Darmowy fragment publikacji:
SYSTEM PRAWA ADMINISTRACYJNEGO
Instytucje prawa administracyjnego
Tom 1
SYSTEM PRAWA
ADMINISTRACYJNEGO
Instytucje prawa
administracyjnego
Tom 1
REDAKTORZY NACZELNI SYSTEMU PRAWA ADMINISTRACYJNEGO
ROMAN HAUSER
ZYGMUNT NIEWIADOMSKI
ANDRZEJ WRÓBEL
Instytucje prawa
administracyjnego
Tom 1
Redaktorzy
Prof. dr hab. Roman Hauser
Prof. dr hab. Zygmunt Niewiadomski
Prof. dr hab. Andrzej Wróbel
Autorzy
dr hab. Zofi a Duniewska – prof. Uniwersytetu Łódzkiego, prof. dr hab.
Roman Hauser – Uniwersytet im. A. Mickiewicza, dr hab. Małgorzata
Jaśkowska – prof. Uniwersytetu Kardynała Stefa na Wyszyńskiego,
dr Marcin Matczak – Uniwersytet War szaw ski, prof. dr hab. Zygmunt
Niewiadomski – Szkoła Główna Handlowa, prof. dr hab. Andrzej
Wróbel – Instytut Nauk Prawnych PAN
WYDAWNICTWO C. H. BECK
INSTYTUT NAUK PRAWNYCH PAN
WARSZAWA 2010
Wydano we współpracy:
z Instytutem Nauk Prawnych PAN
w Warszawie
Poszczególne części opracowali:
Zofi a Duniewska – rozdz. II
Roman Hauser – rozdz. III
Małgorzata Jaśkowska – rozdz. IV
Marcin Matczak – rozdz. VI
Zygmunt Niewiadomski – rozdz. I
Andrzej Wróbel – rozdz. V
Redakcja serii: Monika Pawłowska
Redakcja: Monika Pawłowska
© Wydawnictwo C. H. Beck 2010
Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00–203 Warszawa
Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck
Druk i oprawa: Poznańskie Zakłady Grafi czne
ISBN 978-83-255-1097-8
Przedmowa
Minęło ponad trzydzieści lat od wydania pierwszego polskiego Systemu Prawa
Administracyjnego. Praca ta przez wiele lat kształtowała poglądy administratywistów
polskich na szereg podstawowych zagadnień teoretyczno-prawnych nauki prawa admi-
nistracyjnego. Znaczenia tej publikacji nie sposób przecenić.
Upływ czasu, zmienione zasadniczo warunki społeczno-ustrojowe, gruntowne zmia-
ny stanu prawnego skłaniają do podjęcia prac nad nowym, choć podobnym w zasadni-
czych założeniach opracowaniem. Podstawowymi założeniami Systemu jest prezentacja
aktualnego stanowiska doktryny dotyczącego podstawowych kwestii z zakresu szeroko
rozumianego prawa administracyjnego, ukazanie zasadniczych sporów i dylematów
odnośnie do kształtu i znaczenia przyjętych rozwiązań ustrojowych i instytucjonalnych
prawa administracyjnego i wreszcie zarysowanie możliwych kierunków dalszych prac
badawczych.
Inicjatywa powstania nowego Systemu Prawa Administracyjnego jest wspólnym
projektem Wydawnictwa C.H. Beck i Instytutu Nauk Prawnych PAN.
Oddawany do rąk Czytelników Tom 1 Systemu obejmuje zagadnienia dotyczące
podstawowych instytucji prawa administracyjnego. W pracy zawarto omówienie nastę-
pujących zagadnień: pojęcia administracji publicznej, prawa administracyjnego (zagad-
nień wprowadzających), stosunku administracyjnoprawnego, uznania administracyjne-
go, publicznego prawa podmiotowego i kompetencji w prawie administracyjnym.
Praca jest dziełem sześciu autorów wskazanych w zestawieniu zbiorczym oraz na
poszczególnych stronach niniejszego tomu. Za merytoryczną treść, prezentowane sta-
nowisko prawne i formę wypowiedzi odpowiadają autorzy poszczególnych części tego
dzieła.
Wydanie niniejszego tomu uwzględnia stan prawny na dzień 1 listopada 2009 r.
Warszawa, listopad 2009 r.
Redaktorzy
Spis treści
Str.
Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XI
1
Rozdział I. Pojęcie administracji publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
§ 1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
§ 2. Dotychczasowe poglądy na pojęcie administracji publicznej . . . . . .
