi- nansowe. Do instrumentów finansowych zaliczono: 1) kredyty preferencyjne – oprocentowane według niższej stopy procento- wej lub związane z przedstawieniem zabezpieczenia niższego niż zwykle wymagane; 2) kredyt podatkowy – oznaczający udzielenie kredytu na spłatę zobowią- zań podatkowych, czyli odsunięcie ich na później. Celem tej formy po- mocy jest zwiększenie płynności finansowej firmy na początku działania, w momencie nagromadzenia wielu jednorazowych wydatków (na adap- tację i wynajem lokalu, opłaty administracyjne, itd.), gdy przedsiębiorca nie ma szans otrzymania kredytu z innych źródeł i musi je finansować z własnych, z reguły, niewielkich funduszy. Podobną rolę może spełniać kredyt na składki na ubezpieczenie społeczne, stanowiące – zwłaszcza w Polsce – istotne obciążenie kosztów osobowych nowo powstających przedsiębiorstw; 13 Na temat zasady de minimis P. Bieś-Srokosz, E. Żelasko-Makowska, Influence of European economic law on Polish regulations illustrated by state aid de minimis, w: J. Glavanits (red.), Im- pacts of the EU law on national legislation, Győr 2018, s. 104–114. 6 § 2. Bariery finansowe 3) gwarancje kredytowe – początkujący przedsiębiorcy mają często kłopoty z uzyskaniem kredytów, ponieważ nie mają wystarczającego majątku, mogącego służyć jako zabezpieczenie zaciąganego kredytu, ani też nie mają możliwości przedstawienia wiarygodnej historii kredytowej. Wów- czas administracja państwowa lub działające we współpracy z nią agen- cje rozwoju regionalnego lub inne instytucje mogą udzielać gwarancji (poręczeń) kredytowych, zwłaszcza jeśli kredyt jest zaciągany na wydatki o charakterze inwestycyjnym (rozszerzenie majątku firmy), prowadząc do zwiększenia liczby nowych miejsc pracy; 4) przyspieszona amortyzacja – możliwość dokonywania zwiększonych odpisów amortyzacyjnych stanowi stosowaną niejednokrotnie przez władze państwowe formę zabezpieczenia przedsiębiorców przed ryzy- kiem tzw. moralnego starzenia się maszyn i urządzeń, skłaniających do częstszej wymiany (unowocześniania) majątku trwałego firm, która umożliwia ważne w początkowym okresie działania firm zmniejszenie obciążeń podatkowych; fundusze unijne – głównie środki w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych, Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Pro- gramu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020. 5) Z kolei instrumenty niefinansowe to: 1) szkolenia (często uzyskanie gwarancji kredytowych uwarunkowane jest odbyciem takiego szkolenia); 2) doradztwo – w zakresie prowadzenia przedsiębiorstw, a także usługi doradcze, świadczone przez izby gospodarcze, stowarzyszenia przedsię- biorców czy nawet związki zawodowe; inkubatory przedsiębiorczości; 3) 4) parki przedsiębiorczości – specjalne tereny, na których budowane są standardowe, niewielkie budynki dysponujące podstawowymi elemen- tami infrastruktury – siecią wodociągową i kanalizacyjną, siecią ener- getyczną oraz siecią dróg dojazdowych, przeznaczone do zajęcia przez potencjalnych przedsiębiorców chcących uruchomić działalność gospo- darczą. Podobnie jak w przypadku inkubatorów, w parkach mogą być organizowane systemy świadczenia usług dla przedsiębiorców dyspo- 7 Rozdział I. Bariery finansowe i prawno-podatkowe... nujących jedynie ograniczonym doświadczeniem w nietechnicznych aspektach prowadzenia firmy14. § 3. Bariery prawno-podatkowe Podstawowym źródłem dochodów budżetu państwa i jednostek samo- rządu