Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00146 007576 13275334 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Inspekcja pracy jako instytucja państwowego nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy. Stan prawny na dzień 1 września 2017 r. - ebook/pdf
Inspekcja pracy jako instytucja państwowego nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy. Stan prawny na dzień 1 września 2017 r. - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 431
Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-8088-431-1 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> prawo i podatki
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Książka jest poświęcona jednej z podstawowych instytucji prawnych z dziedziny ochrony pracy. Rozważania autora koncentrują się wokół przyjętego założenia badawczego, zgodnie z którym treść regulacji dotyczących inspekcji pracy jest determinowana przez zmieniające się uwarunkowania natury społecznej, ekonomicznej i politycznej. Monografia ma przede wszystkim charakter dogmatycznoprawny oraz uwzględnia w szerokim zakresie źródła prawa międzynarodowego, europejskiego i obcego. Na gruncie prawa polskiego wywód został dodatkowo osadzony w kontekście historycznym i ewolucyjnym. Tak zróżnicowany dobór źródeł normatywnych pozwolił przedstawić tytułową instytucję w ujęciu modelowym. W publikacji wyeksponowano znaczenie sfery kompetencyjnej inspekcji pracy, w ramach której kluczową rolę odgrywają funkcje tej inspekcji.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Dariusz Makowski – Uniwersytet Łódzki, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Prawa Pracy 90-033 Łódź, ul. dr. Stefana Kopcińskiego 8/12 RECENZENT Leszek Mitrus REDAKTOR INICJUJĄCY Monika Borowczyk OPRACOWANIE REDAKCYJNE Ewa Siwińska SKŁAD I ŁAMANIE Munda – Maciej Torz PROJEKT OKŁADKI Katarzyna Turkowska Zdjęcie wykorzystane na okładce: © Depositphotos.com/billiondigital Stan prawny na dzień 1 września 2017 r. © Copyright by Dariusz Makowski, Łódź 2017 © Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2017 Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Wydanie I. W.07683.16.0.M Ark. wyd. 31,0; ark. druk. 26,875 ISBN 978-83-8088-430-4 e-ISBN 978-83-8088-431-1 Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego tel. (42) 665 58 63 90-131 Łódź, ul. Lindleya 8 www.wydawnictwo.uni.lodz.pl e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl Spis treści Wykaz skrótów Wstęp 9 11 21 21 21 21 25 33 36 42 47 47 50 55 55 60 60 73 82 87 93 93 93 95 95 99 102 109 109 109 Rozdział I Inspekcja pracy jako przedmiot regulacji prawnych 1. Inspekcja pracy w prawie międzynarodowym 1.1. Inspekcja pracy w aktach MOP 1.1.1. Geneza norm MOP w dziedzinie inspekcji pracy 1.1.2. Zakres stosowania konwencji MOP dotyczących inspekcji pracy 1.1.3. Znaczenie aktów MOP dotyczących inspekcji pracy 1.2. Inspekcja pracy na gruncie Europejskich Kart Społecznych Rady Europy 2. Inspekcja pracy w aktach UE 3. Inspekcja pracy w świetle wybranych ustawodawstw obcych 3.1. Inspekcja pracy w ustawodawstwie konstytucyjnym 3.2. Inspekcja pracy w ustawodawstwie zwykłym 4. Ewolucja przepisów prawa polskiego dotyczących inspekcji pracy 4.1. Inspekcja pracy w ustawodawstwie konstytucyjnym 4.2. Inspekcja pracy w ustawodawstwie zwykłym 4.2.1. Inspekcja pracy w regulacjach Dwudziestolecia międzywojennego 4.2.2. Inspekcja pracy w regulacjach PRL (w latach 1945–1981) 4.2.3. Inspekcja pracy na gruncie ustawy o PIP z 1981 r. 4.2.4. Inspekcja pracy na gruncie ustawy o PIP z 2007 r. ustawodawstw obcych 1.2. Miejsce inspekcji pracy w prawie polskim Rozdział II Ustrój inspekcji pracy 1. Miejsce inspekcji pracy w systemie organizacyjnym aparatu państwowego 1.1. Miejsce inspekcji pracy na gruncie prawa międzynarodowego oraz wybranych 1.2.1. Miejsce inspekcji pracy w systemie organizacyjnym aparatu państwowe- 1.2.2. Podległość PIP Sejmowi w świetle konwencji MOP nr 81 i 129 1.2.3. Podległość PIP Sejmowi a zasady ustroju państwa i administracji 2.1. Jedność czy wielość inspekcji pracy 2.1.1. Uwagi wprowadzające 2. Organizacja inspekcji pracy go w ujęciu ewolucyjnym 6 3. Status inspektorów pracy oraz wybranych ustawodawstw obcych 2.2. Wewnętrzna struktura organizacyjna inspekcji pracy 2.1.3. Zasada jednolitej podmiotowo inspekcji pracy w prawie polskim 2.2.1. Organy inspekcji 2.2.2. Jednostki organizacyjne inspekcji 2.1.2. Modele organizacji inspekcji pracy na gruncie konwencji MOP nr 129 3.1. Status inspektorów pracy na gruncie prawa międzynarodowego oraz wybra- 3.2.3. Niezależność inspektorów pracy a konstytucyjny standard administra- cyjnego toku instancji (problem niezależności orzeczniczej inspektorów) 3.2.1. Kategorie pracowników PIP 3.2.2. Prawne gwarancje niezależności i obiektywizmu inspektorów pracy 3.2.2.1. Status urzędniczy inspektorów pracy 3.2.2.2. Ochrona trwałości stosunków pracy 3.2.2.3. Inne gwarancje 3.2. Status inspektorów pracy w prawie polskim nych ustawodawstw obcych Rozdział III Zadania inspekcji pracy 1. Pojęcie zadań inspekcji pracy 2. Klasyfikacja zadań inspekcji pracy 3. Podstawowe formy realizacji zadań inspekcji pracy (funkcje inspekcji) 2.1. Klasyfikacja zadań inspekcji pracy w świetle prawa międzynarodowego 2.2. Klasyfikacja zadań inspekcji pracy na gruncie prawa polskiego 3.6.1. Funkcja gromadzenia danych statystycznych 3.6.2. Funkcja sygnalizacyjna 3.6.3. Funkcja kształtowania „klimatu społecznego” 3.6.4. Funkcja procesowa 3.1. Kontrola 3.2. Nadzór 3.3. Instruktaż i poradnictwo 3.4. Współdziałanie na rzecz podnoszenia poziomu ustawodawstwa pracy 3.5. Ściganie wykroczeń 3.6. Inne funkcje inspekcji pracy 4.2.1. Przedmiotowy zakres działania inspekcji na gruncie prawa międzynaro- 4.2.2.1. Przedmiotowy zakres działania inspekcji w ujęciu ewolucyjnym 4.2.2.2. Przestrzeganie prawa pracy jako przedmiot kontroli i nadzoru PIP 4.2.2.3. Zakres przedmiotowy funkcji instruktażowej i poradniczej in- 4.3.1. Podmiotowy zakres działania inspekcji na gruncie prawa międzynaro- 4.1. Uwagi wprowadzające 4.2. Przedmiotowy zakres działania inspekcji pracy 4.2.2. Przedmiotowy zakres działania inspekcji na gruncie prawa polskiego 4.3. Podmiotowy zakres działania inspekcji pracy dowego oraz wybranych