Darmowy fragment publikacji:
5AHE=
FHAAJKA=HMMEAEA
i=A(cid:18)OEJ=EA=?DEIE=H= IE?ODE@E=EJA
AJHO?D= MIF?AIAC ME=J=AIJ
EAFA==ME(cid:18)?D=KI=JO AJ=IE?O(cid:18)OE
czadyjskie. Szczególne miejsce w serii
z=K (cid:18)OEMEAE?D?OMEE=?E
FHAI ?EFegipski,
hebrajski biblijny
i sanskryt.
(cid:2)OJO AJ=IE=E?=OAIJ@H@EO(cid:18)OM?DEIJO AJ=IE?D
=MH= EH=IEJMHOCHKF(cid:18)(cid:18)OMJO AJ EH=IE?DAMC(cid:18)@K
=IM @KC DEIJHE(cid:18)=IE(cid:18)CEKJKHJMH? H(cid:18)(cid:18)OJO AJ=IEAIJ
?DEIEAC=M=$EAIO(cid:18)OEA)E9I?D@EAEH@MA
0EIJHE=(cid:18)O=JO AJ=IEACIE(cid:18)C=FMO811MEAKEME $AIE(cid:18)MFH
M=@AEAHAECEE K@@OIEA@6O AJK9H=KFE EAEAEAF@(cid:18)
J M =IJ(cid:18)FO?D IJKA?E=?D MEAEA =@=EA FHAJK=?AE= – CMEA
I=IHOJK – ogromnego zbioru pism buddyjskich. 6(cid:18) H=EM=
MM?=I @= FJHA FHA=@K FIJ= (cid:18)O= JO AJ=IEAC HA = IE(cid:18)
?(cid:18)IJE=ATJO AJ=IEAC=IO?AC^
=HA AH FHBAIH = 9O@E=A HEAJ=EIJO?O 7EMAHIOJAJK 9=HI=MIEAC
EM=JA@HAHEAJ=EIJOE7EMAHIOJAJKE)@==E?EAME?=M2=EKFHM=@E
MO=@OEIAE=HE=DEIJHEE K@@OKEJAH=JKHO K@@OIEAEDEIJHEEBEBEEE@O
IEA)KJHIE $E5=IHOJMIAHEET(cid:18)OE)EE)BHOE^
)C=J=*=HA=5J=HOI=adiunkt na Wydziale Orientalistycznym7EMAHIOJAJK9=H
I=MIEACEMO=@M?=w Katedrze Orientalistyki Uniwersytetu im. A. Mickiewicza
w Poznaniu. Mongolista i tybetolog, FHM=@E=(cid:18)?E==HAIKCH==JOE=IO?AC
JO AJ=skiego, literatury, kultury i historii Tybetu. *=@=DEIJHE(cid:18)KFMIA?hnienia bud-
dyzmu JO AJ=IEAC M CEE jego dziedzictwo kulturowe na przestrzeni dziejów
iMIF?AI IOJK=?(cid:18)orazJ=JOJO AJ=ICIEA.
)
*
=
H
A
=
5
J
=
H
O
I
=
A
H
)C=J=*=HA=5J=HOI=
=HAAH
)5;+;
)5;+;
(cid:10);6;*-6)51
(cid:10);6;*-6)51
)
5
;
+
;
(cid:10)
;
6
;
*
-
6
)
5
1
tybetanski_okladka.p65
1
11-11-27, 22:18
DIALOG
Agata Bareja-Starzyńska, Marek Mejor
KLASYCZNY JĘZYK TYBETAŃSKI
tybetanski.indb 1
2011-12-27 08:49:51
tybetanski.indb 2
2011-12-27 08:49:52
Agata Bareja-Starzyńska, Marek Mejor
KLASYCZNY
JĘZYK TYBETAŃSKI
Wydanie drugie, poprawione i rozszerzone
Wydawnictwo Akademickie DIALOG
Warszawa 2011
tybetanski.indb 3
2011-12-27 08:49:58
Do druku opiniowali:
Stanisław Godziński
Stanisław Kałużyński
Redakcja i korekta:
Maria Danuta Krajewska
Skład i łamanie:
Radon Radosław Kierełowicz vel Kieryłowicz
© 1998 by Agata Bareja-Starzyńska, Marek Mejor
i Wydawnictwo Akademickie DIALOG 2011
Podręcznik akademicki dotowany przez
Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
nakład: 1000 egz.
objętość: 10 ark. wyd.
ISBN 978-83-8002-627-8
ISBN 978-83-61203-80-3
Wydawnictwo Akademickie „DIALOG” Anna Parzymies Sp. z o.o.
Wydawnictwo Akademickie DIALOG
00–112 Warszawa, ul. Bagno 3 m. 218
tel./faks 22 620 87 03
00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218
e-mail: redakcja@wydawnictwodialog.pl
tel./faks: 0 22 620 87 03
www.wydawnictwodialog.pl
e-mail: editions@dialog.edu.com.pl
http://www.dialog.edu.com.pl
Przedmowa
Język tybetański zaliczany jest do rodziny języków chińsko-tybetańskich,
a wraz z birmańskim tworzy grupę języków tybeto-birmańskich. Ze względu
na swą długą historię, zasięg i kulturotwórczą rolę tybetański jest obok chiń-
skiego najważniejszym językiem Azji Wschodniej i Środkowej.