terytorialnego są podatki, które stanowią istotne obciążenie podatników. Stąd też niezbędna jest wiedza całego społeczeństwa, a zwłaszcza przedsiębior- ców, o istniejącym systemie podatkowym, by umiejętnie dostosowywać swoje zachowania do reguł i zasad wyznaczonych przez przepisy prawnopodatkowe, które w dłuższych przedziałach czasowych nie powinny ulegać zmianom. Czę- ste zmiany wywołują bowiem stan niepewności u podatników i utratę ich za- ufania do państwa i tworzonego przez niego prawa. Podatki nie stanowią jed- nolitej wewnętrznie kategorii ani prawnej, ani ekonomicznej, a dla podatni- ków – bez względu na ich wysokość – są istotnym obciążeniem, rodząc w nich tzw. opór podatkowy, rozumiany jako poczucie niesprawiedliwości i dozna- nie „krzywdy podatkowej”. To z kolei wywołuje ujemne postawy wobec pań- stwa, a podatek odbierany jest jako „szykana”. Opodatkowanie nie jest etycz- nie neutralne i nie pozostaje poza dobrem i złem, a etyka w opodatkowaniu współdecyduje o respektowaniu obowiązków podatkowych i kształtuje świa- domość podatkową obywateli15. Płacenie podatków jest obowiązkiem uciążli- wym, a niechęć jest naturalną reakcją podatnika przeciwko przymusowi wpro- wadzanemu przez państwo, które obciąża przychody, dochody czy majątek swoich obywateli. Zbyt restrykcyjne prawo i zbyt głębokie wkraczanie w prawa własności rodzą sprzeciw podatnika i stają się przyczyną jego obojętności wo- bec państwa i władzy. Zmienność prawa podatkowego i brak ostrości sformułowań używanych w ustawach podatkowych stanowi istotną dokuczliwość nie tylko dla jego bez- pośrednich adresatów – podatników, ale także dla pracowników organów po- datkowych. Polski prawodawca często tworzy przepisy o niedostatecznie okre- ślonym znaczeniu, formułuje mało precyzyjne definicje i odesłania czyniąc to zarówno w sposób zamierzony, jak i niezamierzony. Należy zgodzić się z po- 14 Szerzej J. Glumińska-Pawlic, Jakie są sposoby wspierania rozwoju MŚP ze strony państwa? w: J. Glumińska-Pawlic (red. nauk.), Działalność gospodarcza w sektorze MŚP: praktyczne aspekty tworzenia, funkcjonowania i likwidacji przedsiębiorstwa, Warszawa 2020, s. 16 i n. 15 Szerzej A. Gomułowicz, Podatki a etyka, Warszawa 2013, s. 39 i n. 8 § 3. Bariery prawno-podatkowe glądem, że celowe tworzenie pojęć nieostrych (niedookreślonych) wynika naj- częściej z braku możliwości jednolitego, legalnego zdefiniowania danego poję- cia, ale już błędy niezamierzone są wynikiem wadliwej techniki prawotwórczej. Trudno natomiast przyjąć za słuszne stanowisko prawodawcy, że aktywna rola interpretacyjna organów stosujących prawo wypełni istniejące luki i naprawi błędy legislacyjne, tym bardziej, że organy podatkowe nie zawsze są w stanie ustalić znaczenie przepisu w konkretnej sprawie, ponieważ nie mają do tego odpowiedniego wykształcenia i przygotowania zawodowego. Rozwiązaniem istniejącego problemu nie jest też wprowadzenie do OrdPU art. 2a16, który podniósł do rangi zasady prawa łacińską maksymę in dubio pro tributario. Tym samym zasada, w której zawarta jest określona wartość („korzyść podatnika”) nakazuje, by w określonej sytuacji („niedające się usunąć wątpliwości, co do treści przepisów prawa podatkowego”) rozstrzygać konflikt, który zawsze po- jawia się w sferze obowiązku podatkowego – bo taka jest jego natura – na „ko- rzyść podatnika”. Zasadę wynikającą z art. 2a OrdPU należy rozumieć w ten sposób, że jeśli występują wątpliwości