§ 3. Uwarunkowania kształtu współczesnej administracji publicznej . . . 17
I. Przekształcenia funkcji administracji publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
II. Wpływ instytucji nowoczesnego samorządu terytorialnego na kształt
administracji publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
III. Wyzwania współczesności i ich wpływ na treść pojęcia administracja
publiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
§ 4. W poszukiwaniu istoty administracji publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . 36
I. Uwagi metodologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
II. Cechy administracji publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
III. Próba defi nicji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Rozdział II. Prawo administracyjne – wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
§ 5. Powstanie i kształtowanie się prawa administracyjnego . . . . . . . . . . 63
I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
II. Zalążki prawa administracyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
III. Geneza, początki i kształtowanie się prawa administracyjnego w jego
nowoczesnej postaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
§ 6. Pojęcie i defi nicje prawa administracyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
II. Defi nicje w doktrynie przedwojennej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
III. Defi nicje w doktrynie powojennej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
§ 7. Zakres, przedmiot, rola, cele, funkcje, czynniki wyznaczające
i cechy prawa administracyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
I. Zakres i przedmiot prawa administracyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
II. Rola, cele i funkcje prawa administracyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
III. Czynniki wyznaczające prawo administracyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
IV. Cechy prawa administracyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
§ 8. Systematyka prawa administracyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
II. Prawo administracyjne w wąskim i szerokim rozumieniu – prawo
administracyjne a prawo administracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
III. Ogólna, szczegółowa i szczególna część prawa administracyjnego . . . . 119
IV. Działy prawa administracyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
V. Prawo administracyjne: materialne, proceduralne i ustrojowe . . . . . . . . 128
§ 9. Prawo administracyjne w systemie prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
II. Prawo publiczne a prawo prywatne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
III. Prawo administracyjne a inne gałęzie (działy) prawa . . . . . . . . . . . . . . . 159
VII
Spis treści
Rozdział III. Stosunek administracyjnoprawny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
§ 10. Pojęcie i znaczenie stosunku administracyjnoprawnego . . . . . . . . . . 194
§ 11. Przegląd stanowisk doktryny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
§ 12. Rodzaje stosunków administracyjnoprawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
§ 13. Nawiązanie stosunku administracyjnoprawnego i jego ustanie . . . . 209
§ 14. Koncepcja sytuacji administracyjnoprawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
Rozdział IV. Uznanie administracyjne a inne formy władzy
dyskrecjonalnej administracji publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
§ 15. Związanie a uznanie jako spór dwóch koncepcji administracji
publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
§ 16. Zakres dopuszczalnej władzy dyskrecjonalnej w świetle zasady
związania administracji publicznej prawem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
§ 17. Charakterystyczne cechy stosowania prawa administracyjnego
w sferze zewnętrznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
§ 18. Pojęcie uznania administracyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
I. Kształtowanie się koncepcji uznania administracyjnego . . . . . . . . . . . . . 229
II. Współczesne koncepcje uznania administracyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . 234
III. Konstrukcja pojęcia uznania administracyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
§ 19. Upoważnienia do uznania w polskim prawie administracyjnym . . . 265
§ 20. Przyczyny wprowadzania upoważnień do uznania . . . . . . . . . . . . . . . 269
§ 21. Kontrola uznania administracyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
I. Kontrola wewnątrzadministracyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
II. Podstawowe systemy sądowej kontroli uznania administracyjnego . . . . 275
III. Sądowa kontrola uznania administracyjnego w Polsce . . . . . . . . . . . . . . 282
IV. Uznanie administracyjne w świetle orzecznictwa sądów polskich . . . . . 285
V. Dopuszczalny zakres kontroli sądowej decyzji uznaniowych . . . . . . . . 290
§ 22. Uznanie w prawie i orzecznictwie Rady Europy i Unii Europejskiej 292
§ 23. Inne rodzaje władzy dyskrecjonalnej i luzów decyzyjnych . . . . . . . . 298
Rozdział V. Prawo podmiotowe publiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
§ 24. Pojęcie prawa podmiotowego publicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
II. Klasyczne teorie i defi nicje prawa podmiotowego (publicznego) . . . . . . 317
III. Teorie kompromisowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
IV. Teoria statusu G. Jellinka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
§ 25. Uzasadnienie praw podmiotowych publicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
II. Prawa podmiotowe publiczne (międzynarodowe i europejskie)
a prawa i wolności człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
III. Prawa podmiotowe publiczne a prawa podstawowe UE i swobody
wspólnotowe WE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
§ 26. Krytyka niektórych koncepcji prawa podmiotowego publicznego . . 335