ustawodawstw obcych dowego oraz wybranych ustawodawstw obcych spekcji 4. Zakres zadań inspekcji pracy (zakres działania inspekcji) 110 113 117 117 121 125 125 131 131 132 132 134 138 140 147 147 157 157 161 164 164 172 181 187 190 196 196 198 200 206 207 207 208 208 215 215 220 227 230 230 Spis treści 4.3.2. Podmiotowy zakres działania inspekcji na gruncie prawa polskiego 4.3.2.1. Podmiotowy zakres działania inspekcji w ujęciu ewolucyjnym 4.3.2.2. Zakres podmiotowy funkcji kontroli PIP 4.3.2.3. Problem zakresu podmiotowego kontroli PIP w przypadku pra- 4.3.2.4. Zakres podmiotowy innych funkcji inspekcji pracy cy tymczasowej 2.1. Wizytowanie miejsc pracy 2.1.1. Prawo wstępu inspekcji na miejsce kontroli 2. Środki działania inspekcji pracy w zakresie zadań kontrolnych Rozdział IV Środki działania inspekcji pracy 1. Pojęcie i klasyfikacja środków działania inspekcji pracy 1.1. Pojęcie środków działania inspekcji pracy 1.2. Klasyfikacja środków działania inspekcji pracy 2.1.1.1. Uwagi wprowadzające 2.1.1.2. Prawo wstępu inspekcji na miejsce kontroli w świetle prawa 2.1.1.3. Prawo wstępu inspekcji na miejsce kontroli na gruncie wybra- 2.1.1.4.1. Prawo wstępu inspekcji na miejsce kontroli w ujęciu 2.1.1.4. Prawo wstępu inspekcji na miejsce kontroli w prawie polskim nych ustawodawstw obcych 2.1.1.4.2. Przesłanki kontroli przedsiębiorcy 2.1.1.4.3. Przesłanki kontroli w miejscu zamieszkania pracownika 2.1.1.4.4. Sankcje za utrudnianie kontroli międzynarodowego ewolucyjnym międzynarodowego nych ustawodawstw obcych 2.1.3. Dokumentowanie wyników kontroli 2.1.2. Prawo do stosowania środków dowodowych narodowego oraz wybranych ustawodawstw obcych 2.2. Środki oddziaływania naprawczego inspekcji w zakresie funkcji kontroli 2.1.2.1. Prawo do stosowania środków dowodowych w świetle prawa 2.1.2.2. Prawo do stosowania środków dowodowych na gruncie wybra- 2.1.2.3. Prawo do stosowania środków dowodowych w prawie polskim 2.2.1. Środki oddziaływania naprawczego inspekcji w świetle prawa między- 3.1. Środki działania inspekcji w zakresie zadań nadzorczych w świetle prawa mię- 2.3.1. Uwagi wprowadzające 2.3.2. Kompetencje notyfikacyjne 2.3.3. Kompetencje rejestracyjne 2.3.4. Kompetencje opiniodawcze 2.3.5. Kompetencje w procedurze powypadkowej 2.2.2. Środki oddziaływania naprawczego inspekcji w prawie polskim 2.3. Inne środki działania kontrolnego inspekcji pracy 2.2.2.1. Wystąpienie 2.2.2.2. Polecenie dzynarodowego 3. Środki działania inspekcji pracy w zakresie zadań nadzorczych 7 232 232 244 248 251 259 259 259 261 265 265 265 265 266 268 271 271 273 277 280 282 282 284 290 305 309 309 311 311 318 320 320 321 325 327 329 332 332 Spis treści 8 skim wa międzynarodowego oraz wybranych ustawodawstw obcych nych ustawodawstw obcych 3.3.1. Prawo wydawania nakazów 4. Środki działania inspekcji pracy w zakresie instruktażu i poradnictwa 3.3. Środki działania inspekcji w zakresie zadań nadzorczych w prawie polskim 3.3.2. Inne środki działania nadzorczego PIP 3.3.3. Środki działania nadzorczego PIP w postępowaniu egzekucyjnym 3.2. Środki działania inspekcji w zakresie zadań nadzorczych na gruncie wybra- 3.3.1.1. Prawo wydawania nakazów w ujęciu ewolucyjnym 3.3.1.2. Klasyfikacja nakazów 3.3.1.3. Przesłanki stosowania nakazów oraz ich zakres przedmiotowy 3.3.1.4. Forma i treść nakazów 4.1. Środki działania inspekcji w zakresie instruktażu i poradnictwa w świetle pra- 4.2. Środki działania inspekcji w zakresie instruktażu i poradnictwa w prawie pol- 5. Środki działania inspekcji pracy na rzecz podnoszenia poziomu ustawodawstwa pracy 5.1. Środki działania inspekcji na rzecz podnoszenia poziomu ustawodawstwa pracy w świetle prawa międzynarodowego oraz wybranych ustawodawstw obcych 5.2. Środki działania inspekcji na rzecz podnoszenia poziomu ustawodawstwa 6.1. Środki działania inspekcji w zakresie ścigania wykroczeń w świetle prawa mię- 7.1. Środki działania inspekcji w zakresie funkcji sygnalizacyjnej 7.2. Środki działania inspekcji w zakresie funkcji kształtowania „klimatu społecz- dzynarodowego oraz wybranych ustawodawstw obcych 6.2. Środki działania inspekcji w zakresie ścigania wykroczeń w prawie polskim 7. Środki działania inspekcji pracy w zakresie innych funkcji pracy w prawie polskim 6. Środki działania inspekcji pracy w zakresie ścigania wykroczeń nego” 7.3. Środki działania inspekcji w zakresie funkcji procesowej Zakończenie Bibliografia The labour inspection as an institution of the state supervision of compliance with the labour law. Summary Od Redakcji 335 340 340 340 344 345 351 353 358 362 362 363 368 368 369 371 371 373 385 385 388 390 397 405 425 429 Spis treści Wykaz skrótów Akty prawne k.k. k.p. Dz.U. z 2017 r., poz. 459, ze zm.) Dz.U. z 2016 r., poz. 1137, ze zm.) Dz.U. z 2016 r., poz. 1666, ze zm.) – kodeks karny (ustawa z  dnia 06.06.1997  r. Kodeks karny, tekst jedn.: – kodeks pracy (ustawa z  dnia 26.06.1974  r. Kodeks pracy, tekst jedn.: EKS – Europejska Karta Społeczna k.c. – kodeks cywilny (ustawa z dnia 23.04.1964 r. Kodeks cywilny, tekst jedn.: k.p.a. – kodeks postępowania administracyjnego (ustawa z dnia 14.06.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, tekst jedn.: Dz.U. z  2017  r., poz. 1257) k.p.c. – kodeks postępowania cywilnego (ustawa z dnia 17.11.1964 r. Kodeks po- stępowania cywilnego, tekst jedn.: Dz.U. z dnia 2016 r., poz. 1822, ze zm.) k.p.k. – kodeks postępowania karnego (ustawa z dnia 06.06.1997 r. Kodeks po- stępowania karnego, tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r., poz. 1749, ze zm.) k.p.w. – kodeks postępowania w  sprawach o  wykroczenia (ustawa z  dnia 24.08.2001  r. Kodeks postępowania w  sprawach o  wykroczenia, tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r., poz. 1713, ze zm.) k.w. – kodeks wykroczeń (ustawa z dnia 20.05.1971 r. Kodeks wykroczeń, tekst jedn.: Dz.U. z 2015 r., poz. 1094, ze zm.) Konstytucja RP – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z  dnia 02.04.1997  r. (Dz.U. nr 78, poz. 483, ze zm.) TFUE – Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej Ustawa o PIP z 1981 r. – ustawa z dnia 06.03.1981 r. o Państwowej Inspekcji Pra- cy (tekst jedn.: Dz.U. z 2001 r., nr 124, poz. 1362, ze zm.) Ustawa o PIP z 2007 r. – ustawa z dnia 13.04.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pra- cy (tekst jedn.: Dz.U. z 2017 r., poz. 786, ze zm.) Ustawa o promocji zatrudnienia – ustawa z dnia 20.04.2004 r. o promocji za- trudnienia i  instytucjach rynku pracy (tekst jedn.: Dz.U. z  2017  r., poz. 1065, ze zm.) 10 Ustawa o z.p.t. – ustawa z dnia 09.07.2003 r. o zatrudnianiu pracowników tym- czasowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r., poz. 360, ze zm.) ZEKS – zrewidowana Europejska Karta Społeczna Czasopisma – „Inspektor Pracy” – „Monitor Prawa Pracy” – „Państwo i Prawo” – „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” IP MPP PiP PiZS Sł. Prac. – „Służba Pracownicza” ZNSA – „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego” Inne – bezpieczeństwo i higiena pracy bhp CRZZ – Centralna Rada Związków Zawodowych Dz.U. Komisja Ekspertów MOP – Komisja Ekspertów do Spraw Stosowania Konwen cji – „Dziennik Ustaw” i Zaleceń MOP – Międzynarodowe Biuro Pracy – Międzynarodowa Organizacja Pracy – Najwyższa Izba Kontroli – Naczelny Sąd Administracyjny – Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego – Państwowa Inspekcja Pracy – Państwowa Inspekcja Sanitarna MBP MOP NIK NSA OTK PIP PIS Raport Komisji – raport Komisji Ekspertów do Spraw Stosowania Konwencji i Zaleceń MOP, Inspection du travail, Genève 2006 – Sąd Najwyższy – Unia Europejska – wojewódzki sąd administracyjny – Zakład Ubezpieczeń Społecznych SN UE WSA ZUS Wykaz skrótów Wstęp Pojęcie „inspekcja pracy” może występować w dwóch znaczeniach. W znacze- niu podmiotowym określa zespół podmiotów sprawujących szeroko rozumiany nadzór nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy. W znaczeniu przedmioto- wym stosowany jest natomiast w odniesieniu do samej funkcji kontroli i nadzoru nad przestrzeganiem tych przepisów1. W niniejszym opracowaniu uwzględniono oba wymienione ujęcia terminu „inspekcja pracy”, ale jednocześnie zawężono jego znaczenie podmiotowe. Po pierwsze, rozprawa nie dotyczy wszystkich pod- miotów wykonujących nadzór nad przestrzeganiem prawa pracy, lecz ogranicza się do nadzoru państwowego, nie obejmuje tym samym nadzoru społecznego. Po drugie, opracowanie jest poświęcone tym organom państwowym, które spe- cjalizują się w wykonywaniu nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy. Poza zasadniczym zakresem rozprawy pozostawać wobec tego będą inne organy pań- stwowe, dla których sprawowanie takiego nadzoru stanowi zadanie o akcesoryj- nym tylko charakterze. W polskim systemie prawnym organem specjalizującym się w wykonywaniu nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy jest Państwowa Inspekcja Pracy (PIP). Opracowanie nie zostało jednak poświęcone wyłącznie PIP, stąd też określenie „inspekcja pracy” jest stosowane w znaczeniu instytucji prawnej, nie zaś jako nazwa własna organu, jakim jest PIP. Celem rozprawy nie jest w związku z tym wyczerpująca analiza wszystkich aktualnych problemów dotyczących PIP, lecz raczej modelowe ujęcie instytucji, jaką stanowi tytułowa inspekcja. Głównym powodem podjęcia tematu dotyczącego inspekcji pracy jest nie- kwestionowane znaczenie tej instytucji. Inspekcja pracy jako organ nadzoru nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy odgrywa niewątpliwie jedną z kluczo- wych ról w wykonywaniu tego nadzoru. Bezpośrednio wpływa na skuteczność 1 T. Zieliński, Prawo pracy. Zarys systemu, część III, Warszawa–Kraków 1986, s. 103; M. Flasiń- ski, Kontrola i nadzór Państwowej Inspekcji Pracy – granice uprawnień, PiZS 10/1997, s. 10; L. Florek, T. Zieliński, Prawo pracy, Warszawa 2003, s. 270. Por. też W. Szubert, Ochrona pracy. Studium społeczno-prawne, Warszawa 1966, s. 150. 12 obowiązujących norm prawa pracy, a tym samym na stan praworządności w tej dziedzinie prawa. Mimo tak znaczącej roli, jaką inspekcja pracy spełnia w prze- strzeni egzekutywy prawodawstwa pracy, w literaturze stosunkowo rzadko uka- zują się publikacje na ten temat. Brakuje w szczególności refleksji naukowej nad wieloma istotnymi zagadnieniami teoretyczno-prawnymi dotyczącymi np. po- jęcia i  klasyfikacji zadań oraz środków działania takiej inspekcji. Analiza tych i wielu innych zagadnień wymaga uwzględnienia w szerokim zakresie regulacji międzynarodowych i europejskich, a także unormowań obowiązujących w pra- wie obcym. Równie niezbędna jest pogłębiona refleksja historyczna poświęcona tej instytucji w prawie polskim. Opracowanie to jest zatem próbą wypełnienia pewnej luki w polskiej doktrynie prawa pracy, która problemami tymi zajmuje się w niewielkim stopniu. Doniosłość tytułowej instytucji skłania już na wstępie do pochylenia się nad społeczno-ekonomicznymi przesłankami powoływania organów nadzoru pań- stwowego nad przestrzeganiem prawa pracy. Ustalenia w tym zakresie pozwalają bowiem na określenie swoistego ratio takich organów, determinują ponadto pod- stawowe założenia analiz w przedmiocie państwowego nadzoru nad stosowaniem prawa pracy, w tym nadzoru sprawowanego przez inspekcję pracy. Umożliwiają też przyjęcie właściwej „optyki” dalszych rozważań, która nie może być oderwana od przesłanek warunkujących byt prawny tego rodzaju organów. W poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie o przesłanki powoływania organów nadzoru państwowego nad przestrzeganiem prawa pracy nie sposób pominąć historyczno-prawnej analizy uwarunkowań, które doprowadziły do utworzenia pierwszych na świecie organów nadzoru tego typu. Początki instytucji państwo- wego nadzoru nad stosowaniem przepisów prawa pracy ściśle wiążą się z powoła- niem do życia tzw. ustawodawstwa fabrycznego, które zaczęło powstawać i rozwi- jać się w odpowiedzi na diametralnie nowe stosunki społeczne, jakie w dziedzinie pracy przyniósł przełom XVIII i XIX w. najpierw w Anglii, a później także w in- nych krajach. Źródłem zmian w stosunkach zatrudnienia tego okresu była rewo- lucja przemysłowa, która zapoczątkowała rozwój wielkiego przemysłu fabrycz- nego, wykorzystującego ówczesne zdobycze techniki2. Nowe uwarunkowania ekonomiczne spowodowały przede wszystkim gwałtowny wzrost zjawiska pracy najemnej w wielkim przemyśle. Zmianie uległa także struktura zatrudnionych, do pracy fabrycznej najmowane były bowiem głównie kobiety i dzieci. Pozwalał na to z jednej strony postęp techniki3, a z drugiej dominująca w tym czasie dok- tryna gospodarczego liberalizmu, zakładająca pełną swobodę działalności gospo- darczej, co tyczyło się także pracy najemnej. Doktryna ta ukierunkowana była na nieskrępowaną maksymalizację zysków, co z kolei skutkowało masowym za- 2 J. Piszczek, Administracyjno-prawne zagadnienia związkowej inspekcji pracy, Toruń 1971, s. 3. 3 Raport MBP, L’Organisation de l’inspection du travail dans les établissements industriels et commerciaux, Genève 1939, s. 1. Wstęp 13 trudnianiem w fabrykach taniej „siły roboczej”, za którą powszechnie uznawano kobiety i dzieci. Osoby te były zatrudniane w urągających warunkach zdrowotno- -higienicznych, a liczba wypadków przy pracy osiągnęła niespotykany wcześniej poziom. Społeczny niepokój wywoływały szerzące się epidemie, których źródłem były zakaźne choroby roznoszone często przez dzieci zatrudniane w przemyśle fabrycznym4. Przyczyn narodzin i  rozwoju ochronnego ustawodawstwa fabrycznego5, a w dalszej kolejności również ustawodawstwa w dziedzinie państwowego nad- zoru nad pracą, trzeba zatem upatrywać w nowych warunkach społeczno-ekono- micznych przełomu XVIII i XIX w. Za pierwotny czynnik rozwoju ustawodaw- stwa fabrycznego uznać należy przemiany natury ekonomicznej, które następnie wpłynęły na powstanie określonych problemów społecznych związanych z wyko- nywaniem pracy. Dwa z tych problemów miały, jak się wydaje, decydujące zna- czenie dla sprawy powołania do życia ochronnego ustawodawstwa fabrycznego. Pierwszy z nich dotyczył wyzysku pracy kobiet i dzieci, a więc tych grup, które uchodzą za najsłabsze, a jednocześnie z racji młodego wieku oraz pełnionych ról społecznych wymagają szczególnej ochrony w dziedzinie stosunków zatrudnie- nia. Drugi problem wiązał się z nowymi wyzwaniami, jakie generowała praca fa- bryczna. Praca w fabrykach stwarzała w szczególności specyficzne zagrożenia dla zdrowia i życia pracujących. Stawało się coraz bardziej oczywiste, że tym dwóm problemom, które z całą jaskrawością ujawniły się w nowych uwarunkowaniach ekonomicznych, można było przeciwdziałać jedynie w drodze powołania do życia organów inspekcji fabrycznej6. Przekonanie o konieczności przyjęcia ochronnego ustawodawstwa fabryczne- go oraz powołania organów nadzoru nad pracą nie wynikało jednak ze względów wyłącznie humanitarnych7. Skala problemów towarzyszących rozwojowi wielkie- go przemysłu oraz rodzący się, ale szybko przybierający na sile, nurt społecznego niezadowolenia z istniejącego stanu rzeczy budziły powszechny niepokój i oba- wę przed rewolucją klasową8. Ustawodawstwo fabryczne, nastawione na ochronę praw zatrudnionych, miało więc na celu nie tylko zapobieżenie psychofizycznej 4 E. Lipiński, Inspekcja pracy, Warszawa 1916, s. 9, 30, 31; B. Nowakowski, Prądy rozwojowe higieny pracy za granicą i w Polsce, Polskie Archiwum Medycyny Pracy 1/1945, s. 10 i 11; E. Ko- łodziejczyk, Inspekcja pracy w Polsce 1919–1999, Warszawa 2003, s. 17; M. Skąpski, Ochronna funkcja prawa pracy w gospodarce rynkowej, Kraków 2006, s. 109 i 110; T. Kozłowski, Inspekcja pracy na ziemiach polskich pod zaborami, IP 6–7/2013, s. 22. 5 Szerzej o początkach ustawodawstwa fabrycznego por. E. Lipiński, Inspekcja…, s. 7–11; E. Ko- łodziejczyk, Inspekcja pracy…, s. 17–19; M. Skąpski, Ochronna funkcja…, s. 118 i 119. 6 Raport MBP, L’Organisation…, s. 1, 7. 7 Przyczyny natury humanitarnej były jednak najczęściej powoływane, por. A. Mazurkiewicz, Zagadnienie organizacji bezpieczeństwa pracy, Warszawa 1938, s. 2. 8 Por. E. Lipiński, Inspekcja…, s. 10; B. Paździor, Rozwój międzynarodowych norm prawa pracy, Acta Universitatis Wratislaviensis 144/1972, Przegląd Prawa i Administracji, t. I, s. 65 i 66. Wstęp 14 degradacji pracujących, ale także zachowanie pokoju społecznego9. Wśród przy- czyn powstania tego ustawodawstwa obecne były także przesłanki natury poli- tyczno-ekonomicznej, a  nawet demograficznej. Zachodziła mianowicie obawa, że ciężka i wyniszczająca praca robotników, zwłaszcza kobiet i dzieci, uniemożli- wi normalny rozwój demograficzny społeczeństw, a państwa pozbawi zdrowych i zdolnych do walki żołnierzy10. Ustawodawstwo fabryczne posiadało szereg charakterystycznych cech. Wprowadzało ono w zobowiązaniowe relacje między robotnikami i pracodaw- cami element bezpośredniej ingerencji państwa, co stanowiło oczywisty wyłom w  obowiązującej wówczas doktrynie gospodarczego liberalizmu. Jego cechą było również to, że przedmiotem regulacji stały się warunki pracy, co do któ- rych dotychczas uważano, że w pełni przynależą do sfery wolności gospodar- czej i mogą być kształtowane przez właściciela fabryki całkowicie swobodnie. Wcześniej sądzono powszechnie, że skoro praca jest wykonywana w fabrykach, to ich właściciele posiadają moralne prawo kształtowania warunków wykony- wanej tam pracy wywodzące się z prawa własności. Tymczasem ustawodawstwo fabryczne, czyniąc przedmiotem swej regulacji warunki pracy, wymuszało rów- nocześnie konieczność kontroli tych warunków w miejscach stanowiących wła- sność fabrykantów11. Ustawodawstwo fabryczne, obejmując ochroną warunki pracy w miejscu wykonywania pracy (w fabrykach), nie tylko uzasadniało więc powołanie właściwych organów nadzoru nad warunkami pracy, ale również zapewniało tym organom swoistą legitymację do realizacji zadań kontrolnych w miejscu pracy. W miarę rozwoju ochronnego ustawodawstwa fabrycznego zaczęło torować sobie drogę przekonanie, wynikające z  pierwszych doświadczeń związanych ze stosowaniem tego ustawodawstwa, które świadczyły o słabej jego skutecz- ności12, że niezbędne są prawne gwarancje przestrzegania ochronnych norm wchodzących w  zakres ustawodawstwa fabrycznego. Wśród nich kluczową zaś rolę powinien odgrywać instytucjonalny nadzór nad przestrzeganiem tego ustawodawstwa. Było bowiem oczywiste, że nawet najbardziej ochronne usta- 9 H. Krahelska pisała, że ochrona pracy spełnia „poza pewnem porządkowaniem, normowa- niem wyzysku pracy ludzkiej niewątpliwą rolę gaśnicy: łagodzi konflikty społeczne, stwa- rza pozory równowagi, pewnego rewanżu, jaki najmita otrzymuje w charakterze pomocy państwa w stosunkach z silniejszym od niego właścicielem środków produkcji, na którego wzbogacenie pracuje”; H. Krahelska, Prawda o stosunkach pracy, Lwów 1934, s. 35; podob- nie M. Klott, Inspekcja pracy w Polsce, Warszawa 1937, s. 7. 10 L. Florek, Ochrona praw i interesów pracownika, Warszawa 1990, s. 10 i 11; W. von Richtho- fen, Inspekcja pracy. Przewodnik po profesji, Genewa 2002, s. 10; E. Kołodziejczyk, Inspekcja pracy…, s. 16; M. Skąpski, Ochronna funkcja…, s. 110; T. Liszcz, Prawo pracy, Warszawa 2016, s. 26 i 27; M. Liwo, Utworzenie i status prawny Państwowej Inspekcji Pracy, Przegląd Prawa Publicznego 5/2013, s. 61. 11 Raport MBP, L’Organisation…, s. 2 i 3. 12 Por. M. Klott, Inspekcja…, s. 8 i 9. Wstęp 15 wodawstwo socjalne nie będzie należycie spełniać swojej roli, jeżeli nie będzie skutecznie egzekwowane13. Pierwsze rozwiązania prawne, jakie przyjmowano w poszczególnych krajach w zakresie nadzoru nad ustawodawstwem fabrycznym, były bardzo zróżnicowane i nie zawsze przyjmowały postać nadzoru państwowego. Przykładowo w Anglii, uznawanej za kolebkę ustawodawstwa fabrycznego, nadzór nad tym ustawodaw- stwem posiadał początkowo charakter społeczny i  wykonywany był przez tzw. ochotniczych wizytatorów fabrycznych. W  innych krajach funkcje inspekcyjne powierzane były ponadto m.in. policji (Niemcy14), lekarzom, inspekcji szkolnej, instancjom kościelnym (Austria), społecznym komisjom nadzoru lokalnego, kon- trolerom miar i wag, inspektorom górnictwa, inspektorom szkolnym (Francja), władzom lokalnym (Holandia)15. Nadzór nad ustawodawstwem fabrycznym wy- konywany przez takie organy nie przynosił jednak oczekiwanych efektów. Wy- nikało to najczęściej z niekompetencji, braku autorytetu lub braku niezależności podmiotu sprawującego nadzór, niedostatecznych uprawnień tych podmiotów, nadmiaru innych zadań je obciążających, niedostatecznego poziomu wynagra- dzania, a także braku kontroli nad działalnością takich podmiotów ze strony wła- ściwej władzy centralnej16. Szczególnie interesujące wydają się próby powierzania zadań w zakresie nadzo- ru nad przestrzeganiem ustawodawstwa fabrycznego organom policji. Mimo, że w początkowym okresie takie próby były podejmowane, to jednak rychło zdano sobie sprawę, że natura i rola tego nadzoru różni się od typowych funkcji policyj- nych. Ustawodawstwo fabryczne szybko stało się zresztą zbyt rozbudowane, aby właściwy nad nim nadzór mogły pełnić organy policyjne. Organy te, pozbawione znajomości zagadnień technicznych i preferujące typowe dla działań policyjnych metody pracy, ukierunkowane na ściganie sprawców przestępstw i  wykroczeń oraz stosowanie sankcji karnych, nie odpowiadały oczekiwaniom, jakie wysu- wano pod adresem instytucjonalnego nadzoru nad pracą. Dominowało bowiem przekonanie, że rolą tego nadzoru powinna być raczej koncyliacyjna ingerencja w stosunki zatrudnienia. Takie podejście skutkowało m.in. tym, że w wielu kra- jach do podstawowych zadań inspekcji pracy zaliczano zadania z zakresu rozwią- zywania konfliktów17. Nieskuteczność społecznego nadzoru nad pracą spowodowała, że dość szyb- ko wiodącym wzorcem organizacyjnym stał się model nadzoru państwowego. 13 H. Krahelska, Prawda o…, s. 33 i 34; M. Klott, Inspekcja…, s. 8 i 9; K. Rusinek, Z dziejów walk o ochronę pracy, Warszawa 1957, s. 127. 14 A. Mazurkiewicz, Zagadnienie…, s. 3. 15 Raport MBP, L’Organisation…, s. 3 i 4; Z. Salwa, Prawo pracy w PRL w zarysie, Warsza- 16 Raport MBP, L’Organisation…, s. 4. Por. też J. Piszczek, Administracyjno-prawne…, s. 4; wa 1989, s. 310. E. Kołodziejczyk, Inspekcja pracy…, s. 17. 17 Raport MBP, L’Organisation…, s. 10 i 11. Wstęp 16 Państwo wraz z przysługującymi mu prerogatywami władzy dawało dużo więk- sze gwarancje zapewnienia praworządności w stosunkach pracy niż jakiekolwiek struktury społeczne. Chodziło o to, aby stanowione „normy były poparte przez władzę wykonawczą państwa, aby jego organy zmuszały do stosowania wydanych ustaw i przepisów”18. Nadzór państwowy posiadał szczególnie mocne uzasadnie- nie w dziedzinie bezpieczeństwa pracy. W tej sferze nadzór państwa wynikał, jak powszechnie uważano, „z natury rzeczy, bezpieczeństwo pracy bowiem ma cha- rakter sprawy publicznej” i dlatego musi być „oparte mniej lub więcej bezpośred- nio na autorytecie i sile wykonawczej państwa”19. Uznano, że to właśnie organy państwowe, a nie samorządowe lub społeczne, jako organy czynnika nadrzędne- go, stojące ponad grupami czy warstwami społecznymi, mają przede wszystkim czuwać nad przestrzeganiem praw socjalnych20. Dostrzeżono konieczność inge- rencji państwa w  stosunki zatrudnienia, państwa, które bezpośrednio wkracza w sferę działalności przemysłowej, zaś „na miejsce samorzutnej działalności jed- nostek wstępuje zasada regulowania tej działalności przez pewne ciała, ponad jed- nostkami stojące”21. Zaakceptowano tym samym konieczność ingerencji państwa jako realizatora ustrojowego zobowiązania do ochrony osób pracujących22. Warto podkreślić, że również współcześnie ochrona pracy postrzegana jest jako ten dział prawa pracy, który posiada walor zagadnienia ustrojowego i z tego właśnie tytu- łu jest zastrzeżony do kompetencji państwa23. Do właściwości tego działu prawa pracy należy bowiem to, że obowiązki pracodawcy mają podwójnego adresata, tj. pracowników i państwo24. Obowiązki zatrudniających wobec państwa uzasad- niają w związku z tym powoływanie organów nadzoru nad ochroną pracy25. Reasumując, przesłanki powoływania organów nadzoru państwowego nad przestrzeganiem prawa pracy są ściśle związane z genezą prawa pracy jako odręb- nej gałęzi prawa. Ingerencja państwa w zobowiązaniowy stosunek między fabry- kantem i robotnikiem zapoczątkowała rozwój prawa pracy i wynikała z potrze- by ochrony robotnika jako słabszej strony tego stosunku26. Celem tej ingerencji było w pierwszej kolejności zapobieżenie, ze względu na przesłanki humanitarne oraz demograficzne, degradacji psychofizycznej pracujących, a nadto utrzymanie pokoju społecznego. Wypada jeszcze raz podkreślić, że ingerencja ta rozpoczę- 18 E. Lipiński, Inspekcja…, s. 31. 19 A. Mazurkiewicz, Zagadnienie…, s. 3. 20 M. Klott, Inspekcja…, s. 9 i 10. 21 M. Lewy, Prawo przemysłowe i robotnicze, Warszawa 1918, s. 84. 22 W. von Richthofen, Inspekcja…, s. 9. 23 J. Jończyk, O modernizacji prawa pracy, PiZS 9/2011, s. 5. 24 T. Wyka, Ochrona zdrowia i życia pracownika jako element treści stosunku pracy, Warszawa 25 Por. W. Szubert, Ochrona pracy, [w:] Podstawowe problemy prawa pracy, Warszawa 2003, s. 128. 1957, s. 102. 26 M. Klott, Inspekcja…, s. 10. Wstęp 17 ła się od rozwoju ochronnego ustawodawstwa fabrycznego, mającego zapewnić ochronę zdrowia i życia pracujących, nad którego przestrzeganiem ustanowio- no państwowy nadzór sprawowany przez specjalnie powołane w tym celu organy państwowe27. Jak się powszechnie przyjmuje, ustawodawstwo fabryczne, a wraz z nim prze- pisy w dziedzinie państwowego nadzoru nad tym ustawodawstwem, dało począ- tek tzw. prawu ochrony pracy – drugiemu obok prawa stosunku pracy najważniej- szemu działowi indywidualnego prawa pracy28, zaś powołanie organów nadzoru państwowego stało się początkiem zorganizowanej walki o poprawę warunków pracy29. Działalność takich organów uważana jest za podstawową gwarancję pra- worządności w tej dziedzinie i zrosła się tak dalece z ochroną pracy, że często traktowana jest jako jej część składowa. Wynika to ze szczególnego charakteru dóbr, będących przedmiotem ochrony tego działu prawa pracy, jakimi są zdrowie i życie pracowników. Dla zabezpieczenia tych szczególnie cennych dóbr niewy- starczająca jest ochrona państwa zapewniana przez funkcjonowanie sądów pracy i realizowana na zasadzie indywidualnych skarg i roszczeń30. Można spotkać się nawet ze stanowiskiem, iż to „od zaprowadzenia inspekcji fabrycznej, tj. urzędu, którego zadaniem jest czuwać nad stosowaniem prawa, datuje się nowoczesne prawodawstwo ochronne”31. W  tym kontekście występowanie organów nadzo- ru państwowego nad przestrzeganiem prawa pracy trzeba postrzegać jako wyraz ochronnej funkcji prawa pracy32. W niektórych środowiskach, zwłaszcza pracow- niczych i związkowych, ochrona pracy, która wyraża się m.in. w zagwarantowaniu przyznanych pracownikom uprawnień, kojarzona jest wprost z bezpośrednią in- gerencją państwa w stosunki pracy oraz z nadzorem sprawowanym w jego imie- niu przez organy inspekcyjne33. Cechą uwarunkowań społeczno-ekonomicznych, które w przeszłości dopro- wadziły do narodzin koncepcji państwowej inspekcji pracy, jest ich dynamicz- ny charakter. Uwarunkowania te podlegają ewolucji wraz z  następującymi po sobie kolejnymi etapami rozwoju cywilizacyjnego. Zasadniczego znaczenia na- biera w związku z tym pytanie o wpływ zmieniających się czynników społecz- no-ekonomicznych, ale także politycznych, na funkcjonowanie inspekcji pracy. Biorąc pod uwagę pierwszoplanową rolę, jaką tego rodzaju przesłanki odegra- ły w ukształtowaniu się modelu państwowego nadzoru nad pracą, zasadne jest 27 T. Liszcz, Prawo…, s. 26 i 27. 28 Ibidem, s. 24. 29 W. Szubert, Ochrona pracy. Studium społeczno-prawne, Warszawa 1966, s. 149. 30 W. Szubert, Zarys prawa pracy, Warszawa 1980, s. 282; Z. Salwa, Nowy ład pracy w Polsce a ochronna funkcja prawa pracy, [w:] Nowy ład pracy w Polsce i w Europie, red. M. Matey, Warszawa 1997, s. 79. 31 E. Lipiński, Inspekcja…, s. 10. 32 Tak np. Z. Salwa, Prawo pracy w PRL…, s. 32. 33 W. Szubert, Ochrona…, s. 13 i 14. Wstęp 18 przyjęcie założenia, że posiadają one niezmiennie kluczowe znaczenie dla stoso- wanych w tej dziedzinie rozwiązań prawnych. Rozważania podjęte w pracy będą zmierzały do potwierdzenia trafności tego założenia. Wyżej sformułowana teza determinuje jednocześnie cele, wybór metod badaw- czych oraz konstrukcję rozprawy. Do głównych celów należy ustalenie przyczyn stanowienia zróżnicowanych rozwiązań prawnych odnoszących się do inspekcji pracy ze szczególnym uwzględnieniem roli, jaka wśród tych przyczyn przypada uwarunkowaniom społeczno-ekonomicznym i politycznym. Celem pracy jest też ocena zgodności polskich rozwiązań prawnych dotyczących inspekcji pracy z od- powiednimi standardami międzynarodowego i europejskiego prawa pracy. Szcze- gólnie istotna jest w tym zakresie ocena z punktu widzenia ratyfikowanych przez Polskę konwencji MOP, które w  tej dziedzinie posiadają zasadnicze znaczenie. W ramach przeprowadzanych analiz ważne miejsce zajmować będzie także próba zdiagnozowania skutków obowiązywania różnych rozwiązań modelowych rozpa- trywanych przede wszystkim z punktu widzenia ich znaczenia dla optymalizacji polskiego ustawodawstwa dotyczącego inspekcji pracy. Opracowanie posiada charakter teoretyczno-prawny i powstało dzięki zasto- sowaniu trzech metod badawczych: historycznej, formalno-dogmatycznej oraz komparatystycznej. Ich wykorzystanie wyraża się przede wszystkim w przyjętym schemacie prezentacji tytułowej problematyki. Punktem wyjścia są, co do zasa- dy, regulacje prawa międzynarodowego. W ich świetle prezentowane są następnie uregulowania prawa obcego, obowiązujące głównie w państwach europejskich, a w dalszej kolejności także prawa polskiego. Regułą jest, że analiza norm prawa polskiego prowadzona jest w  ujęciu ewolucyjnym. Na szczególne podkreślenie zasługuje metoda historyczna, której rolę z punktu widzenia przyjętej hipotezy badawczej można uznać za kluczową. Praca składa się z  czterech rozdziałów. Rozdział I  poświęcony jest źródłom prawa, które dotyczą inspekcji pracy. Omówione zostaną źródła z zakresu pra- wa międzynarodowego, prawa UE, wybranych ustawodawstw obcych oraz prawa polskiego. W  ramach analizy historycznej uregulowań polskich uwzględniony będzie także okres PRL, mimo że na wiele lat inspekcja pracy utraciła wówczas status organu państwowego. Pominięcie tej epoki z zakresu rozważań skutkowa- łoby jednak ich istotnym zubożeniem, ułomna byłaby także całościowa ocena rozwiązań modelowych dotyczących tytułowej instytucji. W rozdziale II podję- te zostaną zagadnienia ustrojowe odnoszące się do inspekcji pracy. Celowe jest w szczególności określenie miejsca takiej inspekcji w systemie organizacyjnym aparatu państwowego, jak również zanalizowanie problemów związanych z  jej organizacją. Osobne i  ważne zarazem miejsce zajmują rozważania poświęcone statusowi inspektorów pracy. Rozdziały III i IV będą z kolei dotyczyć sfery kom- petencyjnej inspekcji pracy. W rozdziale III przedmiotem analizy będą zadania takiej inspekcji. Konieczne staje się zdefiniowanie pojęcia zadań inspekcji, jak również przeprowadzenie klasyfikacji tychże zadań. W dalszej kolejności celowe Wstęp 19 jest ustalenie podstawowych form realizacji zadań inspekcji oraz przedmiotowe- go i podmiotowego ich zakresu. Niezbędnym uzupełnieniem rozważań poświęco- nych kompetencjom inspekcji pracy jest określenie przysługujących jej środków działania. Temu zagadnieniu poświęcony jest rozdział IV. Wyjaśnienia wymaga pojęcie środków działania, uzasadniona jest również klasyfikacja takich środków, a następnie ich bliższa charakterystyka. W opracowaniu uwzględniony został stan prawny na dzień 01.09.2017 r. Wstęp Rozdział I Inspekcja pracy jako przedmiot regulacji prawnych 1. Inspekcja pracy w prawie międzynarodowym 1.1. Inspekcja pracy w aktach MOP 1.1.1. Geneza norm MOP w dziedzinie inspekcji pracy Problematyka inspekcji pracy związana jest z działalnością MOP od samego po- czątku istnienia tej organizacji. Już w akcie powołującym MOP do życia, jakim był Traktat Wersalski z 1919 r., w art. 427 pkt 9 w części XIII, wśród 10 zasad, które uznano za szczególnie ważne, znalazło się zobowiązanie krajów członkowskich do zorganizowania służb inspekcyjnych1. Zadaniem tych służb miało być zapew- nienie stosowania przepisów dotyczących ochrony pracowników. Priorytetowe znaczenie, jakie MOP wiązała z działalnością inspekcji pracy, wynika z pierw- szoplanowej roli, jaką inspekcja pełni jako organ kontroli przestrzegania prawa pracy, zwłaszcza w zakresie ochrony zdrowia i życia pracowników. Zdawano so- bie sprawę, że właśnie jako organ kontroli inspekcja jest gwarantem skuteczno- ści stosowania ochronnych przepisów prawa pracy zarówno na gruncie ustawo- dawstw krajowych, jak i międzynarodowego prawodawstwa pracy2. Nie ulegało też wątpliwości, że działalność normotwórcza MOP, wyrażająca się w szczególno- ści uchwalanymi konwencjami, będzie skuteczna na tyle, na ile efektywnie funk- cjonować będą systemy inspekcji pracy powoływane do kontroli przestrzegania przyjmowanych przez MOP standardów3. 1 T. Wyka, Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia pracowników w działalności normotwórczej MOP, PiZS 12/2001, s. 3 i 4. 2 Działalność inspekcji pracy uważano na forum MOP za podstawę, a jednocześnie gwaran- cję postępu w dziedzinie poprawy losu pracujących; B. Paździor, Rozwój międzynarodowych norm prawa pracy, Acta Universitatis Wratislaviensis 144/1972, Przegląd Prawa i Administra- cji, t. I, s. 76 i 77. 3 MBP, Détermination de principes généraux pour l’inspection du travail, Genève 1923, s. 2; raport MBP, L’Organisation de l’inspection du travail dans les établissements industriels et 22 W podejściu MOP do problematyki inspekcji pracy od początku obecne było założenie o celowości wielu różnych modeli inspekcji pracy. Przekonanie to wy- nikało przede wszystkim z faktu, że normy MOP w tej dziedzinie ustanawiane były w czasie, kiedy w większości krajów już obowiązywały przepisy regulujące funkcjonowanie inspekcji pracy. Systemy inspekcji pracy ustanowione w poszcze- gólnych krajach mniej lub bardziej różniły się między sobą co do określonych elementów modelowych. Było oczywiste, że różnice te miały charakter ponie- kąd obiektywny i wynikały ze szczególnych uwarunkowań natury gospodarczo- -społecznych, a nawet politycznych, właściwych dla danego kraju4. Zdawano so- bie sprawę z tego, że określony model inspekcji pracy dobrze sprawdzający się w jednym kraju, w innym nie mógłby przynosić równie dobrych efektów. Z tych przyczyn działalność normotwórcza MOP w przedmiocie inspekcji pracy od po- czątku ukierunkowana była na wypromowanie pewnych ogólnych, wspólnych za- sad funkcjonowania inspekcji pracy w trosce o skuteczność przestrzegania norm prawa pracy. Wypracowanie jedynie ogólnych zasad dotyczących inspekcji pracy miało ponadto na celu zapewnienie tym normom elastyczności pozwalającej na zachowanie ich aktualności w zmieniających się historycznie uwarunkowaniach. Wypada zatem podkreślić, że działaniom normotwórczym MOP w tym obszarze nie towarzyszył zamiar narzucania krajom członkowskim szczegółowych rozwią- zań modelowych5. Przyczyn aktywności normotwórczej MOP w dziedzinie inspekcji pracy należy upatrywać także w nowej sytuacji geopolitycznej, jaka wytworzyła się po I wojnie światowej. Obok krajów, w których systemy inspekcji pracy już w tym czasie funk- cjonowały, powstało szereg nowych państw, dopiero stojących przed zadaniem zorganizowania swoich służb inspekcyjnych. W ocenie MOP, wyrażanej w tym okresie, dla nowych członków społeczności międzynarodowej pomocnym instru- mentem prawnym w wypełnieniu tego zadania powinny stać się wypracowane przez MOP wspólne standardy w tej dziedzinie, czerpiące z doświadczeń krajów, w których takie systemy już obowiązywały6. Podjęcie przez MOP normotwórczej działalności w przedmiocie inspekcji pra- cy w okresie Dwudziestolecia międzywojennego było zatem uzasadnione co naj- commerciaux, Genève 1939, s. 17 i 18; MBP, L’Organisation de l’inspection du travail dans les entreprises industrielles et commerciales, Genève 1946, s. 9. Por. też M. Klott, Inspekcja pracy w Polsce, Warszawa 1937, s. 16; T. Kapp, P. Ramackers, J.-P. Terrier, Le système d’inspection du travail en France, Paris 2009, s. 44 i 45. 4 K. Rusinek, Z dziejów walk o ochronę pracy, Warszawa 1957, s. 177. 5 MBP, Détermination…, s. 5–7; raport Komisji Ekspertów do Spraw Stosowania Konwencji i Za- leceń MOP, Inspection du travail, Genève 2006, s. 4, www.ilo.org (dostęp 20.04.2017), dalej: raport Komisji. 