co do znaczenia przepisu w konkretnej sytuacji faktycznej, których nie będzie można usunąć w wyniku prawidłowo prowadzonej wykładni przepisów prawa podatkowego, to wówczas, stosując ten przepis, należy przyjąć znaczenie korzystniejsze dla podatnika. Klauzula ta może być bowiem stosowana tylko, jeśli w konkretnym stanie faktycznym nie będzie można jednoznacznie zinterpretować przepisu i to nawet pomimo pra- widłowo przeprowadzonej wykładni, a wątpliwości dotyczą treści przepisów prawa podatkowego, a nie ustaleń dotyczących stanu faktycznego. Rozwiąza- nie przyjęte w art. 2a OrdPU prowadzi jednak do faktycznego ubezwłasnowol- nienia standardów wykładni, albowiem wyjątkowy status bytu normatywnego – i to o charakterze bezwzględnym – uzyskuje „korzyść podatnika”, a to neguje sens i rację bytu standardów wykładni przepisów prawa. Podkreślić trzeba, że proces wykładni przepisów prawa jest zawsze ko- niecznością i oznacza dekodowanie norm umieszczonych przez ustawodawcę w tekście przepisów prawnych. Zdając sobie z tego sprawę ustawodawca ogra- nicza rolę organów podatkowych na rzecz Min. Finansów, który próbuje go zastąpić i wypełnić istniejące luki prawne oraz naprawić błędy legislacyjne po- przez wydawanie interpretacji ogólnych i indywidualnych przepisów prawa 16 Zob. ustawa z 5.8.2015 r. o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1197). 9 Rozdział I. Bariery finansowe i prawno-podatkowe... podatkowego oraz opinii zabezpieczających. Przyjęte w OrdPU17 rozwiązania miały na celu zapewnienie przewidywalności rozstrzygnięć oraz ogranicze- nie niebezpiecznego zjawiska prawotwórczego działania organów administra- cji skarbowej, a podatnikom miały zagwarantować przewidywalność konse- kwencji podejmowanych przez nich działań. Czy jednak interpretacje i opinie zapewnią podatnikom realną ochronę ich interesów? Niestety nie, ponieważ w związku z wejściem w życie klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania powszechną praktyką stała się odmowa wszczęcia postępowania w sprawach dotyczących korzystania przez podatników z ochrony prawnej wynikającej z otrzymanej interpretacji indywidualnej. W uzasadnieniach odmowy organ podatkowy najczęściej wskazuje, że w sprawie wniosku o wydanie interpreta- cji indywidualnej nie ma możliwości jego rozpatrzenia w oparciu o przepisy Działu II Rozdział la OrdPU, ponieważ żądanie wykracza poza procedurę re- gulującą wydawanie interpretacji indywidualnych, gdyż odnosi się do nowego trybu procesowego, w ramach którego Szef KAS może dokonać oceny, czy w sytuacji przedstawionej przez podatnika znajdzie zastosowanie art. 119a, czy też przepis ten nie będzie miał zastosowania. Uzyskanie takiej informacji nie jest możliwie w trybie interpretacji indywidualnej, ponieważ jest ona zastrze- żona dla opinii zabezpieczającej. Prezentowane stanowisko wskazuje, że organ interpretacyjny zmierza do uchylania się od ich wydawania, chociaż interpre- tacje mają stanowić dla podatników realną ochronę ich interesów o charakte- rze materialnoprawnym. Jednocześnie organ zachęca ubiegających się o wy- danie interpretacji do występowania o opinie zabezpieczające18. Oznacza to, z jednej strony, osłabienie ochrony prawnej podatników, a z drugiej strony, ro- dzi wątpliwość, czy organ podatkowy nie kieruje się chęcią zwiększenia docho- dów budżetowych nakłaniając podatników do występowania o wydanie opinii zabezpieczających, objętych opłatą w wysokości 20 000 zł, która dla podatni- ków stanowi istotną barierę, zamiast indywidualnych interpretacji przepisów prawa podatkowego, objętych opłatą w wysokości 40 zł. Budując system podatkowy ustawodawca powinien brać pod uwagę przy- najmniej podstawowe zasady podatkowe, do których zalicza się: neutralność podatkową, taniość wymiaru i poboru, ochronę źródeł opodatkowania, ła- godzenie ciężaru podatkowego, efektywność oraz pewność opodatkowania. 