I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
II. Prawo podmiotowe publiczne jako (pozaproceduralna) możność
domagania się lub żądania od państwa określonego zachowania się
(działania lub zaniechania) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
III. Prawo podmiotowe publiczne jako prawo do dysponowaniaswoimi
uprawnieniami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336
IV. Prawo podmiotowe publiczne jako możność żądania (domagania się)
od państwa wszczęcia procedur administracyjnych i sądowych . . . . . . . 337
§ 27. Struktura i treść praw podmiotowych publicznych . . . . . . . . . . . . . . 339
I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
II. Prawa podmiotowe publiczne jako korelat obowiązków państwa . . . . . . 340
VIII
Spis treści
III. Prawa podmiotowe publiczne jako korzystne sytuacje prawne . . . . . . . . 344
IV. Struktura i treść praw podmiotowych publicznych jako praw . . . . . . . . . 344
V. Struktura i treść praw podmiotowych publicznych jako wolności . . . . . 350
VI. Struktura i treść praw podmiotowych publicznych jako kompetencji . . . 353
VII. Struktura i treść praw podmiotowych publicznych jako statusu . . . . . . . 354
§ 28. Horyzontalny skutek praw podmiotowych publicznych . . . . . . . . . . 354
§ 29. Wykonywanie i ochrona praw podmiotowych publicznych . . . . . . . . 356
Rozdział VI. Kompetencja w prawie administracyjnym . . . . . . . . . . . . . . . . 359
§ 30. Pojęcie kompetencji w ujęciu nauki prawa administracyjnego . . . . . 361
I. Dwa konteksty ujęcia kompetencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
II. Systematyka ujęć kompetencji w literaturze administracyjnoprawnej . . 365
III. Kompetencja a pojęcia pokrewne na gruncie nauki prawa
administracyjnego – systematyka ujęć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
IV. Podsumowanie dotychczasowych ujęć kompetencji w nauce prawa
administracyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382
§ 31. Teoretycznoprawne ujęcia kompetencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
I. Predyktywne i niepredyktywne koncepcje kompetencji w ujęciu
teoretycznoprawnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
II. Predyktywne koncepcje kompetencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
II. Współczesne niepredyktywne ujęcia kompetencji . . . . . . . . . . . . . . . . . 393
§ 32. Reguła kompetencyjna i kompetencji – synteza ujęć
administracyjnoprawnych i teoretycznoprawnych . . . . . . . . . . . . . . 401
I. Reguła kompetencyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401
II. Podmiot kompetencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403
III. Element proceduralny kompetencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404
IV. Element materialny kompetencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406
V. Efekt wykonania kompetencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408
VI. Trzy typy reguł kompetencyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411
VII. Typy przepisów, z których odkodowuje się reguły kompetencyjne . . . . 412
VIII. Kompetencja organu administracji publicznej – podsumowanie
rozważań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415
Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419
IX
Wykaz skrótów
1. Źródła prawa
BrońAmunU . . . . . . . . ustawa z 21.5.1999 r. o broni i amunicji (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r.
Nr 52, poz. 525 ze zm.)
CudzU . . . . . . . . . . . . . ustawa z 13.6.2003 r. o cudzoziemcach (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r.
Nr 234, poz. 1694 ze zm.)
KC . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)
KK . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.)
Konstytucja RP . . . . . . Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78,
poz. 483 ze zm.)
KPA . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 14.6.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst
KPA niem. . . . . . . . . . Kodeks postępowania administracyjnego niemiecki z 1976 r. (VWfG
jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.)
OrdPodU . . . . . . . . . . . ustawa z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r.
– Verwaltungsverfahrensgesetz)
Nr 8, poz. 60 ze zm.)
PostAdmU . . . . . . . . . . ustawa z 30.8.2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami admini-
stracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.)
PostEgzAdmU. . . . . . . ustawa z 17.6.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
(tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm.)
PracSamU . . . . . . . . . . ustawa z 21.11.2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 223,
poz. 1458 ze zm.)
PrAdw . . . . . . . . . . . . . ustawa z 26.5.1982 r. – Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r.
PrBud . . . . . . . . . . . . . ustawa z 7.7.1994 r. – Prawo budowlane (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r.
Nr 146, poz. 1188 ze zm.)
Nr 156, poz. 1118 ze zm.)
PrOchrŚrod . . . . . . . . . ustawa z 27.4.2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. Dz.U.
PrWod . . . . . . . . . . . . . ustawa z 18.7.2001 r. – Prawo wodne (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 239,
z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.)
poz. 2019 ze zm.)
SądAdmU . . . . . . . . . . ustawa z 25.7.2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U.
Nr 153, poz. 1269 ze zm.)
SysOśwU. . . . . . . . . . . ustawa z 7.9.1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r.
Nr 256, poz. 2572 ze zm.)
TUE . . . . . . . . . . . . . . . Traktat o Unii Europejskiej z 7.2.1992 r. (Dz.Urz.WE C 1992 Nr 191)
TWE . . . . . . . . . . . . . . Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską z 25.3.1957 r. (Dz.Urz.
WE C 1992 Nr 224)
UrzPańU . . . . . . . . . . . ustawa z 16.9.1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn.
Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.)
2. Organy orzekające
ETPC . . . . . . . . . . . . . . Europejski Trybunał Praw Człowieka
NSA . . . . . . . . . . . . . . . Naczelny Sąd Administracyjny
NTA . . . . . . . . . . . . . . . Najwyższy Trybunał Administracyjny
SKO. . . . . . . . . . . . . . . Samorządowe Kolegium Odwoławcze
SN . . . . . . . . . . . . . . . . Sąd Najwyższy
XI
Wykaz skrótów
TK . . . . . . . . . . . . . . . . Trybunał Konstytucyjny
TS . . . . . . . . . . . . . . . . Trybunał Stanu
WSA . . . . . . . . . . . . . . Wojewódzki Sąd Administracyjny
3. Publikatory i czasopisma
AUNC . . . . . . . . . . . . . Acta Universitatis Nicolai Copernici
AUWr . . . . . . . . . . . . . Acta Universitatis Wratislaviensis
DPP . . . . . . . . . . . . . . . Demokratyczny Przegląd Prawniczy
Dz.U. . . . . . . . . . . . . . Dziennik Ustaw
Dz.Urz. WE . . . . . . . . . Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich
MoPod . . . . . . . . . . . . . Monitor Podatkowy
M.P. . . . . . . . . . . . . . . Monitor Polski
NP . . . . . . . . . . . . . . . . Nowe Prawo
OSS . . . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych. Kwartalnik Samorządu
Terytorialnego
OTK . . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
PiP . . . . . . . . . . . . . . . . Państwo i Prawo
PiZS. . . . . . . . . . . . . . . Prawo i Zabezpieczenie Społeczne
PL . . . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Legislacyjny
POP . . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Orzecznictwa Podatkowego
PPA . . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Prawa i Administracji
Pr. Gosp. . . . . . . . . . . . Prawo Gospodarcze
PUG. . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego
RPEiS . . . . . . . . . . . . . Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
SP . . . . . . . . . . . . . . . . Studia Prawnicze
SPE . . . . . . . . . . . . . . . Studia Prawno-Ekonomiczne
SPP . . . . . . . . . . . . . . . Serwis Prawa Prywatnego
ST . . . . . . . . . . . . . . . . Samorząd Terytorialny
ZNUJ . . . . . . . . . . . . . . Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego
4. Piśmiennictwo
Boć, Administracja
publiczna ...................... Administracja publiczna (pod red. J. Bocia), Kolonia 2004
Boć, Prawo
administracyjne, 2000,
2005, 2007, 2008.......... Prawo administracyjne (pod red. J. Bocia), Kolonia 2000, 2005, 2007,
2008
Niewiadomski,
Prawo administracyjne,
2007.............................. Prawo administracyjne (pod red. Z. Niewiadomskiego), Warszawa
2007
5. Inne skróty
art. . . . . . . . . . . . . . . . artykuł
m.in. . . . . . . . . . . . . . . między innymi
n. . . . . . . . . . . . . . . . . . następny
Nr . . . . . . . . . . . . . . . . numer
orz. . . . . . . . . . . . . . . . orzeczenie
pkt . . . . . . . . . . . . . . . . punkt
post. . . . . . . . . . . . . . . postanowienie
poz. . . . . . . . . . . . . . . . pozycja
rozp. . . . . . . . . . . . . . . rozporządzenie
XII
Wykaz skrótów
s. . . . . . . . . . . . . . . . . . strona
tj. . . . . . . . . . . . . . . . . to jest
tekst jedn. . . . . . . . . . . tekst jednolity
uchw. . . . . . . . . . . . . . uchwała
ust. . . . . . . . . . . . . . . . ustęp
wyr. . . . . . . . . . . . . . . . wyrok
zd. . . . . . . . . . . . . . . . . zdanie
ze zm. . . . . . . . . . . . . . ze zmianami
XIII
Rozdział I. Pojęcie administracji publicznej
Spis treści
Nb
§ 1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
§ 2. Dotychczasowe poglądy na pojęcie administracji publicznej . . . . . . . 7
§ 3. Uwarunkowania kształtu współczesnej administracji publicznej . . . . 38
I. Przekształcenia funkcji administracji publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
II. Wpływ instytucji nowoczesnego samorządu terytorialnego na kształt
administracji publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
III. Wyzwania współczesności i ich wpływ na treść pojęcia administracja
publiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
1. Globalizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
2. Społeczeństwo informacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
3. Ekonomizacja usług publicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
§ 4. W poszukiwaniu istoty administracji publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
I. Uwagi metodologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
II. Cechy administracji publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
III. Próba defi nicji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Literatura: B. Adamiak, Uwagi o współczesnej koncepcji organu administracji publicznej, w: Jed-
nostka, państwo, administracja – nowy wymiar. Międzynarodowa Konferencja Naukowa, Olszani-
ca 23–26 maja 2004 r. (pod red. E. Ury), Rzeszów 2004; L. Adamovich, Handbuch des Österreichis-
chen Verwaltungsrechts, t. I, Allgemeiner und formalrechtlicher Teil, Wien 1954; W. Antoniolli,
Allgemeines Verwaltungsrecht, Wien 1954; S. Biernat, Wykładnia prawa krajowego zgodnie z pra-
wem Wspólnot Europejskich, w: Implementacja prawa integracji europejskiej w krajowych po-
rządkach prawnych (pod. red. C. Mika), Toruń 1998; tenże, Prywatyzacja zadań publicznych. Prob-
lematyka prawna, Warszawa–Kraków 1994; A. Błaś, Administracja publiczna w obliczu
globalizacji, AUWr 2002; A. Błaś, T. Kuta, Prawo administracyjne. Podstawowe zagadnienia termi-
nologiczno-pojęciowe, Poznań–Wrocław 1998; A. Błaś, J. Boć, J. Jeżewski, Administracja publicz-
na (pod. red. J. Bocia), Wrocław 2003; J. Boć, Obywatel wobec ingerencji współczesnej admini-
stracji, AUWr Nr 827, Prawo CXXXVIII, Wrocław 1985; tenże, Prawo administracyjne, Wrocław
2007; tenże, Założenia badawcze struktur administracji publicz nej, w: Koncepcja systemu prawa
administracyjnego. Materiały konferencyjne (Zakopane 24–27.09.2006 r.), pod red. J. Zimmerman-
na, Warszawa–Kraków 2007; J. Boć, T. Kuta, Prawo administracyjne. Zagadnienia podstawowe,
Warszawa 1984; J. Borkowski, Określenie administracji i prawa administracyjnego, w: System Pra-
wa Administracyjnego (pod red. J. Starościaka), Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1977;
R. Chapus, Droit administratif général, Paris 2001; W. Dawidowicz, Zagadnienia ustroju admini-
stracji państwowej w Polsce, Warszawa 1970; tenże, Wstęp do nauk prawno-administracyjnych,
Warszawa 1974; tenże, Pojęcie normy prawa administracyjnego w świetle obowiązującego usta-
wodawstwa, PiP 1981, Nr 4; Z. Duniewska, Wybrane aspekty wykładni prawa administracyjnego
(racje i właściwości), w: Koncepcja systemu prawa administracyjnego. Zjazd Katedr Prawa Admi-
nistracyjnego i Postępowania Administracyjnego. Zakopane 24–27 września 2006 r. (pod red.
J. Zimmermanna), Warszawa–Kraków 2007; J. Filipek, Stosunek administracyjnoprawny, ZNUJ
Niewiadomski
1
Rozdział I. Pojęcie administracji publicznej
CLXXXVII, Prace Prawnicze, Nr 34, Kraków 1968; tenże, Rola prawa w działalności administra-
cyjnej państwa, ZNUJ CCCLXXII, Prace Prawnicze Nr 65, Kraków 1995; tenże, Prawo admini-
stracyjne. Instytucje ogólne, cz. 1, Kraków 2003; E. Forsthoff, Lehrbuch des Verwaltungsrechts,
t. I, München 1973; P.-L. Frier, J. Petit, Précis de droit administratif, Paris 2006; S. Fundowicz, De-
centralizacja administracji publicznej w Polsce, Lublin 2005; J. Grygorowicz, Defi nicje w prawie
i w nauce prawa, Łódź 1962; T. N. Hilarowicz, Pojęcie administracji i nauki administracji i prawa
administracyjnego, Kraków 1917; Instytucje prawa administracyjnego europejskich państw socja-
listycznych (pod red. J. Starościanka), Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1973; E. Iserzon,
Prawo administracyjne. Podstawowe instytucje, Warszawa 1968; H. Izdebski, M. Kulesza, Admini-
stracja publiczna. Zagadnienia ogólne, Warszawa 2004; M. Jaroszyński, M. Zimmermann, W. Brze-
ziński, Polskie prawo administracyjne, część ogólna (pod red. M. Jaroszyńskiego), Warszawa 1956;
M. Jaśkowska, Charakterystyczne cechy stosowania prawa administracyjnego, w: Administracja
publiczna u progu XXI wieku. Prace dedykowane prof. zw. dr hab. J. Szreniawskiemu (pod red.
Z. Niewiadomskiego, J. Buczkowskiego, J. Łukaszewicza, J. Posłusznego, J. Stelmasiaka), Prze-
myśl 2000; taż, Związanie decyzji administracyjnej ustawą, Toruń 1998; W. L. Jaworski, Nauka
prawa administracyjnego: zagadnienia ogólne, Warszawa 1924; M. Jełowicki, Nauka administracji,
Warszawa 1987; J. Jendrośka, Drogi badania prawa administracyjnego. Problemy i propozycje,
w: Prawo, administracja, gospodarka. Księga ku czci Profesora Ludwika Bara (pod red. J. Łętow-
skiego i J. P. Pruszyńskiego), Wrocław 1983; J. Jeżewski, Administracja pod rządem prawa cywil-
nego. Z badań porównawczych nauki prawa administracyjnego, Wrocław 1974; S. Kasznica, Pol-
skie prawo administracyjne: pojęcia i instytucje zasadnicze, Poznań 1947; Koncepcja systemu
prawa administracyjnego. Zjazd Katedr Prawa Administracyjnego i Postępowania Administracyj-
nego Zakopane 24–27 września 2006 r. (pod red. J. Zimmermanna), Warszawa–Kraków 2007;
M. Kulesza, Niektóre zagadnienia prawne defi nicji samorządu terytorialnego, PiP 1990, Nr 1–2;
B. Kudrycka, Neutralność polityczna urzędników, Warszawa 1998; J. S. Langrod, Instytucje prawa
administracyjnego. Zarys części ogólnej, reprint, Kraków 2003; A. de Laubadère, Traité élémenta-
re de Droit administratif, Paris 1967; Z. Leoński, Nauka administracji, Warszawa 2002; tenże, Zarys
prawa administracyjnego (we współpracy z R. Hauserem, K. Nowackim i A. Skoczylasem), Warsza-
wa 2004; I. Lipowicz, Pojęcie sfery wewnętrznej działania administracji państwowej, Katowice
1991; F. Longchamps, W sprawie pojęcia administracji państwowej i pojęcia prawa administracyj-
nego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego, Seria A, Nr 10, Wrocław 1958; tenże,
Współczesne problemy podstawowych pojęć prawa administracyjnego, PiP 1966, Nr 6; tenże, Za-
łożenia nauki administracji, pod red. F. Longchampsa i J. Jeżewskiego, Wrocław 2001; W. Łącz-
kowski, Ustrojowe podstawy prawa publicznego, w: Współczesne problemy prawa publicznego,
pod red. S. Fundowicza, Lublin 1999; J. Łętowski, Administracja, prawo, orzecznictwo sądowe,
Wrocław 1985; tenże, Prawo administracyjne: zagadnienia podstawowe, Warszawa 1990; tenże,
Prawo administracyjne dla każdego, Warszawa 1995; J. Łukasiewicz, Nauka administracji. Wstęp
do teorii administracji, Przemyśl 1996; H. Maurer, Allgemeines Verwaltungsrecht, München 2000
(w tłum. i pod red. K. Nowackiego, Wrocław 2003); Materialne prawo administracyjnego (pod red.
M. Stahl), Warszawa 2005; Z. Niewiadomski, Samorząd terytorialny w warunkach współczesnego
państwa kapitalistycznego, Warszawa 1988; E. J. Nowacka, Samorząd terytorialny w ustroju pań-
stwowym, Warszawa 2003; J. Nowacki, Prawo publiczne, prawo prywatne, Katowice 1992;
E. Ochendowski, Prawo administracyjne. Część ogólna, Toruń 1994; tenże, Prawo administracyjne.
Część ogólna, Toruń 2009; A. Okolski, Wykład prawa administracyjnego oraz prawa administracyj-
nego obowiązującego w Królestwie Polskim, t. I, Warszawa 1880; U. Peć-Kocowska, Pojęcie ad-
ministracji publicznej we włoskiej nauce prawa administracyjnego, AUWr 1988; A. Peretiatkowicz,
Podstawowe pojęcia prawa administracyjnego, Poznań 1947; B. Guy Peters, Administracja pub-
liczna w systemie politycznym, Warszawa 1999; Prawo administracyjne. Funkcjonowanie układów
podstawowych (pod red. T. Kuty), Warszawa 1985; Prawo administracyjne (pod red. J. Starościa-
ka), Warszawa 1965; Prawo administracyjne: część ogólna (pod red. Z. Niewiadomskiego), Warsza-
wa 2007; Prawo administracyjne w okresie transformacji ustrojowej (pod red. E. Knosali, A. Mata-
2
Niewiadomski
§ 1. Uwagi wstępne
na, G. Łaszczycy), Kraków 1999; Prawo administracyjne: pojęcie, instytucje, zasady w teorii
i orzecznictwie (pod red. M. Stahl), Warszawa 2001; Prawo administracyjne (pod red. M. Wierz-
bowskiego), Warszawa 2006; Prawo do dobrej administracji. Materiały ze Zjazdu Katedr Prawa
i Postępowania Administracyjnego Warszawa–Dębe, 23–25 września 2002 r. (pod red. Z. Niewia-
domskiego i Z. Cieślaka), Warszawa 2003; Polska w Unii Europejskiej. Wybór dokumentów. Trak-
tat akcesyjny. Traktaty stanowiące podstawę Unii. Prawo polskie – dokumenty, wstęp (wybór
i opracowanie J. Barcz i A. Michoński), Warszawa 2006; T. Rabska, Pytania o stan współczesnej
administracji, w: Kierunki rozwoju prawa administracyjnego, Poznań 1999; Z. Rybicki, Szkice
o administracji, Warszawa 1988; J. Służewski, Zarys nauki administracji, Warszawa 1979; E. Smok-
tunowicz, Analogia w prawie administracyjnym, Warszawa 1970; tenże, Związanie administracji
publicznej prawem, wartościami i interesem publicznym (zarys problematyki), w: Prawo do dobrej
administracji. Materiały ze Zjazdu Katedr Prawa i Postępowania Administracyjnego. Warszawa–
Dębe, 23–25 września 2002 r. (pod red. Z. Niewiadomskiego i Z. Cieślaka), Warszawa 2003, s. 151;
J. Starościak, Studia z teorii prawa administracyjnego, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk
1980; tenże, Zarys nauki administracji, Warszawa 1966; J. Szreniawski, Wstęp do nauki administra-
cji, Lublin 2003; H. Simon i inni, Public Administration, New York 1959; J. Świątkiewicz, Europej-
ski kodeks dobrej administracji. Wprowadzenie, tekst i komentarz o zastosowaniu kodeksu w wa-
runkach polskich procedur administracyjnych, Warszawa 2007; tenże, Konstytucyjne prawo do
dobrej administracji. (Oczekiwania i rzeczywistość), PiP 2004, Nr 4; E. Ura, E. Ura, Prawo admi-
nistracyjne, Warszawa 2006; A. Wasilewski, Zjawiska konsultacji we współczesnej administracji
polskiej, Warszawa 1982; A. Wiktorowska, Prawne determinanty samodzielności gminy. Zagadnie-
nia administracyjnoprawne, Warszawa 2002; S. Wrzosek, System: administracja publiczna. Syste-
mowe determinanty nauki administracji, Lublin 2008; M. Zdyb, Prawny interes jednostki w sferze
materialnego prawa administracyjnego – studium teoretyczno-prawne, Lublin 1991; Z. Ziembiński,
Szkice z metodologii szczegółowych nauk prawnych, Warszawa–Poznań 1983; K. Ziemski, Zasady
ogólne prawa administracyjnego, Poznań 1989; tenże, Prawo do dobrej administracji. Materiały ze
zjazdu Katedr Prawa i Postępo wania Administracyjnego (pod red. Z. Niewiadomskiego i Z. Cieśla-
ka), Warszawa–Dębe 2003; tenże, Prawo administracyjne, Warszawa 2008; J. Zimmermann, Prawo
administracyjne, Kraków 2005.
