Darmowy fragment publikacji:
…Po radę do ksiązki
Inteligencja emocjonalna
dla bystrzaków
Autor: Steven J. Stein
Tłumaczenie: Cezar Matkowski
ISBN: 978-83-246-3010-3
Tytuł oryginału: Emotional Intelligence For Dummies
Format: 170 × 230, stron: 304
Zrozum język emocji
• Naukowe podstawy inteligencji emocjonalnej
• Sposoby rozładowywania napiętych sytuacji
• Metody poprawiania własnej wydajności w pracy
• Cztery kluczowe zasady trwałego związku
• Wskazówki dotyczące tego, kiedy warto walczyć, a kiedy lepiej milczeć
•
• Strategie podwyższania inteligencji emocjonalnej u siebie i innych
• Znaczenie inteligencji emocjonalnej w domu, pracy, szkole, wśród przyjaciół
Informacje pomagające rozwijać inteligencję emocjonalną Twojego dziecka
i w kontaktach z nieznajomymi
Człowiek inteligentny emocjonalnie:
• skutecznie radzi sobie w trudnych sytuacjach;
• wyraża się jasno;
• zyskuje szacunek otoczenia;
• wpływa na rozmówców;
• zachowuje zimną krew w stresujących momentach;
•
• umie kontrolować innych podczas negocjacji;
• posiada dużą automotywację;
• zachowuje pozytywne nastawienie.
rozumie swoje reakcje na innych ludzi i różne sytuacje;
Czuj, myśl i zachowuj się tak, jak na osobę inteligentną emocjonalnie przystało! Czy pojęcie
inteligencja emocjonalna brzmi dla Ciebie niczym oksymoron? Coś takiego, jak olbrzymia
szpilka albo ciepły lód? Myślisz, że ludzie mogą być albo inteligentni (w tradycyjnym rozumieniu
tego słowa), albo emocjonalni? Nie wierzysz, że można posłać swoje uczucia na uniwersytet?
Jednak musisz zgodzić się z tym, że emocje są użyteczne i stanowią ważne źródło informacji.
Inteligencja emocjonalna ma wiele wspólnego z inteligentnym kierowaniem własnymi
uczuciami oraz emocjami osób w Twoim otoczeniu. A dzięki wiedzy i ćwiczeniom zawartym
w tej książce wreszcie ją zrozumiesz i rozwiniesz swoje zdolności rozpoznawania emocji,
wykorzystywania ich oraz zarządzania nimi.
Inteligencja emocjonalna dla bystrzaków zachęci Cię do spojrzenia z szerszej perspektywy na to, co znaczy
być inteligentnym, i pomoże Ci rozwinąć umiejętności emocjonalne, które pozwolą na prowadzenie
lepszego, szczęśliwszego życia.
dr Peter Salovey,
wykładowca psychologii na Uniwersytecie Yale
IDŹ DO:
Spis treści
Przykładowy rozdział
KATALOG KSIĄŻEK:
Katalog online
Bestsellery
Nowe książki
Zapowiedzi
CENNIK I INFORMACJE:
Zamów informacje
o nowościach
Zamów cennik
CZYTELNIA:
Fragmenty książek
online
do przechowalni
do koszyka
do koszyka
BESTSELLER
NOWOŚĆ
Wydawnictwo Helion
ul. Kościuszki 1c
44-100 Gliwice
tel. 032 230 98 63
e-mail: helion@helion.pl
e-mail: septem@septem.pl
redakcja: redakcjawww@septem.pl
informacje: o księgarni septem.pl
Spis treĂci
O autorze .......................................................................................................................11
PodziÚkowania od autora ..............................................................................................13
Przedmowa ....................................................................................................................15
Wprowadzenie ...............................................................................................................17
O ksiÈĝce .........................................................................................................................................17
Naiwne zaïoĝenia ..............................................................................................................................18
Konwencje zastosowane w ksiÈĝce ......................................................................................................18
Czego nie czytaÊ ...............................................................................................................................19
Jak podzielona jest ksiÈĝka .................................................................................................................19
CzÚĂÊ I. Nowy gatunek inteligencji .................................................................................................19
CzÚĂÊ II. Podstawy inteligencji emocjonalnej ...................................................................................19
CzÚĂÊ III. Inteligencja emocjonalna w pracy ....................................................................................20
CzÚĂÊ IV. Inteligencja emocjonalna w domu ...................................................................................21
CzÚĂÊ V. Dekalogi ........................................................................................................................21
Ikony wykorzystane w ksiÈĝce .............................................................................................................21
Co dalej? ..........................................................................................................................................22
CzÚĂÊ I: Nowy gatunek inteligencji .......................... 23
Rozdziaï 1: Czy czujesz siÚ mÈdrze? .............................................................................25
Definicja inteligencji emocjonalnej ......................................................................................................25
Jak dbaÊ o emocje ..............................................................................................................................26
Rozumienie emocji innych ludzi .........................................................................................................29
Wpïywanie na emocje innych .........................................................................................................30
Zïota zasada ................................................................................................................................31
Stosowanie inteligencji emocjonalnej w pracy ......................................................................................31
Zalety inteligencji emocjonalnej w miejscu pracy .............................................................................32
Zalety inteligentnego emocjonalnie Ărodowiska pracy .......................................................................32
W poszukiwaniu lepszych relacji rodzinnych .......................................................................................34
Rozdziaï 2: Ocena Twojej inteligencji emocjonalnej ....................................................37
Mierzenie inteligencji emocjonalnej ....................................................................................................37
CzuÊ, myĂleÊ i zachowywaÊ siÚ tak, jak na osobÚ inteligentnÈ emocjonalnie przystaïo ..............................39
CzuÊ jak na osobÚ emocjonalnie inteligentnÈ przystaïo .....................................................................40
4 Inteligencja emocjonalna dla bystrzaków
MyĂleÊ jak na osobÚ inteligentnÈ emocjonalnie przystaïo ..................................................................41
ZachowywaÊ siÚ jak na osobÚ inteligentnÈ emocjonalnie przystaïo ....................................................42
Jak rozpoznaÊ osobÚ maïo inteligentnÈ emocjonalnie ............................................................................43
Rozdziaï 3: Jak znaleěÊ szczÚĂcie ................................................................................ 45
Definicja szczÚĂcia .............................................................................................................................45
ZrozumieÊ zalety szczÚĂliwoĂci ......................................................................................................46
Zmieñ swoje emocje .....................................................................................................................47
Kwestia optymizmu ......................................................................................................................48
ZnaÊ swoje wady i zalety ...............................................................................................................49
OdnaleěÊ prawdziwe szczÚĂcie ...........................................................................................................50
CzÚĂÊ II: Podstawy inteligencji emocjonalnej ............53
Rozdziaï 4: Naukowe podstawy inteligencji emocjonalnej ......................................... 55
Róĝnice pomiÚdzy inteligencjÈ emocjonalnÈ a IQ ................................................................................55
Jaki wpïyw majÈ na nas emocje ...........................................................................................................56
Przedstawienie inteligencji emocjonalnej .............................................................................................59
Jak dziaïajÈ testy EQ ....................................................................................................................60
Czym róĝniÈ siÚ testy EQ od testów osobowoĂci .................................................................................64
OsobowoĂÊ a umiejÚtnoĂci emocjonalne ..............................................................................................65
OsobowoĂÊ a róĝne fazy ĝycia ........................................................................................................66
Zmiana inteligencji emocjonalnej ...................................................................................................67
Rozdziaï 5: Jak zwiÚkszyÊ ĂwiadomoĂÊ wïasnych emocji ........................................... 69
Definiowanie uczuÊ ...........................................................................................................................69
Rozpoznawanie emocji ......................................................................................................................71
ZagïÚbiajÈc siÚ w emocje ...................................................................................................................73
Interpretowanie zachowañ .............................................................................................................73
Ocena zachowañ autodestruktywnych ............................................................................................74
Jak odczytywaÊ jÚzyk ciaïa .............................................................................................................77
Odczytywanie wïasnych emocji na podstawie reakcji innych ludzi .....................................................79
Zmiana emocji negatywnych ..............................................................................................................80
Rozpoznawanie emocji negatywnych ..............................................................................................81
Teoria REBT .............................................................................................................................82
Rozdziaï 6: Opanowanie emocji ................................................................................... 85
A zatem czujÚ siÚ ěle, sïabo i smutno. Co teraz? ..................................................................................85
Restrukturyzacja kognitywna .........................................................................................................86
Sposoby rozpraszania ...................................................................................................................88
Relaksacja, medytacja i podobne Êwiczenia .....................................................................................89
Jak dziaïa ĂwiadomoĂÊ chwili .........................................................................................................92
Jak wydostaÊ siÚ z kiepskiej sytuacji ....................................................................................................93
PodejĂcie krótkoterminowe ............................................................................................................94
RozwiÈzania dïugoterminowe ........................................................................................................95
Spis treĂci 5
Zmiana emocji na lepsze ...................................................................................................................95
mwiczenie jest waĝne .....................................................................................................................96
Rozwijanie psychologii pozytywnej .................................................................................................96
Rozdziaï 7: ZrozumieÊ empatiÚ .....................................................................................99
Róĝnice miÚdzy empatiÈ i sympatiÈ ....................................................................................................99
Na poczÈtku jesteĂ Ty .................................................................................................................100
Dlaczego empatia jest taka waĝna ................................................................................................100
Odczytywanie emocji .......................................................................................................................102
WejĂcie w skórÚ drugiego czïowieka .............................................................................................104
Zacznij od sïowa ........................................................................................................................104
Co mówi twarz ...........................................................................................................................105
Dekodowanie mowy ciaïa ............................................................................................................106
Jak pokazaÊ innym, ĝe rozumiesz ich uczucia .....................................................................................106
Sprawdzanie wiÚzi ......................................................................................................................107
Uzyskiwanie potwierdzenia .........................................................................................................107
Sytuacje, w których empatia moĝe faktycznie pomóc ......................................................................108
Wzmacnianie relacji bliskich osób ................................................................................................108
ZrozumieÊ przyjacióï i krewnych ..................................................................................................110
Radzenie sobie z obcymi w napiÚtych sytuacjach ...........................................................................110
Rozdziaï 8: Kontrolowanie emocji innych ludzi ..........................................................113
Zmiana reakcji na innych ludzi ........................................................................................................113
Uwaĝaj na wïasne reakcje ............................................................................................................114
Praca z reakcjami alternatywnymi ................................................................................................115
Kontrolowanie emocji innych ludzi ...................................................................................................116
OkreĂlanie intencji innych ludzi ...................................................................................................117
Ustalanie realistycznego zachowania alternatywnego .....................................................................118
Jak sprawiÊ, by inni zechcieli siÚ zmieniÊ .......................................................................................119
Kontakty z niemiïymi luděmi ............................................................................................................120
Ustalenie optymalnego wyniku ....................................................................................................121
Opracowywanie technik radzenia sobie z trudnymi luděmi .............................................................122
Radzenie sobie z trudnymi przyjacióïmi i krewnymi ...........................................................................123
Zacznij od koñca ........................................................................................................................123
Jak odnaleěÊ poĝÈdanÈ relacjÚ ......................................................................................................124
CzÚĂÊ III: Inteligencja emocjonalna
w miejscu pracy ................................................127
Rozdziaï 9: Radzenie sobie z trudnymi sytuacjami w miejscu pracy ..........................129
Czy masz uczucia w pracy? ..............................................................................................................129
Jak zrozumieÊ uczucia w miejscu pracy .........................................................................................130
Jak kontrolowaÊ wïasne emocje .....................................................................................................130
Badanie sytuacji budzÈcej najgorsze emocje ...................................................................................133
Panowanie nad kïopotami ...........................................................................................................134
Radzenie sobie z lÚkami ..............................................................................................................135
6 Inteligencja emocjonalna dla bystrzaków
Analizowanie sytuacji pozwalajÈcych dziaïaÊ optymalnie ....................................................................136
Kontrolowanie emocji innych wspóïpracowników ...............................................................................139
Rozdziaï 10: Inteligencja emocjonalna jako ěródïo sukcesu ..................................... 141
ZnaleěÊ wïaĂciwÈ pracÚ ...................................................................................................................142
Badanie zainteresowañ, osobowoĂci oraz inteligencji .....................................................................142
Kiedy EQ moĝe pomóc ..............................................................................................................145
Ocena ĝycia zawodowego ................................................................................................................147
Postaraj siÚ zrozumieÊ swoje odczucia ..........................................................................................147
Postaraj siÚ zrozumieÊ, kiedy dobrze czujesz siÚ w pracy ................................................................148
Postaraj siÚ zrozumieÊ, co robisz najlepiej .....................................................................................149
Poprawienie skutecznoĂci w pracy z luděmi .......................................................................................150
Czy jesteĂ osobÈ towarzyskÈ? .......................................................................................................151
Skuteczne kontaktowanie siÚ z luděmi w miejscu pracy ..................................................................152
Jak dziaïaÊ skuteczniej w pracy samodzielnej .....................................................................................153
Czy lubisz pracowaÊ samodzielnie? ..............................................................................................153
Jak pracowaÊ samodzielnie ..........................................................................................................154
Wpïywanie na ludzi w miejscu pracy ................................................................................................155
Korzystanie z empatii w celu dokonania sprzedaĝy ........................................................................156
ZrozumieÊ asertywnoĂÊ ...............................................................................................................157
Jak lepiej pracowaÊ w zespole ...........................................................................................................157
ZrozumieÊ zespoïy ......................................................................................................................158
Jak znaleěÊ swoje miejsce w zespole ..............................................................................................159
Pomaganie czïonkom zespoïu ......................................................................................................159
Rozdziaï 11: Jak zostaÊ inteligentnym emocjonalnie przywódcÈ .............................. 161
Jak skïoniÊ innych do pracy ..............................................................................................................162
Czy chcesz zostaÊ kierownikiem? .................................................................................................162
Jak skïoniÊ innych, aby CiÚ sïuchali? ............................................................................................163
Zapewnianie sobie wspóïpracy innych ..........................................................................................164
Przewodzenie innym .........................................................................................................................165
Kim jest skuteczny przywódca w miejscu pracy? ........................................................................167
Poznaj swoje umiejÚtnoĂci przywódcze .........................................................................................170
Znaj swoje sïaboĂci .....................................................................................................................171
Czy nadajesz siÚ na przywódcÚ? ..................................................................................................172
Okazja czyni przywódcÚ ..............................................................................................................173
Rozdziaï 12: Jak stworzyÊ inteligentne emocjonalnie miejsce pracy ....................... 175
Definiowanie inteligentnego emocjonalnie miejsca pracy .....................................................................176
PrzeciÚtne miejsce pracy ..............................................................................................................177
Inteligentne emocjonalnie miejsce pracy ........................................................................................179
Czy Twoje miejsce pracy jest inteligentne emocjonalnie? ....................................................................180
Opisywanie zalet miejsca pracy ....................................................................................................181
Zaznaczenie okazji do poprawy ...................................................................................................182
SkÈd wiadomo, czy miejsce pracy jest inteligentne emocjonalnie? ...................................................183
Jak równowaĝyÊ ĝycie zawodowe z osobistym ....................................................................................184
Znaj swoje wartoĂci ....................................................................................................................184
Czas pracy .................................................................................................................................185
Spis treĂci 7
PatrzÈc na swoje ĝycie .................................................................................................................187
Jak zrównowaĝyÊ pracÚ i ĝycie osobiste .........................................................................................188
Tworzenie inteligentnych emocjonalnie zespoïów ...............................................................................188
Definicja zespoïu roboczego .........................................................................................................189
Jak dziaïa sprawny zespóï ............................................................................................................190
ZwiÚkszanie inteligencji emocjonalnej zespoïu ...............................................................................191
Uczyñ swoje miejsce pracy bardziej inteligentnym emocjonalnie ..........................................................191
Zacznij od siebie ........................................................................................................................192
Wpïywanie na wspóïpracowników ................................................................................................192
Jak kierowaÊ kierownikiem ...........................................................................................................193
Droga w górÚ .............................................................................................................................195
Rozdziaï 13: Jak wykorzystaÊ inteligencjÚ emocjonalnÈ w szkole ............................197
Dlaczego tak wielu studentów nie koñczy pierwszego roku ..................................................................198
Szkolne stopnie i matura .............................................................................................................198
To juĝ nie przelewki: witamy na studiach .....................................................................................199
Problemy studentów pierwszego roku ...........................................................................................200
Przygotowanie do radzenia sobie z problemami emocjonalnymi i spoïecznymi .................................201
Sygnaïy ostrzegawcze ......................................................................................................................202
Adaptacja na pierwszym roku ......................................................................................................203
Po czym poznasz, ĝe coĂ jest nie tak .............................................................................................203
Jak wróciÊ na dawne tory .................................................................................................................204
Odkrywanie potencjalnych problemów .........................................................................................204
Sprawdzanie swoich zasobów ......................................................................................................205
PrzejĂcie do dziaïania .................................................................................................................206
ZnajomoĂÊ celów dïugofalowych ......................................................................................................207
Spisywanie zalet .........................................................................................................................208
OkreĂlanie mocnych i sïabych stron ..............................................................................................209
Ustalanie celów dïugofalowych ....................................................................................................210
OsiÈganie celów dïugofalowych ....................................................................................................210
CzÚĂÊ IV: Inteligencja emocjonalna w domu ........... 211
Rozdziaï 14: Tworzenie inteligentnych emocjonalnie zwiÈzków ................................213
Ocena wïasnego zwiÈzku .................................................................................................................214
Dlaczego inteligencja emocjonalna jest waĝna w zwiÈzkach ............................................................214
Ocena zwiÈzku ...........................................................................................................................215
Wpïyw emocji na zwiÈzek ................................................................................................................217
Emocje — uniwersalny klej do zwiÈzków ......................................................................................218
W jaki sposób emocje pozwalajÈ Wam na wspólny rozwój .............................................................218
Dlaczego emocje siÚ zmieniajÈ .....................................................................................................220
ZrozumieÊ i opanowaÊ emocje partnera ............................................................................................221
Mierzenie emocjonalnej temperatury partnera ...............................................................................221
Od czego zaczÈÊ kontrolowanie emocji .........................................................................................221
Przekraczanie granic przy zmianie emocji .....................................................................................223
Korzystanie w zwiÈzku z umiejÚtnoĂci emocjonalnych ........................................................................223
Mierzenie wïasnej temperatury emocjonalnej .................................................................................224
8 Inteligencja emocjonalna dla bystrzaków
O co warto walczyÊ .....................................................................................................................224
Kiedy lepiej trzymaÊ jÚzyk za zÚbami ............................................................................................226
Empatia w sïuĝbie zwiÈzku ..........................................................................................................226
Budowanie zdrowych relacji spoïecznych ..........................................................................................227
Wykorzystywanie umiejÚtnoĂci emocjonalnych w relacjach spoïecznych ...........................................227
Równowaĝenie umiejÚtnoĂci emocjonalnych i spoïecznych .............................................................228
Rozdziaï 15: Rodzicielstwo inteligentne emocjonalnie ............................................. 231
Jak inteligentni ludzie stajÈ siÚ nieinteligentnymi emocjonalnie rodzicami .............................................232
Czego nie mówi siÚ o dzieciach ....................................................................................................233
Kontrolowanie wïasnych emocji ...................................................................................................233
Zrozumienie partnera ......................................................................................................................234
Dziaïanie zespoïowe ...................................................................................................................236
Kontrolowanie emocji partnera .....................................................................................................237
Zachowywanie spokoju w kontakcie z dzieckiem ...............................................................................238
Wykorzystywanie umiejÚtnoĂci emocjonalnych do kontrolowania zachowañ dziecka ..............................239
Kontrolowanie emocji dziecka ......................................................................................................239
Empatia Twoim przewodnikiem ..................................................................................................240
RozwiÈzywanie problemów w trakcie kryzysu ................................................................................240
Jak sobie poradziÊ z nastolatkiem ......................................................................................................241
Co musisz wiedzieÊ o elastycznoĂci ...............................................................................................241
Kiedy przydaje siÚ opanowanie stresu ..........................................................................................242
Jak siÚ odnaleěÊ w burzliwym ĝyciu nastolatka ...................................................................................243
Jak zachowaÊ samoocenÚ i równowagÚ psychicznÈ .........................................................................244
Ocena umiejÚtnoĂci interpersonalnych nastolatka ..........................................................................245
Pokazywanie nastolatkowi odpowiedzialnoĂci spoïecznej ............................................................245
Rozdziaï 16: Jak wychowaÊ inteligentne emocjonalnie dziecko ............................... 247
ZrozumieÊ swoje dziecko .................................................................................................................247
Wczesne modelowanie empatii ....................................................................................................248
Odczytywanie nastrojów dziecka ..................................................................................................249
Jak sprawiÊ, aby dziecko byïo bardziej Ăwiadome swoich emocji ..........................................................250
mwiczenia samoĂwiadomoĂci .......................................................................................................250
Èczenie emocji i konsekwencji ....................................................................................................251
Co robiÊ, gdy dziecko jest wycofane ..................................................................................................253
Dlaczego dzieci bywajÈ nieĂmiaïe .................................................................................................253
Jak wyciÈgnÈÊ dziecko z jego skorupy ...........................................................................................254
Jak sobie radziÊ z nadmiernÈ aktywnoĂciÈ i agresjÈ .............................................................................255
Epidemia ADHD ......................................................................................................................255
Czy Twoje dziecko cierpi na ADHD? .........................................................................................256
Dlaczego dziecko zachowuje siÚ agresywnie ..................................................................................256
Jak stwierdziÊ, czy dziecko jest zbyt agresywne? ........................................................................258
Znaczenie braku emocji ..............................................................................................................259
Jak zredukowaÊ opór dziecka .......................................................................................................260
Jak sprawiÊ, by nastolatek lepiej poznaï swojÈ inteligencjÚ emocjonalnÈ ...............................................261
Jak rozmawiaÊ z dzieckiem o emocjach .........................................................................................262
Jak skïoniÊ nastolatka do czytania poradników ...............................................................................263
Spis treĂci 9
Jak pomóc nastolatkowi w rozwijaniu inteligencji emocjonalnej ............................................................263
Èczenie teorii z praktykÈ ............................................................................................................264
Pozwól im odkrywaÊ inteligencjÚ emocjonalnÈ ...............................................................................264
CzÚĂÊ V: Dekalogi ................................................ 265
Rozdziaï 17: DziesiÚÊ sposobów na poprawienie wïasnej inteligencji emocjonalnej ...... 267
OsiÈgnÈÊ lepszÈ samoĂwiadomoĂÊ .....................................................................................................267
Wyraĝaj swoje myĂli, uczucia i przekonania ...................................................................................268
Odkryj swoje pasje ..........................................................................................................................269
Znaj swoje sïabe i mocne strony .....................................................................................................269
Postaw siÚ na miejscu innej osoby .....................................................................................................270
Kontroluj emocje innych ..................................................................................................................271
Okazuj odpowiedzialnoĂÊ spoïecznÈ .................................................................................................272
Kontrola wïasnych impulsów ............................................................................................................272
ZwiÚksz swojÈ elastycznoĂÊ ..............................................................................................................273
Poczuj szczÚĂcie ..............................................................................................................................274
Rozdziaï 18: DziesiÚÊ sposobów na pomaganie innym
w rozwijaniu inteligencji emocjonalnej .................................................275
PodejĂcie poĂrednie .........................................................................................................................276
Rozmowa .......................................................................................................................................276
Wiedz, kiedy inni CiÚ sïuchajÈ .........................................................................................................277
Ocena chÚci zmian ..........................................................................................................................277
Informacje zwrotne ..........................................................................................................................278
Zapewnianie strategii ......................................................................................................................278
Sprawdzanie postÚpów ....................................................................................................................279
Analizowanie skutków zïego zachowania ..........................................................................................279
WyjaĂnianie w inny sposób ..............................................................................................................280
PodkreĂlaj korzyĂci ..........................................................................................................................280
Rozdziaï 19: DziesiÚÊ sposobów na uczynienie Ăwiata
miejscem bardziej inteligentnym emocjonalnie .....................................283
Troska o innych ..............................................................................................................................283
Skupienie siÚ na innych ...................................................................................................................284
Praca nad sobÈ ...............................................................................................................................285
Pomagaj swojej rodzinie ..................................................................................................................285
Wspieranie spoïecznoĂci lokalnej ......................................................................................................286
Poprawa stanowiska pracy ...............................................................................................................286
Propagowanie uprzejmoĂci ..............................................................................................................286
Ograniczanie nienawiĂci ..................................................................................................................287
Sïuĝba ojczyěnie .............................................................................................................................287
Zmienianie Ăwiata ...........................................................................................................................288
10 Inteligencja emocjonalna dla bystrzaków
Dodatek: Dodatkowe informacje na temat inteligencji emocjonalnej i spoïecznej ..........289
KsiÈĝki ...........................................................................................................................................289
Strony internetowe i inne ěródïa .......................................................................................................290
Skorowidz ................................................................................................................... 293
Rozdziaï 5
Jak zwiÚkszyÊ ĂwiadomoĂÊ
wïasnych emocji
W tym rozdziale:
Ź Odkryjesz swoje emocje.
Ź Zapoznasz siÚ ze swoimi emocjami.
Ź Poradzisz sobie z emocjami negatywnymi.
W
tym rozdziale zajmiemy siÚ wreszcie kwintesencjÈ inteligencji emocjonalnej.
ZacznÚ od prostego truizmu: kaĝdy czïowiek posiada uczucia. O ile nie jesteĂ
Spockiem z serialu Star Trek (a i tak czasami mam wÈtpliwoĂci co do tej postaci),
to czÚsto okazujesz emocje. Pïaczesz, Ămiejesz siÚ, zïoĂcisz, smucisz, mieszasz,
ekscytujesz, odczuwasz zaskoczenie, a czasami po prostu siÚ nudzisz. Kiedy zastanowiÊ
siÚ nad tym bliĝej, moĝe siÚ okazaÊ, ĝe w kaĝdej chwili odczuwasz jakÈĂ emocjÚ.
UczuÊ nie odczuwajÈ jedynie osoby cierpiÈce na aleksytymiÚ (nazwa tej choroby oznacza
po grecku „brak uczuÊ”). Jest to rzadkie zaburzenie psychiczne, choÊ badania wykazaïy,
ĝe w umiarkowanej i lekkiej postaci moĝe wystÚpowaÊ u caïkiem sporej liczby ludzi,
najczÚĂciej u mÚĝczyzn. Na szczÚĂcie nawet lekkie przypadki sÈ wciÈĝ stosunkowo
rzadkie.
Ludzie chorzy na aleksytymiÚ nie sÈ w stanie okreĂliÊ, zrozumieÊ czy opisaÊ wïasnych
uczuÊ. Nie wiedzÈ, czy w danej chwili czujÈ szczÚĂcie, smutek czy jakÈkolwiek innÈ
emocjÚ. Nie potrafiÈ teĝ odpowiedzieÊ na pytanie, jak siÚ czujÈ. Zwykle majÈ równieĝ
kïopoty z wyobraĝeniem sobie wydarzeñ, które mogïyby im pomóc okreĂliÊ wïasne
emocje.
Dlatego teĝ, o ile nie cierpisz na aleksytymiÚ, w niniejszym rozdziale dowiesz siÚ,
jak lepiej zrozumieÊ wïasne emocje.
Definiowanie uczuÊ
Definicje emocji, uczuÊ i nastrojów oraz róĝnice pomiÚdzy nimi od dawna sÈ
przedmiotem wielu dïugich sporów. Na nasze potrzeby moĝemy jednak zastosowaÊ
nastÚpujÈce proste definicje:
70 CzÚĂÊ II: Podstawy inteligencji emocjonalnej
9 Uczucia. Do uczuÊ zaliczamy nasze subiektywne doĂwiadczenia emocji lub
wraĝeñ, np.: „Jest mi smutno”, „CzujÚ ból” czy teĝ, cytujÈc amerykañskiego
prezydenta, „CzujÚ wasz ból”. Uczucie to doznanie osobiste. PatrzÈc na Ciebie,
mogÚ wprawdzie uznaÊ, ĝe jesteĂ osobÈ w danej chwili zadowolonÈ lub obojÚtnÈ,
ale kiedy mi powiesz, ĝe czujesz smutek, wówczas nie mam moĝliwoĂci dyskutowaÊ
z tym stwierdzeniem. Podobnie jak „przeczucie”, uczucia sÈ gïÚboko osobiste
i niemoĝliwe do udowodnienia czy zademonstrowania.
9 Nastroje: Nastrój to stan mentalny (stan umysïu) w danym momencie. Èczy on
odczuwanie oraz myĂlenie i zwykle trwa dïuĝej niĝ uczucie. Moĝe teĝ odnosiÊ siÚ
do grupy (np. pañstwa, którego obywatele czujÈ, ĝe ĝyje im siÚ kiepsko). Na ogóï teĝ
starasz siÚ trzymaÊ z dala od pewnych ludzi, gdy sÈ oni „znowu w tym nastroju”.
9 Emocje. Emocje, zwane teĝ „afektami”, to silne uczucia o charakterze pobudzenia
pozytywnego lub negatywnego. WiÚkszoĂÊ psychologów uwaĝa, ĝe emocje
moĝna zdefiniowaÊ w sposób twardy. Innymi sïowy, jeĝeli powiesz, ĝe czujesz siÚ
„nie w sosie” (uczucie), to psycholog bÚdzie na ogóï staraï siÚ dojĂÊ, czy oznacza
to zmieszanie, zmÚczenie, smutek czy irytacjÚ.
RóĝnicÚ pomiÚdzy emocjami a uczuciami ïatwo jest podsumowaÊ w nastÚpujÈcy
sposób: emocje sÈ obiektywnymi stanami uczuciowymi. SÈ jasne, dobrze zdefiniowane
i doĂwiadczane przez wszystkich ludzi w podobny sposób. Psychologom udaïo siÚ
zdefiniowaÊ dziesiÈtki czystych emocji, chociaĝ moĝe sÈ teĝ stany ïÈczÈce kilka emocji
w jednÈ. Przypomina to ïÈczenie skïadników podczas pieczenia: po zmieszaniu mleka,
mÈki i jajek oraz podgrzaniu tak powstaïej masy powstaje ciasto. PoïÈczenie
zniecierpliwienia i podenerwowania moĝe poskutkowaÊ silnym gniewem, jeĝeli
emocje skïadowe nie zostanÈ w porÚ rozïadowane. Z kolei radoĂÊ i niepewnoĂÊ mogÈ
wywoïaÊ stan, zwany optymizmem.
Uczucia sÈ bardziej subiektywne niĝ emocje. Niektórzy ludzie lepiej niĝ inni radzÈ
sobie z ich okreĂlaniem. ByÊ moĝe uwaĝasz, ĝe nie sÈ one tak jasne jak emocje.
Julia na przykïad usïyszaïa, jak jej koleĝanka z pracy mówiïa komuĂ, ĝe Tadeusz
otrzymaï awans, na który ona bardzo liczyïa i byïa pewna, iĝ nowe stanowisko ma
prawie w kieszeni. SïyszÈc tÚ informacjÚ, Julia poczuïa niemiïy skurcz ĝoïÈdka, który
przypominaï objawy wzdÚcia. Jest to jednak tylko jej osobiste wraĝenie, gdyĝ osoba
patrzÈca na niÈ z boku mogïaby pomyĂleÊ, ĝe Julia tak naprawdÚ czuje ból i smutek.
A jak w to wszystko wpisuje siÚ nastrój? Cóĝ, Julia mogïaby powiedzieÊ, ĝe jest w kiepskim
nastroju, ale jednoczeĂnie mogïaby pomyĂleÊ, ĝe jest on wynikiem niestrawnoĂci.
Bez uczuÊ w zasadzie nie ĝyjemy. ZdolnoĂÊ odczuwania szczÚĂcia, radoĂci, podniecenia,
a nawet bólu, krzywdy i straty czyniÈ CiÚ czïowiekiem. Jednak wspóïczesne spoïeczeñstwo
na wiele sposobów pozbawia nas zdolnoĂci odczuwania. W szkole, pracy i ĝyciu
spoïecznym skupiasz siÚ przede wszystkim na umiejÚtnoĂciach intelektualnych. Takie
ĝycie pozbawione uczuÊ przypomina film czarno-biaïy, w którym widoczne sÈ jedynie
odcienie szaroĂci — ciemniejsze, gdy nachodzÈ CiÚ mroczne uczucia, i jaĂniejsze, gdy
czujesz siÚ lepiej.
OczywiĂcie drugi biegun tego spektrum, na którym wszystkie niuanse ĝycia oddane sÈ
w ostrym, wielobarwnym Technicolorze, teĝ nie jest szczególnie poĝÈdany. Z pewnoĂciÈ
znasz osoby, które silnie reagujÈ na kaĝdÈ, nawet najdrobniejszÈ zmianÚ, takÈ jak brak
ciÈgïych komplementów, pochwaï, uznania czy uwagi. Nadmiar emocji moĝe byÊ
silnym obciÈĝeniem nie tylko dla Ciebie, ale takĝe dla ludzi w Twoim otoczeniu.
Rozdziaï 5: Jak zwiÚkszyÊ ĂwiadomoĂÊ wïasnych emocji 71
Optymalnym rozwiÈzaniem jest zachowanie równowagi. Oznacza to, ĝe powinniĂmy
byÊ Ăwiadomi tego, na jak wiele emocji moĝemy sobie w danej sytuacji pozwoliÊ, i nie
przekraczaÊ tej granicy. Niedostateczna iloĂÊ emocji oznacza bowiem brak motywacji,
zaĂ jej nadmiar moĝe staÊ siÚ przyczynÈ lÚków. Przykïadowo, jeĝeli przygotowujesz siÚ
do waĝnego egzaminu, prawdopodobnie masz jakÈĂ strategiÚ przygotowywania siÚ do
niego. Jedni preferujÈ uczenie siÚ przez caïy dzieñ i caïÈ noc przed egzaminem (co nie
jest zbyt dobrym pomysïem), podczas gdy inni przygotowujÈ siÚ wczeĂniej, tak aby na
egzamin przyjĂÊ wypoczÚtym i peïnym siï.
PomyĂl o niektórych swoich emocjach, które pojawiajÈ siÚ w ciÈgu dnia. ByÊ moĝe
pamiÚtasz frustracje czy poraĝki prowadzÈce do wybuchu gniewu albo jakieĂ osiÈgniÚcia
budzÈce radoĂÊ. JeĂli przypomnisz sobie jakieĂ emocje z ostatnich 48 godzin, zapisz je
w notatniku. W wykonaniu tego zadania mogÈ Ci pomóc poniĝsze pytania:
9 Ile róĝnych emocji pojawiïo siÚ w tym czasie?
9 Czy byïy one ïagodne, czy intensywne?
9 Jak trudne byïo dla Ciebie ich rozpoznanie?
Przykïadanie wiÚkszej wagi do odczuwanych emocji jest jednym ze sposobów
zwiÚkszenia zdolnoĂci do ich dostrzegania. Zastanów siÚ, czy w ciÈgu ostatnich dwóch
dni zdarzyïo Ci siÚ odczuwaÊ wiele róĝnych emocji, czy teĝ byïo ich tylko kilka?
Rozpoznawanie emocji
W jÚzyku polskim istnieje wiele sïów na okreĂlenie stanów emocjonalnych. W tej czÚĂci
rozdziaïu chcÚ przedstawiÊ Ci listÚ takich sïów. CzÚĂÊ z nich oznacza emocje pozytywne,
czÚĂÊ — neutralne, a czÚĂÊ — zdecydowanie negatywne. Ludzie inteligentni emocjonalnie
zwykle prezentujÈ bogaty zasób sïownictwa uĝywanego do okreĂlania wïasnych stanów
emocjonalnych. Przy czym nie mam tu na myĂli pozowania na osobÚ wysublimowanÈ,
ale raczej autentyczne wyczucie tego, co aktualnie siÚ dzieje. Ludzie tacy na ogóï
potrafiÈ równieĝ sprawnie przekazywaÊ informacje o swoich stanach emocjonalnych.
Ludzie posiadajÈcy bogatszy zasób odpowiednich sïów na ogóï podczas wyraĝania
emocji posïugujÈ siÚ kontekstem w celu peïniejszego wyraĝenia tego, co majÈ na myĂli.
Porównaj:
„CzujÚ siÚ gïupio”.
„CzujÚ zniechÚcenie po trzech nieudanych próbach”.
Dobry sïownik emocjonalny pozwala nie tylko na jaĂniejsze przedstawianie swoich
emocji, uïatwiajÈc Ci zrozumienie, co siÚ z TobÈ dzieje, ale umoĝliwia takĝe
skuteczniejsze poinformowanie o tym innych. RozumiejÈc siebie i pozwalajÈc, aby inni
rozumieli Ciebie, masz wiÚksze szanse na osiÈgniÚcie wyznaczonych sobie celów.
Zapewne zdajesz sobie sprawÚ z tego, jak frustrujÈca moĝe byÊ niemoĝnoĂÊ ustalenia
ěródïa emocji lub skali jej wpïywu na otoczenie. CiÚĝko jest bowiem coĂ naprawiÊ,
jeĝeli nie wiemy, w czym tkwi bïÈd.
72 CzÚĂÊ II: Podstawy inteligencji emocjonalnej
Poniĝsze Êwiczenie pozwoli Ci nazwaÊ emocje. Zacznij od przejrzenia poniĝszej listy:
agresja
bezradnoĂÊ
ciekawoĂÊ
duma
ekstaza
frustracja
lÚk
nadzieja
niesmak
odrzucenie
ostroĝnoĂÊ
pewnoĂÊ siebie
podenerwowanie
przekonanie
przykroĂÊ
rozbawienie
samotnoĂÊ
skrÚpowanie
smutek
strach
szczÚĂliwoĂÊ
ulga
upokorzenie
wesoïoĂÊ
wrogoĂÊ
wĂciekïoĂÊ
wyczerpanie
wzburzenie
zadowolenie
zakochanie
zawiĂÊ
zazdroĂÊ
zdecydowanie
zniechÚcenie
apatia
bïogoĂÊ
depresja
ekscytacja
entuzjazm
histeria
miïoĂÊ
niepewnoĂÊ
niezdecydowanie
optymizm
paranoja
podejrzliwoĂÊ
ponuroĂÊ
przeraĝenie
radoĂÊ
rozczarowanie
satysfakcja
sïaboĂÊ
spokój
szczÚĂcie
szok
uniesienie
uraza
wina
wstrÚt
wycofanie
wyobcowanie
zachwyt
zainteresowanie
zaskoczenie
zawstydzenie
zïoĂÊ
zmieszanie
Īal
Po przejrzeniu powyĝszej listy wykonaj nastÚpujÈce dziaïania:
1. Zapisz w swoim notatniku kaĝdÈ emocjÚ, jakiej zdarzyïo Ci siÚ
doĂwiadczyÊ w ciÈgu caïego ĝycia.
Rozdziaï 5: Jak zwiÚkszyÊ ĂwiadomoĂÊ wïasnych emocji 73
2. NastÚpnie obok kaĝdej emocji zapisz odpowiednio: znak +, jeĝeli
jest to emocja pozytywna, znak – obok emocji negatywnej i 0 obok
emocji neutralnej.
3. Oceñ intensywnoĂÊ kaĝdej z emocji, uĝywajÈc skali 1 – 10, gdzie 1 oznacza
siïÚ minimalnÈ, 5 to Ărednie natÚĝenie, zaĂ 10 to emocja skrajnie silna.
4. Dodaj wartoĂci wszystkich doĂwiadczanych emocji i zapisz wynik
w notatniku.
5. Dodaj wartoĂci wszystkich emocji pozytywnych i zapisz wynik.
NastÚpnie zrób to samo z emocjami negatywnymi.
6. Porównaj wartoĂÊ emocji negatywnych i pozytywnych.
Których emocji doĂwiadczasz wiÚcej? Jaka jest Ărednia intensywnoĂÊ emocji
pozytywnych w porównaniu do negatywnych? Czy sÈdzisz, ĝe intensywnoĂÊ
ma zwiÈzek z tym, jakiego rodzaju emocje dostrzegasz czÚĂciej?
Moĝesz wykorzystaÊ powyĝszÈ listÚ, tak aby lepiej zrozumieÊ i nazwaÊ swoje emocje.
Czasami nie przykïadamy bowiem zbyt duĝej wagi do tego, co czujemy. MajÈc jednak
na podorÚdziu stosowny sïownik, moĝesz pod koniec dnia skorzystaÊ z niego, tak aby
lepiej zrozumieÊ uczucia, których zdarzyïo Ci siÚ w tym dniu doĂwiadczaÊ. Ludzie
o szerszym zakresie emocji majÈ bogatsze ĝycie i doĂwiadczajÈ Ăwiata w sposób gïÚbszy
i peïniejszy. WïaĂciwe postrzeganie i nazywanie emocji oraz nawiÈzywanie empatycznej
wiÚzi z innymi wymaga zdolnoĂci do opisywania róĝnych emocji oraz korzystania z nich.
Przy dalszym rozbudowywaniu wïasnego sïownika spróbuj znaleěÊ synonimy dla
emocji, których doĂwiadczasz najczÚĂciej. WiÚkszy zasób sïów uïatwi Ci dokïadne
okreĂlanie tego, co naprawdÚ czujesz w danej chwili.
ZagïÚbiajÈc siÚ w emocje
Czasami samo przeczytanie nazwy emocji nie pozwala stwierdziÊ, co tak naprawdÚ
czujesz. Ba, nawet ĂwiadomoĂÊ tego, ĝe coĂ jest nie tak, moĝe nie wystarczyÊ.
Konieczne jest wówczas zrozumienie, dlaczego w danej sytuacji lub towarzystwie
czujesz siÚ ěle. Naleĝy wiÚc obserwowaÊ swoje dziaïania, reakcje swojego organizmu
oraz zachowanie innych ludzi.
Interpretowanie zachowañ
Prawdopodobnie znasz takie sytuacje, w których zachowanie jakiejĂ osoby jest niezgodne
z tym, co ta osoba Ci mówi. KtoĂ moĝe Ci na przykïad oĂwiadczyÊ, ĝe jesteĂ osobÈ
zabawnÈ, ale mówi to bez cienia wesoïoĂci czy sympatii, podobnie jak dziecko
zarzekajÈce siÚ, ĝe nie wziÚïo ciastek z kredensu, chociaĝ jego rozbiegany wzrok,
wiercenie siÚ na miejscu, niemoĝliwe do powstrzymania uĂmieszki i napiÚcie w gïosie
mówiÈ coĂ zupeïnie innego.
Zachowania nierzadko skutecznie zdradzajÈ faktyczne myĂli i uczucia. Dlatego teĝ musisz
wyczuliÊ siÚ na to, jak zachowujÈ siÚ ludzie przebywajÈcy wokóï Ciebie, i dobrze
interpretowaÊ te wskazówki. UmiejÚtnoĂÊ dostrzegania niewerbalnych sygnaïów
wysyïanych przez osoby, z którymi siÚ spotykasz, moĝe Ci pomóc w zrozumieniu ich
prawdziwych uczuÊ i emocji.
74 CzÚĂÊ II: Podstawy inteligencji emocjonalnej
Poniĝsze Êwiczenie polega na obserwacji ludzi z daleka.
9 Postaw siÚ w roli obserwatora. Nie musisz siÚ angaĝowaÊ osobiĂcie w sytuacjÚ,
wystarczy, ĝe przyjmiesz pozycjÚ bezstronnego Ăwiadka. Pozwól sobie na odrobinÚ
kreatywnoĂci. Obserwuj ludzi w miejscach publicznych, takich jak hol w hotelu,
popularny bar w centrum czy galeria handlowa (staraj siÚ jednak zachowywaÊ
dyskretnie i nie gap siÚ na kogoĂ jak sroka w gnat). Moĝesz teĝ robiÊ to podczas
oglÈdania filmów i seriali. Jednak emocje ĝywych ludzi sÈ duĝo bardziej realistyczne,
a nie sztuczne jak w filmach. Najlepiej zacznij od rozpoznawania wïasnych emocji.
Kiedy juĝ uznasz, ĝe analizowanie uczuÊ nie sprawia ci problemów, i nauczysz
siÚ rozpoznawaÊ swoje emocje, moĝesz poprosiÊ partnera (partnerkÚ) o to samo,
a nastÚpnie porównaÊ Wasze wnioski.
9 Zapisz swoje obserwacje. Przy kaĝdej zaobserwowanej sytuacji zapisz w swoim
notatniku nastÚpujÈce informacje (patrz przykïad na rysunku 5.1):
x Za kaĝdym razem, gdy widzisz wyraz jakiejĂ emocji, zorientuj siÚ, czy jest
to emocja pozytywna, czy negatywna, i oceñ jej intensywnoĂÊ w skali 1 – 10
(1 – niska, 10 – wysoka).
x Sprawdě, czy potrafisz okreĂliÊ przyczynÚ pojawienia siÚ tej emocji.
x Wskaĝ sygnaïy, dziÚki którym udaïo Ci siÚ zidentyfikowaÊ danÈ emocjÚ
(np. jÚzyk ciaïa, ton gïosu, wyraz twarzy itp.).
x Nie zapomnij o zanotowaniu kontekstu, w jakim pojawiïa siÚ ta emocja.
Emocja
Typ
NatÚĝenie
Przyczyna
Sygnaïy
Rysunek 5.1.
Obserwuj in-
nych i notuj
wyniki ob-
serwacji
kobieta
zadowolona
kobieta
zatroskana
P / N
1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0
P / N
1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0
Powiedziaï coĂ do niej
i popatrzyï na niÈ.
Mówiïa spokojnie
i patrzyïa na jego
filiĝankÚ.
szeroki, promienny
uĂmiech, podejĂcie
do mÚĝczyzny
zmarszczenie brwi,
spuszczenie wzroku
Chociaĝ niekiedy udaje nam siÚ stïumiÊ, zafaïszowaÊ czy ukryÊ nasze prawdziwe
uczucia w stosunku do kogoĂ lub czegoĂ, to jednak za poĂrednictwem naszych
zachowañ moĝemy czasem zdradziÊ nasze prawdziwe intencje. Zdarzyïo Ci siÚ
zapewne zachowywaÊ niekiedy w jakiĂ dziwny sposób, chociaĝ sam nie rozumiaïeĂ
powodu takiego zachowania. Czy na przykïad zdarzaïo Ci siÚ unikaÊ pewnych ludzi
bez wyraěnego powodu? A moĝe kiedyĂ przesadnie zareagowaïeĂ czy zareagowaïaĂ
na poczynionÈ przez kogoĂ uwagÚ, która byïa tylko niewinnym komentarzem? Aby
uzyskaÊ wiÚkszy wglÈd w takie emocje, zastanów siÚ nad tymi swoimi zachowaniami,
które wykonujesz nawykowo, choÊ wïaĂciwie nie wiesz, dlaczego to robisz w taki
wïaĂnie sposób.
Ocena zachowañ autodestruktywnych
PomyĂl o zachowaniach, które sÈ dla Ciebie najszkodliwsze. Moĝe to byÊ palenie,
przejadanie siÚ lub uĝywanie narkotyków. Wiele osób zaczyna paliÊ, aby zademonstrowaÊ
swojÈ dorosïoĂÊ, wyrafinowanie czy ekscentrycznoĂÊ. PoczÈtkowo juĝ samo uczucie
towarzyszÈce zaciÈganiu siÚ papierosem sprawia, ĝe chcesz paliÊ, chociaĝ sama czynnoĂÊ
nie wydaje Ci siÚ naturalna czy choÊby przyjemna. Twoje niektóre emocje i uczucia
Rozdziaï 5: Jak zwiÚkszyÊ ĂwiadomoĂÊ wïasnych emocji 75
mogÈ jednak spowodowaÊ, ĝe wpadniesz w naïóg palenia. PoczÈtkiem naïogu mogÈ byÊ
na przykïad lÚki bÈdě niskie poczucie wïasnej wartoĂci. To wïaĂnie z ich powodu wiele
nastolatków zaczyna siÚgaÊ po papierosy.
A teraz wyobraě sobie, ĝe ludzie potrafiÈ okreĂliÊ te uczucia spustowe (czyli emocje
bÚdÈce przyczynÈ danego zachowania). DziÚki zrozumieniu, ĝe takie uczucia
istniejÈ, i uĂwiadomieniu sobie ich przyczyny ludzie mogÈ zmieniÊ swoje zachowanie
(np. rzuciÊ naïóg). Niektórzy palacze twierdzÈ, ĝe nawet gdyby wiedzieli, jakie emocje
leĝÈ u podstaw ich zachowania, i mogli podjÈÊ Ăwiadomy wybór, to najprawdopodobniej
wybraliby palenie. Dlatego teĝ taka ĂwiadomoĂÊ moĝe pomóc wielu poczÈtkujÈcym
palaczom, dajÈc im pewne informacje, które mogÈ, choÊ wcale nie muszÈ, doprowadziÊ
ich do rzucenia palenia.
Po pewnym czasie palenie staje siÚ naïogiem. W miÚdzyczasie emocje wzbudzajÈce
takÈ reakcjÚ przejmujÈ nad palaczem coraz wiÚkszÈ kontrolÚ. Wiele osób uĝywajÈcych
nikotyny mówi, ĝe sÈ chwile, w których bardzo chcÈ zapaliÊ. Ta chÚÊ jest emocjonalnÈ
przyczynÈ takiego wïaĂnie zachowania. Dlatego teĝ na przykïad poczucie lÚku przed
egzaminem czy rozmowÈ moĝe byÊ przyczynÈ siÚgania po papierosa. Z kolei próby
rzucenia palenia mogÈ byÊ dla palacza dodatkowym boděcem stresujÈcym.
Identyczny mechanizm moĝna teĝ dostrzec u osób przejadajÈcych siÚ lub uĝywajÈcych
narkotyków, gdyĝ zachowania te na ogóï sÈ uwarunkowane emocjonalnie. Wprawdzie
w poczÈtkowych stadiach takiego procesu potrafimy jeszcze kontrolowaÊ nasze
nieprzyjemne uczucia, ale czÚsto wyglÈda to tak, ĝe kiedy czujemy smutek lub lÚk,
idziemy coĂ zjeĂÊ i dziÚki temu czujemy siÚ lepiej (a jeĝeli zaĝywamy narkotyki, to
nawet duĝo lepiej). Póěniej juĝ za kaĝdym razem, gdy tylko nachodzÈ nas wspomniane
nieprzyjemne uczucia, zaczynamy powtarzaÊ tÚ sytuacjÚ, przez co jedzenie, narkotyki
czy inny bodziec stajÈ siÚ naszym jedynym sposobem radzenia sobie z niemiïymi
uczuciami.
Niektórzy ludzie wykazujÈ mniej skrajne nawyki, które czasami ciÚĝko jest im wyjaĂniÊ
racjonalnie. MogÈ oni na przykïad w restauracji czy kinie siadaÊ w konkretnych
miejscach, wybieraÊ tylko specyficzne typy potraw, unikaÊ pewnych ludzi, przerywaÊ
innym podczas rozmowy, patrzeÊ w ziemiÚ podczas rozmowy czy teĝ kïóciÊ siÚ
z wybranymi osobami. Niektórzy ludzie nie mogÈ na przykïad powstrzymaÊ siÚ od
natychmiastowej reakcji na widok mÚĝczyzny z dïugimi wïosami, czïowieka w mundurze
czy osoby w stroju rytualnym jakiejĂ religii. Czy opisane wyĝej sytuacje wywoïujÈ
u Ciebie jakieĂ uczucia? Czy masz nad nimi kontrolÚ i moĝesz je wykorzystaÊ do
zapoczÈtkowania poĝÈdanych zachowañ?
Osoby bardzo odmienne niekiedy wywoïujÈ w Tobie lÚk lub ostroĝnoĂÊ. Te uczucia
mogÈ szybko przerodziÊ siÚ w emocjÚ lub jakieĂ dziwne zachowanie, np. unikanie
danej osoby (lub grupy osób), doĂwiadczanie niemiïych emocji na jej widok lub
wygïaszanie krytycznych komentarzy. Ci, którzy w takich sytuacjach wykazujÈ
przesadnÈ ostroĝnoĂÊ, mogÈ siÚ wycofywaÊ i utrzymywaÊ nienaturalnie daleki dystans
wobec odmiennych osób.
W wielu sytuacjach Twoje zachowania mogÈ byÊ dobrym wskaěnikiem Twoich
emocji, a niekiedy jeszcze gïÚbszych mechanizmów. Moĝesz je teĝ potraktowaÊ jako
sygnaïy posiadanych uczuÊ. PatrzÈc na sytuacjÚ z innej perspektywy, moĝesz uzyskaÊ
wskazówki, które pomogÈ Ci lepiej zrozumieÊ przyczyny oraz charakter Twoich
dziaïañ.
76 CzÚĂÊ II: Podstawy inteligencji emocjonalnej
Bycie panem samego siebie
Kiedy zaczynaïem swojÈ karierÚ psychologa, pra-
cowaïem z nastolatkami cierpiÈcymi na powaĝne
zaburzenia natury emocjonalnej i behawioralnej.
Wielu z tych mïodych ludzi miaïo teĝ kïopoty z pra-
wem. CzÚsto reagowali oporem oraz buntem i zwykle
starali siÚ pokazaÊ, ĝe to wïaĂnie oni „kontrolujÈ”
siebie i caïÈ sytuacjÚ. Jednakĝe pomimo tych prób
zaprezentowania wysokiej samokontroli wyraěnie
byïo widaÊ, ĝe ludzie ci nie potrafiÈ kierowaÊ wïa-
snym ĝyciem. WiÚkszoĂÊ z nich byïa wyrzucana
ze szkóï, zaĂ czïonkowie spoïecznoĂci lokalnych,
a nawet ich rówieĂnicy, odsuwali siÚ od nich. Nie
muszÚ dodawaÊ, ĝe nierzadko byli wzywani do sÈdu,
a takĝe kierowani do poradni zdrowia psychicznego,
a czasem teĝ na leczenie psychiatryczne.
Ci mïodzi ludzie wydawali siÚ naïogowo popadaÊ
w tarapaty, chociaĝ przez caïy czas starali siÚ udo-
wodniÊ, ĝe w peïni kontrolujÈ swoje ĝycie. CzÚsto
zadawaïem im pytanie, czy wolÈ byÊ panami, czy
niewolnikami, a oni (bez wyjÈtku) wybierali pierwszÈ
odpowiedě. Wtedy pytaïem ich, dlaczego w takim
razie decydujÈ siÚ na rolÚ niewolnika.
SïyszÈc to pytanie, mïodzi ludzie czÚsto nie rozu-
mieli, o co mi chodzi. Wtedy im wyjaĂniaïem, ĝe
tracÈc kontrolÚ nad wïasnym ĝyciem, w rzeczywi-
stoĂci stali siÚ niewolnikami wïasnych impulsów
i emocji. A wïaĂnie brak kontroli emocjonalnej
czÚsto bywa przyczynÈ, dla której mïodzi ludzie
popadajÈ w kïopoty i zaczynajÈ naduĝywaÊ alko-
holu bÈdě narkotyków.
WiÚkszoĂÊ nastolatków nie lubi byÊ niewolnikami ani
nawet sïuchaÊ poleceñ wydawanych przez innych.
Dlatego teĝ przedstawienie ich zachowania w tym
Ăwietle pozwala czÚsto na poprawienie sytuacji
tych mïodych ludzi. Jakkolwiek na to patrzeÊ, gdyby
byli panami samych siebie, wówczas mieliby przy-
najmniej czÚĂciowÈ kontrolÚ nad swoimi emocjami.
Wtedy mógïbym ich poprosiÊ, aby mi udowodnili
(a przede wszystkim sobie), ĝe faktycznie majÈ
nad sobÈ wïadzÚ, pokazujÈc obszary ĝycia, w któ-
rych faktycznie sprawujÈ kontrolÚ nad emocjami.
Takie postawienie sprawy umoĝliwiaïo mi osiÈ-
gniÚcie podwójnego sukcesu. Gdyby bowiem moi
pacjenci zaczÚli kontrolowaÊ zachowania (co ozna-
czaïoby, ĝe siÚ myliïem w ich ocenie), wówczas
ich stan zaczÈïby siÚ rzeczywiĂcie poprawiaÊ.
Gdyby jednak kontynuowali szkodliwe zachowania
(przyznajÈc mi tym samym racjÚ), wówczas przy-
szliby do mnie po radÚ, jak staÊ siÚ panami wïa-
snych emocji.
Gdy próbujesz sprawiÊ, aby ludzie zmienili swoje
nawyki, musisz zaczÈÊ od oceny ich gotowoĂci do
takiej zmiany. Pierwszym stadium zmian jest bo-
wiem tzw. faza prekontemplacyjna. Osoba, która
powinna siÚ zmieniÊ, mówi wtedy: „Wszystko
jest pod kontrolÈ. DziÚki za troskÚ, ale dobrze so-
bie radzÚ”. Na tym etapie interwencje polegajÈce
na wywoïywaniu strachu czy stymulowaniu do
nauki bÈdě terapii nie dajÈ wiÚkszych szans na
wywoïanie dïugofalowych efektów.
Aby skutecznie zmotywowaÊ drugÈ osobÚ do dziaïa-
nia, w fazie prekontemplacyjnej dobrze jest przed-
stawiÊ problem w ta
Pobierz darmowy fragment (pdf)