17 Zob. art. 14a–14s oraz 119w–119zf ustawy z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa 18 Zob. wyr. WSA w Krakowie: z 13.1.2017 r., I SA/Kr 1380/16, Legalis oraz z 11.4.2017 r., (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 900 ze zm.). I SA/Kr 115/17, Legalis. 10 § 3. Bariery prawno-podatkowe Ustawy podatkowe i przepisy wykonawcze do tych ustaw nie tworzą jeszcze systemu podatkowego, a stanowią jedynie urzędowy spis obowiązujących po- datków. Stąd też w tym zbiorze trudno doszukać się jakiegokolwiek ładu i po- rządku19. W Polsce od wielu już lat trwa permanentna „reforma podatkowa” dotycząca zarówno materialnego prawa podatkowego, zasad działania orga- nów podatkowych, jak i zasad prowadzenia postępowania podatkowego, spo- wodowana, z jednej strony, chęcią i potrzebą dostosowania rozwiązań kra- jowych do wymogów prawa Unii Europejskiej – i to należy ocenić pozy- tywnie, z drugiej zaś – brakiem spójnej koncepcyjnie polityki gospodarczej i na tym tle polityki podatkowej, co niestety należy ocenić negatywnie. Podatki nie stanowią jednolitej wewnętrznie kategorii ani prawnej, ani ekonomicznej, a dla podatników – bez względu na ich wysokość – są istotnym obciążeniem. Podkreślić trzeba, że prawo podatkowe należy do tych dziedzin prawa, które wywierają bezpośredni wpływ na życie społeczne i gospodarkę kraju, a jego zmienność powoduje istotne perturbacje. Niestety reguły tworzenia prawa po- datkowego nie są w naszym kraju przestrzegane, mimo że Konstytucja dając stabilny fundament prawodawstwa podatkowego, zmusza polskiego ustawo- dawcę do poszanowania proceduralnych aspektów wynikających z zasad de- mokratycznego państwa prawa i przyzwoitej legislacji20. Uporządkowaniu polskiego systemu podatkowego nie sprzyja istniejąca praktyka legislacyjna, która powoduje, że spada jakość tworzonego prawa, a „produkowane” w nadmiarze regulacje nie są poprzedzone analizami i nie odpowiadają potrzebom społecznym. Najtrudniejszą jednak sprawą jest ko- nieczność opanowania zasad techniki redagowania tekstów aktów prawnych, której nie posiadają polscy legislatorzy podatkowi, o czym świadczy znaczna liczba uchybień zawartych w przedkładanych projektach. Podkreślić należy, że podstawowym warunkiem należytego porozumiewania się prawodawcy z adresatami stanowionych przez niego norm jest precyzyjne i komunika- tywne formułowanie tekstów prawnych, które łagodzi następstwa przyjmo- wania zasady ignorantia iuris nocet. Starannie zredagowany tekst prawny po- woduje, że podmiot stosujący prawo może cały swój wysiłek skoncentrować na merytorycznej stronie podejmowanych decyzji, ponieważ wyeliminowane są trudności, które trzeba pokonać już na etapie interpretacji tekstu. Prawi- 19 Zob. M. Kalinowski, System podatkowy, w: L. Etel (red.), System prawa finansowego, t. III, Prawo daninowe, Warszawa 2010, s. 72–73. 20 J. Oniszczuk, Podatki i inne daniny w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2001, s. 11. 