§ 1. Uwagi wstępne
Pojęcie administracji publicznej było co prawda przedmiotem zainteresowania lite-
ratury, ale w zakresie niewspółmiernie małym w stosunku do znaczenia tej problematyki
dla nauki prawa administracyjnego. Znaczenie to bierze się stąd, że nie sposób przecież
zdefi niować prawa administracyjnego, nie wyjaśniwszy wcześniej istoty administracji
publicznej. Nawet zdając sobie sprawę z tego, że pojęcie administracji publicznej nie
jest jedynym pojęciem – narzędziem defi niowania prawa administracyjnego, o czym
dalej, nie sposób zaprzeczyć tezie, że pojęcie administracji publicznej otwiera drogę do
osiągnięcia celu – określenia istoty prawa administracyjnego, a bez tego nie sposób by-
łoby konstruować system prawa administracyjnego.
Na przestrzeni lat w literaturze przedmiotu trwały nieustannie próby zdefi niowa-
nia administracji publicznej. Z reguły kończyły się niepowodzeniem, a kolejne defi ni-
cje spotykały się z krytyką i były oceniane jako nie w pełni oddające istotę badanego
obiektu. Niemały wpływ na ten stan rzeczy miał syndrom uciekającego zjawiska. Ad-
ministracja publiczna nie jest bowiem zjawiskiem statycznym. Wręcz przeciwnie,
ciągle się zmienia.
11
22
Niewiadomski
3
33
44
55
66
Rozdział I. Pojęcie administracji publicznej
Próba traktowania jej jako statycznego obiektu badań, to jedna z głównych – jak się
wydaje – przyczyn braku pełnego powodzenia w defi niowaniu administracji publicznej.
Jeżeli tak, to konieczna staje się zmiana podejścia do badanego zjawiska.
Ten punkt widzenia legł u podstaw niniejszych poszukiwań istoty administracji pub-
licznej. Stąd akcent na to, co zmienne w badanym zjawisku, co kształtuje współczesną
administrację publiczną. Oczywiście nie oznacza to, że w niniejszym opracowaniu z pola
uwagi znika analiza całokształtu dotychczasowego dorobku. Bez dorobku, o którym
mowa, nie byłoby możliwe dochodzenie do ustaleń niżej dokonywanych, nie mówiąc
już o wymogu charakterystyki tego dorobku wynikającego z charakteru opracowania.
To właśnie dlatego po scharakteryzowaniu dotychczasowych badań nad istotą ad-
ministracji publicznej, przedmiotem zainteresowania czyni się kwestie, które w roz-
strzygającym stopniu zdają się wpływać na treść pojęcia współczesnej administracji
publicznej, a które w mniejszym stopniu były dotąd badane. W szczególności chodzi
o funkcje administracji, zgłębione co do istoty, a w mniejszym stopniu badane w zakre-
sie ich przekształceń w warunkach współczesnego państwa (demokratycznego państwa
prawa), a przecież owe przekształcenia istotnie wpływają na treść pojęcia administracji
publicznej. Na treść tego pojęcia ma też niewątpliwie wpływ pojawienie się instytucji
nowoczesnego samorządu terytorialnego. Problematyka samorządu, aczkolwiek była
i jest przedmiotem szerokiego zainteresowania literatury przedmiotu, to nie w aspekcie
wpływu na przekształcenie istoty administracji publicznej. Samorząd terytorialny zmie-
nia sposób wykonywania administracji, nadając jej pro-obywatelski kształt. Wreszcie
treść pojęcia administracji publicznej kształtują współczesne wyzwania cywilizacyjne,
takie jak globalizacja czy powszechna informatyzacja.
Poszukując zatem defi nicji administracji publicznej nie sposób abstrahować od
uwarunkowań współczesnej administracji publicznej. W rezultacie podejmując pró-
by defi nicji administracji publicznej należy czynić to nie tylko na podstawie dotychcza-
sowych ustaleń literatury przedmiotu, ale w szerszym stopniu niż dotąd uwzględniać
uwarunkowania w jakich przyszło funkcjonować administracji publicznej w czasach
nam współczesnych.
§ 2. Dotychczasowe poglądy na pojęcie
administracji publicznej
77
Jak już podniesiono, pojęcie administracji publicznej jest centralnym pojęciem pra-
wa administracyjnego, istotnie wpływającym na jego kształt i treść1, a mimo to samo
1 J. Starościak [Prawo administracyjne (pod red. J. Starościaka), Warszawa 1965, s. 11] uważał, że nie
można określić prawa administracyjnego zanim nie zostanie wyjaśnione, co to jest administracja. Pogląd ten
został też wyrażony przez ówczesnych autorów w Systemie Prawa Administracyjnego pod red. J. Starościaka
(Wrocław–Warszawa–Gdańsk 1977), gdzie we wstępie do tomu I stwierdza się expressis verbis: „Punktem
wyjścia jest więc administracja, a prawem administracyjnym przepisy regulujące jej organizację i funkcjo-
nowanie”. F. Longchamps de Bérier był przeciwnego zdania twierdząc, że prawo oraz administracja dotyczą
dwóch innych rodzajowo zjawisk (W sprawie pojęcia administracji państwowej i pojęcia prawa administracyj-
nego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego”, Prawo III 1958, seria A, Nr 10, s. 20–21). Oceniając
4
Niewiadomski
§ 2. Dotychczasowe poglądy na pojęcie administracji publicznej
nie było dotąd przedmiotem głębszych studiów. Badacze, zarówno w przeszłości, jak
i aktualnie ograniczają się w zasadzie do przejmowania ogólnych ustaleń w tej mierze,
konstatując, że administracja publiczna, a tym bardziej administracja w ogóle jest poję-
ciem na tyle szerokim, że niemożliwym do zdefi niowania2. Czy tak jest w istocie? Nie-
wątpliwie tak, w odniesieniu do pojęcia „administracja”, choć nieco inaczej problem
ten kształtuje się w przypadku pojęcia „administracja publiczna”.
Jeżeli chodzi o pojęcie „administracja”, to termin ten jest rzeczywiście niemożliwy
do zdefi niowania. Wynika to z różnego rodzaju okoliczności. Przede wszystkim „admi-
nistracja” to pojęcie wieloznaczne.
W języku potocznym, to zarówno czynność bieżącego zarządzania, struktura temu
celowi służąca, jak i zatrudniony tam zespół ludzi. Administracja w tym znaczeniu jest
pojmowana przede wszystkim jako działanie na rzecz wykonania określonych zadań.
Tak rozumiana administracja pochodzi od łacińskiego czasownika „ministrare”, ozna-
czającego posługiwanie, wykonywanie, kierowanie, wzmocnionego w języku polskim
przedrostkiem „ad”, podkreślającym celowość działania. Tak też defi niuje się admini-
strację w słownikach i encyklopediach3.
Jeżeli zaś chodzi o literaturę przedmiotu, to na próżno byłoby szukać tam zamkniętej
defi nicji administracji, a to z tego względu, że dość zgodnie podnosi się, iż nie można
zdefi niować czegoś, co obejmuje swym zakresem różne jakościowo zjawiska, rodząc
konieczność ograniczenia pola, które chcemy defi niować4. Ograniczenie powinno iść
przede wszystkim w kierunku wydzielenia administracji prywatnej, powodując w kon-
sekwencji, że w obszarze naszego zainteresowania pozostałaby administracja publiczna.
Ta zaś łatwiej, choć też nie bez trudności, poddawałaby się defi nicji5.
Co prawda pojęcie to w odróżnieniu, jak już powiedziano, od pojęcia „administra-
cja” ma bardziej sprecyzowaną treść, to jednak przed badaczami piętrzyły się trudno-
ści związane z zakreśleniem pola badań. Oczywiste było jedynie to, że administracja
publiczna związana jest z działalnością państwa. Sporne pozostawało zarówno jakiego
rodzaju jest to działalność jak i przez kogo jest wykonywana.
Na taki stan rzeczy podstawowy wpływ miał fakt, iż funkcje państwa aż do końca
XVIII w. nie były podzielone. W okresie absolutyzmu uosobieniem państwa był mo-
narcha. To on sprawował całą władzę państwową: tworzył prawo, ferował wyroki, spra-
88
99
1010
1111
1212
z dzisiejszej perspektywy te dwa skrajne poglądy trzeba przyjąć, że trudno jest zdefi niować prawo administra-
cyjne bez odniesienia się do pojęcia administracji, ale też nie sposób nie zauważyć, że prawo administracyjne
nie jest tworzone dla samej administracji, a jeżeli tak, to poprzestańmy na stwierdzeniu J. Borkowskiego, że
pojęcia administracja i prawo administracyjne są koherentne, a ich defi nicje są od siebie zależne (Określenie
administracji i prawa administracyjnego, w: System t. 1, s. 40).
2 E. Forsthoff, Lehrbuch des Verwaltungsrechts, s. 1.
3 Zob. np. Nowa encyklopedia powszechna PWN, tom I, Warszawa 1991, s. 33.
4 Zob. np. J. Zimmermann, Prawo administracyjne, Kraków 2005, s. 26, ale już E. Iserzon stwierdza, że
zdefi niowanie „administracji” jest możliwe. Jego zdaniem, administrować znaczy: „tak kierować wykony-
waniem zadania, by stosowane środki były odpowiednie do osiągnięcia wytyczonego celu”. „Administracja”
to czynność administrowania (E. Iserzon, Prawo administracyjne, s. 19).
5 Już w 1881 r. F. Kasparek przywoływał kilka jej znaczeń (cała działalność państwa w ogólności; wła-
dza wykonawcza; dbałość o dobro publiczne, kierownictwo polityczne; czynności państwa zmierzające do
poparcia dobrobytu i oświaty ludności; zarząd sprawami w ogólności (F. Kasperek, Prawo polityczne ogólne
z uwzględnieniem austryjackiego razem ze wstępną nauką ogólną o państwie, Kraków 1881, t. II, s. 679).
Niewiadomski
5
Pobierz darmowy fragment (pdf)