Stan prawny na 1.12.2009 r.Przedmiotem niniejszej monografii jest instytucja jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Została ona poddana kompleksowej analizie z uwzględnieniem nie tylko regulacji prawa ubezpieczeń społecznych, ale także prawa cywilnego i prawa pracy. Zmiany w zakresie unormowania jednorazowego odszkodowania wprowadzone ustawą wypadkową z 2002 r. skłoniły autorkę do rozważań na temat jego charakteru prawnego oraz rodzaju szkody, którą pokrywa. Ponadto analizie poddano obowiązek ubezpieczenia wypadkowego, wypadków przy pracy, a także - nieomawiane dotychczas szerzej w literaturze - pojęcie choroby zawodowej, przesłanki i funkcje jednorazowego odszkodowania przysługującego członkom rodziny oraz potrącenie odszkodowania wypadkowego w razie dochodzenia uzupełniających roszczeń cywilnoprawnych.Adresaci:Książka jest adresowana do prawników (teoretyków i praktyków), którzy zainteresowani są problematyką wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz związanych z nimi świadczeń. Może być ona pomocna także studentom, chcącym poszerzyć wiedzę z zakresu ubezpieczenia wypadkowego.
Darmowy fragment publikacji:
Przedawnienie
Jednorazowe
odszkodowanie
roszczeń
z ubezpieczenia
deliktowych
wypadkowego
Przemysław Sobolewski
Michał Warciński
Dozór Policji
Jednorazowe
odszkodowanie
jako środek
z ubezpieczenia
zapobiegawczy
wypadkowego
w polskim
procesie karnym
Jacek Kosonoga
Wioletta Witoszko
Warszawa 2010
Praca naukowa finansowana ze środków własnych Wydziału Prawa
Uniwersytetu w Białymstoku
Stan prawny na dzień 1 grudnia 2009 r.
Wydawca:
Magdalena Stojek-Siwińska
Redaktor prowadzący:
Joanna Maź
Opracowanie redakcyjne:
JustLuk
Korekta:
Justyna Mroczkowska
Skład, łamanie:
JustLuk, Justyna Szumieł, Łukasz Drzewiecki
© Copyright by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2010
ISBN: 978-83-264-0221-0
ISSN: 1897-4392
Wydane przez:
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.
Redakcja Książek
01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a
tel. (022) 535 80 00, (022) 535 82 00
31-156 Kraków, ul. Zacisze 7
tel. (012) 630 46 00
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl
www.wolterskluwer.pl
Księgarnia internetowa www.profinfo.pl
Spis treści
Spis treści
Wykaz skrótów..................................................................................................... 9
Od Autorki........................................................................................................... 15
Wstęp.................................................................................................................... 17
Rozdział I
Pojęcie jednorazowego odszkodowania z ubezpieczenia
wypadkowego..................................................................................................... 25
1.. Wprowadzenie.............................................................................................. 25
2.. Stan.prawny.przed.1968.r............................................................................ 29
3.. Charakterystyka.jednorazowego.odszkodowania.
z.ubezpieczenia.wypadkowego................................................................. 31
4.. Pojęcie.odszkodowania.według.prawa.cywilnego................................. 33
5.. Wnioski........................................................................................................... 41
Rozdział II
Krąg osób uprawnionych do jednorazowego odszkodowania................. 44
1.. Pojęcie.ubezpieczonego............................................................................... 44
2.. Członkowie.rodziny.ubezpieczonego.(rencisty)..................................... 52
3.. Wnioski........................................................................................................... 60
Rozdział III
Definicje wypadków przy pracy..................................................................... 63
1.. Pojęcie.wypadku.przy.pracy....................................................................... 63
1.1.. Wprowadzenie..................................................................................... 63
1.2.. Nagłe.zdarzenie................................................................................... 64
5
Spis treści
1.3.. Przyczyna.zewnętrzna........................................................................ 70
1.3.1.. Pojęcie.przyczyny.zewnętrznej............................................... 70
1.3.2.. Rodzaje.przyczyn.zewnętrznych............................................ 71
1.4.. Definicja.urazu..................................................................................... 79
1.4.1.. Szkoda.na.osobie.w.definicji.urazu......................................... 79
1.4.2.. Czynnik.zewnętrzny.w.definicji.urazu.................................. 83
1.5.. Związek.z.pracą................................................................................... 84
1.5.1.. Zakres.okoliczności.związanych.z.pracą................................ 84
1.5.2.. Rodzaje.związków.z.pracą........................................................ 88
2.. Wypadek.traktowany.na.równi.z.wypadkiem.przy.pracy.................... 91
3.. Niepracowniczy.wypadek.przy.pracy...................................................... 93
4.. Wnioski........................................................................................................... 99
Rozdział IV
Wyłączenie prawa do jednorazowego odszkodowania............................ 103
1.. Wprowadzenie............................................................................................ 103
2.. Naruszenie.przepisów.dotyczących.ochrony.życia.i.zdrowia.
(art..21.ust..1.ustawy.wypadkowej)......................................................... 105
2.1.. „Wyłączne”.naruszenie.przepisów.dotyczących.ochrony.
życia.i.zdrowia................................................................................... 105
2.2.. Naruszenie.przepisów.dotyczących.ochrony.życia.
i.zdrowia............................................................................................. 108
2.3.. Wina.ubezpieczonego....................................................................... 109
2.4.. Ciężar.dowodu................................................................................... 111
3.. Stan.nietrzeźwości.lub.pod.wpływem.środków.odurzających.
lub.substancji.psychotropowych.............................................................. 114
4.. Odmowa.poddania.się.badaniu............................................................... 117
5.. Pozostałe.przesłanki.wyłączenia.prawa.do.świadczeń.
wypadkowych............................................................................................. 118
6.. Wnioski......................................................................................................... 121
Rozdział V
Pojęcie choroby zawodowej........................................................................... 124
1.. Wprowadzenie............................................................................................ 124
2.. Wykaz.jako.element.formalny.definicji.choroby.zawodowej............. 129
3.. Przyczyny.choroby.zawodowej............................................................... 135
4.. Związek.z.pracą.......................................................................................... 140
5.. Wnioski......................................................................................................... 146
6
Spis treści
Rozdział VI
Przesłanki jednorazowego odszkodowania przysługującego
ubezpieczonemu.............................................................................................. 150
1.. Rys.historyczny........................................................................................... 150
2.. Stały.lub.długotrwały.charakter.uszczerbku.na.zdrowiu.................... 159
3.. Pojęcie.uszczerbku.na.zdrowiu................................................................ 163
4.. Stały.lub.długotrwały.uszczerbek.na.zdrowiu.spowodowany.
wypadkiem.przy.pracy.............................................................................. 166
5.. Stały.lub.długotrwały.uszczerbek.na.zdrowiu.spowodowany.
chorobą.zawodową.................................................................................... 167
6.. Stały.i.długotrwały.uszczerbek.na.zdrowiu.a.pojęcie.szkody............ 169
7.. Wnioski......................................................................................................... 172
Rozdział VII
Przesłanki jednorazowego odszkodowania przysługującego
członkom rodziny............................................................................................ 176
1.. Przesłanki.jednorazowego.odszkodowania.przysługującego.
małżonkowi................................................................................................. 176
2.. Przesłanki.jednorazowego.odszkodowania.przysługującego.
dzieciom....................................................................................................... 185
3.. Przesłanki.jednorazowego.odszkodowania.przysługującego.
pozostałym.członkom.rodziny................................................................. 194
4.. Wnioski......................................................................................................... 198
Rozdział VIII
Wysokość jednorazowego odszkodowania................................................. 202
1.. Wprowadzenie............................................................................................ 202
2.. Wysokość.jednorazowego.odszkodowania.przysługującego.
ubezpieczonemu......................................................................................... 205
2.1.. Ocena.procentowa.stałego.lub.długotrwałego.
uszczerbku.na.zdrowiu.................................................................... 205
2.2.. Zasady.ustalania.kwoty.jednorazowego.odszkodowania.......... 211
3.. Pogorszenie.się.stanu.zdrowia.jako.przesłanka.zwiększenia.
wysokości.jednorazowego.odszkodowania.przysługującego.
ubezpieczonemu......................................................................................... 220
4.. Wysokość.jednorazowego.odszkodowania.przysługującego.
członkom.rodziny....................................................................................... 223
5.. Obniżenie.wysokości.jednorazowego.odszkodowania....................... 228
6.. Wnioski......................................................................................................... 230
7
Spis treści
Rozdział IX
Charakter prawny jednorazowego odszkodowania................................. 234
1.. Charakter.prawny.jednorazowego.odszkodowania..
z.ustawy.wypadkowej.z.1968.r................................................................. 234
2.. Charakter.prawny.jednorazowego.odszkodowania..
z.ustawy.wypadkowej.z.1975.r................................................................. 237
3.. Charakter.prawny.jednorazowego.odszkodowania..
z.ustawy.wypadkowej.z.2002.r................................................................. 244
4.. Jednorazowe.odszkodowania.z.ustawy.wypadkowej.
a.odszkodowania.cywilnoprawne........................................................... 250
5.. Jednorazowe.odszkodowania.a.pozostałe.świadczenia.
z.ustawy.wypadkowej............................................................................... 259
6.. Wnioski......................................................................................................... 263
Rozdział X
Uzupełniające świadczenia cywilnoprawne a jednorazowe
odszkodowanie................................................................................................. 268
1.. Dopuszczalność.dochodzenia.uzupełniających.świadczeń.
cywilnoprawnych....................................................................................... 268
2.. Wysokość.uzupełniających.świadczeń.cywilnoprawnych.
a.jednorazowe.odszkodowanie................................................................ 283
2.1.. Pojęcie.i.przesłanki.potrącenia.jednorazowego.
odszkodowania.z.uzupełniających.świadczeń.
cywilnoprawnych.............................................................................. 283
2.2.. Przyczynienie.się.poszkodowanego.do.powstania.
lub.zwiększenia.szkody.a.potrącenie.jednorazowego.
odszkodowania.................................................................................. 289
3.. Wnioski......................................................................................................... 293
Zakończenie...................................................................................................... 297
1.. Wnioski.de lege lata...................................................................................... 297
2.. Wnioski.de lege ferenda................................................................................ 316
Bibliografia........................................................................................................ 319
Wykaz orzeczeń................................................................................................ 333
8
.
Wykaz skrótów
Wykaz skrótów
Akty normatywne
dekret.z.1954.r..
k.c..
k.k..
k.k.w..
k.p..
k.p.c..
k.r.o..
p.u.s.p..
rozporządzenie.
z.dnia.18.czerwca.1968.r.
–. dekret.z.dnia.25.czerwca.1954.r..o.powszech-
nym.zaopatrzeniu.emerytalnym.pracowni-
ków.i.ich.rodzin.(Dz..U..z.1958.r..Nr.23,.poz..97)
–. ustawa.z.dnia.23.kwietnia.1964.r..–.Kodeks.
cywilny.(Dz..U..Nr.16,.poz..93.z.późn..zm.)
–. ustawa.z.dnia.6.czerwca.1997.r..–.Kodeks.kar-
ny.(Dz..U..Nr.88,.poz..553.z.późn..zm.)
–. ustawy.z.dnia.6.czerwca.1997.r..–.Kodeks.
karny.wykonawczy.(Dz..U..Nr.90,.poz..557.
z.późn..zm.)
–. ustawa.z.dnia.26.czerwca.1974.r..–.Kodeks.
pracy.(tekst.jedn.:.Dz..U..z.1998.r..Nr.21,.
poz..94.z.późn..zm.)
–. ustawa.z.dnia.17.listopada.1964.r..–.Kodeks.po-
stępowania.cywilnego.(Dz..U..Nr.43,.poz..296)
–. ustawa.z.dnia.25.lutego.1964.r..–.Kodeks.ro-
dzinny.i.opiekuńczy.(Dz..U..Nr.9,.poz..59.
z.późn..zm.)
–. ustawa.z.dnia.27.lipca.2001.r..–.Prawo.o.ustro-
ju. sądów. powszechnych. (Dz..U.. Nr. 98,.
poz..1070.z.późn..zm.)
–. rozporządzenie. Rady. Ministrów. z. dnia.
18.czerwca.1968.r..w.sprawie.jednorazowych.
odszkodowań. i. innych. świadczeń. przy-
sługujących.w.razie.wypadku.przy.pracy.
(Dz..U..Nr.22,.poz..144)
9
Wykaz skrótów
rozporządzenie.
z.dnia.18.czerwca.1968.r..(2)
rozporządzenie.
z.dnia.28.lipca.1998.r.
rozporządzenie.
z.dnia.31.sierpnia.1998.r.
10
rozporządzenie.
z.dnia.12.sierpnia.1968.r.
rozporządzenie.
z.dnia.18.listopada.1983.r.
rozporządzenie.
z.dnia.15.października.1991.r.
–. rozporządzenie. Rady. Ministrów. z. dnia.
18.czerwca.1968.r..w.sprawie.rozciągnięcia.
przepisów.ustawy.o.świadczeniach.pienięż-
nych.przysługujących.w.razie.wypadków.
przy.pracy.na.choroby.zawodowe.(Dz..U..
Nr.22,.poz..145)
–. rozporządzenie.Przewodniczącego.Komitetu.
Pracy.i.Płac.z.dnia.12.sierpnia.1968.r..w.spra-
wie.składu.komisji.lekarskich.do.spraw.inwa-
lidztwa.i.zatrudnienia,.szczegółowych.zadań,.
trybu.postępowania.i.trybu.kierowania.na.ba-
dania.przez.te.komisje,.zasad.orzekania.o.in-
walidztwie.oraz.sposobu.powoływania.i.zasad.
wynagradzania.członków.komisji.lekarskich.
i.lekarzy.działających.w.zakresie.orzecznictwa.
inwalidzkiego.(Dz..U..z.1972.r..Nr.10,.poz..61)
–. rozporządzenie.Rady.Ministrów.z.dnia.18.li-
stopada.1983.r..w.sprawie.chorób.zawodo-
wych.(Dz..U..Nr.65,.poz..294.z.późn..zm.)
–. rozporządzenie.Ministra.Spraw.Wewnętrz-
nych.z.dnia.15.października.1991.r..w.spra-
wie.zasad.i.trybu.przyznawania.świadczeń.
odszkodowawczych.przysługujących.w.ra-
zie.utraty.życia.lub.poniesienia.uszczerbku.
na.zdrowiu.albo.szkody.w.mieniu.podczas.
udzielania.lub.w.związku.z.udzielaniem.po-
mocy.Policji,.Urzędowi.Ochrony.Państwa.
lub.Straży.Granicznej.(Dz..U..Nr.98,.poz..437)
–. rozporządzenie.Rady.Ministrów.z.dnia.28.lipca.
1998.r..w.sprawie.ustalania.okoliczności.i.przy-
czyn.wypadków.przy.pracy.oraz.sposobu.ich.
dokumentowania,.a.także.zakresu.informacji.
zamieszczanych.w.rejestrze.wypadków.przy.
pracy.(Dz..U..Nr.115,.poz..744.z.późn..zm.)
–. rozporządzenie.Ministra.Spraw.Wewnętrz-
nych.i.Administracji.z.dnia.31.sierpnia.1998.r..
w.sprawie.zasad.i.trybu.przyznawania.od-
szkodowań.przysługujących.w.razie.utraty.
Wykaz skrótów
życia.albo.poniesienia.uszczerbku.na.zdro-
wiu.lub.szkody.w.mieniu.podczas.udziela-
nia.pomocy.Straży.Granicznej.lub.w.związ-
ku.z.jej.udzieleniem.(Dz..U..Nr.118,.poz..767)
–. rozporządzenie.Rady.Ministrów.z.dnia.30.lip-
ca.2002.r..w.sprawie.wykazu.chorób.zawodo-
wych,.szczegółowych.zasad.postępowania.
w.sprawach.zgłaszania.podejrzenia,.rozpo-
znawania.i.stwierdzania.chorób.zawodo-
wych.oraz.podmiotów.właściwych.w.tych.
sprawach.(Dz..U..Nr.132,.poz..1115)
–. rozporządzenie.Ministra.Pracy.i.Polityki.Spo-
łecznej.z.dnia.18.grudnia.2002.r..w.sprawie.
szczegółowych.zasad.orzekania.o.stałym.lub.
długotrwałym.uszczerbku.na.zdrowiu,.trybu.
postępowania.przy.ustalaniu.tego.uszczerb-
ku. oraz. postępowania. o. wypłatę. jedno-
razowego.odszkodowania.(Dz..U..Nr.234,.
poz..1974)
–. rozporządzenie. Rady. Ministrów. z. dnia.
30.czerwca.2009.r..w.sprawie.chorób.zawo-
dowych.(Dz..U..Nr.105,.poz..869)
–. rozporządzenia.Rady.Ministrów.z.dnia.1.lip-
ca.2009.r..w.sprawie.ustalania.okoliczności.
i.przyczyn.wypadków.przy.pracy.(Dz..U..
Nr.105,.poz..870)
–. ustawa.z.dnia.17.grudnia.1998.r..o.emerytu-
rach.i.rentach.z.Funduszu.Ubezpieczeń.Spo-
łecznych.(tekst.jedn.:.Dz..U..z.2004.r..Nr.39,.
poz..353.z.późn..zm.)
–. ustawa.z.dnia.23.stycznia.1968.r..o.powszech-
nym.zaopatrzeniu.emerytalnym.pracowni-
ków.i.ich.rodzin.(Dz..U..Nr.3,.poz..6)
rozporządzenie.
z.dnia.30.lipca.2002.r.
rozporządzenie.
z.dnia.18.grudnia.2002.r.
rozporządzenie.
z.dnia.30.czerwca.2009.r.
rozporządzenie.
z.dnia.1.lipca.2009.r.
u.e.r..
u.p.z.e..z.1968.r..
u.s.r..
–. ustawa.z.dnia.20.grudnia.1990.r..o.ubezpie-
czeniu.społecznym.rolników.(tekst.jedn.:.
Dz..U..z.2008.r..Nr.50,.poz..291.z.późn..zm.)
ustawa.odszkodowawcza. –. ustawa.z.dnia.16.grudnia.1972.r..o.odszko-
dowaniach. przysługujących. w. razie. wy-
11
Wykaz skrótów
ustawa.scaleniowa.
ustawa.systemowa.
ustawa.wypadkowa.
z.1968.r..
ustawa.wypadkowa..
z.1975.r..
ustawa.wypadkowa.
u.ś.o.s.w..
u.z.w.p..
zarządzenie.
z.dnia.29.października.1968.r.
12
padków.i.chorób.pozostających.w.związku.
ze.służbą.w.Policji.(Dz..U..Nr.53,.poz..345.
z.późn..zm.)
–. ustawa.z.dnia.28.marca.1933.r..o.ubezpiecze-
niu.społecznem.(Dz..U..RP.Nr.51,.poz..396)
–. ustawa.z.dnia.13.października.1998.r..o.sy-
stemie.ubezpieczeń.społecznych.(tekst.jedn.:.
Dz..U..z.2007.r..Nr.11,.poz..74.z.późn..zm.)
–. ustawa.z.dnia.23.stycznia.1968.r..o.świadcze-
niach.pieniężnych.przysługujących.w.razie.
wypadków.przy.pracy.(Dz..U..Nr.3,.poz..68.
z.późn..zm.)
–. ustawa.z.dnia.12.czerwca.1975.r..o.świadcze-
niach.z.tytułu.wypadków.przy.pracy.i.cho-
rób.zawodowych.(tekst.jedn.:.Dz..U..z.1983.r..
Nr.30,.poz..144.z.późn..zm.)
–. ustawa.z.dnia.30.października.2002.r..o.ubez-
pieczeniu.społecznym.z.tytułu.wypadków.
przy. pracy. i. chorób. zawodowych. (tekst.
jedn.:.Dz..U..z.2009.r..Nr.167,.poz..1322)
–. ustawa.z.dnia.11.kwietnia.2003.r..o.świad-
czeniach.odszkodowawczych.przysługują-
cych.w.razie.wypadków.i.chorób.pozostają-
cych.w.związku.ze.służbą.wojskową.(Dz..U..
Nr.83,.poz..760.z.późn..zm.)
–. ustawa.z.dnia.30.października.2002.r..o.za-
opatrzeniu.z.tytułu.wypadków.lub.chorób.
zawodowych.powstałych.w.szczególnych.
okolicznościach.(Dz..U..Nr.199,.poz..1674.
z.późn..zm.)
–. zarządzenie.Ministra.Zdrowia.i.Opieki.Spo-
łecznej.z.dnia.29.października.1968.r..w.spra-
wie.szczegółowych.zasad.ustalania.trwałego.
uszczerbku.na.zdrowiu.dla.celów.wypłaty.
jednorazowych.odszkodowań.i.świadczeń.
wyrównawczych. pracownikom. poszko-
dowanym.wskutek.wypadków.przy.pracy.
(M.P..Nr.49,.poz..343)
AMSiK.
Apel.-Lub..
Gaz..SiP.
KPP.
M..Praw..
M.P.Pr..
M.P.Pr.-wkł..
NP.
ONSA.
OP.
OSA.
OSN.
OSNC.
OSNCP.
OSNP.
OSNPG.
OSNP-wkł..
OSP.
OSPiKA.
OTK.
OTK-A.
PA.
PiM.
PiP.
PiZS.
PPiPS.
P..Społ..
Pr..Pracy.
PS.
PS-wkł..
Wykaz skrótów
Czasopisma
–. Archiwum.Medycyny.Sądowej.i.Kryminologii
–. Apelacja.Lubelska
–. Gazeta.Sądowa.i.Penitencjarna
–. Kwartalnik.Prawa.Prywatnego
–. Monitor.Prawniczy
–. Monitor.Prawa.Pracy
–. Monitor.Prawa.Pracy.–.wkładka
–. Nowe.Prawo
–. Orzecznictwo.Naczelnego.Sądu.Administracyjnego
–. Ochrona.Pracy
–. Orzecznictwo.Sądów.Apelacyjnych
–. Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego.(wybór.z.lat.
międzywojennych)
–. Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego..Izba.Cywilna
–. Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego..Izba.Cywilna,.
Pracy.i.Ubezpieczeń.Społecznych
–. Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego..Izba.Pracy
–. Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego,.Wydawnictwo.
Prokuratury.Generalnej
–. Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego..Izba.Pracy.–.
–. Orzecznictwo.Sądów.Polskich
–. Orzecznictwo.Sądów.Polskich.i.Komisji.Arbitra-
wkładka
żowych
–. Orzecznictwo.Trybunału.Konstytucyjnego
–. Orzecznictwo.Trybunału.Konstytucyjnego;.zbiór.
urzędowy,.Seria.A
–. Problemy.Alkoholizmu
–. Prawo.i.Medycyna
–. Państwo.i.Prawo
–. Praca.i.Zabezpieczenie.Społeczne
–. Z.Problematyki.Prawa.Pracy.i.Polityki.Socjalnej
–. Polityka.Społeczna
–. Prawo.Pracy
–. Przegląd.Sądowy
–. Przegląd.Sądowy.–.wkładka
13
–. Przegląd.Ustawodawstwa.Gospodarczego
–. Przegląd.Ubezpieczeń.Społecznych.i.Gospodar-
czych
–. Ruch.Prawniczy,.Ekonomiczny.i.Socjologiczny
–. Rzeczpospolita
–. Służba.Pracownicza
–. Studia.Prawno-Ekonomiczne
–. Studia.z.zakresu.prawa.pracy.i.polityki.społecznej
–. Wiadomości.Ubezpieczeniowe
Inne
–. Dziennik.Ustaw
–. Fundusz.Ubezpieczeń.Społecznych
–. Międzynarodowa.Organizacja.Pracy
–. Monitor.Polski
–. Międzynarodowa.Statystyczna.Klasyfikacja.Cho-
rób.i.Problemów.Zdrowotnych
–. Naczelny.Sąd.Administracyjny
–. Państwowa.Inspekcja.Sanitarna.
–. Sąd.Apelacyjny
–. Sąd.Najwyższy
–. Trybunał.Konstytucyjny
–. Trybunał.Ubezpieczeń.Społecznych
–. Światowa.Organizacja.Zdrowia.
–. Zakład.Ubezpieczeń.Społecznych
Wykaz skrótów
PUG.
PUSiG.
RPEiS.
Rzeczposp..
Sł..Prac..
St..Pr.-Ek..
St.Pr.PiPSp.
WU.
Dz..U..
FUS.
MOP.
M.P..
MSKCiPZ.
NSA.
PIS.
SA.
SN.
TK.
TUS.
WHO.
ZUS.
14
.
Wykaz skrótów
Od Autorki
Książka.ta.jest.częściowo.zmodyfikowaną.wersją.rozprawy.doktor-
skiej,.obronionej.w.dniu.26.marca.2009.r..na.Wydziale.Prawa.Uniwersy-
tetu.w.Białymstoku.
Pragnę.złożyć.podziękowania.mojemu.promotorowi.–.Panu.prof..dr..
hab..Bogusławowi.Cudowskiemu.za.opiekę.naukową..O.przyjęcie.podzię-
kowań.proszę.również.recenzentów.rozprawy.doktorskiej.–.Pana.prof..dr..
hab..Waleriana.Sanetrę.oraz.Panią.prof..dr.hab..Małgorzatę.Gersdorf,.któ-
rych.uwagi.i.sugestie.wpłynęły.na.ostateczny.kształt.niniejszej.książki..Za.
cenne.wskazówki.jestem.wdzięczna.także.pracownikom.i.doktorantom.
Katedry.Prawa.Pracy.Uniwersytetu.w.Białymstoku.
Wyjątkową.rolę.podczas.przygotowywania.tej.pracy.odegrali.Moi.
Bliscy..Serdecznie.dziękuję.Im.za.nieustające.wsparcie.i.wyrozumiałość.
Wioletta Witoszko
15
Wykaz skrótów
16
.
Wstęp
Wstęp
Naprawienie.szkody.na.osobie.związanej.z.pracą.było.i.jest.chronio-
ne.w.sposób.szczególny.poprzez.ustanowienie.korzystniejszych.rozwiązań.
w.unormowaniach.odrębnych.od.przepisów.ustawy.z.dnia.23.kwietnia.
1964.r..–.Kodeks.cywilny.(Dz..U..Nr.16,.poz..93.z.późn..zm.),.zaś.obecnie.
poprzez.wyodrębnienie.ubezpieczenia.wypadkowego..Jednym.ze.świad-
czeń.funkcjonujących.w.systemie.ubezpieczenia.wypadkowego.jest.jed-
norazowe.odszkodowanie..Zostało.ono.wprowadzone.w.ustawie.z.dnia.
23.stycznia.1968.r..o.świadczeniach.pieniężnych.przysługujących.w.razie.
wypadków.przy.pracy.(Dz..U..Nr.3,.poz..68.z.późn..zm.).i.następnie.było.
uregulowane.w.ustawie.z.dnia.12.czerwca.1975.r..o.świadczeniach.z.tytułu.
wypadków.przy.pracy.i.chorób.zawodowych.(tekst.jedn.:.Dz..U..z.1983.r..
Nr.30,.poz..144.z.późn..zm.)..Obecna.ustawa.z.dnia.30.października.2002.r..
o.ubezpieczeniu.społecznym.z.tytułu.wypadków.przy.pracy.i.chorób.za-
wodowych.(tekst.jedn.:.Dz..U..z.2009.r..Nr.167,.poz..1322).zmodyfikowała.
unormowanie.jednorazowego.odszkodowania..Zasadniczo.normatywny.
kształt.jednorazowego.odszkodowania.we.wszystkich.tych.ustawach.jest.
podobny,.jednak.z.zastrzeżeniem,.iż.obecnie.przyjęto.odmienną.koncepcję.
tego.świadczenia..Z.uwagi.na.jego.kontekst.prawny.jednorazowe.odszko-
dowanie.było.i.pozostaje.nadal.w.obszarze.zainteresowania.prawa.pracy,.
prawa.ubezpieczeń.społecznych.oraz.prawa.cywilnego.
Zmiana.stanu.prawnego.z.dniem.1.stycznia.2003.r.,.w.którym.na.
nowo.ukształtowano.jednorazowe.odszkodowanie,.skłania.do.podjęcia.
analizy.jego.unormowań..Rozważania.na.temat.problematyki.jednorazo-
wego.odszkodowania.koncentrują.się.na.jednorazowym.odszkodowaniu.
według.przepisów.obowiązującej.ustawy.wypadkowej,.jednak.w.celach.
porównawczych.zostaną.uwzględnione.także.inne.obowiązujące.uregu-
17
Wstęp
lowania.dotyczące.odszkodowania.wypadkowego..Ustawa.wypadkowa.
stanowi.podstawową.regulację.w.tym.zakresie,.gdyż.obejmuje.największą.
grupę.osób.spośród.zatrudnionych,.ale.także.dlatego,.iż.niektóre.odręb-
ne.ustawy.odwołują.się.do.niej.w.zakresie.przez.nie.nieuregulowanym.
Problematyka.jednorazowego.odszkodowania.zostanie.przedstawio-
na.w.zestawieniu.z.odszkodowaniami.cywilnoprawnymi.oraz.pozostały-
mi.świadczeniami.ubezpieczeniowymi.z.ustawy.wypadkowej..Pominięte.
zostaną.kwestie.proceduralne.związane.z.dochodzeniem.jednorazowego.
odszkodowania,.które.wymagałyby.odrębnego.omówienia..
Z.uwagi.na.genezę.odszkodowań.wypadkowych.istotne.jest.odwoła-
nie.się.do.regulacji.odszkodowań.cywilnoprawnych..Szkoda,.którą.obecnie.
pokrywa.jednorazowe.odszkodowanie,.wcześniej.(a.ściślej.przed.dniem.
1.stycznia.1969.r.).mogła.być.kompensowana.przez.roszczenia.z.kodek-
su.cywilnego..Pojawia.się.więc.pytanie,.czy.jednorazowe.odszkodowanie.
miało.zastąpić.dochodzenie.roszczeń.cywilnoprawnych.
Innego.źródła.uregulowania.jednorazowego.odszkodowania.można.
upatrywać.w.tym,.iż.unormowanie.tego.świadczenia.w.ustawie.wypad-
kowej.z.1968.r..spowodowało,.że.w.art..24.postanowiono.o.wygaśnięciu.
umów.ubezpieczenia.pracowników.w.zakresie.następstw.nieszczęśliwych.
wypadków,.które.wcześniej.były.zawierane.przez.zakłady.pracy.w.celu.za-
pewnienia.wypłaty.dodatkowych.świadczeń.w.razie.wypadku.przy.pra-
cy.lub.choroby.zawodowej..Należy.zauważyć,.że.przesłanki.warunkujące.
nabycie.prawa.do.jednorazowego.odszkodowania,.wynikające.z.ustawy.
wypadkowej.z.1968.r..takie.jak:.stwierdzenie.trwałego.uszczerbku.na.zdro-
wiu.lub.określonej.grupy.inwalidztwa.oraz.zasady.ustalania.wysokości.
świadczenia,.zostały.ukształtowane.schematycznie.i.podobnie.do.warun-
ków.uzyskania.świadczenia.z.ubezpieczenia.od.następstw.nieszczęśliwych.
wypadków.
Na.ukształtowanie.się.katalogu.świadczeń.z.tytułu.wypadku.przy.
pracy.lub.choroby.zawodowej.wpływ.miała.nie.tylko.zmiana.koncepcji.
co.do.rodzajów.świadczeń.(uzupełnienie.o.świadczenia.odszkodowawcze.
obok.istniejących.świadczeń.z.ubezpieczenia.społecznego),.ale.także.po-
szukiwanie.przez.ustawodawcę.sposobu.na.przeniesienie.ciężaru.wypłaty.
niektórych.świadczeń.na.pracodawcę,.co.miało.oddziaływać.prewencyjnie.
na.ograniczenie.liczby.takich.zdarzeń.losowych..Do.czasu.wejścia.w.życie.
ustawy.wypadkowej.z.1968.r..pracodawca.nie.był.bowiem.zobowiązany.do.
wypłaty.świadczeń.wypadkowych,.które.przysługiwały.z.ubezpieczenia.
społecznego..Na.kształtowanie.się.modelu.jednorazowego.odszkodowania.
18
Wstęp
wpływ.miał.także.ustrój.społeczno-gospodarczy,.w.którym.najpierw.tyl-
ko.pracownicy.uspołecznionego.zakładu.pracy.mogli.uzyskać.świadczenia.
z.ustawy.wypadkowej.z.1968.r..Następnie.utrzymano.odpowiedzialność.
uspołecznionego.zakładu.pracy.za.wypłatę.niektórych.świadczeń.wypad-
kowych,.w.tym.jednorazowego.odszkodowania,.które.obciążało.ten.za-
kład.i.w.związku.z.tym.miało.wpływać.na.zainteresowanie.przezeń.po-
prawą.warunków.bezpieczeństwa.i.higieny.pracy..W.ustawie.wypadkowej.
z.1975.r..pracownikom.nieuspołecznionego.zakładu.pracy.przyznano.pra-
wo.do.jednorazowego.odszkodowania.wypłacanego.przez.ZUS..Regulacje.
prawne.omawianego.świadczenia.wypadkowego.były.podstawą.do.zróżni-
cowanej.oceny.charakteru.prawnego.oraz.funkcji.jednorazowego.odszko-
dowania,.które.uznawane.było.za.roszczenie.przysługujące.ze.stosunku.
pracy.lub.jako.świadczenie.ubezpieczeniowe.albo.–.z.uwagi.na.wskazany.
kontekst.normatywny.–.traktowane.jako.świadczenie.cywilnoprawne.
Jednorazowe.odszkodowanie.było.przedmiotem.sporego.zaintereso-
wania.ze.strony.doktryny.i.judykatury,.jednak.wiele.wyrażonych.poglądów.
dotyczy.jego.poprzednich.unormowań..W.większości.były.to.opracowania.
zajmujące.się.zagadnieniem.jednorazowego.odszkodowania.w.sposób.wy-
cinkowy.i.przedstawiające.tylko.wybrany.problem..Analizę.problematyki.
jednorazowego.odszkodowania.w.szerszym.zakresie.podejmowali:.U..Ja-
ckowiak1,.J..Brol2.i.R..Korolec3..Znaczenie.omawianej.instytucji.znajduje.
także.potwierdzenie.w.dość.bogatej.judykaturze..Zmiany.w.uregulowa-
niu.jednorazowego.odszkodowania,.szczególnie.w.zakresie.wysokości.od-
szkodowania.oraz.jego.charakteru.prawnego,.powodują,.że.dotychczasowe.
rozważania.w.znacznej.części.są.nieaktualne..W.obecnym.stanie.prawnym.
literatura.na.temat.ustawy.wypadkowej.jest.dość.skromna.i.nie.ma.cało-
ściowych.opracowań.dotyczących.problematyki.jednorazowego.odszko-
dowania..Dla.wyjaśnienia.jednak.wątpliwości.wynikających.z.obecnej.re-
gulacji.jednorazowego.odszkodowania.należało.odwołać.się.w.szerokim.
zakresie.do.poprzednich.ustaw.wypadkowych.oraz.uwzględnić.dorobek.
doktryny.i.judykatury.
1.U..Jackowiak,.Wyrównanie szkód niemajątkowych spowodowanych wypadkami przy pracy,.War-
szawa–Poznań.1975.
2.J..Brol,.Społeczno-prawne problemy systemu świadczeń i odszkodowań wypadkowych,.Acta.Uni-
versitatis.Lodziensis,.Folia.Iuridica.1982,.nr.8;.tenże.Rekompensata szkody na osobie pracownika. Wybra-
ne zagadnienia społeczno-prawne,.RPEiS.1988,.z..4.
3.R..Korolec,.Kompensata szkody na osobie pracownika,.cz..I,.Warszawa.1968;.tenże.Kompensata
szkody na osobie pracownika,.cz..II,.Warszawa.1969.
19
Wstęp
Celem.rozważań.jest.analiza.unormowania.jednorazowego.odszko-
dowania.przysługującego.ubezpieczonemu.z.tytułu.stałego.lub.długotrwa-
łego.uszczerbku.na.zdrowiu.doznanego.wskutek.wypadku.przy.pracy.lub.
choroby.zawodowej.oraz.jednorazowego.odszkodowania.przyznawanego.
członkom.rodziny.w.razie.śmierci.ubezpieczonego.lub.rencisty.spowodowa-
nej.wystąpieniem.wymienionych.zdarzeń..Istotne.jest.ustalenie,.czy.jedno-
razowe.odszkodowanie.może.spełniać.funkcję.kompensacyjną.w.rozumie-
niu.odszkodowań.cywilnoprawnych..Kolejną.kwestią.jest.określenie.rodzaju.
szkody,.która.może.być.kompensowana.przez.jednorazowe.odszkodowanie..
Przedstawione.zagadnienia.mogą.budzić.wątpliwości.z.punktu.widzenia.za-
dań.realizowanych.przez.świadczenia.ubezpieczeniowe,.których.celem.jest.
łagodzenie.skutków.wynikających.z.wystąpienia.ryzyka.ubezpieczeniowe-
go.(utrata.wynagrodzenia.za.pracę,.utrata.żywiciela),.polegających.na.trud-
nościach.w.uzyskaniu.środków.utrzymania..Ponadto.w.systemie.świadczeń.
ubezpieczeniowych.(społecznych).nie.operuje.się.pojęciem.szkody.i.odszko-
dowania.i.w.związku.z.tym.świadczenie.ubezpieczeniowe.nie.przysługuje.
z.tytułu.szkody..Można.więc.postawić.pytanie,.czy.jednorazowe.odszkodo-
wanie.z.ustawy.wypadkowej.spełnia.funkcję.świadczenia.ubezpieczenio-
wego,.czy.jednak.funkcję.kompensacyjną.właściwą.odszkodowaniu.
Tezą,.która.zostanie.poddana.analizie,.jest.stwierdzenie,.że.jednorazo-
we.odszkodowanie.przysługujące.ubezpieczonemu.jest.środkiem.kompen-
saty.uszczerbku.na.zdrowiu.w.wymiarze.majątkowym.i.niemajątkowym..
Kolejną.tezą.jest.ustalenie,.iż.przyznanie.jednorazowego.odszkodowania.
przysługującego.członkom.rodziny.może.nie.być.związane.z.kompensatą.
szkody,.ale.z.wystąpieniem.ryzyka.ubezpieczeniowego..W.związku.z.tym.
jednorazowe.odszkodowanie.przyznawane.członkom.rodziny.może.być.
niewystarczającym.środkiem.kompensaty.szkody,.która.powstała.w.wy-
niku.śmierci.ubezpieczonego,.gdyż.jego.wysokość.w.niewielkim.stopniu.
pozostaje.w.relacji.do.doznanej.przez.nich.szkody.
Rozważania.należało.rozpocząć.od.wskazania.uwarunkowań.praw-
nych.jednorazowego.odszkodowania.z.ustawy.wypadkowej..Do.dalszej.
analizy.przydatne.będzie.także.scharakteryzowanie.cech.pojęcia.„odszko-
dowanie”.według.prawa.cywilnego,.które.umożliwią.porównanie.odszko-
dowania.wypadkowego.z.roszczeniami.cywilnoprawnymi.i.ocenę,.czy.
może.ono.spełniać.podobne.funkcje,.jakie.realizuje.odszkodowanie.cy-
wilnoprawne.
Kolejnym.zagadnieniem.jest.ustalenie.kręgu.osób.uprawnionych.do.
jednorazowego.odszkodowania,.który.został.istotnie.rozszerzony..Prawo.
20
Wstęp
do.jednorazowego.odszkodowania.mają.bowiem.nie.tylko.pracownicy,.jak.
w.poprzednim.stanie.prawnym,.ale.również.wielu.innych.ubezpieczonych.
niebędących.pracownikami,.którzy.podlegają.obowiązkowi.ubezpiecze-
nia.wypadkowego..W.sposób.ustawowy.został.także.ukształtowany.krąg.
innych.uprawnionych.do.jednorazowego.odszkodowania,.czyli.członków.
rodziny.ubezpieczonego.lub.rencisty..Z.punktu.widzenia.funkcji.jedno-
razowego.odszkodowania.istotne.jest.ustalenie.rodzaju.więzi.łączących.
ich.z.ubezpieczonym.
W.dalszej.kolejności.należy.omówić.ogólne.przesłanki.jednorazo-
wego.odszkodowania,.do.których.należy.wypadek.przy.pracy,.wypadek.
traktowany.na.równi.z.wypadkiem.przy.pracy,.wypadek.dotyczący.in-
nych.ubezpieczonych.niż.pracownicy.oraz.choroba.zawodowa..Stanowią.
one.przesłanki.wyjściowe.(generalne).dla.wszystkich.świadczeń.z.usta-
wy.wypadkowej..Nie.można.więc.było.pominąć.tej.problematyki,.a.jed-
nocześnie.trudno.jest.wyjaśnić.inne.przesłanki.prawa.do.jednorazowego.
odszkodowania.bez.analizy.pojęcia.wypadku.przy.pracy.i.choroby.za-
wodowej..Zmiana.stanu.prawnego.doprowadziła.do.uzupełnienia.poję-
cia.wypadku.przy.pracy.o.element.szkody.na.osobie..Istotna.będzie.także.
analiza.pojęcia.nowego.rodzaju.wypadku.przy.pracy,.który.dotyczy.in-
nych.ubezpieczonych.niż.pracownicy.i.został.uregulowany.w.art..3.ust..3.
ustawy.wypadkowej.
Zmiany.regulacji.prawnej.dotyczą.także.pojęcia.choroby.zawodowej,.
która.od.lipca.2009.r..została.zdefiniowana.w.przepisach.ustawy.z.dnia.
26.czerwca.1974.r..–.Kodeks.pracy.(tekst.jedn.:.Dz..U..z.1998.r..Nr.21,.poz..94.
z.późn..zm.)..Poprzednia.definicja.choroby.zawodowej.została.określona.
w.art..4.ustawy.wypadkowej.z.2002.r..i.składała.się.z.dwóch.odmiennych.
elementów,.czyli.ustalenia,.że.choroba.zawodowa.została.wymieniona.
w.odpowiednim.wykazie.oraz.zostały.ustalone.jej.przyczyny.wynikające.
z.oddziaływania.czynników.szkodliwych.w.środowisku.pracy.lub.sposo-
bu.wykonywania.pracy..Pojęciowe.aspekty.choroby.zawodowej.są.dość.
słabo.opracowane.w.naszej.nauce.i.dlatego.uzasadnione.było.podjęcie.se-
mantycznej.analizy.tego.zagadnienia..Natomiast.zmiana.stanu.prawnego.
w.zakresie.regulacji.problematyki.chorób.zawodowych.powoduje.jeszcze.
więcej.wątpliwości.
Z.punktu.widzenia.nabycia.prawa.do.świadczeń.z.ustawy.wypad-
kowej.istotne.jest.stwierdzenie.braku.okoliczności.wyłączających.do.nich.
prawo..W.obecnej.ustawie.wypadkowej.katalog.tych.okoliczności.został.
zmodyfikowany..
21
Wstęp
Przesłanki.nabycia.jednorazowego.odszkodowania.dotyczą.pojęcia.
stałego.i.długotrwałego.uszczerbku.na.zdrowiu,.które.zostały.zdefinio-
wane.w.ustawie.wypadkowej..Istotne.znaczenie.w.ich.ocenie.odgrywa.
jednak.tabela,.która.określa.ich.rodzaje.oraz.ocenę.procentową.i.stanowi.
załącznik.do.rozporządzenia.Ministra.Pracy.i.Polityki.Społecznej.z.dnia.
18.grudnia.2002.r..w.sprawie.szczegółowych.zasad.orzekania.o.stałym.lub.
długotrwałym.uszczerbku.na.zdrowiu,.trybu.postępowania.przy.ustalaniu.
tego.uszczerbku.oraz.postępowania.o.wypłatę.jednorazowego.odszkodo-
wania.(Dz..U..Nr.234,.poz..1974)..Analizy.wymaga.ustalenie,.jaki.rodzaj.
szkody.obejmują.pojęcia.stałego.i.długotrwałego.uszczerbku.na.zdrowiu.
Przesłanki.jednorazowego.odszkodowania.przysługującego.człon-
kom.rodziny.są.w.większym.stopniu.złożone,.gdyż.ich.rodzaj.zależy.od.
„kategorii”.uprawnionej.osoby;.co.świadczy.o.uwzględnianiu.różnego.cha-
rakteru.powiązań.z.ubezpieczonym.(rencistą)..Wymienione.w.ustawie.wy-
padkowej.przesłanki.omawianego.świadczenia.mają.więc.zróżnicowany.
charakter,.gdyż.nie.są.jednolite.i.nie.są.utworzone.dla.całej.wspólnoty,.jaką.
jest.rodzina,.ale.stanowią.one.odrębne.warunki,.jakie.powinien.spełnić.
każdy.członek.rodziny..Niektóre.z.nich.wymagają.oceny.takich.okoliczno-
ści.jak.prowadzenie.wspólnego.gospodarstwa.domowego,.przyczynianie.
się.do.utrzymania,.inne.natomiast.są.bardziej.uproszczone,.gdyż.należy.
stwierdzić.jedynie.brak.orzeczonej.separacji,.określony.wiek,.ustalone.pra-
wo.do.alimentów.na.rzecz.członków.rodziny..W.związku.z.tym,.że.prawo.
do.jednorazowego.odszkodowania.przysługującego.dzieciom.jest.uzależ-
nione.od.spełnienia.przesłanek.do.nabycia.renty.rodzinnej,.powoduje.to.
wiele.wątpliwości.interpretacyjnych..Taka.współzależność.obu.świadczeń.
rodzi.pewne.niekorzystne.rozwiązania.
Istotną.kwestią.w.ocenie.świadczenia.jest.także.ustalenie.zasad.ob-
liczania.jego.wysokości,.które.w.obowiązującej.ustawie.wypadkowej.zo-
stały.ukształtowane.w.nowy.sposób..Punktem.odniesienia.dla.obliczenia.
wysokości.jednorazowego.odszkodowania.jest.obowiązujące.przeciętne.
wynagrodzenie.za.pracę..W.przypadku.ubezpieczonego.istotna.jest.ocena.
procentowa.uszczerbku.na.zdrowiu,.która.następnie,.na.podstawie.prze-
licznika.za.każdy.procent.tego.uszczerbku,.pozwoli.ustalić.jego.kwotę..Po-
jawia.się.jednak.pytanie,.co.wyraża.ustalany.na.jej.podstawie.stopień.oce-
ny.procentowej..Inną.kwestią.jest.uzasadnienie.ustalenia.określonej.kwoty.
za.każdy.procent.uszczerbku.na.zdrowiu..W.rezultacie.powstaje.pytanie,.
czy.obliczona.w.ten.sposób.kwota.świadczenia.pozostaje.w.relacji.do.roz-
miaru.doznanej.szkody..Określanie.stawki.za.każdy.procent.uszczerbku.
22
Wstęp
na.zdrowiu.w.przeszłości.budziło.zastrzeżenia,.gdyż.ich.wysokość.była.
niewspółmierna.do.wskaźnika.inflacji..Istnieją.także.przykłady.w.usta-
wie.wypadkowej,.w.których.wysokość.jednorazowego.odszkodowania.
jest.ustalana.bez.związku.z.oceną.procentową.uszczerbku.na.zdrowiu..
Inaczej.jest.obliczana.wysokość.świadczenia.w.przypadku.członków.ro-
dziny..Kwota.jednorazowego.odszkodowania.jest.ustalona.z.góry.i.zależy.
od.„kategorii”.uprawnionego.członka.rodziny..Tego.rodzaju.mechanizm.
uniemożliwia.ustalenie.kwoty.odszkodowania.adekwatnej.do.rodzaju.oraz.
rozmiaru.szkody.
Przedmiotem.dalszych.rozważań.będzie.charakter.prawny.jednora-
zowego.odszkodowania,.a.także.funkcje.realizowane.przez.odszkodowa-
nia.wypadkowe..W.tym.zakresie.problematyka.jednorazowego.odszkodo-
wania.jest.istotnie.złożona.i.wpływa.na.nią.jej.ocena.znana.z.poprzednich.
ustaw.wypadkowych..Zmieniająca.się.regulacja.jednorazowego.odszkodo-
wania.przyczyniła.się.do.wyrażania.zróżnicowanych.poglądów.na.temat.
charakteru.prawnego.jednorazowego.odszkodowania.oraz.jego.funkcji..
W.obecnym.stanie.prawnym.jednorazowe.odszkodowanie.zostało.ukształ-
towane.w.sposób.jednorodny,.pojawia.się.jednak.pytanie,.jak.wpływa.to.
na.zakres.wyrównania.szkód..Pozostają.wątpliwości.w.zakresie.funkcji.
odszkodowań.wypadkowych..Pierwszoplanowym.zadaniem.jest.ustale-
nie,.czy.jednorazowe.odszkodowanie.może.spełniać.funkcję.kompensa-
cyjną.polegającą.na.wyrównaniu.szkody.i.jakiego.rodzaju.szkodę.może.
kompensować..W.tym.zakresie.należy.odwołać.się.także.do.funkcji.reali-
zowanych.przez.odszkodowania.cywilnoprawne,.które.kompensują.szko-
dę.na.osobie.
Przedmiotem.rozważań.będzie.także.problematyka.dochodzenia.
świadczeń.uzupełniających.na.podstawie.kodeksu.cywilnego.przez.ubez-
pieczonego.lub.członków.jego.rodziny.w.razie,.gdy.jednorazowe.odszkodo-
wanie.nie.pokryło.doznanej.szkody..W.świetle.obecnego.stanu.prawnego.
jest.to.zagadnienie.dyskusyjne,.gdyż.nie.jest.ono.rozstrzygnięte.w.usta-
wie.wypadkowej..W.tym.zakresie.były.przyjmowane.różne.rozwiązania.
w.poprzednich.unormowaniach,.gdyż.raz.istniała.możliwość.dochodze-
nia.świadczeń.na.podstawie.kodeksu.cywilnego,.zaś.innym.razem.było.to.
expressis verbis.wykluczone..Podjęcie.wskazanej.problematyki.jest.uzasad-
nione.przede.wszystkim.z.tego.względu,.iż.wiąże.się.ona.z.oceną.zakresu.
wyrównanej.szkody.przez.jednorazowe.odszkodowanie.w.zestawieniu.
z.roszczeniami.cywilnoprawnymi..W.sytuacji.gdy.jednorazowe.odszkodo-
wanie.nie.pokrywa.doznanej.szkody,.wówczas.aktualny.staje.się.problem.
23
Wstęp
dochodzenia.świadczeń.uzupełniających.oraz.ewentualnego.rozliczenia.
jednorazowego.odszkodowania.w.zbiegu.ze.świadczeniami.cywilnopraw-
nymi..Powstają.bowiem.trudności.w.rozstrzygnięciu,.czy.jednorazowe.od-
szkodowanie.przysługujące.ubezpieczonemu.może.być.potrącone.z.od-
szkodowania.(art..444.§.1.k.c.).lub.z.zadośćuczynienia.pieniężnego.(art..445.
§.1.k.c.).oraz.czy.odszkodowanie.wypadkowe.przyznane.członkom.rodzi-
ny.może.być.odliczone.od.odszkodowania.z.art..446.§.3.k.c.
Problematyka.będąca.przedmiotem.rozważań.zostanie.przedstawio-
na.na.podstawie.metody.dogmatycznej.z.wykorzystaniem.w.szerokim.za-
kresie.dorobku.doktryny.i.judykatury.oraz.metody.historycznoprawnej.
24
1. Wprowadzenie
Rozdział I.
Pojęcie jednorazowego odszkodowania
z ubezpieczenia wypadkowego
1. Wprowadzenie
Podstawową.i.obejmującą.najszerszy.krąg.osób.regulacją.prawną.
w.zakresie.jednorazowego.odszkodowania.jest.ustawa.wypadkowa..Jed-
norazowe.odszkodowanie.jest.jednym.z.jedenastu.świadczeń.przysługują-
cych.z.tytułu.wypadku.przy.pracy.lub.choroby.zawodowej.wymienionych.
w.art..6.ust..1.ustawy.wypadkowej..Wśród.nich.przeważają.świadczenia.
pieniężne,.zaś.świadczeniem,.które.ma.być.spełnione.w.naturze,.jest.za-
opatrzenie.ubezpieczonego.w.przedmioty.ortopedyczne.(art..6.ust..1.pkt.11.
ustawy.wypadkowej)..Systematyka.świadczeń.wymienionych.w.ustawie.
wypadkowej.wskazuje.na.kolejność.oraz.rodzaj.zaspokajanych.potrzeb.
ubezpieczonego..Najpierw.przyznawane.są.świadczenia.w.okresie.lecze-
nia.i.rehabilitacji,.jak.zasiłek.chorobowy,.świadczenie.rehabilitacyjne..Ko-
lejnym.świadczeniem.jest.jednorazowe.odszkodowanie.przysługujące.po.
zakończeniu.leczenia.i.rehabilitacji,.jeżeli.został.stwierdzony.stały.lub.dłu-
gotrwały.uszczerbek.na.zdrowiu..Następnie.zasiłek.wyrównawczy,.który.
przysługuje.jedynie.pracownikowi.w.razie.obniżenia.jego.wynagrodzenia.
za.pracę.spowodowanego.powstaniem.stałego.lub.długotrwałego.uszczerb-
ku.na.zdrowiu..W.dalszej.kolejności.ubezpieczonemu.przysługuje.renta.
z.tytułu.niezdolności.do.pracy.i.renta.szkoleniowa.z.tytułu.niezdolności.
do.pracy.wskutek.wypadku.przy.pracy.lub.choroby.zawodowej..W.art..6.
ust..1.pkt.10.i.11.ustawy.wypadkowej.zostały.określone.pozostałe.świad-
czenia,.które.może.uzyskać.ubezpieczony,.jak.dodatek.pielęgnacyjny,.po-
krycie.kosztów.leczenia.z.zakresu.stomatologii.i.szczepień.ochronnych.
25
Rozdział I. Pojęcie jednorazowego odszkodowania z ubezpieczenia wypadkowego
oraz.zaopatrzenie.w.przedmioty.ortopedyczne.w.granicach.określonych.
innymi.przepisami..W.systemie.świadczeń.wypadkowych.przewidziane.
są.także.świadczenia.przysługujące.członkom.rodziny.zmarłego.ubezpie-
czonego.(rencisty),.do.których.należą:.jednorazowe.odszkodowanie.(art..6.
ust..1.pkt.5),.renta.rodzinna.(art..6.ust..1.pkt.8).oraz.dodatek.do.renty.ro-
dzinnej.przyznawanej.sierocie.zupełnej.(art..6.ust..1.pkt.9).
Wymienione.w.ustawie.wypadkowej.świadczenia.pokrywają.róż-
nego.rodzaju.uszczerbki.związane.z.utratą.zdrowia.lub.życia.(określane.
w.prawie.cywilnym.mianem.szkody.na.osobie)..Natomiast.szkodę.na.mie-
niu.kompensuje.odszkodowanie.przysługujące.w.razie.utraty.lub.uszko-
dzenia.w.związku.z.wypadkiem.przedmiotów.osobistego.użytku.oraz.
przedmiotów.niezbędnych.do.wykonywania.pracy.(z.wyjątkiem.utraty.
lub.uszkodzenia.pojazdów.samochodowych.oraz.wartości.pieniężnych),.
którego.unormowanie.zostało.wyłączone.z.ustawy.wypadkowej.i.przenie-
sione.do.art..2371.§.2.k.p..W.konsekwencji.ten.rodzaj.odszkodowania.przy-
sługuje.tylko.pracownikowi.
Obowiązujący.katalog.świadczeń.wypadkowych.został.włączony.
do.systemu.ubezpieczeń.społecznych,.o.czym.przesądziła.ustawa.z.dnia.
13.października.1998.r..o.systemie.ubezpieczeń.społecznych.(tekst.jedn.:.
Dz..U..z.2007.r..Nr.11,.poz..74.z.późn..zm.),.która.wyodrębniła.ubezpiecze-
nie.z.tytułu.wypadku.przy.pracy.lub.choroby.zawodowej.(zwane.ubez-
pieczeniem.wypadkowym).jako.czwarty.rodzaj.ubezpieczenia.społecz-
nego..W.rezultacie.ustawa.wypadkowa.dotyczy.szerokiego.kręgu.osób,.
które.podlegają.obowiązkowi.ubezpieczenia.wypadkowego..Następstwem.
wprowadzenia.ubezpieczenia.wypadkowego.była.także.zmiana.termino-
logii.na.„ubezpieczeniową”,.gdyż.ustawa.wypadkowa.posługuje.się.taki-
mi.pojęciami.jak.ubezpieczony,.płatnik.składek..Ustawa.systemowa.wy-
odrębniła.także.fundusz.wypadkowy,.który.jest.przeznaczony.na.wypłatę.
świadczeń.z.tytułu.wypadku.przy.pracy.lub.choroby.zawodowej.(art..55.
pkt.4)..W.rezultacie.świadczenia.wypadkowe.zostały.ukształtowane.jako.
świadczenia.ubezpieczeniowe1.
Ustawa.wypadkowa.reguluje.przesłanki.warunkujące.nabycie.jedno-
razowego.odszkodowania.oraz.zasady.ustalania.jego.wysokości..Wydane.
na.podstawie.delegacji.z.ustawy.wypadkowej.rozporządzenie.z.18.grudnia.
2002.r..określa.zasady.orzekania.o.stałym.lub.długotrwałym.uszczerbku.na.
1.W..Sanetra,.O założeniach nowego systemu świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób za-
wodowych,.PiZS.2003,.nr.3,.s..3.
26
1. Wprowadzenie
zdrowiu..Natomiast.wysokość.jednorazowego.odszkodowania.jest.ustala-
na.na.podstawie.przeciętnego.wynagrodzenia.i.ogłaszana.corocznie.w.ob-
wieszczeniu.ministra.właściwego.do.spraw.zabezpieczenia.społecznego.
(art..14.ust..9.ustawy.wypadkowej)..Regulacja.prawna.jednorazowego.od-
szkodowania.wymaga.także.stosowania.innych.ustaw.z.zakresu.ubezpie-
czeń.społecznych..Dotyczy.to.określenia.zakresu.pojęcia.ubezpieczonego.
uregulowanego.w.ustawie.systemowej.oraz.ustalenia.warunków.nabycia.
renty.rodzinnej.na.podstawie.ustawy.z.dnia.17.grudnia.1998.r..o.emery-
turach.i.rentach.z.Funduszu.Ubezpieczeń.Społecznych.(tekst.jedn.:.Dz..U..
z.2004.r..Nr.39,.poz..353.z.późn..zm.),.które.stanowią.przesłanki.jednora-
zowego.odszkodowania.przysługującego.dzieciom..Postępowanie.odwo-
ławcze.od.decyzji.ZUS.w.sprawie.jednorazowego.odszkodowania.zgod-
nie.z.art..15.ust..4.ustawy.wypadkowej.odbywa.się.w.trybie.i.na.zasadach.
określonych.w.ustawie.systemowej.
Poza.unormowaniami.o.charakterze.„powszechnym”.czy.„podsta-
wowym”.istnieją.także.regulacje.prawne.jednorazowego.odszkodowania.
z.tytułu.wypadków.i.chorób.zawodowych,.dotyczące.innych.grup.zawo-
dowych..Należy.do.nich.m.in..ustawa.z.dnia.16.grudnia.1972.r..o.odszko-
dowaniach.przysługujących.w.razie.wypadków.i.chorób.pozostających.
w.związku.ze.służbą.w.Policji.(Dz..U..Nr.53,.poz..345.z.późn..zm.),.usta-
wa.z.dnia.12.października.1990.r..o.Straży.Granicznej.(tekst.jedn.:.Dz..U..
z.2005.r..Nr.234,.poz..1997.z.późn..zm.),.ustawa.z.dnia.20.grudnia.1990.r..
o.ubezpieczeniu.społecznym.rolników.(tekst.jedn.:.Dz..U..z.2008.r..Nr.50,.
poz..291.z.późn..zm.),.ustawa.z.dnia.30.października.2002.r..o.zaopatrze-
niu.z.tytułu.wypadków.lub.chorób.zawodowych.powstałych.w.szczegól-
nych.okolicznościach.(Dz..U..Nr.199,.poz..1674.z.późn..zm.),.ustawa.z.dnia.
11.kwietnia.2003.r..o.świadczeniach.odszkodowawczych.przysługujących.
w.razie.wypadków.i.chorób.pozostających.w.związku.ze.służbą.wojskową.
(Dz..U..Nr.83,.poz..760.z.późn..zm.)..Stanowią.one.odrębne.uregulowania.
od.ustawy.wypadkowej.w.zakresie.jednorazowego.odszkodowania,.do.
których.nie.mają.odpowiedniego.zastosowania.przepisy.ustawy.wypad-
kowej2..Istnieją.także.unormowania,.które.w.części.ustalania.przesłanek.
oraz.wysokości.jednorazowego.odszkodowania.odwołują.się.do.ustawy.
wypadkowej3.
2.Por..wyrok.SN.z.dnia.13.lipca.2005.r.,.I.UK.314/04,.OSNP.2006,.nr.9–10,.poz..159,.LEX.nr.180296.
z.glosą.R..Babińskiej.OSP.2006,.nr.11,.poz..131.
3.Ustawa.z.dnia.27.lipca.2001.r..–.Prawo.o.ustroju.sądów.powszechnych.(Dz..U..Nr.98,.
poz..1070.z.późn..zm.)..
27
Rozdział I. Pojęcie jednorazowego odszkodowania z ubezpieczenia wypadkowego
W.rozważaniach.na.temat.jednorazowego.odszkodowania.z.tytu-
łu.wypadku.przy.pracy.lub.choroby.zawodowej.warto.odwołać.się.do.
regulacji.międzynarodowych..Mimo.że.nie.wymieniają.one.jednorazo-
wego.odszkodowania.z.tytułu.wypadku.przy.pracy.lub.choroby.zawodo-
wej,.pozwoli.to.jednak.ocenić,.jaki.przewidują.sposób.kompensaty.szko-
dy..Europejski.Kodeks.Zabezpieczenia.Społecznego4.określa.świadczenia.
w.związku.z.wystąpieniem.stanu.chorobowego;.niezdolnością.do.pracy.
pociągającą.za.sobą.zawieszenie.wypłaty.zarobku;.całkowitą.lub.częścio-
wą.utratą.zdolności.do.zarobkowania.powyżej.ustalonego.stopnia,.o.ile.
jest.prawdopodobne,.że.będzie.ona.trwała.lub.też.powodowała.odpowied-
nie.zmniejszenie.sprawności.fizycznej;.utratą.środków.utrzymania.przez.
wdowę.lub.dzieci.z.powodu.śmierci.żywiciela.rodziny.(art..32)..Wymienia.
się.także.opiekę.lekarską,.na.którą.składają.się.m.in..opieka.lekarzy.ogól-
nych.i.specjalistów,.zaopatrzenie.w.niezbędne.środki.farmaceutyczne,.po-
byt.w.szpitalu,.readaptacja.medyczna.(w.tym.dostarczenie,.utrzymanie.
i.zmiana.aparatów.protetycznych,.ortopedycznych),.transport.ofiary,.za-
biegi.w.miejscu.pracy.(art..32.ust..1.pkt.a.w.związku.z.art..36)5..Europejski.
Kodeks.Zabezpieczenia.Społecznego.przewiduje.więc.jedynie.świadczenia.
z.tytułu.utraty.wynagrodzenia.za.pracę,.pokrycie.kosztów.leczenia.przy-
sługujące.pracownikowi,.zaś.członkom.rodziny.pracownika.zapewnia.do-
starczenie.środków.utrzymania.
Konwencje.MOP.ratyfikowane.przez.Polskę.nie.przewidują.jednora-
zowego.odszkodowania..Konwencja.nr.17.z.1925.r..w.sprawie.odszkodowa-
nia.za.wypadki.przy.pracy,.przyjęta.w.Genewie.dnia.10.czerwca.1925.r.6,.
w.art..5.stanowi,.że.odszkodowanie.należne.w.razie.wypadków,.które.spo-
wodowały.śmierć.lub.stałą.niezdolność.do.pracy,.zostanie.wypłacone.w.po-
staci.renty..Dodatkowe.odszkodowanie.przysługuje.tym,.którzy.znajdują.
się.w.takim.stanie.niezdolności.do.pracy,.że.wymagają.stałej.opieki.innej.
osoby.(art..7.konwencji)..W.konwencji.przewiduje.się.także.udzielenie.po-
mocy.leczniczej,.pomocy.chirurgicznej.i.pomocy.farmaceutycznej.(art..9).
oraz.odszkodowanie.dodatkowe.odpowiadające.przypuszczalnym.kosz-
tom.dostarczania.i.odnawiania.protez.i.aparatów.ortopedycznych.(art..10)..
4.Protokół.do.Europejskiej.Konwencji.o.Zabezpieczeniu.Społecznym.z.dnia.14.grudnia.1972.r..
nr.154.(w:).R.A..Henczel,.J..Maciejewska,.Podstawowe dokumenty Rady Europy z dziedziny polityki spo-
łecznej,.Warszawa.1997,.s..198.
5.Zrewidowanego.Europejskiego.Kodeksu.Zabezpieczenia.Społecznego.z.dnia.6.listopada.
1990.r..nr.139.(w:).R.A..Henczel,.J..Maciejewska,.Podstawowe dokumenty Rady...,.s..249..
6.Ratyfikowana.przez.Polskę.w.dniu.8.września.1937.r..(Dz..U..z.1937.r..Nr.86,.poz..617).
28
2. Stan prawny przed 1968 r.
Natomiast.z.Konwencji.MOP.nr.18.z.1925.r..w.sprawie.odszkodowania.za.
choroby.zawodowe,.przyjętej.w.Genewie.dnia.10.czerwca.1925.r.7,.wynika.
jedynie.zobowiązanie.do.zapewnienia.ofiarom.chorób.zawodowych.lub.
członkom.ich.rodzin.odszkodowania.na.zasadach.ogólnych.swego.ustawo-
dawstwa.krajowego.dotyczącego.odszkodowania.za.wypadki.przy.pracy..
Konwencja.MOP.nr.121.z.1964.r..dotycząca.świadczeń.w.razie.wypadków.
przy.pracy.i.chorób.zawodowych,.która.nie.została.ratyfikowana.przez.
Polskę8,.przewiduje.w.art..9.zapewnienie.poszkodowanym.takich.świad-
czeń.jak:.opieka.lekarska.i.świadczenia.pokrewne.w.razie.stanu.chorobo-
wego.oraz.świadczenia.pieniężne.z.tytułu.niezdolności.do.pracy.lub.utra-
ty.środków.utrzymania.przez.określone.grupy.osób.z.powodu.śmierci.
żywiciela.rodziny.
2. Stan prawny przed 1968 r.
Przed.wyodrębnieniem.systemu.świadczeń.przysługujących.pra-
cownikowi.z.tytułu.wypadku.przy.pracy.lub.choroby.zawodowej.szkoda.
była.przedmiotem.kompensaty.roszczeń.na.podstawie.prawa.cywilnego,.
więc.ich.wypłatą.obciążony.był.bezpośrednio.pracodawca..Pod.koniec.XIX.
wieku.uznano,.że.był.to.zbyt.duży.ciężar.dla.pracodawców,.hamujący.ich.
postęp.gospodarczy,.co.skłoniło.do.rozwoju.systemu.ubezpieczeń..W.za-
mian.za.składkę.na.ubezpieczenie.pracodawca.był.zwolniony.z.wypłaty.
świadczeń.z.tytułu.wypadku.przy.pracy.lub.choroby.zawodowej..Warunki.
uzyskania.tych.świadczeń.oraz.ustawowo.określona.wysokość.powodo-
wały.jednak.ograniczenie.kompensaty.szkody.doznanej.przez.pracowni-
ka.w.związku.z.uczestniczeniem.w.procesie.pracy9.
Ustawa.scaleniowa.przewidywała.ubezpieczenie.od.wypadków.w.za-
trudnieniu.i.chorób.zawodowych,.z.którego.przysługiwała.renta.wypad-
kowa.(art..169.ust..1)..Inwalidztwo.było.ustalane.procentowo,.gdy.utrata.
zdolności.do.zarobkowania.nastąpiła.co.najmniej.w.wysokości.10 .(art..139.
ust..1.pkt.b.ustawy.scaleniowej),.zaś.po.nowelizacji.ustawy.scaleniowej.
7.Ratyfikowana.przez.Polskę.w.dniu.8.września.1937.r..(Dz..U..z.1937.r..Nr.86,.poz..619),.zno-
welizowana.przez.Konwencję.MOP.nr.42.o.chorobach.zawodowych.z.1934.r..(Dz..U..z.1949.r..Nr.31,.
poz..235).
8.Tekst.Konwencji.dostępny.na.stronie.internetowej:.www.mop.pl
9.J..Brol,.Świadczenia wypadkowe (w:) Rozwój ubezpieczeń społecznych w Polsce,.red..Cz..Jacko-
wiak,.Wrocław.1991,.s..329–330.
29
Rozdział I. Pojęcie jednorazowego odszkodowania z ubezpieczenia wypadkowego
z.1949.r..–.co.najmniej.w.25 ,.jeżeli.okres.takiej.niezdolności.trwał.przy-
najmniej.4.tygodnie..W.inwalidztwie.wypadkowym.uwzględniano.–.od-
miennie.niż.w.inwalidztwie.z.ogólnego.stanu.zdrowia.–.jedynie.czynnik.
biologiczny,.a.więc.z.pominięciem.kryteriów.natury.ekonomicznej..Istotna.
była.bowiem.ocena.inwalidztwa.z.tego.punktu.widzenia,.w.jakim.stop-
niu.określony.rodzaj.oraz.rozmiar.uszkodzeń.ciała.lub.rozstroju.zdrowia.
spowodowanych.wypadkiem.w.zatrudnieniu.lub.chorobą.zawodową,.po-
zbawiały.lub.ograniczały.zdolność.pracownika.do.zarobkowania,.którą.
należało.ustalić.także.na.podstawie.zawodu,.wieku,.płci.–.ale.bez.oceny.
sytuacji.zarobkowej,.czyli.wysokości.osiąganego.wynagrodzenia.w.razie.
dalszego.zatrudnienia..W.celu.zapobieżenia.różnym.ocenom.w.ustalaniu.
stopnia.inwalidztwa.w.praktyce.posługiwano.się.tabelami.zawierającymi.
uszeregowane.rodzaje.uszkodzeń.ciała.i.rozstroju.zdrowia.oraz.określano.
w.procentach.stopień.utraty.zdolności.do.pracy.zarobkowej10.
Członkowie.rodziny.z.ubezpieczenia.od.wypadków.i.chorób.zawo-
dowych.mogli.otrzymać.rentę.wdowią,.rentę.sierocą,.rentę.dla.dalszej.ro-
dziny.lub.zapomogę.pośmiertną.(art..134.ustawy.scaleniowej)..Wysokość.
tych.rent.była.ograniczona.i.wynosiła.od.20 .do.30 .przeciętnego.wyna-
grodzenia.ubezpieczonego.(art..143–149.ustawy.scaleniowej).
Dekret.z.1954.r..wyodrębniał.ubezpieczenie.z.tytułu.inwalidztwa.spo-
wodowanego.wypadkiem.w.zatrudnieniu.lub.chorobą.zawodową..Z.art..39.
dekretu.z.1954.r..wynikało,.że.pracownicy.z.tytułu.inwalidztwa.wypadko-
wego.mogli.otrzymać.rentę.inwalidzką.w.wyższej.kwocie.od.renty.przy-
sługującej.z.ogólnego.inwalidztwa..Wysokość.wypadkowej.renty.inwa-
lidzkiej.była.uzależniona.od.wysokości.zarobków,.grupy.inwalidztwa.oraz.
zatrudnienia.bądź.braku.zatrudnienia.po.wypadku..Przy.ustalaniu.wy-
sokości.renty.inwalidzkiej.dekret.z.1954.r..odszedł.od.procentowego.usta-
lania.inwalidztwa.i.przyjął.postulowany.wcześniej.system.trzech.grup.
inwalidzkich..W.ten.sposób.ujednolicono.kryteria.ustalania.inwalidztwa.
wypadkowego.oraz.inwalidztwa.z.tytułu.ogólnego.stanu.zdrowia..Kolej-
na.zmiana.polegała.na.tym,.że.stwierdzenie.inwalidztwa.było.uzależnione.
od.oceny.upośledzenia.biologicznego.oraz.jego.ekonomicznych.skutków.
w.sferze.zawodowej11.
10.Ibidem,.s..349..Zob..J..Pasternak,.Pojęcie inwalidztwa w powszechnym systemie świadczeń rento-
wych,.PiP.1971,.z..8–9,.s..371..Posługiwano.się.tabelami.autorstwa.Jankowskiego,.a.dla.ocen.uszko-
dzeń.oczu.–.Mischkego.–.zob..W..Warkałło,.H..Zwolińska,.Odszkodowania i inne świadczenia wypad-
kowe,.Warszawa.1951,.s..186..
11.Zob..J..Brol:.Świadczenia... (w:).Rozwój ubezpieczeń…,.red..Cz..Jackowiak,.s..350.
30
3. Charakterystyka jednorazowego odszkodowania z ubezpieczenia wypadkowego
Członkowie.rodziny.mogli.otrzymać.rentę.rodzinną,.która.przysługi-
wała.jako.jedno.świadczenie.dla.wszystkich.członków.rodziny.pozostałych.
po.zmarłym.pracowniku.(art..51.dekretu.z.1954.r.)..W.razie.śmierci.pracow-
nika.spowodowanej.wypadkiem.w.zatrudnieniu.lub.chorobą.zawodową.
warunki.uzyskania.renty.rodzinnej.oraz.jej.wysokość.różniły.się.od.renty.
rodzinnej.przysługującej.z.powodu.śmierci.pracownika.z.innych.przyczyn.
(art..46.ust..2,.art..50.ust..3,.art..52.ust..2.dekretu.z.1954.r.)12.
Uregulowanie.świadczeń.z.tytułu.wypadku.w.zatrudnieniu.i.cho-
roby.zawodowej.w.ustawie.scaleniowej,.a.następnie.w.dekrecie.z.1954.r..
spowodowało,.że.zostały.one.włączone.do.systemu.świadczeń.ubezpiecze-
niowych,.przy.czym.świadczenia.wypadkowe.były.wyższe.od.świadczeń.
z.tytułu.ogólnego.inwalidztwa..Ponadto.ustawodawca.zwolnił.z.wymogu.
upływu.„okresu.wyczekiwania”.(stażu.pracy).w.przypadku.dochodzenia.
świadczeń.wypadkowych.oraz.zezwolił.na.dalszą.wypłatę.renty.(z.niewiel-
ką.jej.obniżką).w.razie,.gdy.pracownik.nadal.zarobkował13..Wcześniejsze.sy-
stemy.świadczeń.z.tytułu.wypadku.związanego.z.pracą,.określone.w.usta-
wie.scaleniowej.oraz.w.dekrecie.z.1954.r.,.obejmowały.takie.świadczenia.
jak.renty.inwalidzkie,.renty.rodzinne,.dodatki.do.rent.rodzinnych,.pomoc.
leczniczą,.świadczenia.w.naturze,.jednak.nie.przewidywały.jednorazowe-
go.odszkodowania..Tak.więc.funkcję.kompensaty.szkody.doznanej.przez.
pracownika.w.związku.z.pracą.w.głównej.mierze.spełniały.renty.
3. Charakterystyka jednorazowego odszkodowania
z ubezpieczenia wypadkowego
W.myśl.art..6.ust..1.pkt.4.ustawy.wypadkowej,.jednorazowe.odszko-
dowanie.przysługuje.ubezpieczonemu,.który.doznał.stałego.lub.długo-
trwałego.uszczerbku.na.zdrowiu.wskutek.wypadku.przy.pracy.lub.cho-
roby.zawodowej..Prawo.do.jednorazowego.odszkodowania.mają.także.
członkowie.rodziny.w.razie.śmierci.ubezpieczonego.(rencisty).spowodo-
wanej.wypadkiem.przy.pracy.lub.chorobą.zawodową.(art..6.ust..1.pkt.5.
ustawy.wypadkowej)..Stwierdzenie.wypadku.przy.pracy.lub.choroby.za-
12.Ibidem,.s..351.
13.Zob..E..Modliński,.System świadczeń (odszkodowań) wypadkowych według polskich ustaw
z 23.01.1968 r.,.Annales.Universitatis.Mariae.Curie-Skłodowska.sectio.G,.1971,.vol..XVIII,.s..57.i.n.
31
Rozdział I. Pojęcie jednorazowego odszkodowania z ubezpieczenia wypadkowego
wodowej.nie.jest.więc.jedyną.przesłanką.nabycia.prawa.do.jednorazowe-
go.odszkodowania.
Z.ustawy.wypadkowej.wynika,.że.świadczenia.przysługują.z.ubez-
pieczenia.społecznego.z.tytułu.wypadków.przy.pracy.i.chorób.zawodo-
wych..W.tym.zakresie.ustawa.wypadkowa.wprowadza.pewną.niespójność..
Przepisy.ustawy.wypadkowej.wskazują,.że.wypadek.przy.pracy.i.choroba.
zawodowa.są.wspólnym.tytułem.obowiązku.ubezpieczenia.oraz.tytułem.
do.przyznania.świadczenia..Nazwa.obowiązującej.ustawy.wypadkowej.
(ustawa.o.ubezpieczeniu.społecznym.z.tytułu.wypadku.przy.pracy.lub.
choroby.zawodowej).w.porównaniu.z.nazwą.poprzedniej.ustawy.(ustawa.
o.świadczeniach.z.tytułu.wypadków.przy.pracy.i.chorób.zawodowych).
pozwala.zauważyć,.że.akcent.został.przesunięty.ze.świadczeń.na.ubez-
pieczenie..Dlatego.też.pojawiają.się.wątpliwości,.czy.świadczenia.z.ustawy.
wypadkowej.przysługują.z.tytułu.ubezpieczenia.wypadkowego.(jak.wy-
nika.z.brzmienia.nazwy.tej.ustawy),.czy.z.tytułu.wypadku.przy.pracy.lub.
choroby.zawodowej.(jak.stanowi.art..6.ustawy.wypadkowej)..W.tej.sytuacji.
bardziej.poprawne.jest.przyjęcie,.iż.jednorazowe.odszkodowanie.przysłu-
guje.z.tytułu.ubezpieczenia,.a.nie.z.tytułu.wypadku.przy.pracy,.co.suge-
ruje,.że.ubezpieczony.ma.prawo.do.jednorazowego.odszkodowania,.jeże-
li.podlega.obowiązkowi.ubezpieczenia.wypadkowego14..Na.tle.tych.uwag.
należy.stwierdzić,.że.prawo.do.jednorazowego.odszkodowania.wynika.ze.
stosunku.ubezpieczenia.społecznego..Wystąpienie.wypadku.przy.pracy.
lub.choroby.zawodowej.należy.traktować.jako.ryzyko.ubezpieczeniowe,.na.
wypadek.którego.gwarantowane.są.określone.świadczenia..Przedmiotem.
ochrony.ubezpieczeniowej.jest.wystąpienie.potrzeby,.która.ma.być.zaspo-
kojona.w.drodze.przyznania.świadczenia.ubezpieczonemu.
Wystąpienie.wypadku.przy.pracy.lub.choroby.zawodowej.jest.zwią-
zane.ze.świadczeniem.pracy,.więc.mają.one.miejsce.w.okresie.zatrudnienia.
bądź.wykonywania.innego.rodzaju.działalności.objętej.ubezpieczeniem,.
który.pokrywa.się.z.okresem.ubezpieczenia.wypadkowego..Wyjątkiem.
są.jednak.niektóre.choroby.zawodowe,.gdyż.ich.objawy.chorobowe.mogą.
pojawić.się.dopiero.w.jakiś.czas.po.zakończeniu.zatrudnienia,.wówczas.
ich.rozpoznanie.możliwe.jest.w.odpowiednich.okresach.wymienionych.
w.tabeli.stanowiącej.załącznik.do.rozporządzenia.Rady.Ministrów.z.dnia.
30.lipca.2009.r..w.sprawie.chorób.zawodowych.(Dz..U..Nr.105,.poz..869)..
14.Tak.też.twierdzi.J..Jończyk,.Ubezpieczenie wypadkowe,.PiP.2003,.z..6,.s..3.i.11..Według.niego,.
świadczenia.z.ustawy.wypadkowej.przysługują.z.tytułu.ubezpieczenia.wypadkowego..
32
4. Pojęcie odszkodowania według prawa cywilnego
W.związku.z.tym,.że.świadczenie.przysługuje.„ubezpieczonemu”.(renci-
ście).lub.członkom.jego.rodziny,.powstaje.pytanie,.czy.wymogiem.jest,.aby.
w.momencie.przyznania.jednorazowego.odszkodowania.osoba.uprawnio-
na.podlegała.ubezpieczeniu.wypadkowemu..W.sposób.szczególny.może.
to.dotyczyć.chorób.zawodowych,.które.mogą.być.rozpoznane.po.zakoń-
czeniu.zatrudnienia,.co.w.rezultacie.doprowadziłoby.do.uniemożliwienia.
nabycia.prawa.do.jednorazowego.odszkodowania..Wskazana.interpreta-
cja.zawężałaby.jednak.krąg.osób.uprawnionych.do.świadczeń.wypadko-
wych,.dlatego.też.pojęcie.ubezpieczonego.należy.rozumieć.w.ten.sposób,.
że.chodzi.o.osobę,.która.podlegała.ubezpieczeniu.wypadkowemu.w.okre-
sie.powstania.wypadku.przy.pracy.lub.wystąpienia.narażenia.zawodowe-
go..Dlatego.też.jednorazowe.odszkodowanie.może.zostać.przyznane.po.
ustaniu.ubezpieczenia.wypadkowego,.jeżeli.z.takim.wnioskiem.wystąpi.
uprawniony.
Jednorazowe.odszkodowanie.jest.rodzajem.świadczenia.przysługu-
jącego.z.ubezpieczenia.wypadkowego..Termin.„świadczenie”.jest.poję-
ciem.wieloznacznym..W.nauce.prawa.cywilnego.świadczeniem.jest.przede.
wszystkim.zachowanie.się.dłużnika.zgodne.z.treścią.zobowiązania.i.po-
legające.na.zadośćuczynieniu.odpowiadającemu.interesowi.wierzyciela,.
które.ma.najczęściej.wartość.majątkową..Świadczenie.uznaje.się.za.jedno-
razowe,.gdy.jego.spełnienie.wymaga.w.zasadzie.jednorazowego.zachowa-
nia.się.dłużnika15..Świadczenie.w.ubezpieczeniu.społecznym.przedstawia.
określoną.wartość.majątkową..Jego.przyznanie.jest.uzależnione.od.stwier-
dzenia.ustawowych.warunków.w.drodze.decyzji.ZUS,.który.ustala.także.
jego.wysokość.na.podstawie.zasad.określonych.w.ustawie.wypadkowej..
Następnie.ZUS.jest.zobowiązany.z.urzędu.do.wypłaty.jednorazowego.od-
szkodowania.w.ciągu.30.dni.od.dnia.wydania.decyzji.(art..15.ust..3.usta-
wy.wypadkowej).
4. Pojęcie odszkodowania według prawa cywilnego
Z.tego.względu,.że.ustawodawca.określa.mianem.„odszkodowania”.
świadczenie.będące.przedmiotem.rozważań,.istotne.jest.określenie.cech.
charakteryzujących.pojęcie.odszkodowania..Trudność.w.jego.ustaleniu.
15.Z..Czachórski,.A..Brzozowski,.M..Safjan,.E..Skowrońska-Bocian,.Zobowiązania. Zarys wykła-
du,.Warszawa.2004,.s..72.i.76.
33
Rozdział I. Pojęcie jednorazowego odszkodowania z ubezpieczenia wypadkowego
polega.na.tym,.że.termin.„odszkodowanie”.nie.jest.definiowany.w.sposób.
normatywny,.ponadto.występuje.on.w.różnych.gałęziach.prawa.i.może.
mieć.w.nich.odmienne.znaczenie..Odwołanie.się.w.tym.zakresie.tylko.do.
prawa.cywilnego.uzasadnione.jest.tym,.że.odszkodowanie.cywilnoprawne.
przysługuje.w.związku.z.powstaniem.szkody.na.osobie.w.postaci.uszko-
dzenia.ciała.lub.rozstroju.zdrowia.bądź.utraty.życia,.która.jest.przedmio-
tem.kompensaty.także.odszkodowania.wypadkowego..Ponieważ.insty-
tucja.odszkodowania.cywilnoprawnego.ma.złożony.charakter,.poniższa.
analiza.zostanie.ograniczona.do.przedstawienia.istotnych.jego.cech.
Punktem.wyjścia.jest.stwierdzenie,.że.przedmiotem.odszkodowa-
nia.cywilnoprawnego.jest.kompensata.szkody.na.osobie,.której.nie.da.się.
określić.i.wycenić.w.pieniądzu..Wynagrodzenie.szkody.na.osobie.może.
być.jedynie.przybliżone,.gdyż.z.powyższych.względów.trudno.jest.dopro-
wadzić.do.całkowitego.wyrównania.uszczerbku.na.zdrowiu.lub.krzywdy.
albo.uszczerbku.wynikającego.z.pogorszenia.sytuacji.życiowej.członków.
rodziny..Wobec.tego.ich.wynagrodzenie.jest.możliwe.tylko.w.sposób.po-
średni.i.przybliżony16.
Za.istotną.cechę.charakteryzującą.odszkodowanie.uznać.należy,.że.
przysługuje.ono.w.razie.wystąpienia.szkody..Jest.ona.pojęciem.niejedno-
znacznym.i.nie.ma.legalnej.definicji..O.szkodzie.można.mówić.wówczas,.
gdy.uprawniony.wbrew.swej.woli.ponosi.uszczerbek.majątk
Pobierz darmowy fragment (pdf)
