Darmowy fragment publikacji:
Informatyka Europejczyka.
Informatyka. Podrêcznik dla
szkó³ ponadgimnazjalnych.
Czêœæ I
Autor: Gra¿yna Zawadzka
ISBN: 978-83-246-0925-3
Format: 170×240, stron: 288
Z komputerami stykamy siê dziœ niemal ka¿dego dnia. Wykorzystujemy je do pracy
i rozrywki, wyszukiwania informacji w sieci, komunikowania siê ze znajomymi i wielu
innych zadañ. Jednak komputer to nie tylko gry, edytory tekstu, poczta elektroniczna,
portale spo³ecznoœciowe czy komunikatory – to tak¿e wiele przydatnych narzêdzi,
które staj¹ siê niezbêdne do codziennego funkcjonowania we wspó³czesnym œwiecie.
„Informatyka Europejczyka. Informatyka. Podrêcznik dla szkó³ ponadgimnazjalnych.
Czêœæ I” przedstawia zagadnienia zwi¹zane z algorytmik¹ i programowaniem.
Dowiesz siê z tego podrêcznika, jakimi prawami rz¹dz¹ siê algorytmy, i nauczysz siê
rozpoznawaæ ich typy. Zyskasz mo¿liwoœæ samodzielnego analizowania algorytmów
okreœlaj¹cych najczêstsze metody numerycznego rozwi¹zywania problemów obliczeniowych.
W dalszej czêœci podrêcznika znajdziesz informacje dotycz¹ce programowania w jêzyku
C++ – typy danych i instrukcji, strukturê programu, sposoby realizacji typowych zadañ
programistycznych oraz podstawy programowania obiektowego.
Na p³ycie CD-ROM do³¹czonej do ksi¹¿ki znajdziesz przyk³ady programów napisanych
w jêzykach C++ i Pascal, uzupe³niaj¹cy materia³ dotycz¹cy programowania obiektowego,
dane do zadañ, pliki potrzebne do wykonywania æwiczeñ oraz wybrane zadania
z egzaminów maturalnych.
(cid:129) Pojêcie algorytmu
(cid:129) Sposoby przedstawiania algorytmów
(cid:129) Metody programowania: liniowe, warunkowe, iteracja, rekurencja,
„dziel i zwyciê¿aj”, zach³anna
(cid:129) Analiza i realizacja algorytmów
(cid:129) Podstawy kryptografii i wybrane algorytmy szyfruj¹ce
(cid:129) Podstawy jêzyka C++: struktura programu, operacje wejœcia i wyjœcia,
typy instrukcji, proste i z³o¿one typy danych, strukturalizacja programu,
dynamiczne struktury danych, plikowe operacje wejœcia i wyjœcia oraz
programowanie obiektowe
Spis treści
Spis treści
Od autorek
Rozdział 1. Wprowadzenie do algorytmiki
1.1. Pojęcie algorytmu
1.2. Etapy rozwiązywania zadań za pomocą komputera
1.3. Sposoby reprezentowania algorytmów
1.3.1. Lista kroków algorytmu
1.3.2. Schemat blokowy algorytmu
1.3.3. Drzewo algorytmu
1.3.4. Program w języku programowania wysokiego poziomu
1.4. Algorytmy liniowe i z warunkami
1.4.1. Algorytmy liniowe
1.4.2. Algorytmy z warunkami
1.4.3. Rozwiązywanie równania kwadratowego
1.5. Iteracja
1.6. Rekurencja
1.6.1. Obliczanie silni liczby naturalnej
1.6.2. Wyznaczanie elementów ciągu Fibonacciego
1.6.3. Wieże Hanoi
1.7. Metoda „dziel i zwyciężaj”
1.7.1. Przeszukiwanie binarne ciągu uporządkowanego
1.8. Programowanie zachłanne
1.8.1. Minimalizacja łączenia par
1.9. Kryptografia i kryptoanaliza. Metody szyfrowania
1.10. Własności algorytmów
1.10.1. Złożoność obliczeniowa i efektywność algorytmów
1.10.2. Poprawność i skończoność algorytmów
1.10.3. Optymalność algorytmów
Rozdział 2. Algorytmy i ich zastosowanie
2.1. Wyznaczanie największego wspólnego dzielnika
2.1.1. Algorytm Euklidesa
2.1.2. Obliczanie najmniejszej wspólnej wielokrotności
i najmniejszej wspólnej wielokrotności
dwóch liczb naturalnych
7
9
10
11
12
13
14
15
16
17
17
20
23
31
40
41
43
47
51
52
55
55
57
60
60
63
64
65
66
67
71
Część 1.
Informatyka Europejczyka. Informatyka
2.2. Wyznaczanie wartości wielomianu,
pozycyjne systemy liczbowe
i reprezentacja danych liczbowych w komputerze
2.2.1. Systemy liczbowe
2.2.2. Konwersje pozycyjnych systemów liczbowych
2.2.3. Operacje arytmetyczne wykonywane
w różnych systemach liczbowych
2.2.4. Wyznaczanie wartości wielomianu
2.2.5. Zamiana liczb z dowolnego pozycyjnego
2.2.6. Reprezentacja danych liczbowych w komputerze
systemu liczbowego na system dziesiętny
z zastosowaniem schematu Hornera
za pomocą schematu Hornera
2.3. Generowanie liczb pierwszych i badanie,
czy liczba jest pierwsza
2.3.1. Badanie, czy liczba jest pierwsza
2.3.2. Sito Eratostenesa
2.4. Przeszukiwanie ciągu liczbowego — metody liniowe
2.4.1. Liniowe przeszukiwanie ciągu liczbowego
2.4.2. Liniowe przeszukiwanie
ciągu liczbowego z wartownikiem
2.5. Znajdowanie najmniejszego
lub największego elementu w ciągu liczbowym
2.6. Znajdowanie lidera w zbiorze
2.7. Sprawdzanie monotoniczności ciągu liczbowego
2.8. Sortowanie ciągu liczbowego
2.8.1. Metody sortowania przez porównania
2.8.2. Sortowanie w czasie liniowym
2.9. Zastosowanie metody „dziel i zwyciężaj”
2.9.1. Jednoczesne znajdowanie najmniejszego
2.9.2. Sortowanie przez scalanie
2.9.3. Sortowanie szybkie
i największego elementu
z liczby nieujemnej — algorytm Newtona-Raphsona
2.10. Metody numeryczne i obliczenia przybliżone
2.10.1. Obliczanie wartości pierwiastka kwadratowego
2.10.2. Obliczanie pola obszaru
2.10.3. Znajdowanie przybliżonej wartości miejsca zerowego
funkcji — metoda połowienia przedziałów
ograniczonego wykresem funkcji
2.11. Wyznaczanie wartości wyrażenia zapisanego
w odwrotnej notacji polskiej ONP
72
72
75
81
85
89
91
97
97
100
103
103
108
110
113
117
119
121
130
136
136
140
146
150
150
154
162
166
Spis treści
2.12. Zastosowanie programowania zachłannego
2.12.1. Problem plecakowy
2.12.2. Algorytm wydawania reszty
2.13. Wybrane algorytmy kryptograficzne
2.13.1. Szyfrowanie symetryczne
2.13.2. Szyfrowanie asymetryczne
Rozdział 3. Programowanie w języku C++
3.1. Języki programowania — pojęcia, klasyfikacja, przykłady
3.2. Wprowadzenie do programowania
3.2.1. Struktura programu
3.2.2. Operacje wejścia-wyjścia
3.2.3. Zmienne, stałe, wskaźniki i referencje
3.2.4. Wyrażenia arytmetyczne, relacje i operatory logiczne
3.2.5. Liczby losowe
3.2.6. Komentarze
3.3. Podstawowe konstrukcje algorytmiczne
3.3.1. Instrukcja pusta
3.3.2. Instrukcja przypisania
3.3.3. Instrukcja złożona
3.3.4. Instrukcje warunkowe
3.3.5. Instrukcja wyboru
3.3.6. Instrukcje iteracyjne
3.3.7. Instrukcje sterujące
3.4. Proste typy danych
3.5. Strukturalizacja programu
3.5.1. Struktura funkcji
3.5.2. Zmienne lokalne i globalne
3.5.3. Przekazywanie parametrów w funkcjach
3.5.4. Przeładowanie funkcji
3.6. Strukturalne typy danych
3.6.1. Tablice
3.6.2. Łańcuchy
3.6.3. Struktury
3.7. Dynamiczne struktury danych
3.7.1. Stos
3.7.2. Kolejka
3.7.3. Lista
3.8. Plikowe operacje wejścia-wyjścia
3.8 277
169
169
179
182
182
194
197
198
200
201
204
209
213
221
222
223
223
223
224
224
227
230
235
236
238
238
240
241
248
254
254
262
268
272
273
275
276
279
Rozdział 2.
Algorytmy i ich zastosowanie
Funkcja w języku Pascal (prog2_5.pas):
function nww (a, b: integer): integer;
begin
nww:=a*b div nwd(a,b)
end;
Zadanie 2.1.
Podaj specyfikację zadania i skonstruuj algorytm w postaci schematu bloko-
wego i programu wykonujący skracanie ułamków zwykłych. Licznik i mia-
nownik ułamka wprowadź z klawiatury.
Zadanie 2.2.
Podaj specyfikację zadania i skonstruuj algorytm w postaci programu wy-
konujący podstawowe operacje arytmetyczne na ułamkach zwykłych, w tym
dodawanie, odejmowanie, mnożenie, dzielenie. Wynik wykonanej opera-
cji powinien być przedstawiony w postaci skróconej, z wyłączeniem części
całkowitej.
2.2.
Wyznaczanie
wartości wielomianu,
pozycyjne systemy liczbowe
i reprezentacja danych
liczbowych w komputerze
2.2.1.
Systemy liczbowe
Systemem liczbowym nazywamy zbiór zasad określających sposób zapi-
sywania i nazywania liczb.
Pozycyjny system liczbowy to system, w którym wartość cyfry zależy od
miejsca, w jakim znajduje się ona w danej liczbie. Miejsce to nazywa-
my pozycją.
2
2.2. Wyznaczanie wartości wielomianu
Do najważniejszych pozycyjnych systemów liczbowych wykorzystywanych
w informatyce należą:
system dwójkowy, czyli binarny;
system ósemkowy, czyli oktalny;
system szesnastkowy, czyli heksadecymalny.
Podstawą systemu binarnego, określającą liczbę cyfr, jest dwa. System ten ko-
rzysta więc z dwóch cyfr, którymi są 0 i 1.
System oktalny ma podstawę osiem, stąd cyframi są tutaj 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7.
Podstawą systemu heksadecymalnego jest szesnaście, a więc w systemie tym
korzystamy z szesnastu cyfr. Cyframi tego systemu są: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9,
A, B, C, D, E, F. Wykorzystanie liter w zapisie cyfr podyktowane jest konieczno-
ścią jednoznacznej notacji liczby w tym systemie. Litery odpowiadają cyfrom,
których wartości zapisane w układzie dziesiętnym są liczbami dwucyfrowymi:
A16 = 1010,
B16 = 1110,
C16 = 1210,
D16 = 1310,
E16 = 1410,
F16 = 1510.
Gdybyśmy nie korzystali z liter, zapis liczby 11216 mógłby oznaczać 11216
lub B216 lub 1C16.
Przy realizacji konwersji i działań arytmetycznych w różnych syste-
mach liczbowych można zastosować udostępnioną w systemie Win-
dows aplikację Kalkulator. Program ten umożliwia realizację obliczeń
w następujących systemach: decymalnym (czyli dziesiętnym), binar-
nym, oktalnym i heksadecymalnym. Wykonywać można zarówno
konwersję pomiędzy wymienionymi systemami, jak i operacje aryt-
metyczne. Aby uzyskać dostęp do tych systemów, należy po urucho-
mieniu aplikacji Kalkulator wybrać w menu polecenie Widok-Naukowy.
Najbardziej znanym systemem liczbowym, który nie jest pozycyjny, jest system
rzymski. Zaliczany jest on do systemów zwanych addytywnymi. Charaktery-
zują się one tym, że mają symbole dla kilku małych liczb oraz ich wielokrotności.
Rozdział 2.
Algorytmy i ich zastosowanie
W przypadku systemu rzymskiego dotyczy to wielokrotności liczb 5 i 10. Do-
stępnych jest razem siedem znaków:
I = 1,
V = 5,
X = 10,
L = 50,
C = 100,
D = 500,
M = 1000.
Zapisywanie liczby w tym systemie polega na składaniu jej przez dodawanie
lub odejmowanie kolejnych symboli o określonej wartości. Liczba reprezentu-
jąca dany symbol odejmowana jest wówczas, gdy następny symbol ma większą
od niej wartość. W przeciwnym wypadku wykonywane jest dodawanie.
Na przykład wartość liczby MCCXCIX wyznacza się następująco:
MCCXCIX = 100010 + 10010 + 10010 – 1010 + 10010 – 110 + 1010 = 129910.
Zadanie 2.3.
Zamień liczby podane w systemie rzymskim na system dziesiętny:
a) MXLVIII,
b) MCMLXXXIV,
c) CMXLVII,
d) DXLIX,
e) MMMCDI.
Zadanie 2.4.
Zamień liczby podane w systemie dziesiętnym na system rzymski:
a) 199910,
b) 18410,
c) 287610,
d) 301210,
e) 48810.
Zadanie 2.5.
Podaj specyfikację zadania i skonstruuj algorytm w postaci schematu blokowego
i programu realizujący konwersję liczb z systemu rzymskiego na dziesiętny.
2.2. Wyznaczanie wartości wielomianu
Zadanie 2.6.
Podaj specyfikację zadania i skonstruuj algorytm w postaci programu realizu-
jący konwersję liczb z systemu dziesiętnego na rzymski.
2.2.2.
Konwersje pozycyjnych
systemów liczbowych
Konwersja systemu dziesiętnego
na inny pozycyjny system liczbowy
Aby zamienić liczbę nieujemną zapisaną w systemie decymalnym na wartość
w systemie binarnym, należy powtarzać dzielenie z resztą tej liczby przez
podstawę sytemu dwójkowego, dopóki w wyniku dzielenia nie uzyska-
my 0. Wówczas otrzymane reszty z dzielenia stanowią rozwiązanie.
Przykład 2.3.
Przeanalizujmy konwersję systemu dziesiętnego na dwójkowy na przykładzie
liczbowym. Zapiszmy liczbę 12510 w systemie binarnym:
125 :
:
62
:
31
15
:
:
7
:
3
1
:
2
2
2
2
2
2
2
=
=
=
=
=
=
=
62 reszta 1
31 reszta 0
15 reszta 1
7 reszta 1
3 reszta 1
1 reszta 1
0 reszta 1
W wyniku dzielenia uzyskaliśmy zero, więc obliczenia zostały zakończone.
Rozwiązanie odczytujemy, rozpoczynając od reszty uzyskanej na końcu, stąd
12510 = 11111012.
Wygodniejszy jest następujący zapis konwersji tych liczb:
1
0
1
1
1
1
1
125
62
31
15
7
3
1
0
Rozdział 2.
Algorytmy i ich zastosowanie
Opracujmy algorytm wykonujący zamianę liczb zapisanych w systemie de-
cymalnym na liczby binarne w postaci schematu blokowego (patrz rysunek 2.2)
oraz programów w językach C++ (patrz punkt 3.6.1, „Tablice”) i Pascal.
S p e c y f i k a c j a :
Dane:
Wynik:
Liczba całkowita: liczba ≥ 0 (liczba w systemie dziesiętnym).
Liczba całkowita: i 0 (liczba cyfr wartości otrzymanej po za-
mianie z systemu dziesiętnego na dwójkowy).
i-elementowa tablica jednowymiarowa zawierająca liczby cał-
kowite: W[0...i–1] (liczba zapisana w systemie dwójkowym
uzyskana po zamianie z systemu dziesiętnego, której cyfry na-
leży odczytać w kolejności W[i–1], W[i–2], …, W[0]).
Rysunek 2.2.
Schemat blokowy algorytmu
realizującego konwersję liczb
z systemu dziesiętnego
na dwójkowy
START
wczytaj: liczba
i=0
W[i]=liczba 2
liczba=liczba / 2
i=i+1
NIE
liczba!=0
TAK
wypisz:
W[0...i-1]
STOP
6
2.2. Wyznaczanie wartości wielomianu
Funkcja w języku C++ (prog2_6.cpp):
void oblicz (long liczba, int i, int W[])
{
i=0;
do
{
W[i]=liczba 2;
liczba=liczba/2;
i++;
}
while (liczba!=0);
}
Procedura w języku Pascal (prog2_6.pas):
procedure oblicz (liczba: longint; var i: integer; var W: tablica);
begin
i:=0;
repeat
W[i]:=liczba mod 2;
liczba:=liczba div 2;
i:=i+1
until liczba=0
end;
Omówioną metodę konwersji liczb z systemu decymalnego na binarny moż-
na zastosować również przy zamianie systemu dziesiętnego na inne systemy
liczbowe. Należy jednak pamiętać, że każdy z tych systemów ma inną podsta-
wę. Na przykład, zamieniając liczby systemu decymalnego na system oktalny,
będziemy dzielić przez osiem, na system szesnastkowy — przez szesnaście itd.
Przykład 2.4.
Zapiszmy liczbę 45910 w systemie szesnastkowym. Zwróć uwagę na cyfry, któ-
rych wartość jest większa niż 9.
28
1
0
reszta 11 = B
reszta 12 = C
reszta 1
=
=
=
459 :
:
28
1
:
16
16
16
Poniżej przedstawiono skrócony zapis konwersji tych liczb:
11 = B
12 = C
1
459
28
1
0
Uzyskaliśmy następujący wynik: 45910 = 1CB16.
Rozdział 2.
Algorytmy i ich zastosowanie
Zadanie 2.7.
Przekonwertuj podane liczby całkowite z systemu dziesiętnego na systemy
o podstawach 2, 4, 8, 9, 16:
a) 123410,
b) 99910,
c) 138010,
d) 4910,
e) 213510.
Zadanie 2.8.
Podaj specyfikację zadania i skonstruuj algorytm w postaci listy kroków i pro-
gramu realizujący konwersję liczb zapisanych w systemie dziesiętnym na licz-
by w systemie o podstawie z zakresu [2; 9].
Zadanie 2.9.
Podaj specyfikację zadania i skonstruuj algorytm w postaci programu rea-
lizujący konwersję liczb zapisanych w systemie dziesiętnym na system
szesnastkowy.
Konwersja innych pozycyjnych
systemów liczbowych na system dziesiętny
Aby zamienić liczbę zapisaną w systemie binarnym na decymalny, należy
wyznaczyć wartość sumy cyfr tej liczby pomnożonych przez kolejne
potęgi podstawy systemu, czyli 2.
Przykład 2.5.
Przeanalizujmy przebieg działania tej metody na przykładzie liczbowym. Wyko-
najmy konwersję z systemu binarnego na decymalny liczby 10110112. Najpierw
należy do każdej cyfry tej liczby dopasować odpowiednie potęgi liczby 2. Wartość
mnożnika będącego potęgą liczby 2 zależy tutaj od pozycji cyfry w danej liczbie.
1
26
0
25
1
24
1
23
0
22
1
21
1
20
8
2.2. Wyznaczanie wartości wielomianu
Następnie wyznaczamy wartość sumy iloczynów:
+ ⋅
1 2
1
+ ⋅
1 2
+ ⋅
0 2
+ ⋅
0 2
+ ⋅
1 2
6
⋅
1 2
2
5
4
+ ⋅
1 2
3
0
=
.
91
10
Uzyskana wartość 9110 to liczba dziesiętna będąca wynikiem zamiany syste-
mów. Mamy więc 10110112 = 9110.
W przypadku, gdy chcemy zamieniać liczby z innych systemów pozycyj-
nych na decymalny, postępujemy podobnie. Musimy jednak pamiętać o tym,
by kolejne cyfry konwertowanej liczby mnożyć przez potęgi podstawy syste-
mu, w którym jest zapisana.
Przykład 2.6.
Zapiszmy liczbę 1A0B12 w systemie decymalnym:
A
B
1
123 122 121 120
0
1⋅123+10⋅122+0⋅121+11⋅120 = 317910
Otrzymaliśmy wynik: 1A0B12 = 317910.
Zadanie 2.10.
Zapisz podane liczby całkowite w systemie dziesiętnym:
a) 10111012,
b) 100111112,
c) 10000012,
d) 21203,
e) 4305,
f) 1456,
g) 2648,
h) 77778,
i) 100078,
j) ABCDE16,
k) FFFF16,
l) 1A17B016.
9
Rozdział 2.
Algorytmy i ich zastosowanie
Konwersje między systemami niedziesiętnymi
Najczęściej stosowanymi systemami liczbowymi w informatyce są
systemy: binarny, oktalny i heksadecymalny. Wykorzystanie systemu
dwójkowego wynika ze sposobu zapisu liczb w pamięci komputera
za pomocą bitów. Z kolei systemy ósemkowy i szesnastkowy to syste-
my, których podstawy są potęgami liczby 2. Wynika stąd możliwość
wykonywania bezpośredniej konwersji między tymi systemami a sy-
stemem binarnym.
Liczba binarna zapisana na trzech miejscach ma wartości w zakresie [0; 111],
co w systemie dziesiętnym wynosi [0; 7]. Liczby zawarte w tym zakresie to
wszystkie cyfry systemu ósemkowego. Wykorzystajmy tę własność przy kon-
wersji liczb między systemami binarnym i oktalnym.
Przykład 2.7.
Wykonajmy konwersję liczby 10111011112 na system oktalny. Najpierw należy
zamienianą liczbę pogrupować po trzy cyfry, rozpoczynając od prawej strony:
1
011
101
111
Następnie każdą z uzyskanych grup traktujemy jak cyfrę liczby, którą chcemy
uzyskać w systemie oktalnym. Wykonujemy więc następujące obliczenia:
0
0
21
211
2101
2111
= ⋅
=
1 2
1
1
= ⋅ + ⋅
=
3
1 2
1 2
1
+ ⋅ + ⋅
= ⋅
1 2
1 2
0 2
0
1
= ⋅
+ ⋅ + ⋅
1 2
1 2
1 2
2
2
0
=
=
5
7
Uzyskujemy wynik: 10111011112 = 13578.
Zamianę liczby zapisanej w systemie oktalnym na binarny realizujemy po-
dobnie. Tym razem jednak każdą kolejną cyfrę liczby oktalnej konwertujemy
na system binarny.
W przypadku konwersji między systemem binarnym i heksadecymalnym tok
myślenia jest podobny. Należy jednak uwzględnić grupowanie po cztery cyfry.
Wynika to stąd, że liczba binarna zapisana na czterech miejscach ma wartości
w zakresie [0; 1111], co w systemie dziesiętnym daje [0; 15]. Tym razem są to
wszystkie cyfry systemu szesnastkowego.
80
2.2. Wyznaczanie wartości wielomianu
Przykład 2.8.
Przekonwertujmy liczbę 1100110112 na system szesnastkowy:
= ⋅
1 2
1
21
1001
2
1011
2
1001
0
=
1
3
= ⋅
1 2
1011
+ ⋅
0 2
2
+ ⋅ + ⋅
1 2
1
0 2
0
=
9
= ⋅
1 2
3
+ ⋅
1 2
2
+ ⋅ + ⋅
1 2
1
0 2
0
=
11 B
=
Po wykonaniu konwersji otrzymujemy: 1100110112 = 19B16.
Zadanie 2.11.
Zamień podane liczby całkowite z systemu dziesiętnego na ósemkowy i szes-
nastkowy z wykorzystaniem systemu dwójkowego:
a) 52310,
b) 45810,
c) 39910,
d) 87810,
e) 100110,
f) 111210,
g) 205610.
2.2.3.
Operacje arytmetyczne wykonywane
w różnych systemach liczbowych
Wykonując operacje arytmetyczne w różnych systemach liczbowych, należy
pamiętać przede wszystkim o podstawie tych systemów. W przypadku sy-
stemu dziesiętnego wiemy, że zarówno dodawanie, odejmowanie, jak i mno-
żenie wykonuje się w oparciu o podstawę systemu, którą jest liczba dziesięć.
Gdy realizujemy operację dodawania, nadmiar dziesiątek przenosimy w lewo,
natomiast odejmowanie wymaga pożyczania dziesiątek z lewej strony.
Wykonajmy podstawowe operacje arytmetyczne w systemie binarnym.
Rozpocznijmy od działania dodawania. W tym przypadku, gdy w wyniku
dodawania otrzymamy wartość równą lub większą od dwóch, w rozwiązaniu
wpisujemy resztę z dzielenia tej wartości przez 2, natomiast w lewo przenosi-
my wynik dzielenia całkowitego tej liczby przez 2.
81
Rozdział 2.
Algorytmy i ich zastosowanie
Przykład 2.9.
Obliczmy sumę liczb w systemie binarnym: 110112+1111102. Pogrubieniem
wyróżnione są wartości przenoszone w lewo.
1 1 1 1 1
1 1 0 1 1
+ 1 1 1 1 1 0
1 0 1 1 0 0 1
Otrzymany wynik to: 110112+1111102 = 10110012.
Przykład 2.10.
Wyznaczmy sumę czterech liczb zapisanych w systemie binarnym: 1111112+
11102+101112+1101112. Ten przykład wydaje się trudniejszy, jednak jego rea-
lizacja opiera się na dokładnie tych samych zasadach.
1 2 2 2 3 2 1
1 1 1 1 1 1
1 1 1 0
1 0 1 1 1
+
1 1 0 1 1 1
1 0 0 1 1 0 1 1
Po wykonaniu obliczeń uzyskujemy następujący wynik: 1111112+11102+
101112+1101112 = 100110112.
Kolejnym działaniem, które wykonamy w systemie binarnym, będzie odej-
mowanie. W tym przypadku problem pojawia się w sytuacji, gdy chcemy
wykonać operację odejmowania, a liczba, od której odejmujemy, jest zbyt
mała. Wówczas należy pobrać wartość z lewej strony. Każda jedynka pobrana
bezpośrednio z lewej strony zamieniana jest na podstawę systemu, czyli dwa,
a następnie wykonywane jest odejmowanie.
Przykład 2.11.
Obliczmy różnicę liczb zapisanych w systemie binarnym: 1101102–10102.
Pogrubieniem wyróżnione są wartości uzyskane po pobraniu z lewej strony.
0 2
1 1 0 1 1 0
–
1 0 1 0
1 0 1 1 0 0
Wynikiem wykonanego działania jest: 1101102–10102 = 1011002.
82
2.2. Wyznaczanie wartości wielomianu
Przykład 2.12.
Wyznaczmy różnicę liczb binarnych: 1000002–1112. Ten przykład jest trud-
niejszy, ale zasady identyczne. Dokładnie przeanalizuj wykonane działanie.
1 1 1 1
0 2 2 2 2 2
1 0 0 0 0 0
1 1 1
–
1 1 0 0 1
Uzyskaliśmy następujący wynik: 1000002–1112 = 110012.
Mnożenie jest działaniem, które łączy w sobie operacje mnożenia i dodawa-
nia. Najpierw wykonujemy mnożenie kolejnych cyfr jednej liczby przez drugą,
a następnie uzyskane wyniki w odpowiedni sposób dodajemy.
Przykład 2.13.
Obliczmy iloczyn dwóch liczb w systemie binarnym: 1101112⋅10112. Porównaj
wykonanie tego działania w systemie dwójkowym z mnożeniem w systemie
dziesiętnym.
×
1 1 0 1 1 1
1 0 1 1
1 1 0 1 1 1
1 1 0 1 1 1
+ 1 1 0 1 1 1
1 0 0 1 0 1 1 1 0 1
Po wykonaniu obliczeń otrzymujemy: 1101112⋅10112 = 10010111012.
Zadanie 2.12.
Wykonaj następujące działania arytmetyczne w systemie binarnym:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
2
2
2
⋅
2
+
⋅
1101 111
10110
,
2
2
2
⋅
−
+
111000
11
101100 110
2
2
−
+
10
11011
101 1100
2
2
−
−
10011
101110
111
,
2
2
−
110 11001
110111
2
2
11111111
2
+
1+ .
11
,
2
⋅
2
,
2
,
2
8
Rozdział 2.
Algorytmy i ich zastosowanie
Zadanie 2.13.
Podaj specyfikację zadania i skonstruuj algorytm w postaci programu wyko-
nujący dodawanie dwóch wprowadzonych z klawiatury nieujemnych liczb
całkowitych zapisanych w systemie binarnym.
Przeanalizowaliśmy dokładnie realizację podstawowych działań arytmetycz-
nych w systemie binarnym. Znając zasady wykonywania tych operacji, można
przenieść je na płaszczyznę innych pozycyjnych systemów liczbowych. Na-
leży jednak pamiętać, aby w tych systemach stosować właściwą im podstawę.
Na przykład w oktalnym — 8, w heksadecymalnym — 16.
Przykład 2.14.
Wyznaczmy wartość wyrażenia: 3234⋅324–2134.
3 2 3
3 2
×
1 3 1 2
+ 2 3 0 1
3 0 3 2 2
1 6
3 0 3 2 2
2 1 3
3 0 1 0 3
–
Uzyskaliśmy następujący wynik: 3234⋅324–2134 = 301034.
Zadanie 2.14.
Wykonaj następujące działania arytmetyczne w podanych systemach liczbowych:
3
−
a)
b)
c)
d)
⋅
1100
112 222
,
3
3
⋅
+
302 31
4430
,
5
5
−
+
⋅
12
707
1066 45
,
8
8
8
FF C
AB
⋅
−
+ .
1
10
16
16
16
5
8
16
Zadanie 2.15.
Podaj, w jakich systemach pozycyjnych zostały wykonane następujące działania:
a) 1001+10–1010 = 1,
b) 244∙2–14 = 474,
8
2.2.4.
2.2. Wyznaczanie wartości wielomianu
c) (10–2)∙2 = 2,
d) A1–3∙10+A = 80.
Które z podanych działań można wykonać w różnych systemach liczbowych?
Zadanie 2.16.
Podaj specyfikację zadania i skonstruuj algorytm w postaci programu wyko-
nujący dodawanie dwóch wprowadzonych z klawiatury nieujemnych liczb
całkowitych zapisanych w systemie liczbowym o podstawie z zakresu [2; 9],
również wprowadzonej z klawiatury. Wynik niech będzie wypisany w tym sa-
mym systemie.
Wyznaczanie wartości wielomianu
za pomocą schematu Hornera
Schemat Hornera jest najszybszym sposobem obliczania wartości wielomia-
nu. Przeanalizujmy działanie tej metody, przekształcając ogólny wzór na war-
tość wielomianu stopnia n.
Dany mamy wielomian stopnia n, gdzie n ≥ 0:
.
n
(2.4)
W omawianym algorytmie należy stosować grupowanie wyrazów tak długo,
aż pozostanie jednomian.
a x
1
+
+
n
−
2
+
a x a
n
( )
w x
n
( )
w x
n
a x
0
a x
1
=
=
=
+
+
+
+
=
−
1
−
1
n
n
n
n
2
n
−
−
1
+
n
−
1
a x
1
a x
1
+
+
a x
0
(
a x
0
(
(
a x
0
=
(
(
)
(
(
a x a x a x
0
)
+
+
+
−
n
3
1
2
=
=
=
a x a
+
=
n
n
)
x a
+
+
n
)
x a
+
n
−
1
a
n
−
1
a
n
+
−
2
+
+
a
n
−
)
2
x a
+
n
)
−
1
x a
+
n
=
(2.5)
)
−
1
)
−
1
x a
+
n
x a
+
.
n
(2.6)
Schemat Hornera ma więc następującą postać:
a
)
(
(
a x a x a x
0
( )
w x
n
)
+
=
+
+
+
(
(
2
1
n
)
2
−
x a
+
n
Porównując wzory 2.4 i 2.6 na obliczanie wartości wielomianu, łatwo zauwa-
żyć, że w schemacie Hornera wykonywana jest mniejsza liczba mnożeń.
8
Rozdział 2.
Algorytmy i ich zastosowanie
Przykład 2.15.
Obliczmy wartość wielomianu w(x) = 2x3+4x2–3x+7 dla x = 3, wykorzystując
schemat Hornera. Współczynnikami wielomianu są tutaj a0 = 2, a1 = 4, a2 = –3,
a3 = 7, a stopień wielomianu n wynosi 3.
( )
w x
=
=
3
x
2
(
(
2
2
x
+
4
)
x
+
4
x
−
+ =
3
)
x
x
−
3
7
7
+
Stąd dla x = 3 mamy:
w
( )
3
3
2
= ⋅
− ⋅ + =
+ ⋅
2 3
3 3 7
4 3
)
(
)
(
=
⋅ +
⋅ − ⋅ + =
2 3 4 3 3 3 7
(
)
⋅ − ⋅ + =
=
10 3 3 3 7
⋅ + =
=
27 3 7
=
88
Porównajmy liczbę działań wykonywanych przy obliczaniu wartości wielo-
mianu po wybraniu każdego ze wzorów:
)
x
3
x x
⋅ + − ⋅ + .
7
( )
w x
⋅ + ⋅
4
x x x
⋅
= ⋅
2
(
W powyższym przykładzie wykonano sześć operacji mnożenia oraz trzy ope-
racje dodawania.
W przypadku schematu Hornera wzór można przedstawić następująco:
( )
w x
=
(
(
2
x
⋅ +
4
)
)
)
(
x
x
⋅ + .
⋅ + −
7
3
Liczba wykonanych działań jest tutaj znacznie mniejsza: trzy mnożenia i trzy
dodawania.
Zadanie 2.17.
Opierając się na powyższej analizie, wyznacz ogólną liczbę operacji mnoże-
nia i dodawania przy obliczaniu wartości wielomianu stopnia n. Na podstawie
uzyskanych wyników podaj złożoność czasową obydwu algorytmów.
Wyznaczając wartość wielomianu schematem Hornera
x a
+
x a
+
=
+
+
a
,
n
(
(
( )
w x
n
(
)
(
a x a x a x
0
należy wykonać następujące operacje:
)
+
+
2
1
)
n
−
2
)
n
−
1
86
2.2. Wyznaczanie wartości wielomianu
w a
0
w wx a
1
w wx a
2
w wx a
3
+
+
+
=
=
=
=
=
=
w wx a
w wx a
n
+
+
1n
−
Możemy więc zdefiniować wzór iteracyjny tego algorytmu:
w a
=
0
=
w wx a
i
+
dla i
=
1,2,
,
n
(2.7)
(2.8)
Na podstawie otrzymanego wzoru 2.8 konstruujemy algorytm iteracyjny
w postaci listy kroków, schematu blokowego (patrz rysunek 2.3) oraz progra-
mów w językach C++ i Pascal.
S p e c y f i k a c j a :
Dane:
Wynik:
Liczba całkowita: n ≥ 0 (stopień wielomianu).
n+1-elementowa tablica liczb rzeczywistych: A[0...n] (współ-
czynniki wielomianu).
Liczba rzeczywista: x (wartość argumentu).
Wartość rzeczywista wielomianu stopnia n dla wartości argu-
mentu x.
L i s t a k r o k ó w :
Krok 0. Wczytaj wartości danych n, A[0...n], x.
Krok 1.
Krok 2.
Krok 3.
Krok 4. Wypisz wartość wielomianu: w. Zakończ algorytm.
Przypisz w = A[0].
Dla kolejnych wartości i: 1, 2, …, n, wykonuj krok 3.
Przypisz w = wx+A[i].
8
Rozdział 2.
Algorytmy i ich zastosowanie
Rysunek 2.3.
Schemat blokowy
algorytmu
iteracyjnego
wyznaczającego
wartość wielomianu
schematem Hornera
START
wczytaj: n, A[0...n], x
w=A[0]
i=1
NIE
i =n
TAK
wypisz: w
w=wx+A[i]
STOP
i=i+1
Funkcja w języku C++ (prog2_7.cpp):
double oblicz (double A[], int n, double x)
{
double w=A[0];
for (int i=1;i =n;i++) w=w*x+A[i];
return w;
}
Funkcja w języku Pascal (prog2_7.pas):
function oblicz (A: tablica; n: integer; x: real): real;
var w: real;
i: integer;
begin
w:=A[0];
for i:=1 to n do w:=w*x+A[i];
oblicz:=w
end;
Przedstawiony algorytm można wykonać również rekurencyjnie. Nie jest
trudne zauważenie zależności rekurencyjnej, na podstawie której obliczana
jest wartość wielomianu stopnia n.
( )
w x
=
n
( )
x x a
a x a
n
x a
+
a x
0
a x
1
w
n
+
+
+
+
n
−
1
)
(
a x
−
0
1
+
+
a
−
n
n
2
=
=
n
+
n
−
1
−
1
n
n
a x
1
w
n
−
1
+
( )
x
−
1
n
(2.9)
88
2.2. Wyznaczanie wartości wielomianu
Na podstawie wzoru 2.9 tworzymy definicję rekurencyjną, która wygląda
następująco:
( )
w x
n
(2.10)
dla n
dla n
=
0
0
=
a
0
w
n
( )
x x a
n
⋅ +
−
1
2.2.5.
Zastosowanie schematu Hornera nie ogranicza się do wyznaczania
wartości wielomianu stopnia n. Algorytm ten wykorzystywany jest rów-
nież do:
konwersji liczb z dowolnego pozycyjnego systemu liczbowego
na system dziesiętny;
szybkiego obliczania wartości potęgi;
jednoczesnego obliczania wartości wielomianu i jego
pochodnej.
Zadanie 2.18.
Napisz program obliczający rekurencyjnie wartość wielomianu stopnia n
z wykorzystaniem schematu Hornera zgodny z podaną powyżej specyfikacją
algorytmu iteracyjnego.
Zamiana liczb z dowolnego
pozycyjnego systemu liczbowego
na system dziesiętny z zastosowaniem
schematu Hornera
Schemat Hornera można zastosować do konwersji liczb zapisanych w różnych
systemach liczbowych na system dziesiętny. Przypomnijmy, w jaki sposób do-
konujemy takiej zamiany w systemie binarnym, co zostało omówione w punk-
cie 2.2.2, „Konwersje pozycyjnych systemów liczbowych”. Zamieńmy liczbę
10111012 na wartość w systemie decymalnym:
+ ⋅
1 2
+ ⋅ + ⋅
1 2
+ ⋅
0 2
= ⋅
1 2
+ ⋅
1 2
+ ⋅
1 2
3
1
0 2
1011101
2
=
.
93
10
5
6
4
2
0
Łatwo zauważyć, że zapis liczby podczas obliczeń przypomina wielomian.
Cyfry zamienianej liczby można więc potraktować jak współczynniki wie-
lomianu, a podstawę systemu jak wartość argumentu x. W tym przypadku
mamy następującą sytuację:
n = 6,
a0 = 1,
a1 = 0,
89
Rozdział 2.
Algorytmy i ich zastosowanie
a2 = 1,
a3 = 1,
a4 = 1,
a5 = 0,
a6 = 1,
x = 2.
Taka interpretacja konwersji liczb na system dziesiętny umożliwia zastosowa-
nie do jej realizacji schematu Hornera. Skonstruujmy więc algorytm wykonu-
jący zamianę liczb z systemu dwójkowego na dziesiętny.
S p e c y f i k a c j a :
Dane:
Wynik:
Liczba całkowita: n ≥ 0 (stopień wielomianu).
n+1-elementowa tablica liczb rzeczywistych: A[0...n] (współ-
czynniki wielomianu, czyli cyfry liczby zapisanej w systemie
binarnym).
Wartość wielomianu stopnia n dla argumentu 2 (liczba w sys-
temie dziesiętnym).
Funkcja w języku C++ (prog2_8.cpp):
long oblicz (int A[], int n)
{
long w=A[0];
for (int i=1;i =n;i++) w=w*2+A[i];
return w;
}
Funkcja w języku Pascal (prog2_8.pas):
function oblicz (A: tablica; n: integer): longint;
var w: longint;
i: integer;
begin
w:=A[0];
for i:=1 to n do w:=w*2+A[i];
oblicz:=w
end;
Zadanie 2.19.
Podaj specyfikację zadania i skonstruuj rekurencyjny algorytm w postaci pro-
gramu realizujący konwersję liczb zapisanych w systemie o podstawie zawartej
w zakresie [2; 9] na system dziesiętny z zastosowaniem schematu Hornera.
90
2.2. Wyznaczanie wartości wielomianu
Zadanie 2.20.
Podaj specyfikację zadania i skonstruuj iteracyjny algorytm w postaci progra-
mu realizujący konwersję liczb zapisanych w systemie szesnastkowym na sy-
stem dziesiętny z zastosowaniem schematu Hornera.
2.2.6.
Reprezentacja danych liczbowych
w komputerze
Binarna reprezentacja liczb ujemnych
Dane w komputerze zapisywane są w postaci liczb binarnych. Wynika to stąd,
że najmniejsza jednostka pamięci, którą jest bit, służy do zapisu jednej cyfry
systemu dwójkowego: 0 lub 1. Dotychczas poznaliśmy reprezentację binarną
liczb całkowitych nieujemnych. Wartości ujemne zapisuje się, używając kodu
uzupełniającego do dwóch, zwanego kodem U2. Ogólny zapis liczby w ko-
dzie U2 można przedstawić za pomocą następującego wzoru:
y
=
x
2
n
+
dla
x dla
x
x
≥
0
0
(2.11)
gdzie:
x — liczba, którą chcemy zapisać w kodzie U2;
n — liczba bitów przeznaczonych do zapisania kodowanej liczby;
y — liczba x zapisana za pomocą kodu U2.
Liczba y po wykonaniu obliczeń przedstawiana jest w postaci binarnej.
Zakres wartości liczby x, którą konwertujemy za pomocą kodu U2, zależy
od liczby bitów przeznaczonych do zapisania tej liczby. Mając do dyspozycji
n bitów, pierwszy bit rezerwujemy do oznaczenia znaku liczby (1 — liczba
ujemna, 0 — liczba nieujemna), pozostałe n–1 bitów do zapisania liczby.
Zauważmy, że rolę pierwszego bitu można rozumieć na dwa równoważne
sposoby: reprezentuje on znak liczby x w kodzie U2, a zarazem jest pierw-
szym (najbardziej znaczącym) bitem nieujemnej liczby y w zwykłym ukła-
dzie dwójkowym. Wartość kodowanej liczby x zawiera się więc w zakresie
[–2n–1; 2n–1).
Przykład 2.16.
Załóżmy, że dysponujemy 1 bajtem (czyli 8 bitami) przeznaczonym do za-
pisania liczby. Stąd n = 8, a wartość kodowanej liczby x musi zawierać się
91
Rozdział 2.
Algorytmy i ich zastosowanie
w zakresie [–2n–1; 2n–1) = [–27; 27) = [–12810; 12810). Korzystając z wzoru,
wyznaczmy wartość liczby x = –56 w kodzie U2. Musimy wykonać następują-
ce obliczenia:
8
2
256 56
y =
−
=
(
+ −
56
)
=
200
10
.
Następnie konwertujemy uzyskaną wartość z systemu dziesiętnego na dwójkowy:
200
10
=
11001000
.
2
Uzyskana liczba, y = 110010002, to zakodowana wartość liczby x = –5610.
Zadanie 2.21.
Zapisz podane liczby ujemne dla określonej wartości n za pomocą kodu U2.
a) –10810 dla n = 8 bitów,
b) –9910 dla n = 8 bitów,
c) –24110 dla n = 16 bitów,
d) –18910 dla n = 16 bitów.
Stałopozycyjna reprezentacja liczb
Stałopozycyjna reprezentacja liczb charakteryzuje się stałym położeniem
przecinka, który oddziela część całkowitą od części ułamkowej zapisywa-
nej liczby. Powoduje to, że taki zapis liczby jest dokładny tylko wtedy, gdy
dana liczba nie wykracza poza zakres miejsca, jakie zostało przeznaczone
do jej zapisu.
Załóżmy, że mamy do dyspozycji 2 bajty (czyli 16 bitów) do zapisania liczby
w reprezentacji stałopozycyjnej. Wówczas podział na część całkowitą i ułam-
kową może przedstawiać się jak na rysunku 2.4.
znak liczby
(1 bit)
część całkowita
(8 bitów)
część ułamkowa
(7 bitów)
Rysunek 2.4.
Przykładowy podział
na część całkowitą
i ułamkową
w stałopozycyjnej
reprezentacji liczb
W reprezentacji stałopozycyjnej liczba zapisywana jest w kodzie uzupełniają-
cym do dwóch.
92
2.2. Wyznaczanie wartości wielomianu
Potrafimy już wykonywać konwersję liczby całkowitej pomiędzy systemami bi-
narnym i decymalnym. Jednak aby przedstawić liczbę rzeczywistą, wykorzystu-
jąc reprezentację stałopozycyjną, trzeba uwzględnić również część ułamkową.
Konwertując liczby z systemu binarnego na decymalny, mnożymy kolej-
ne cyfry tej liczby przez potęgi dwójki. W części ułamkowej mnożnikiem są
ujemne potęgi liczby 2.
Przykład 2.17.
Zapiszmy liczbę rzeczywistą 101111,011012 w systemie dziesiętnym. Zaczyna-
my od dopasowania potęg liczby 2 do kolejnych cyfr podanej wartości:
1
25
0
24
1
23
1
22
1
21
1
20
,
1
0
1
2–1 2–2 2–3 2–4 2–5
1
0
Następnie obliczamy wartość konwertowanej liczby w systemie dziesiętnym:
13
32
101111,01101
2
1
+ ⋅
1 2
+ ⋅
0 2
+ ⋅
0 2
+ ⋅
1 2
3
= ⋅
1 2
5
+ ⋅
1 2
0
+ ⋅
1 2
2
+ ⋅
0 2
+ ⋅
1 2
=
47
−
5
4
−
1
+ ⋅
1 2
−
2
+ ⋅
1 2
−
3
−
4
.
10
Zamiana liczby ułamkowej z systemu dziesiętnego na dwójkowy wykony-
wana jest przez mnożenie części ułamkowej przez 2 tak długo, aż w części
ułamkowej uzyskamy zero lub zauważymy, że wynikiem jest ułamek nieskoń-
czony. Rozwiązaniem jest liczba utworzona z całkowitych części wyników
uzyskiwanych podczas mnożenia liczby przez 2.
Przykład 2.18.
Przekonwertujmy liczbę ułamkową 0,182510 na system binarny.
W tym celu należy wykonać mnożenie części ułamkowej tej liczby przez 2:
0,1825
0,375
0,75
1,5
1,0
0,1825∙2 = 0,375
0,375∙2
= 0,75
= 1,5
0,75∙2
0,5∙2
= 1,0
Rozwiązaniem jest ułamek skończony. Widać to po wartości ostatniego wyni-
ku 1,0, w którym część ułamkowa wynosi zero. Uzyskaliśmy więc następujące
rozwiązanie:
0,182510 = 0,00112.
9
Rozdział 2.
Algorytmy i ich zastosowanie
Poniżej pokazany został czytelniejszy zapis konwersji liczb ułamkowych z sy-
stemu decymalnego na binarny:
0
0
0
1
1
1825
375
75
5
0
Przykład 2.19.
Przekonwertujmy liczbę 0,210 na system binarny. Rozwiązaniem będzie uła-
mek nieskończony.
2
4
8
6
2
4
8
6
2
4
0
0
0
1
1
0
0
1
1
0
…
Łatwo zauważyć, że sekwencja liczb „0011” będzie się powtarzać. Wynikiem
jest więc ułamek okresowy 0,(0011)2.
Zadanie 2.22.
Przekonwertuj podane liczby rzeczywiste na system dziesiętny:
a) 10100,111012,
b) 0,01110112,
c) 11,1100012,
d) 10110011,111001012,
e) 11011100,100101012.
Zadanie 2.23.
Przekonwertuj podane liczby rzeczywiste na system binarny:
a) 852,687510,
b) 620,0937510,
9
2.2. Wyznaczanie wartości wielomianu
c) 612,0312510,
d) 1536,992187510,
e) 2707,773437510.
Zadanie 2.24.
Wykonaj następujące operacje arytmetyczne w systemie binarnym:
a) 1110,0112∙10001,001112,
b) 1111,0012+100000,110112,
c) 10011,010112–100,10112.
Zmiennopozycyjna reprezentacja liczb
Zmiennopozycyjna reprezentacja liczb charakteryzuje się zmiennym położe-
niem przecinka, które zależy od zapisywanej liczby. Ogólny wzór na wartości
w tej reprezentacji przedstawia się następująco:
liczba = m⋅2c,
(2.12)
gdzie:
liczba — liczba, którą chcemy zapisać w reprezentacji zmiennopozycyjnej;
m — mantysa (ułamek właściwy);
c — cecha (liczba całkowita).
Ponadto mantysa powinna spełniać warunek |m|∈[0,5; 1). Wówczas kodowa-
na liczba jest w postaci znormalizowanej.
Aby wyznaczyć wartość liczby zapisanej w reprezentacji zmiennopozycyjnej,
trzeba znać wartość mantysy i cechy. Na rysunku 2.5 przedstawiono graficz-
nie zapis zmiennopozycyjny, z uwzględnieniem podziału na cechę i mantysę.
Cecha i mantysa zapisywane są jako liczby stałopozycyjne w kodzie U2.
cecha
mantysa
znak cechy
(1 bit)
znak mantysy
(1 bit)
Rysunek 2.5.
Przykładowy podział
na cechę i mantysę
w zmiennopozycyjnej
reprezentacji liczb
9
Rozdział 2.
Algorytmy i ich zastosowanie
Przykład 2.20.
Załóżmy, że daną mamy liczbę 0000111011100001 zapisaną w reprezentacji
zmiennopozycyjnej. Podana liczba zajmuje 2 bajty (czyli 16 bitów), z czego
7 bitów to cecha, a pozostałe 9 bitów to mantysa. Wówczas liczba składa się
z następujących elementów:
0 — bit znaku cechy,
000111 — cecha,
0 — bit znaku mantysy,
11100001 — mantysa.
Zarówno cecha, jak i mantysa to w tym przypadku liczby nieujemne, o czym
świadczą bity znaku równe zero.
Wyznaczmy wartości cechy i mantysy:
=
7
10
1
+ ⋅
1 2
= ⋅
1 2
+ ⋅
1 2
0
,
c =
111
2
2
m
=
0,11100001
2
= ⋅
1 2
−
1
+ ⋅
1 2
−
2
+ ⋅
1 2
−
3
+ ⋅
0 2
−
4
+ ⋅
0 2
−
5
+ ⋅
0 2
−
6
+ ⋅
0 2
−
7
+ ⋅
1 2
−
8
=
225
256
10
=
0,87890625
10
.
Następnie, korzystając z podanego wzoru 2.12, obliczamy wartość zakodowa-
nej liczby:
liczba m
= ⋅
2
c
=
225
256
7
⋅
2
=
⋅
0,87890625 2
7
=
112,5
10
.
W reprezentacji zmiennopozycyjnej nie każdą liczbę rzeczywistą można zapi-
sać dokładnie. Liczby te są najczęściej reprezentowane w sposób przybliżony.
Na dokładność ma wpływ liczba cyfr w mantysie, natomiast od liczby cyfr
w cesze zależy, jak duże liczby mogą być zapisywane.
Zadanie 2.25.
Wyznacz wartości dziesiętne liczb podanych w reprezentacji zmiennopozycyj-
nej (cecha i mantysa oddzielone są odstępem):
a) 000000010 0110011,
b) 0001010
c)
0000011
010000101,
010100001.
MATURA — egzamin styczeń 2006 r. Arkusz I, zadanie 3.
MATURA — Sylabus od 2009 r. Arkusz I poziom podstawowy, zadanie 2. KRAJE
MATURA — Sylabus od 2009 r. Arkusz II poziom podstawowy, zadanie 5.
DODAWANIE LICZB TRÓJKOWYCH
96
Pobierz darmowy fragment (pdf)