11 Rozdział I. Bariery finansowe i prawno-podatkowe... dłowo sformułowane przepisy zapewniają jednolitość wykładni, a w konse- kwencji większą jednolitość stosowania prawa21. To z kolei powinno zagwaran- tować realizację w praktyce konstytucyjnych zasad sprawiedliwości, równości i powszechności, a także legalizmu i pewności opodatkowania. Warunkiem akceptacji przez ogół obywateli ciężarów podatkowych musi być przekona- nie, że sprawiedliwość i równość opodatkowania są rzeczywiście realizowane, a wszystkie podmioty podlegają opodatkowaniu tak, jak nakazują ustawy. Nie może być zatem mowy ani o dyskryminowaniu niektórych podmiotów, ani o faworyzowaniu innych, jeśli charakteryzują się one tymi samymi cechami określonymi w ustawie. Przepisy prawa podatkowego powinny zatem zacho- wywać odpowiednie proporcje pomiędzy prawami i obowiązkami podatni- ków. Jednak wiele istniejących i proponowanych rozwiązań ma wyraźnie jed- nostronny charakter i zmierza w kierunku obarczania podatnika licznymi obowiązkami, a nawet dolegliwościami, natomiast daje Min. Finansów nie- ograniczone możliwości obciążania podatników daleko idącymi obowiązkami procesowymi. Nie może jednak być tak, że przepisy prawa podatkowego za- wierają rozwiązania stworzone przez resort finansów przede wszystkim dla wygody administracji podatkowej, a ich cel będzie się sprowadzał głównie do zabezpieczenia interesów Skarbu Państwa. Jednym z zasadniczych mankamentów polskiego prawa podatkowego – jak już podkreślano – jest zbyt częste nowelizowanie przepisów, nawet kilka- krotnie w ciągu tego samego roku podatkowego. Przyczyn tego stanu rzeczy należy poszukiwać przede wszystkim w złej jakości tworzonych aktów praw- nych, które z reguły są mało precyzyjne, a nawet wewnętrznie sprzeczne, bo- wiem ich twórcy z góry zakładają, że są to akty „przejściowe” i „prowizo- ryczne”. Utwierdza ich w tym przekonaniu łatwość dokonywania zmian obo- wiązujących ustaw. Czasami okazuje się bowiem, że łatwiej zmienić ustawę, niż rozporządzenie Min. Finansów. Prawo podatkowe w ostatnich kilkuna- stu latach tworzone jest w pośpiechu i dopiero praktyka, orzecznictwo sądów administracyjnych oraz TK odsłaniają jego niedostatki. Istotnym elementem wpływającym także na tworzenie „złego” prawa jest brak koncepcji rozwiązań systemowych oraz koncentrowanie celów opodatkowania na jego aspektach fiskalnych. Powoduje to coroczne przekształcanie konkretnych konstrukcji podatkowych z punktu widzenia potrzeb uchwalanego w danym roku budżetu i poszukiwania źródeł dodatkowych dochodów lub finansowania niedoboru. 21 S. Wronkowska, M. Zieliński, O korespondencji dyrektyw redagowania i interpretowania tekstu prawnego, SP 1985, Nr 3–4. 12 § 4. Wnioski de lege lata Ustawodawca zamiast wykorzystywać pozytywne cechy podatków prowadzi zazwyczaj polityczną „grę w podatki”, powołując się np. na realizację polityki prorodzinnej, czy też realizację szeroko pojętych celów społecznych i gospo- darczych. Natomiast przeprowadzane zmiany – mimo wielu zapowiedzi – za- zwyczaj nie przynoszą podatnikom oczekiwanych korzyści i są podejmowane przez ustawodawcę zbyt późno, aby skutecznie oddziaływać na decyzje gospo- darcze. Zauważyć należy, że najbardziej radykalne zmiany w przepisach ustaw podatkowych przeprowadzane są najczęściej pod hasłem uporządkowania i uproszczenia systemu podatkowego, co niestety nie odpowiada prawdzie. Dla przykładu można wskazać dokonane tylko w ciągu ostatniego roku no- welizacje ustaw: 20 do PDOFizU22; 17 do PDOPrU23; 16 do OrdPU24 czy 14 do VATU25. Tylko ta powierzchowna statystyka dobitnie wskazuje, że polski ustawodawca permanentnie narusza zasadę pewności opodatkowania, a jego działania przyczyniają się do utraty zaufania podatników do państwa i prawa. Wśród najczęściej popełnianych błędów w literaturze wymienia się zwłaszcza zbyt dużą liczbę aktów prawnych, w tym przepisów wykonawczych do ustaw, które na dodatek są często nowelizowane. Istotnym mankamentem jest rów- nież posługiwanie się w treści aktów prawnych pojęciami, które na gruncie prawa podatkowego nie zostały jednoznacznie zdefiniowane, a na gruncie in- nych gałęzi prawa mają często różne znaczenie. Nie poprawiają istniejącego stanu rzeczy także błędy konstrukcyjne zawarte w ustawach, czy luki prawne, które Min. Finansów stara się „uzupełnić” w licznych aktach wykonawczych, a to z kolei powoduje ich niekonstytucyjność. Na krytykę zasługuje również restrykcyjność przepisów i nadmierne kompetencje organów podatkowych. § 4. Wnioski de lege lata Słaba kondycja finansowa polskich przedsiębiorców i trudności w pozyski- waniu środków na rozwój i reklamę to zjawiska negatywne, zagrażające rozwo- jowi sektora MŚP. Problemy pogłębiają jeszcze wysokie koszty pracy i znaczne 22 Ustawa z 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. 23 Ustawa z 15.2.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1387 ze zm.). poz. 865 ze zm.). 24 Ustawa z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 900 ze zm.). 25 Ustawa z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 106 ze zm.). 13 Rozdział I. Bariery finansowe i prawno-podatkowe... obciążenia publicznoprawne, w tym wysokie opodatkowanie majątku i do- chodu. Znaczną uciążliwość stanowi także zmienność prawa podatkowego, którego stosowanie staje się procesem coraz bardziej skomplikowanym, a brak precyzji ustawodawcy w definiowaniu pojęć, brak odesłań do innych, kon- kretnych ustaw zawierających definicje oraz doraźność rozwiązań, a także nie- spójność całego systemu, prowadzi do szeregu wątpliwości interpretacyjnych, uwidaczniających się w bogatym orzecznictwie sądów administracyjnych. Nie- stety, wysokość opłaty za opinię zabezpieczającą powstrzymuje wielu przed złożeniem wniosku o jej wydanie, a z kolei sądy mając pełną świadomość ni- skiej jakości tego prawa, starają się swoimi wyrokami je poprawiać. Jest to dzia- łanie, które ociera się o niedopuszczalne prawotwórstwo, którego efektem jest nieakceptowalna w państwie prawa rozbieżność orzecznicza w analogicznych stanach faktycznych i prawnych. Wskazane tylko niektóre nieprawidłowości powodują w praktyce wiele ne- gatywnych skutków, wśród których najczęściej wymienia się: 1) powstawanie barier i ograniczeń finansowych w działalności gospodar- czej; 2) wzrost kosztów obsługi księgowej i prawnej u przedsiębiorców, którzy ze względu na zmiany przepisów nie są w stanie samodzielnie prowadzić ewidencji i rozliczać podatków; 3) wzrost ryzyka podatnika (błąd = surowe konsekwencje); 4) koncentrowanie się organów podatkowych na „błędach uczciwych”26; 5) obniżenie aktywności inwestycyjnej przedsiębiorców, a także spadek prestiżu naszego kraju za granicą i wśród potencjalnych zagranicznych inwestorów. § 5. Wnioski de lege ferenda Warunkiem rozwoju sektora MŚP jest odpowiednie kształtowanie polityki makroekonomicznej, stwarzającej warunki trwałego, zrównoważonego roz- woju gospodarki i zwiększenia dostępu do źródeł zewnętrznego finansowa- nia, dzięki obniżce jego kosztów (kosztów odsetkowych pozyskiwania kredytu bankowego i kosztów ryzyka inwestorów zewnętrznych) oraz obniżanie stóp podatkowych, zwiększające możliwości finansowania rozwoju ze źródeł we- 26 R. Sowiński, Realizacja zasady pewności opodatkowania – oczekiwania i możliwości, w: A. Pomorska (red.), Polski system podatkowy. Założenia a praktyka, Lublin 2004, s. 34. 14 § 5. Wnioski de lege ferenda wnętrznych (reinwestowanego zysku), wprowadzenie zasad liczenia amorty- zacji umożliwiających pełne odtwarzanie wartości ekonomicznej majątku pro- dukcyjnego oraz uproszczenie wszelkich procedur biurokratycznych w urzę- dach. Polski ustawodawca powinien sobie wreszcie uświadomić, że proces sto- sowania prawa podatkowego rozpoczyna się już w momencie jego tworzenia, zatem już na tym etapie powinien uwzględniać wypracowane w praktyce oraz kulturze prawnej zasady jego stosowania, a także dostrzegać istniejące związki pomiędzy opodatkowaniem a gospodarką oraz wynikające z tych związków relacje pomiędzy prawem podatkowym a prawem prywatnym. Największym problemem dla wszystkich uczestników stosunków prawnopodatkowych jest jednak brak stabilizacji w prawie podatkowym. Ciągłe zmiany, „nadproduk- cja” aktów prawnych, głównie nowelizujących obowiązujące przepisy, metoda „prób i błędów”, a także brak systemowego tworzenia prawa nie prowadzą do niczego dobrego. Zmiany te to najczęściej sztuczne protezy, które powodują wypaczenie dotychczasowych, nawet dobrych rozwiązań. Bardzo często no- welizuje się tylko niektóre przepisy lub ich fragmenty, bez świadomości, jakie mogą być później tego konsekwencje. Zły stan legislacji podatkowej skłania więc do sformułowania kilku po- stulatów pod adresem ustawodawcy, które były już wcześniej wielokrotnie wysuwane. Ze względu na specyfikę prawa podatkowego i jego ingerencję w prawo własności, a także ze względu na jego znaczenie w okresie przyspie- szonej transformacji gospodarki i aktualnego kryzysu związanego z COVID-19 niezbędna jest – co już podkreślano na wstępie – wiedza ogółu społeczeń- stwa o obowiązującym systemie podatkowym i planowanych w nim zmia- nach, tak by każdy – nawet potencjalny – podatnik miał możliwość dostoso- wać swoje zachowania do reguł prawa podatkowego. Normy tego prawa po- winny więc być zrozumiałe dla ich adresatów, a zmiany należy wprowadzać ze znacznym wyprzedzeniem i po konsultacjach z różnymi środowiskami, tak by uniknąć nowelizacji „przypadkowych”, które w krótkim czasie muszą zostać i tak wyeliminowane z obrotu. Dlatego też tak ważna jest dyskusja nad kształ- tem przygotowywanych aktów prawnych, które na wiele lat mogą ukształto- wać wzajemne relacje pomiędzy prawami i obowiązkami organu podatkowego i podatnika. To z kolei wiąże się z postulatem tworzenia prawa stabilnego i przemyślanych przez projektodawców konstrukcji podatkowych, a zwłaszcza jednoznacznego kwalifikowania przedmiotów opodatkowania. Wydawać by się mogło, że wprowadzenie konstytucyjnej zasady ustawowej regulacji danin publicznych (w tym podatków) ograniczy częstotliwość zmian, ale tak się jed- 15
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Identyfikacja barier prawnych w prowadzeniu działalności gospodarczej. Wybrane zagadnienia
Autor:
Sklep
Format
Cena
Ebookpoint.pl Ebookpoint.pl
ebook/pdf
160,65 zł
Idź do sklepu »

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: