Darmowy fragment publikacji:
Seria JĘZYKI AZJI I AFRYKI prezentuje zarówno wielkie i znane ję-
zyki, takie jak chiński, arabski czy hindi, jak i te, bez których znajomość
współczesnego świata jest niepełna, a więc hausa, tybetański czy języki
czadyjskie. Szczególne miejsce w serii zajmują języki wielkich cywiliza-
cji przeszłości, na przykład staroegipski, sanskryt i biblijny hebrajski.
JĘZYKI AZJI I AFRYKI
Joanna Kusio
Tadeusz Herrmann
JĘZYK TAMILSKI
J
.
K
u
s
i
o
A
T
.
H
e
r
r
m
a
n
n
A
J
Ę
Z
Y
K
T
A
M
I
L
S
K
I
Język tamilski jest uznawany za najważniejszy wśród języków drawi-
dyjskiej rodziny językowej. Jest to język etniczny Tamilów, używany
głównie w indyjskim stanie Tamilnadu, gdzie ma status języka oficjalne-
go, oraz w Sri Lance i Singapurze, gdzie jest jednym z języków urzędo-
wych. Posługuje się nim obecnie ponad 70 milionów osób. Cechuje się
silną dyglosją, a zaświadczona historia jego rozwoju sięga 2 tysięcy lat,
co czyni go jednocześnie językiem klasycznym, jak i współczesnym me-
dium komunikacji. Opracowanie dotyczy wyłącznie języka współczes-
nego w jego odmianie literackiej.
Joanna Kusio (1960−2009) była pracownikiem Wydziału Orientalistycz-
nego Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie uzyskała stopień doktora na
podstawie rozprawy Postać wróżbitki kuratti w tradycji tamilskiej. Analiza
tamilskich źródeł literackich i przekazów ustnych (2003). Poza nauczaniem ję-
zyka i literatury, zajmowała się tamilską tradycją ludową, hinduizmem po-
łudniowoindyjskim oraz szeroko rozumianą kulturą Azji Południowej.
Tadeusz Herrmann (ur. 1940) jest emerytowanym pracownikiem Wy-
działu Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie wykładał
język i literaturę tamilską oraz nauczał języka malajalam. Specjalizuje się
w średniowiecznej literaturze tamilskiej okresu bhakti i filozofii systemu
śajwasiddhanty. Jako pierwszy w Polsce uzyskał stopień doktora na pod-
stawie rozprawy poświęconej literaturze tamilskiej (Poglądy śajwasiddhan-
ty w Tiruwasaham Manikki Wasakara; 1989).
www.wydawnictwodialog.pl
JEZYK TAMILSKI-ok.indd 1
2014-06-13 13:22:16
DIALOG
Podróże | Kraje | Ludzie
JĘZYK TAMILSKI
JEZYK TAMILSKItytulowe-OK.indd 1
2014-04-28 20:01:46
JEZYK TAMILSKItytulowe-OK.indd 3
Joanna Kusio
Tadeusz Herrmann
JĘZYK TAMILSKI
Wydawnictwo Akademickie
DIALOG
Warszawa 2014
JEZYK TAMILSKItytulowe-OK.indd 3
2014-04-28 20:01:46
Do druku opiniowali:
(cid:134)(cid:148)(cid:3)(cid:138)(cid:131)(cid:132)(cid:484)(cid:3)(cid:16)(cid:131)(cid:148)(cid:156)(cid:135)(cid:144)(cid:144)(cid:131)(cid:3)(cid:6)(cid:156)(cid:135)(cid:148)(cid:144)(cid:139)(cid:131)(cid:141)(cid:486)(cid:7)(cid:148)(cid:145)(cid:258)(cid:134)(cid:258)(cid:145)(cid:153)(cid:139)(cid:133)(cid:156)(cid:481)(cid:3)(cid:146)(cid:148)(cid:145)(cid:136)(cid:484)(cid:3)(cid:24)(cid:13)
(cid:146)(cid:148)(cid:145)(cid:136)(cid:484)(cid:3)(cid:134)(cid:148)(cid:3)(cid:138)(cid:131)(cid:132)(cid:484)(cid:3)(cid:16)(cid:131)(cid:148)(cid:135)(cid:141)(cid:3)(cid:16)(cid:135)(cid:140)(cid:145)(cid:148)
(cid:18)(cid:146)(cid:148)(cid:131)(cid:133)(cid:145)(cid:153)(cid:131)(cid:144)(cid:139)(cid:131)(cid:3)(cid:148)(cid:135)(cid:134)(cid:131)(cid:141)(cid:133)(cid:155)(cid:140)(cid:144)(cid:135)(cid:137)(cid:145)(cid:3)(cid:139)(cid:3)(cid:143)(cid:135)(cid:148)(cid:155)(cid:150)(cid:145)(cid:148)(cid:155)(cid:133)(cid:156)(cid:144)(cid:135)(cid:137)(cid:145)(cid:3)(cid:134)(cid:145)(cid:141)(cid:145)(cid:144)(cid:131)(cid:207)(cid:483)(cid:3)
(cid:134)(cid:148)(cid:3)(cid:13)(cid:131)(cid:133)(cid:135)(cid:141)(cid:3)(cid:26)(cid:145)(cid:256)(cid:144)(cid:139)(cid:131)(cid:141)
(cid:21)(cid:135)(cid:134)(cid:131)(cid:141)(cid:133)(cid:140)(cid:131)(cid:3)(cid:139)(cid:3)(cid:141)(cid:145)(cid:148)(cid:135)(cid:141)(cid:150)(cid:131)(cid:483)
(cid:16)(cid:131)(cid:148)(cid:139)(cid:131)(cid:3)(cid:7)(cid:131)(cid:144)(cid:151)(cid:150)(cid:131)(cid:3)(cid:14)(cid:148)(cid:131)(cid:140)(cid:135)(cid:153)(cid:149)(cid:141)(cid:131)
(cid:22)(cid:141)(cid:207)(cid:131)(cid:134)(cid:3)(cid:139)(cid:3)(cid:207)(cid:131)(cid:143)(cid:131)(cid:144)(cid:139)(cid:135)(cid:483)
(cid:503)(cid:21)(cid:18)(cid:6)(cid:11)(cid:499)(cid:3)(cid:26)(cid:145)(cid:140)(cid:133)(cid:139)(cid:135)(cid:133)(cid:138)(cid:3)(cid:18)(cid:133)(cid:138)(cid:145)(cid:133)(cid:141)(cid:139)
(cid:19)(cid:148)(cid:145)(cid:140)(cid:135)(cid:141)(cid:150)(cid:3)(cid:145)(cid:141)(cid:207)(cid:131)(cid:134)(cid:141)(cid:139)(cid:483)
(cid:5)(cid:131)(cid:148)(cid:132)(cid:131)(cid:148)(cid:131)(cid:3)(cid:42)(cid:153)(cid:139)(cid:141)
(cid:6)(cid:145)(cid:146)(cid:155)(cid:148)(cid:139)(cid:137)(cid:138)(cid:150)(cid:3)(cid:825)(cid:3)(cid:132)(cid:155)(cid:3)(cid:13)(cid:145)(cid:142)(cid:131)(cid:144)(cid:150)(cid:131)(cid:3)(cid:14)(cid:151)(cid:149)(cid:139)(cid:145)(cid:481)(cid:3)(cid:23)(cid:131)(cid:134)(cid:135)(cid:151)(cid:149)(cid:156)(cid:3)(cid:11)(cid:135)(cid:148)(cid:148)(cid:143)(cid:131)(cid:144)(cid:144)(cid:3)(cid:428)(cid:3)(cid:26)(cid:155)(cid:134)(cid:131)(cid:153)(cid:144)(cid:139)(cid:133)(cid:150)(cid:153)(cid:145)(cid:3)
(cid:4)(cid:141)(cid:131)(cid:134)(cid:135)(cid:143)(cid:139)(cid:133)(cid:141)(cid:139)(cid:135)(cid:3)(cid:7)(cid:12)(cid:4)(cid:15)(cid:18)(cid:10)(cid:481)(cid:3)(cid:884)(cid:882)(cid:883)(cid:886)
(cid:19)(cid:151)(cid:132)(cid:142)(cid:139)(cid:141)(cid:131)(cid:133)(cid:140)(cid:131)(cid:3)(cid:134)(cid:145)(cid:976)(cid:139)(cid:144)(cid:131)(cid:144)(cid:149)(cid:145)(cid:153)(cid:131)(cid:144)(cid:131)(cid:3)(cid:146)(cid:148)(cid:156)(cid:135)(cid:156)(cid:3)(cid:16)(cid:139)(cid:144)(cid:139)(cid:149)(cid:150)(cid:148)(cid:131)(cid:3)(cid:17)(cid:131)(cid:151)(cid:141)(cid:139)(cid:3)(cid:139)(cid:3)(cid:22)(cid:156)(cid:141)(cid:145)(cid:142)(cid:144)(cid:139)(cid:133)(cid:150)(cid:153)(cid:131)(cid:3)
(cid:26)(cid:155)(cid:258)(cid:149)(cid:156)(cid:135)(cid:137)(cid:145)
(cid:12)(cid:22)(cid:5)(cid:17)(cid:3)(cid:891)(cid:889)(cid:890)(cid:486)(cid:890)(cid:885)(cid:486)(cid:890)(cid:882)(cid:882)(cid:884)(cid:486)(cid:882)(cid:885)(cid:890)(cid:486)(cid:884)
ISBN 978-83-8002-617-9
Wydawnictwo Akademickie „DIALOG” Anna Parzymies Sp. z o.o.
00–112 Warszawa, ul. Bagno 3 m. 218
tel./faks 22 620 87 03
e-mail: redakcja@wydawnictwodialog.pl
www.wydawnictwodialog.pl
(cid:26)(cid:155)(cid:134)(cid:131)(cid:153)(cid:144)(cid:139)(cid:133)(cid:150)(cid:153)(cid:145)(cid:3)(cid:4)(cid:141)(cid:131)(cid:134)(cid:135)(cid:143)(cid:139)(cid:133)(cid:141)(cid:139)(cid:135)(cid:3)(cid:7)(cid:12)(cid:4)(cid:15)(cid:18)(cid:10)
(cid:882)(cid:882)(cid:486)(cid:883)(cid:883)(cid:884)(cid:3)(cid:26)(cid:131)(cid:148)(cid:149)(cid:156)(cid:131)(cid:153)(cid:131)(cid:481)(cid:3)(cid:151)(cid:142)(cid:484)(cid:3)(cid:5)(cid:131)(cid:137)(cid:144)(cid:145)(cid:3)(cid:885)(cid:512)(cid:884)(cid:883)(cid:890)
(cid:150)(cid:135)(cid:142)(cid:484)(cid:512)(cid:136)(cid:131)(cid:141)(cid:149)(cid:483)(cid:3)(cid:884)(cid:884)(cid:3)(cid:888)(cid:884)(cid:882)(cid:3)(cid:890)(cid:889)(cid:3)(cid:882)(cid:885)
(cid:135)(cid:486)(cid:143)(cid:131)(cid:139)(cid:142)(cid:483)(cid:3)(cid:148)(cid:135)(cid:134)(cid:131)(cid:141)(cid:133)(cid:140)(cid:131)(cid:823)(cid:153)(cid:155)(cid:134)(cid:131)(cid:153)(cid:144)(cid:139)(cid:133)(cid:150)(cid:153)(cid:145)(cid:134)(cid:139)(cid:131)(cid:142)(cid:145)(cid:137)(cid:484)(cid:146)(cid:142)
(cid:138)(cid:150)(cid:150)(cid:146)(cid:483)(cid:512)(cid:512)(cid:153)(cid:153)(cid:153)(cid:484)(cid:153)(cid:155)(cid:134)(cid:131)(cid:153)(cid:144)(cid:139)(cid:133)(cid:150)(cid:153)(cid:145)(cid:134)(cid:139)(cid:131)(cid:142)(cid:145)(cid:137)(cid:484)(cid:146)(cid:142)
SpiS treści
OD ReDAKCJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
WyKAz SKRóTóW I SyMBOLI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
14
WSTęP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1. JęzyK TAMILSKI – OGóLNA CHARAKTeRySTyKA . . 19
1.1. Przynależność i obszar występowania . . . . . . . . . . . . . 19
1.2. Języki drawidyjskie – nazwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1.3. Drawidologia (drawidystyka) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22
1.4. Języki drawidyjskie – podział i krótka
charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
1.5. Język tamilski – obszar występowania . . . . . . . . . . . . . 32
1.6. Język tamilski – stan obecny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
1.7. Struktura języka tamilskiego – krótka
charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2. PISMO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
2.1. Pisma Indii Południowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
40
2.2. Pismo tamilskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.3. znaki główne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.4. znaki diakrytyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
44
2.5. Tabela znaków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
3. FONeTyKA I FONOLOGIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
50
3.1. Samogłoski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
3.2. Dyftongi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
53
3.3. Ajdam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
3.4. Spółgłoski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
55
3.5. Sandhi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
67
6
Joanna Kusio i Tadeusz Herrmann
3.5.1. Asymilacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
3.5.2. Podwojenie (geminacja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
3.5.3. Wprowadzenie eufonicznego fonemu lub
sylaby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
4. MORFOLOGIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
4.1. Rzeczownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
75
4.2. zaimek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
4.2.1. zaimki osobowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
88
4.2.2. zaimki zwrotne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
92
4.2.3. zaimki dzierżawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
4.2.4. zaimki wskazujące . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
4.2.5. zaimki pytajne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
93
4.2.6. zaimki określone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
93
4.2.7. zaimki nieokreślone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
4.3. Liczebnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
95
4.3.1. Liczebniki główne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
95
4.3.2. Liczebniki porządkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
4.4. Przymiotnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
4.4.1. Przymiotniki proste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
4.4.2. Przymiotniki pochodne (złożone) . . . . . . . . . . . . . 99
4.4.3. Rzeczowniki odprzymiotnikowe . . . . . . . . . . . . . .
100
4.5. Czasownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
4.5.1. Formy finitywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
101
4.5.1.1. Tryb rozkazujący . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
4.5.1.2. Tryb oznajmujący . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
102
4.5.1.3. Formy przeczące czasownika . . . . . . . . . . . 110
4.5.1.4. Tryb życzący (optatyw) . . . . . . . . . . . . . . . . 114
4.5.2. Formy niefinitywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
4.5.2.1. Bezokolicznik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
4.5.2.2. Imiesłów przysłówkowy . . . . . . . . . . . . . . .
115
4.5.2.3. Tryb warunkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
117
4.5.2.4. Imiesłów przymiotnikowy względny . . . 119
4.5.3. Rzeczowniki odczasownikowe . . . . . . . . . . . . . . . .
121
Język tamilski 7
4.5.3.1. Rzeczowniki odczasownikowe
zakończone na -AÕ -atu . . . . . . . . . . . . . . . 121
4.5.3.2. Rzeczowniki odczasownikowe
zakończone na -Ap -al . . . . . . . . . . . . . . . .
122
4.5.3.3. Rzeczowniki odczasownikowe
zakończone na -Rp -tal / -jRp -ttal . . . . 122
4.5.3.4. Rzeczownik odczasownikowy
zakończony na -ûL -kai / -dûL -kkai . . . 122
4.5.4. Rzeczowniki czynno-imiesłowowe . . . . . . . . . . . . 123
4.5.5. Czasowniki nieregularne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
125
4.5.6. Czasowniki ułomne (defektywne) . . . . . . . . . . . .
127
4.6. Przysłówek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
4.6.1. Przysłówki proste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
4.6.2. Przysłówki złożone (pochodne) . . . . . . . . . . . . . . . 130
4.7. Postpozycje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
131
4.8. Wyrazy określające ilość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
4.9. Spójniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
4.10. Partykuły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
4.10.1. Partykuły właściwe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
4.10.2. Wyrazy o charakterze partykuł . . . . . . . . . . . .
137
4.11. Wyrazy dźwiękonaśladowcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
138
4.12. Słowa-echa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
4.13. Wykrzykniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
5. SKłADNIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
5.1. zdanie proste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
147
5.1.1. zdanie bez orzeczenia w postaci werbalnej . . .
149
5.1.2. Konstrukcje zdaniowe wyrażające posiadanie 150
5.1.3. Konstrukcje zdaniowe z czasownikami
ułomnymi (defektywnymi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
5.1.4. Orzeczenie złożone – czasownik główny
i posiłkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
5.1.4.1. Czasowniki posiłkowe wyrażające
aspekt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
155
Joanna Kusio i Tadeusz Herrmann
8
5.1.4.2. Czasowniki posiłkowe wyrażające
modalność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
5.1.4.3. Czasowniki posiłkowe wyrażające
stronę bierną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
5.1.4.4. Czasowniki posiłkowe kauzatywne . . . . . 163
5.1.4.5. Czasowniki posiłkowe wyrażające
zwrotność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
164
5.2. zdanie złożone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
5.2.1. zdania podrzędne niefinitywne . . . . . . . . . . . . . . . 166
5.2.1.1. zadanie z imiesłowem przysłówkowym 166
5.2.1.2. zdanie z bezokolicznikiem . . . . . . . . . . . . .
170
5.2.1.3. zdanie z formą trybu warunkowego . . . . 174
5.2.1.4. zdanie z imiesłowem przymiotnikowym
względnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
177
5.2.1.5. zdanie z rzeczownikiem
odczasownikowym (nominalizacja) . . . . 184
5.2.2. zdania podrzędne finitywne . . . . . . . . . . . . . . . . . .
191
5.2.2.1. Czasowniki uzupełniające (spójnikowe) 191
5.2.2.2. Partykuły uzupełniające
(spójnikowe) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
197
6. TeKSTy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
199
6.1. IeÏßèß Aiṅkuṟunūṟu ‘Pięćset krótkich
[wierszy]’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
6.2. §ÚùYmTôûY Tiruvempāvai
‘Nasza-Święta-Pani’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
BIBLIOGRAFIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
209
Od redakcji
Język tamilski Joanny Kusio i Tadeusza Herrmanna to krót-
kie kompendium wiedzy na temat gramatyki współczesnego
języka tamilskiego, pierwsze tego typu w języku polskim.
Praca jest pozycją od dawna wyczekiwaną. Powstała w koń-
cu lat 90. minionego wieku, a jej Autorzy byli pracownikami
naukowo-dydaktycznymi Wydziału Orientalistycznego Uni-
wersytetu Warszawskiego. Szkic ten zapowiadany był przez
Wydawnictwo Akademickie DIALOG już w roku 1998, jednak
termin jego wydania z różnych względów był odkładany, szcze-
gólnie po przejściu T. Herrmanna na emeryturę (2006) i po na-
głej śmierci J. Kusio (2009).
J. Kusio i T. Herrmann to pionierzy polskich badań nad języ-
kiem i literaturą tamilską, ich nazwiska na stałe znalazły miej-
sce w dziejach polskiej orientalistyki. Obydwoje ukończyli stu-
dia indologiczne na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie również
uzyskali stopnie naukowe i pracowali przez całe zawodowe ży-
cie. T. Herrmann jako pierwszy w Polsce uzyskał stopień dokto-
ra na podstawie pracy poświęconej literaturze tamilskiej
(1989), J. Kusio jako druga (2003). Obydwoje spędzili po kilka
lat w Tamilnadu, studiując na tamtejszych uniwersytetach
(T. Herrmann studiował filozofię tamilską w University of Ma-
dras, 1983–1986; J. Kusio – język i kulturę tamilską w Madrasie
(1980/1981) i w Tamil University w Tańdźawurze (1989–
–1992)). Dzięki długoletnim pobytom i studiom w Tamilnadu
obydwoje posiedli doskonałą znajomość języka tamilskiego –
tak klasycznego, jak i współczesnego.
10
Joanna Kusio i Tadeusz Herrmann
Ich książka jest pierwszym w języku polskim opracowaniem
poświęconym całościowej, aczkolwiek zwięzłej, prezentacji
struktur gramatycznych języka tamilskiego, najważniejszego
reprezentanta drawidyjskiej rodziny językowej. Język ten jest
językiem etnicznym, używanym przez Tamilów głównie w sta-
nie Tamilnadu (w południowo-wschodniej część Republiki In-
dii), gdzie jest językiem oficjalnym, oraz w Sri Lance i Singapu-
rze, gdzie jest jednym z języków urzędowych. Liczne skupiska
Tamilów w Azji Południowo-Wschodniej, głównie w Malezji,
Indonezji, Tajlandii i Birmie czynią go językiem ponadregional-
nym, ważnym medium kontaktów kulturowych całego tego roz-
ległego obszaru. Ponadto używa się go także na Mauritiusie,
Malediwach, Fidżi i w Ameryce Południowej (Surinam, Gujana,
Trynidad i Tobago). Liczbę użytkowników języka tamilskiego
szacuje się obecnie na ponad 70 milionów osób.
Język tamilski należy do najstarszych używanych współcze-
śnie języków świata. Najstarsze zabytki literackie datuje się na
przełom er, zachowane inskrypcje – na pierwsze wieki przed na-
szą erą, a nieprzerwana historia rozwoju języka i literatury ta-
milskiej jest dobrze zaświadczona. Tamilski, choć jest językiem
współczesnym, ma w Indiach oficjalny status języka klasyczne-
go. Do jego najistotniejszych cech należy zjawisko dyglosji, czyli
współistnienie dwóch odmian funkcjonalnych, należy jednak
zaznaczyć, że niniejsze opracowanie dotyczy wyłącznie języka
współczesnego w jego odmianie literackiej, a nie mówionej.
Autorem Wstępu, rozdziałów Język tamilski – ogólna charak-
terystyka, Pismo i Morfologia oraz Teksty jest Tadeusz Her-
rmann, rozdziały Fonetyka i fonologia oraz Składnia przygoto-
wała Joanna Kusio.
Należy w tym miejscu złożyć wyrazy podziękowania Pani
Jolancie Kusio, Mamie Joanny, która przekazała maszynopis
całości niniejszego opracowania. Gdyby nie ten hojny gest,
Język tamilski
11
szkic ten – prawdopodobnie – nigdy by się nie ukazał drukiem,
przekazany maszynopis był bowiem jedną z bodaj dwóch za-
chowanych obecnie kopii. Pisany jeszcze na maszynie, bez
wprowadzonych znaków pisma tamilskiego i znaków diakry-
tycznych w transliteracji (te pojawiały się dopisane odręcznie
w niektórych tylko rozdziałach pracy), musiał być w całości
przepisany. Należało uzupełnić wszystkie diakrytyki, zdecydo-
wano się także wprowadzić w przykładach zapis w piśmie ta-
milskim (zaniechano tego w rozdziale o ogólnej charakterysty-
ce języka i w podrozdziale o sandhi, gdzie zapis w transliteracji
łacińskiej pozwala znacznie lepiej ukazać zachodzące zmiany
morfonologiczne).
Do zapisu przykładów zaczerpniętych z oryginału tamil-
skiego Autorzy stosują ogólnie przyjęty w tamilistyce system
transliteracji naukowej, który w żaden sposób nie oddaje fo-
netyki języka tamilskiego. Nie stosują tu transkrypcji polskiej,
która w przybliżony sposób stara się oddać brzmienie wymowy
tamilskiej1. System transliteracji jest systemem sztucznym, w któ-
rym każdemu znakowi pisma tamilskiego w sposób umowny
przypisano litery alfabetu łacińskiego, modyfikując je odpo-
wiednio za pomocą licznych znaków diakrytycznych. Problem
w tym, że niekiedy jeden i ten sam znak pisma tamilskiego może
reprezentować różne fonemy; inaczej mówiąc, tym samym zna-
kiem zapisuje się po tamilsku różne głoski. Transliteracja zaś,
niejako z definicji, to jednoznaczne przypisanie jednej litery
jednemu znakowi. Może to prowadzić niekiedy do nieporozu-
mień podczas prób czytania, zwłaszcza gdy zapis w translitera-
cji odczytuje osoba nieznająca specyfiki fonetyki tamilskiej. Oto
kilka przykładów:
1 Propozycję systemu transkrypcji polskiej dla języka tamilskiego przed-
stawiono w: J. Woźniak (2010: 16–19). Wszystkie przypisy pochodzą od
redakcji.
Joanna Kusio i Tadeusz Herrmann
12
Zapis tamilski
×jRLm
úT£d ùLôiúP
YkRôoLs
AeúL
Transliteracja
naukowa
puttakam
pēcik koṇṭē
vantārkaḷ
aṅkē
tūṅkukai
Transkrypcja
polska
puttaham
pesi konde
wandarhal
ange
tunguhej
çeÏûL
Przyjęty w nauce system transliteracji pisma tamilskiego
nie przewiduje rozdzielania w zapisie morfemów ani zmian wy-
nikających z procesów morfonologicznych. zrobiono to w tej
pracy – wyłącznie jednak w przykładach ilustrujących morfo-
logię i morfonologię tamilską – by lepiej ukazać aglutynacyj-
ny charakter tego języka, np. GpúXôÚm £¬d¡\ôoLs
AYú]ô ùUü]UôL CÚd¡\ôu el-l-ōr-um ciri-kkiṟ-ār-
-kaḷ avaṉ-ō mauṉam-āka iru-kkiṟ-āṉ (właściwa transliteracja:
ellōrum cirikkiṟārkaḷ avaṉō mauṉamāka irukkiṟāṉ). Translitera-
cja nie różnicuje także wielkich i małych liter, w pracy przyjęto
europejską zasadę zapisu imion własnych wielką literą.
W rozdziale poświęconym fonetyce i fonologii nie stosuje
się międzynarodowego alfabetu fonetycznego (IPA), fonemy
(głoski) zapisuje się w sposób tradycyjny. Aby odróżnić je od
nazw znaków tamilskich, stosowanych w transliteracji łaciń-
skiej (czyli liter łacińskich), ujęto je w ukośniki (np. /a/ oznacza
znak A, którym się ten fonem zapisuje).
zatem fonem samogłoski, przez a transliteruje się zaś tamilski
Opracowanie J. Kusio i T. Herrmanna, będące pierwszym
polskim opisem języka tamilskiego, z założenia nie jest szczegó-
łowym podręcznikiem gramatyki opisowej. Nie jest to także
pełne, kompletne omówienie struktur gramatycznych tego ję-
zyka. Autorzy, jak sami przyznają, starali się przedstawić w dość
zwięzły i przystępny sposób jedynie najważniejsze zagadnienia
Język tamilski
13
gramatyczne, zatem nie wszystkie problemy zostały przez nich
poruszone czy szerzej rozwinięte (np. słowotwórstwo). Opis fo-
netyki i morfologii tamilskiej bazuje głównie na pracach Micha-
iła Sergiejewicza Andronowa, czerpiąc z nich wiele przykładów,
zaś rozdział poświęcony składni opiera się przede wszystkim
na pracy Thomasa Lehmanna. Należy wyrazić nadzieję, że ni-
niejsza praca spotka się z życzliwym przyjęciem nie tylko stu-
dentów tamilistyki, ale wszystkich osób zainteresowanych języ-
kami Azji.
Jacek Woźniak
14
Joanna Kusio i Tadeusz Herrmann
WykaZ skróTóW i symboli
/
– forma zamienna (lub / zamiennie z)
/…/ – oznaczenie fonemu
‘…’
– objaśnienie znaczenia
Abl.
– ablativus
Acc. – accusativus
Ben. – benefactivus
Dat. – dativus
ekskl. – (forma) eksluzywna
Gen. – genetivus
inkl. – (forma) inkluzywna
Instr. – instrumentalis
lm.
– liczba mnoga
– liczba pojedyncza
lp.
Loc. – locativus
Nom. – nominativus
os.
– osoba
sing. – singularis
Soc.
– sociativus
plur. – pluralis
praes. – praesens
r. m. – rodzaj męski
r. n.
– rodzaj nijaki
r. ż.
– rodzaj żeński
– zdanie przymiotnikowe
zP
WStęp
Język tamilski należy do rodziny języków drawidyjskich,
która obejmuje ponad 20 języków (Andronov 1978: 3, Meier
1979: 188–190, Majewicz 1989: 58–59)1. Tylko cztery spośród
nich można uważać za w pełni rozwinięte języki literackie, po-
siadające bogatą literaturę i tradycję literacką, sięgającą I w.
p.n.e. (język tamilski). Te cztery języki mają również odrębne
systemy pisma i należą do grupy języków konstytucyjnych Re-
publiki Indii. Są to: telugu (ok. 74 mln użytkowników), tamilski
(ok. 66 mln, z czego ok. 61 mln w Indiach), kannada (ok. 38 mln)
i malajalam (ok. 33 mln)2. Języki drawidyjskie (termin sanskryc-
ki drāviḍa jest zniekształceniem tamilskiego wyrazu tamiḻ,
jakim nazywa się ten język) można w zasadzie zaliczyć do ję-
zyków aglutynacyjnych (Milewski 1969: 232), chociaż w nie-
których wypadkach wykazują one pewne podobieństwa do ję-
zyków fleksyjnych.
Celem naszej książki jest zwięzłe przedstawienie najważ-
niejszych aspektów współczesnego języka tamilskiego, to zna-
czy języka, który rozwija się na obszarze Tamilnadu (Tamiḻnāṭu),
począwszy od końca XIX w., czyli od momentu pojawienia się
w tym języku prozy wzorowanej na utworach prozatorskich
1 Liczba języków drawidyjskich do dziś nie jest ustalona, np. Krishna-
murti (2003: 19, 21) podaje liczbę 26, podczas gdy Ethnologue: Languages of
the World (http://ethnologue.com) wylicza ich 84.
2 Dane wg Spisu Ludności Indii z 2001 r. W wypadku tamilskiego liczba
użytkowników obejmuje Tamilów także ze Sri Lanki i Azji Południowo-
-Wschodniej.
16
Joanna Kusio i Tadeusz Herrmann
(głównie) literatury angielskiej. Użyty przez nas termin „współ-
czesny” nie pokrywa się z przyjętym w pracach anglojęzycznych
terminem „modern” (np. Lehmann 1993: viii), który dotyczy
okresu zawartego między początkiem XVII w. a dobą obecną,
lecz jedynie – jak to określono wyżej – ostatniej fazy tego okre-
su. Wybór podyktowany był względami praktycznymi: przykła-
dy ilustrujące zjawiska gramatyczne zostały zaczerpnięte wła-
śnie ze źródeł pochodzących z okresu współczesnego.
W ciągu długiego rozwoju języka i jego literatury, rozciąga-
jącego się na dwa tysiąclecia, w tamilskim nastąpiły wielkie
zmiany. Cały ten okres możemy podzielić dwojako, mianowicie
w zależności od tego, czy weźmiemy pod uwagę ogólny rozwój
tamilskiej kultury i literatury (co w wypadku Tamilnadu doty-
czy również dziejów tego kraju), czy też uwzględnimy jedynie
rozwój samego języka. W pierwszym wypadku mamy do czy-
nienia z następującymi okresami:
1) sangam (caṅkam), czyli okresem literatury klasycznej, zu-
pełnie niezależnej od wpływów literatury sanskryckiej,
mieszczącym się miedzy początkiem I w. p.n.e. a przełomem
III i IV w. n.e. (okres ten zwany jest okresem akademii lite-
rackich, które wówczas istniały)
2) okresem literatury dydaktycznej (obejmującym trzy na-
stępne stulecia; w tym czasie powstał najbardziej znany
w świecie utwór literatury tamilskiej, Tirukkural (Tiruk-
kuṟaḷ, „Święte dwuwiersze”) Tiruwalluwara (Tiruvaḷḷuvar),
będący zbiorem aforyzmów i pouczeń etycznych dotyczą-
cych trzech celów życia prawowitego Indusa)
3) bhakti (ok. 600–900), w którym powstaje i rozwija się ży-
wiołowo literatura religijna – hymny najanmarów (misty-
ków śiwaickich) i alwarów (mistyków wisznuickich)
4) okresem literatury epickiej (ok. 900–1200), kiedy to po-
wstał narodowy epos Tamilów Ramajana Kambana (Kam-
parāmāyaṇam), tylko częściowo wzorowany na Ramajanie
sanskryckiej
Język tamilski
17
5) okresem upadku (ok. 1200–1650)
6) okresem przejściowym (ok. 1650–1800), w którym w lite-
raturze tamilskiej pojawiają się utwory napisane przez eu-
ropejczyków (chrześcijan)
7) okresem współczesnym (ostatnie dwa stulecia).
Podział ten (jeśli chodzi o datowanie, zbliżony do podziału za-
stosowanego przez Jesudasanów (Jesudasan, Jesudasan 1961),
nie pokrywa się z podziałem dotyczącym rozwoju języka tamil-
skiego. Co do tego ostatniego, posłużyliśmy się następującym
schematem:
1) okres języka starotamilskiego (początek I w. p.n.e.–początek
VIII w. n.e.)
2) okres języka średniotamilskiego (ok. 700–1600)
3) okres języka nowotamilskiego (od ok. 1600 do czasów
obecnych)
W ramach tego schematu możemy wydzielić szereg pod-
okresów, wydaje się jednak, że dla potrzeb niniejszej publikacji
nie jest to konieczne. I tak na przykład najstarsze teksty litera-
tury tamilskiej, to znaczy należące do okresu sangam, są dla
dzisiejszego przeciętnego odbiorcy tamilskiego niezrozumiałe,
natomiast Tirukkural (pochodzący z V w.) może w zasadzie czy-
tać Tamil nieprzygotowany filologicznie, zaś teksty hymnów re-
ligijnych okresu bhakti są znane powszechnie wyznawcom
Śiwy i Wisznu – głównych bogów dzisiejszego hinduizmu –
i śpiewane w świątyniach na co dzień.
Język tamilski od samego początku był bardzo zróżnicowa-
ny społecznie i geograficznie, poza tym w użyciu były dwa jego
warianty: język pisany (literacki) i mówiony, występujący
w różnych dialektach. Jednym z nich był dialekt używany na te-
renie dzisiejszej Kerali, z którego dopiero w IX w. rozwinął się
język malajalam (Andronov 1996: 15). O sytuacji języka tamil-
skiego tej wczesnej epoki pisał już autor najstarszego utworu
literatury tamilskiej, Tolhappijar (Tolkāppiyar), który w trakta-
cie gramatycznym Tolhappijam (Tolkāppiyam; początek okresu
18
Joanna Kusio i Tadeusz Herrmann
sangam) dzieli język tamilski na sentamil (centamiḻ; tj. popraw-
ny, czysty język tamilski) i język mówiony, używany na obszarze
tzw. panniru nilam (paṉṉiru nilam, czyli dwunastu regionów
otaczających region języka sentamil), przez późniejszych ko-
mentatorów nazwany językiem koduntamil (koṭuntamiḻ), czyli
wulgarnym, niepoprawnym (zvelebil 1973: 132). Całkiem po-
dobna sytuacja występuje obecnie. Także dzisiejszy język tamil-
ski charakteryzuje zjawisko dyglosji, czyli istnienia w ramach
tego samego języka dwóch jego odrębnych wariantów. Dyglosja
to specyficzne zjawisko socjolingwistyczne, które można by
określić dwujęzycznością funkcyjną. Jednym z tych wariantów
jest ponaddialektalny język literacki, drugim – język mówiony,
którym w codziennej konwersacji posługują się wszyscy miesz-
kańcy Tamilnadu. W wariancie mówionym – jak powiedziano,
zróżnicowanym społecznie i geograficznie – ostatecznie wy-
kształcił się wspólny, ponaddialektalny język mówiony, który
jest najbardziej podobny do języka mówionego wykształconych
niebra minów centralnego regionu Tamilnadu (delta rzeki
Kaweri (Kāviri)), obejmującego okolice miast Tańdźawur
(Tañcāvūr) i Tiruććirappalli (Tiruccirāppaḷḷi).
1. język tamilSki – Ogólna charakteryStyka
1.2. języki drawidyjskie – nazwa
1.1. przynależność i obszar występowania
Język tamilski należy do rodziny języków drawidyjskich,
występujących przede wszystkim na południu Indii, poza tym
jednak w innych regionach Azji oraz poza jej obszarem (zwłasz-
cza tamilski).
Przymiotnik drawidyjski odnosi się do Drawidów, ludu za-
mieszkującego Południe Indii, którego nazwa pochodzi od san-
skryckiego drawida (drāviḍa). Wedle dawnej tradycji sanskryc-
kiej Drawidowie to jedno z plemion (względnie: jedna z kast)
kszatrijów (kṣatriya), należących do stanu (sanskr. varṇa) wo-
jowników, które uległo degradacji społecznej z powodu nie-
przestrzegania rytuałów i sprzeciwiania się braminom i zostało
uznane za śudrów, czy wręcz pariasów, to znaczy niedotykal-
nych (egzystujących całkowicie poza obrębem czterech warn).
Wymienia ich np. Manusmryti (Manusmṛti), czyli Traktat o za-
cności (ok. 200 p.n.e.–200 n.e.). W przekładzie Marii Krzysztofa
Byrskiego fragment dotyczący tego „upadku” (lekcja X, 43–44)
brzmi następująco:
Poniższe kasty kszatryjów
z wolna z winy zaniedbania
20
Joanna Kusio i Tadeusz Herrmann
W rytuale i z powodu
Sprzeciwiania się braminom
Śudrami się stały w świecie:
Pundrakowie i Ćodowie,
Drawidowie, Kambodżanie,
Jawanowie i Śakowie,
Paradowie, Pahlawowie,
Ćinowie i Kiratowie,
Daradowie i Khaśowie.(Manu Swajambhuwa 1985: 327–328)
Manu, autor Traktatu o zacności, użył w odniesieniu do wy-
mienionych wyżej plemion (ludów, kast) terminu wryszala
(vṛṣala), który w sanskrycie oznacza zarówno śudrę, jak i człon-
ka społeczności niedotykalnych. Na paradoks zakrawa fakt, że
obecnie właśnie na południu Indii, a zatem wśród ludów drawi-
dyjskich, procent braminów jest najwyższy i – w ścisłym związ-
ku z tym – tradycja sanskrycka zachowała się najlepiej i w naj-
mniej skażonej postaci. Warto również dodać, że tamtejsi bra-
mini bardzo często są gorącymi lokalnymi patriotami (zwłaszcza
bramini tamilscy) i stanowczo sprzeciwiają się hegemonii w In-
diach języka hindi nad językiem tamilskim, uświęconym przez
miejscową pradawną tradycję.
Forma drāviḍa, ostatecznie przyjęta w sanskrycie i będąca
podstawą wymienionych wyżej nazw, używanych dziś w róż-
nych językach europejskich, jest tylko jedną z wielu form zacho-
wanych w źródłach sanskryckich; można tu wymienić takie, jak
dramiḍa, dramila, damiḷa, daviḷa, daviḍa (Andronov 1978: 3).
Wszystkie one ostatecznie pochodzą od tamilskiego rzeczowni-
ka i przymiotnika Rªr tamiḻ, który oznacza: ‘słodycz’, ‘melodyj-
ność’, ‘język tamilski’, ‘literaturę tamilską’, ‘Tamilów’ (zbiorowo),
‘kraj Tamilów’ (a więc to, co się określa najczęściej za pomo-
cą złożenia Tamilnadu (Tamiḻ-nāṭu), wreszcie – ‘doskonałość’,
Pobierz darmowy fragment (pdf)