6 MBP, Détermination…, s. 2–6. Na temat społeczno-politycznej genezy MOP por. szerzej P. Cza- chorowski, Międzynarodowa Organizacja Pracy. Geneza – struktura – funkcjonowanie, Gdańsk 2002, s. 98–109. Inspekcja pracy jako przedmiot regulacji prawnych 1. Inspekcja pracy w prawie międzynarodowym 23 mniej z kilku powodów. Przede wszystkim występowała konieczność zapewnienia skuteczności powoływanym do życia normom międzynarodowego prawa pracy w  drodze kontroli ich przestrzegania przez inspekcje pracy, działające według normatywnie wyodrębnionych ogólnych i wspólnych zasad. W miarę, jak przy- bywało konwencji MOP oraz ich ratyfikacji przez kraje członkowskie, celowość regulacji w przedmiocie inspekcji pracy stawała się coraz bardziej oczywista i pil- na. Co więcej, dotychczasowe doświadczenia w zakresie stosowania przyjętych już konwencji pokazywały, że procesy te przebiegały niejednolicie w wielu kra- jach ratyfikujących te same konwencje, co skutkowało daleko idącymi różnicami poziomu i jakości przestrzegania tych samych norm międzynarodowego prawa pracy w poszczególnych krajach. Przyjęcie wspólnych zasad w przedmiocie in- spekcji pracy miało więc także na celu ujednolicenie i skoordynowanie procesów stosowania konwencji MOP. Mimo oczywistych powodów uzasadniających przyjęcie konwencji w sprawie inspekcji pracy, w okresie Dwudziestolecia międzywojennego MOP nie udało się wypracować projektu takiej konwencji. Jednak MOP uchwaliła kilka zaleceń od- noszących się do inspekcji pracy7. Zaliczyć do nich w szczególności należy przyjęte już na pierwszej sesji MOP zalecenie nr 5 z 1919 r. dotyczące nadzoru nad zdro- wotnymi warunkami pracy, zachęcające do utworzenia służby publicznej specjal- nie powołanej do ochrony zdrowia robotników, zalecenie nr 28 z 1926 r. dotyczące ogólnych zasad inspekcji warunków pracy marynarzy, zalecenie nr 54 z 1937 r. do- tyczące inspekcji pracy w budownictwie oraz zalecenie nr 59 z 1939 r. dotyczące in- spekcji pracy pracowników tubylczych8. Spośród uchwalonych w Dwudziestoleciu międzywojennym zaleceń MOP najszerszy zakres stosowania i największe znacze- nie miało jednak zalecenie nr 20 z 1923 r. dotyczące inspekcji pracy. Wpłynęło ono na obowiązujące w tym czasie regulacje dotyczące inspekcji pracy w wielu krajach9. Na podkreślenie zasługuje szczególna rola, jaka na gruncie tego zalecenia przy- pada inspekcji pracy w dziedzinie ochrony zdrowia i życia pracowników (pkt B w części II zalecenia). Świadczy to o przyjmowanym już u początków działalno- ści normatywnej MOP w dziedzinie inspekcji pracy założeniu o ścisłym związku, w jakim problematyka ta pozostaje z ochroną zdrowia i życia pracowników. Szereg postanowień tego zalecenia zostało później uwzględnionych w konwencjach MOP dotyczących inspekcji pracy, ale również w innych konwencjach w zakresie, w ja- kim dotyczyły one kontroli przestrzegania stanowionych w nich norm. 7 Zalecenia MOP, inaczej niż konwencje, które po ratyfikacji stają się źródłem zobowiązań międzynarodowych dla danego państwa, nie są przedmiotem ratyfikacji i wytyczają jedynie kierunek pożądanego rozwoju krajowego prawa pracy i polityki społecznej; por. M. Sewe- ryński, Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy ratyfikowane przez Polskę, Warszawa 1983, s. 14. 8 Zalecenia nr 5 i 59 zostały wycofane w 2002 r., a zalecenie nr 54 w 2004 r. Teksty zaleceń MOP dostępne są na stronie: www.mop.pl. 9 MBP, L’Organisation…, s. 10. 24 Jest charakterystyczne, że konwencje przyjęte w pierwszych latach działalności MOP stanowiły z reguły tylko ogólnie o obowiązku podjęcia przez kraje człon- kowskie koniecznych i właściwych środków w celu zapewnienia stosowania po- stanowień konwencji. Konwencje uchwalane nieco później, zwłaszcza po 1930 r., zawierają już postanowienia bardziej precyzyjne pod tym względem, nierzadko wprost uznające właściwość inspekcji pracy jako organu sprawującego kontrolę przestrzegania stanowionych w tych konwencjach norm prawa pracy10. Lata trzydzieste XX w. to okres dojrzewania idei przyjęcia przez MOP kon- wencji w sprawie inspekcji pracy. Z biegiem czasu przybywało powszechnie ak- ceptowanych i stosowanych w wielu krajach zasad funkcjonowania inspekcji, co skłaniało do tego, aby uczynić z nich przedmiot regulacji w konwencji o inspek- cji pracy11. Wypada podkreślić w tym miejscu rolę, jaką w procesie dochodze- nia do decyzji o uchwaleniu przez MOP pierwszej konwencji w sprawie inspekcji pracy odegrali przedstawiciele naszego kraju. Mianowicie, w 1936 r. na 20. sesji Międzynarodowa Konferencja Pracy przyjęła rezolucję autorstwa M. Jurkiewicza – przedstawiciela rządowego Polski, wzywającą do podjęcia kroków procedural- nych w celu uchwalenia konwencji w sprawie inspekcji pracy12. Inicjatywa zmie- rzająca do przygotowania projektu konwencji dotyczącej inspekcji pracy znala- zła formalny wyraz w decyzji o wpisaniu tej sprawy do porządku dziennego sesji Konferencji Ogólnej MOP zaplanowanej na 1940 r., która jednak nie odbyła się ze względu na wybuch II wojny światowej13. Mimo to sprawa przyjęcia konwencji o inspekcji pracy była praktycznie przesądzona, a prace nad jej projektem zostały rozpoczęte. Przełomowe znaczenie w kwestii regulacji problematyki inspekcji pracy miała 30. sesja Konferencji Ogólnej MOP z 1947 r., na której został przyjęty akt o podsta- wowym do dziś znaczeniu, tj. konwencja nr 81 dotycząca inspekcji pracy w prze- myśle i handlu14 wraz z uzupełniającym ją zaleceniem nr 81 o inspekcji pracy. Na tej samej sesji przyjęto zalecenie nr 82 dotyczące inspekcji pracy w górnictwie i transporcie oraz konwencję nr 85 dotyczącą inspekcji pracy na terytoriach zależ- nych. W dniu 25.06.1969 r. została przyjęta konwencja nr 129 dotycząca inspekcji pracy w rolnictwie15 wraz z towarzyszącym jej zaleceniem nr 133. Konwencja ta 10 Tak np. konwencja MOP nr 33 z 1932 r. dotycząca wieku dopuszczenia dzieci do pracy w za- wodach nieprzemysłowych (art. 7), konwencja nr 62 z 1937 r. w sprawie przepisów o bezpie- czeństwie w przemyśle budowlanym (art. 4). 11 Raport MBP, L’Organisation…, s. 279, 367. 12 Ibidem, s. 23. O wpływie przedstawicieli naszego kraju na kształtowanie się standardów mię- dzynarodowych w dziedzinie inspekcji pracy pisał też M. Klott, Inspekcja…, s. 17. 13 Raport Komisji, Inspection…, s. 2; T. Kozłowski, Inspekcja Pracy w regulacjach Międzynaro- dowej Organizacji Pracy w latach 1919–1997, Acta Universitatis Wratislaviensis 3015/2007, Prawo CCCIII, s. 320. 14 Dz.U. z 1997 r., nr 72, poz. 450. 15 Dz.U. z 1997 r., nr 72, poz. 452. Inspekcja pracy jako przedmiot regulacji prawnych
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Inspekcja pracy jako instytucja państwowego nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy. Stan prawny na dzień 1 września 2017 r.
Autor:
Sklep
Format
Cena
Nexto.pl Nexto.pl
ebook/pdf
34,45 zł
Idź do sklepu »

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: