Praktyczny przewodnik dla seniorów, ich rodzin, opiekunów oraz dla lekarzy, fizjoterapeutów, pielęgniarek środowiskowych i społeczników napisany przez ekspertów!
Dzięki tej książce czytelnik pozna możliwości, jakimi dysponują seniorzy, aby czerpać satysfakcję z życia. Dowie się także, jak praca z emocjami, aktywność fizyczna, intelektualna oraz artystyczna i dostrzeganie wartości wiedzy płynącej z doświadczenia w okresie późnej dorosłości pozwalają wieść satysfakcjonujące życie.
Autorki przedstawią zmiany zachodzące w organizmie seniora i to, jak wpływają one na jego ciało i emocje. Pokażą formy aktywności fizycznej, duchowej i społecznej, sprzyjające osiąganiu zadowolenia z życia. Dzięki ich eksperckiej wiedzy czytelnik dowie się o tym, jak w praktyce przezwyciężać trudności, które w codziennym życiu napotykają seniorzy.
Darmowy fragment publikacji:
Monika Mularska-Kucharek – Uniwersytet Łódzki, Wydział
Nauk Geograficznych, Instytut Zagospodarowania Środowiska
i Polityki Przestrzennej
90-142 Łódź, ul. Kopcińskiego 31
Ewa Czernik – Adults. Psychoterapia i Pomoc Psychologiczna
90-607 Łódź, ul. Wólczańska 20 nr lok. 1, www.ewaczernik.pl
RECENZENCI
Beata Bugajska, Monika Kamieńska, Krystyna Mazurówna
REDAKTOR INICJUJĄCY
Iwona Gos
OPRACOWANIE REDAKCYJNE
Iwona Gos
SKŁAD I ŁAMANIE
AGENT PR
KOREKTA TECHNICZNA
Leonora Wojciechowska
PROJEKT OKŁADKI
Katarzyna Turkowska
Zdjęcie wykorzystane na okładce: © Depositphotos.com/aletia
© Copyright by Authors, Łódź 2016
© Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2016
Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
Wydanie I. W.07479.16.0.K
Ark. wyd. 15,0; ark. druk. 15,625
ISBN 978-83-8088-252-2
e-ISBN 978-83-8088-253-9
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
90-131 Łódź, ul. Lindleya 8
www.wydawnictwo.uni.lodz.pl
e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl
tel. (42) 665 58 63
Spis treści
11 Drodzy Czytelnicy!
Monika Mularska-Kucharek, Ewa Czernik
I. NA DOBRY POCZĄTEK
15 Starość nie radość?
O umiejętności dostrzegania pozytywnych
aspektów życia
Monika Mularska-Kucharek
16 Późna dorosłość – kolejny etap życia
18 Rola emocji w postrzeganiu świata
27 Zmiana nawyków myślenia
31 Czym później, tym lepiej – pozytywne zmiany
w pracy mózgu
Ewa Czernik
32 Mózg a umysł
34 Pozytywy starzenia się mózgu
35 Trening mózgu
5
36 Zmiany zachodzące w mózgu
38 Działanie trzech mechanizmów
40 Rozwój mózgu z biegiem lat
41 Sposoby na lepszą pracę mózgu
II. W TROSCE O ZDROWIE
49 Zmiany w organizmie związane z wiekiem
Jakub Kaźmierski
50 Zdrowie
55 Zapobieganie chorobom
59 Najczęstsze choroby oczu u osób starszych
Adam Rojek
61 Zaćma
64 Jaskra
66 Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem –
AMD
71 „Muszki latające”
72 Zespół suchego oka
73
Inne zmiany
75 Nadgryzione zębem czasu
Joanna Kunert
76 Jama ustna zmienia się z wiekiem
82 Profilaktyka zawsze ważna
86 Własny ząb czy implant
Spis treści
6
III. AKTYWNOŚĆ DLA CIAŁA I DUCHA
91 Aktywność fizyczna – nieodzowna dla
organizmu
Paweł Piątkowski
91 Korzyści zdrowotne
92 Formy aktywności: nordic walking i Tai-chi
95 Przykładowe ćwiczenia
102 Techniki usprawniania w razie upadku
i unieruchomienia
105 Zaopatrzenie ortopedyczne i sprzęt
pomocniczy
109 Wiek nie gra roli – formy spędzania czasu
wolnego
Aleksandra Podębska, Martyna Repetowska
110 Nowe perspektywy
112 Nieodpłatne zajęcia
112 Wolny czas
113 Potrzeby zdrowotne
115 Znajomość nowych technologii
116 Wolontariat
117 Potrzeba dawania siebie
118 Potencjał liderski
119 Sztuka ponadczasowa
123 Hobby – szansa na sprawny umysł
Ewa Czernik
124 Sposoby wypełniania czasu wolnego
128 Rozbudzanie życiowej aktywności
Spis treści
7
IV. O SPRAWACH WAŻNYCH I NIEŁATWYCH
139 Trening pamięci na zaburzenia procesów
poznawczych
Ewa Czernik
140 Przykładowe ćwiczenia poprawiające
pamięć
148 Przykładowe ćwiczenia wzmacniające
możliwości wzrokowe, słuchowe, dotykowe,
orientację w czasie i przestrzeni
151 Opiekuję się bliskim – mam dość!
Ewa Czernik
151 Praca na trzech etatach
156 Myśli, emocje
161 Ratuj się, jak możesz
167 Pomoc środowiskowa i instytucjonalna
Zofia Szweda-Lewandowska
168 Diagnoza sytuacji seniora
169 Formy pomocy środowiskowej
172 Domy pomocy społecznej
174 Placówki całodobowej opieki
175 Domy dziennego pobytu
175 Placówki opiekuńcze
177 Żyj i pozwól umrzeć. Czy można oswoić
żałobę?
Krzysztof Pękala
180 Odbicie straty w funkcjonowaniu
organizmu
Spis treści
8
185 Modelowe reagowanie na odchodzenie
186 Oswajanie żałoby
V. PÓŹNA DOROSŁOŚĆ OCZAMI
GERONTOLOGÓW
197 Życie dopełniane starością – rozwojowy czas
życia człowieka
Elżbieta Dubas
198 Etapy rozwoju w starości
201 Procesy starzenia się – biologiczny,
psychiczny, społeczny, kulturowy,
duchowy
208 Modele starości: deficytowy, zachowawczy,
rozwojowy
211 Teorie starzenia się
Jakub Kaźmierski
212 Teorie genetyczne
213 Teorie neuroendokrynne i zapalne
214 Teoria wolnych rodników
214 Teoria błonowa
215 Teoria mitochondrialna
217 Era ludzi starszych – demografia i prawo
Bogusława Urbaniak
218 Mierzenie poziomu starzenia się
społeczeństwa
221 Zróżnicowany obraz starzenia się ludności
227 Prawa ustawowe osób starszych
Spis treści
9
228 Prawo do godności osobistej
229 Prawo do opieki
230 Prawo do pomocy społecznej
232 Ageizm – dyskryminacja ludzi starszych
235 Literatura
243 Noty o autorach i recenzentach
Drodzy
Czytelnicy!
Przewodnik powstał z myślą o osobach, które wkracza-
ją bądź wkroczyły w etap nazywany potocznie „jesienią
życia” i dostarcza wiedzy z wielu ważnych aspektów tego
okresu życia. Ze względu na zawarte treści stanowi jed-
nak źródło wiedzy także dla tych wszystkich, którzy im
w tym czasie towarzyszą. A zatem jest to publikacja dla
osób starszych i ich opiekunów. Gdyby jednak powiedzieć,
że jest to książka tylko o późnej dorosłości, to byłoby to
stanowczo za mało.
O czym zatem jest ta książka?
Podążając za słowami klasyka: „Starość powitajmy
życzliwie i pokochajmy. Bo i ona jest pełna uroku, jeśli po-
trafisz z niej korzystać” (Seneka 1961, s. 37), proponujemy
nieco inne niż zwykle spojrzenie na starość i jej specyfikę,
nazywając ją późną dorosłością, a metaforycznie „wiosną
możliwości” i pokazując, jak radzić sobie z upływem lat
i sił, korzystając jednocześnie z tego, co daje nam życie,
Drodzy Czytelnicy!
11
dbając o swoje zdrowie i dobrostan psychiczny. Starość
ma bowiem nie tylko wymiar biologiczny, lecz także po-
znawczy, emocjonalny i społeczny, warto zatem dołożyć
wszelkich starań, aby każdemu z nich poświęcić choć
trochę uwagi. Mając świadomość, że o jakości ludzkiego
życia nie przesądzają jedynie kwestie fizjologiczne, posta-
nowiłyśmy, poza zagadnieniami niezwykle istotnymi, ja-
kimi są sprawy zdrowotne, uwzględnić również te związa-
ne z aspektami społecznymi oraz psychologicznymi. Dla-
tego też swoją wiedzą w tym zakresie dzielą się lekarze,
psychologowie, psychoterapeuci czy animatorzy, a także
naukowcy. Treści zawarte w przewodniku mają wymiar
zarówno poznawczy, jak i użyteczny. Dostarczają infor-
macji i wskazówek umożliwiających skutecznie radzić
sobie z symptomami tzw. późnej dorosłości, tymi bardziej
i mniej akceptowanymi.
Serdecznie dziękujemy wszystkim tym, którzy przyjęli
zaproszenie do współpracy i podzielili się swoim doświad-
czeniem, czyniąc publikację swoistym kompendium wie-
dzy z zakresu późnej dorosłości.
Żywimy nadzieję, że przewodnik spotka się z przychyl-
nym odbiorem i będzie źródłem wiedzy oraz impulsem do
podejmowania działań i inicjatyw, tak aby „jesień życia”
stała się „wiosną możliwości”.
Zapraszamy do lektury!
Monika Mularska-Kucharek
Ewa Czernik
Drodzy czytelnicy!
12
Na dobry
początek…
Czas płynie nieubłagalnie, choć chcielibyśmy
go zapewne zatrzymać, aby opóźnić dokonu-
jące się zmiany w naszym ciele i umyśle, za-
chowując aktywność fizyczną i psychiczną.
Jak się okazuje, jest to w pewnym stopniu
możliwe, mimo upływającego czasu. To od
nas w dużej mierze zależy, jak te zmiany będą
przebiegać, a przede wszystkim, jak będziemy
sobie z nimi radzić. Wiele zależy bowiem od
naszego nastawienia, od tego, jak postrzega-
my starość czy tzw. późną dorosłość, co robi-
my, aby dbać o kondycję psychiczną i spraw-
ność intelektualną. Warto zatem zmieniać
nasze nawyki myślowe, zarządzać emocjami
i nieustannie ćwiczyć swój mózg, aby cieszyć
się życiem bez względu na wiek. I o tym właś-
nie jest ta część książki.
© Wavebreakmedia; http://depositphotos.com/10845805/stock-
-photo-smiling-woman-in-her-garden.html
Starość nie radość?
O umiejętności
dostrzegania
pozytywnych
aspektów życia
Monika Mularska-Kucharek
Każdy etap w życiu człowieka cechuje się typowym spo-
sobem patrzenia na świat. Kiedy jesteśmy dziećmi, życie
postrzegamy na ogół jako beztroskie, pełne radości, bo
nawet jeśli pojawiają się problemy, to wiemy, że są wokół
nas dorośli, którzy pomogą nam je rozwiązać. W wieku
młodzieńczym patrzymy na życie przez pryzmat naszych
możliwości, szans, perspektyw. Wydaje się wówczas, że
życie staje przed nami otworem. Podejmujmy ważne decy-
zje, konstruujemy swoją przyszłość, wchodzimy w świat
ludzi dorosłych. Jesteśmy coraz bardziej świadomi tego,
co się wokół dzieje, mamy coraz większe oczekiwania
od innych, a oni wobec nas. Zaczynamy funkcjonować
w wielu rolach społecznych, co wiąże się z różnego rodzaju
obowiązkami, trudnościami, a niekiedy wręcz problema-
mi. Wraz z wiekiem wzrasta również poczucie odpowie-
dzialności za to co robimy, za innych, a także za siebie.
Starość nie radość? O umiejętności dostrzegania…
15
Złożoność rzeczywistości, w której żyjemy, sprawia, że
życie staje się bardziej intensywne, trudniejsze, bardziej
wymagające. Człowiek musi sprostać wielu obowiązkom,
wyzwaniom. Nic zatem dziwnego, iż wraz z upływem lat
bagaż doświadczeń staje się znacznie bardziej ciężki, niż
można byłoby sobie tego życzyć, a ilość spraw niekiedy
niemalże przytłaczająca. Jeśli spojrzeć na życie, jako swo-
istego rodzaju podróż, to równie uzasadnione jest stwier-
dzenie, że im więcej lat za nami, tym bardziej możemy być
utrudzeni tą życiową wędrówką.
W tym kontekście zrozumiałe wydają się przekonania
płynące z ust osób starszych, że życie jest trudne, że ży-
cie nie rozpieszcza, że jest niesprawiedliwe itp. To niczym
komentarz zmęczonego wędrowcy, który przebył bardzo
długą drogę. Rodzi się jednak pytanie, czy podróż to tylko
trudności? A życie to tylko zmartwienia i troski?
Późna dorosłość – kolejny etap życia
Z obserwacji życia społecznego, a także wielu badań wy-
nika, że znacznie gorzej swoje życie oceniają osoby starsze
niż młodsze, wskazując głównie na jego deficyty, trau-
matyczne wydarzenia i dolegliwości. W tym kontekście
ciężko zapewne jest dostrzegać to, co dobre wokół nas, to
co pozytywne. Na plan pierwszy wysuwają się wszelkiego
rodzaju zmartwienia, które jakby w zupełności zdomino-
wały funkcjonowanie człowieka. Do tego dochodzi jeszcze
poczucie schyłku życia, a wraz z nim tendencja do pod-
sumowań, rozliczeń, oceny życia, siebie etc. Nie bez zna-
czenie są również funkcjonujące w świadomości ludzi ste-
reotypy dotyczące starości i osób starszych. Nadal normą
jest postrzeganie starości głównie w kontekście deficytów,
spadku sprawności i dysfunkcji. Nic zatem dziwnego, że
starość bardzo często utożsamiana jest z powolną degra-
16
Monika Mularska-Kucharek
dacją i to nie tylko społeczno-zawodową. Stereotypowy
jest również wizerunek osoby starszej, postrzeganej jako
schorowana, smutna, wycofana z życia, zaniedbana itp.
Jakże wymowne i prawdziwe wydają się w tym kontekście
bardzo często wypowiadane słowa: starość nie radość!
Trzeba się z tym pogodzić! Czy jednak właśnie tak musi
wyglądać starość? NIE!
Starość, czy też tzw. późna dorosłość, to kolejny etap
w życiu człowieka, który tak jak każdy inny ma swoją spe-
cyfikę. Jest on o tyle szczególny, że pojawia się u schyłku
naszego życia. Pojęcie starości w znaczeniu medycznym
to ogół zmian biologicznych zachodzących w ciele człowie-
ka (głównie zużycie narządów i zmniejszona regeneracja
komórek) w wieku starszym, czyli po 60.–65. roku życia.
Jednakże starość ma nie tylko wymiar biologiczny (fizjo-
logiczny), lecz także poznawczy, emocjonalny i społeczny.
Z punktu widzenia prawidłowego funkcjonowania czło-
wieka w okresie starości wszystkie te wymiary mają nie-
bagatelne znaczenie. Oznacza to zatem, że nie wystarczy
jedynie zadbać o zapewnienie możliwości realizacji pod-
stawowych potrzeb w fizycznym środowisku życia osoby
starszej, ale należy także wziąć po uwagę jej potrzeby,
oczekiwania, możliwości, innymi słowy, zadbać o dobro-
stan psychiczny. Zgodnie z tym założeniem osoba star-
sza ma prawo do godnego i szczęśliwego życia, ma prawo
nadal w czynny sposób z niego korzystać, rozwijać się,
uczyć, być osobą aktywną i szczęśliwą. O ile jednak na
poziomie wielu instytucji starość traktuje się już na równi
z innymi okresami rozwojowymi i podejmuje się szereg
inicjatyw na rzecz poprawy jakości życia osób starszych,
o tyle sami zainteresowani nadal w niewielkim stopniu
z tego korzystają. Daje się jednak zauważyć pewne zmia-
ny w tym zakresie, polegające na przełamywaniu barier
związanych z aktywnością, rozwojem, sferą psychiczną.
Jest to niewątpliwe dobry kierunek, ponieważ starość
Starość nie radość? O umiejętności dostrzegania…
17
może wyglądać zupełnie inaczej niż bywało to przez dzie-
siątki lat. Nie musi sprowadzać się do wycofania z życia,
do rezygnacji z siebie, swoich potrzeb i skupieniu jedynie
na aspektach zdrowotnych. To zbyt mało, żeby odczuwać
satysfakcję z życia i właściwe funkcjonować. Człowiekowi
w okresie starości potrzeba nie tylko sprawności fizycznej,
ale również tego, co dotyczy sfery emocjonalnej, poznaw-
czej, społecznej. Dlatego też dobrostan staje się ważnym
pojęciem w naukach o zdrowiu, które definiowane jest
współcześnie również przez takie czynniki, jak: samopo-
czucie psychiczne i szeroko pojętą jakość życia. W ujęciu
psychologicznym owa jakość życia obejmuje takie aspek-
ty, jak: sens życia, panowanie nad otoczeniem, pozytyw-
ne relacje z innymi ludźmi, autonomię, rozwój osobisty
i samoocenę. Czynniki te związane są z najważniejszymi
sferami funkcjonowania człowieka, warto zatem w odpo-
wiedni sposób je kształtować. Przełoży się to z pewnością
na bardziej satysfakcjonujące życie w okresie późnej do-
rosłości, a starość wyglądać będzie zupełnie inaczej.
Rola emocji w postrzeganiu świata
Smutek, złość, strach i radość to cztery podstawowe emo-
cje, z którymi przychodzimy na świat. Ma je każdy człowiek
od momentu urodzenia i każdy z nas je wyraża, bez wzglę-
du na wiek. Emocje pełnią dwie podstawowe funkcje:
•
informacyjną – mówią, że coś jest dla nas istotne,
a także o tym, co jest dla nas dobre, a co złe. In-
formują, kiedy należy walczyć (złość), kiedy ucie-
kać (strach), a kiedy czuć się bezpiecznie (radość).
Stanowią również informację dla innych o naszym
stanie emocjonalnym, co może wpływać na ich za-
chowanie wobec nas;
18
Monika Mularska-Kucharek
Pobierz darmowy fragment (pdf)