Historia języka tybetańskiego sięga połowy VII wieku i wiąże się z wpro-
wadzeniem religii buddyjskiej do Tybetu. Wraz z upiśmiennieniem mowy pod-
jęto w następnych stuleciach wielkie zadanie przetłumaczenia – głównie z san-
skrytu – ogromnego zbioru pism buddyjskich. Znormalizowana wówczas dla
potrzeb przekładu postać języka zyskała miano „tybetańskiego klasycznego”
lub „tybetańskiego pisanego” (szerzej o tym w dalszej części książki).
Alfabet tybetański liczy 34 znaki i wywodzi się z północnoindyjskiej po-
staci pisma brahmi. Pisze się po tybetańsku od lewej do prawej. Tybetańczycy
określają samych siebie wyrazem (bod pa, wym. pöpa)1, ich język pisany
znacznie się różni od mówionego.
Według szacunkowych obliczeń językiem tybetańskim w jego wszystkich
dialektach, z których najważniejszy to lhaski ( lha sa’i skad), posłu-
gują się prawie 4 miliony ludzi zamieszkujące obecny Tybetański Rejon Auto-
nomiczny, wcielony do Chińskiej Republiki Ludowej w latach 50. XX w., oraz
rejony sąsiadujące: części prowincji Qinghai, Sichuan, Gansu i Yunnan, pasmo
krain podhimalajskich (Ladakh, Zanskar, Nepal, Sikkim, Bhutan), a także gru-
py Tybetańczyków na wychodźstwie (gł. w Indiach). Klasycznym językiem ty-
betańskim jako językiem liturgicznym buddyzmu tybetańskiego (na Zachodzie
zwanego popularnie lamaizmem) posługują się Mongołowie i Buriaci.
Autorzy niniejszego opracowania, pierwszego w języku polskim opisu kla-
sycznego języka tybetańskiego, podjęli próbę możliwie kompletnego przed-
1 O nazwie „Tybet” zob. Róna-Tas 1985, rozdz. 1.
tybetanski.indb 5
2011-12-27 08:49:58
Agata Bareja-Starzyńska, Marek Mejor
stawienia podstawowych elementów gramatyki tego języka na podstawie naj-
lepszych opracowań przedmiotu takich wybitnych uczonych tybetologów, jak
Heinrich August Jäschke, Sarat Chandra Das, Marcelle Lalou, Jurij Nikołajewicz
Rerich, Jurij Michajłowicz Parfionowicz, Jacques Bacot, Roy Andrew Miller,
Michael Hahn, Stephan V. Beyer, Philip Denwood, Peter Schwieger i inni.
Niniejsze opracowanie z racji swego charakteru nie wyczerpuje rzecz jasna
wszystkich zagadnień dotyczących języka tybetańskiego. Po szczegółowe ich
omówienia odsyłamy do pozycji wymienionych w Bibliografii.
Przyjęliśmy wzorem Rericha (Rerich 1961) następujący system zapisu wy-
razów języka tybetańskiego: (1) tam, gdzie to potrzebne, stosujemy uproszczo-
ny zapis wymowy w spolszczeniu, (2) wszędzie posługujemy się uznaną na ca-
łym świecie transliteracją Wyliego (Wylie 1959), ponadto (3) dodajemy zapis
oryginalny w piśmie tybetańskim.
O różnych systemach transliteracji języka tybetańskiego informuje Tabela
na s. 53. Dla sanskrytu używa się standardowej transkrypcji międzynarodowej
(por. Mejor 2000/2004); dla chińskiego – pinyin.
Autorką rozdziałów Słowotwórstwo, Odmiana, Składnia oraz Dodatek 2 jest
Agata Bareja-Starzyńska, zaś Wstęp, rozdział Pismo, Dodatek 1 oraz Opis ilu-
stracji opracował Marek Mejor. On również przygotował komputerowy skład
książki z użyciem czcionek tybetańskich.
Dr Thupten Kunga Chashab, wykładowca języka tybetańskiego w Wydzia-
le Orientalistycznym Uniwersytetu Warszawskiego, służył nam radą i pomocą
przy pisaniu tej książki. Pragniemy wyrazić mu w tym miejscu gorące podzię-
kowanie. Osobne podziękowania kierujemy do Profesora Stanisława Godziń-
skiego za wnikliwe uwagi do wcześniejszej wersji naszego tekstu.
Dziękujemy również Danielowi Berounskiemu za recenzję do pierw-
szego wydania gramatyki, opublikowaną w Archivie Orientalnim 74, 2006,
s. 250–251. Za zgłoszenie cennych uwag do pierwszego wydania serdecznie
dziękujemy także Filipowi Majkowskiemu.
Dzięki wymienionym tu osobom w drugim wydaniu książki poprawiliśmy
zauważone błędy oraz wprowadziliśmy uzupełnienia w opisie języka tybetań-
skiego i bibliografii.
tybetanski.indb 6
2011-12-27 08:49:58
Klasyczny język tybetański
Wykaz skrótów i symboli
adi.
adv.
C
czas.
imper.
lm.
lp.
N
part.
perf.
r.m.
r.ż.
sanskr.
subst.
tyb.
V
Voc
wym.
/
= adiectivum
= adverbium
= consonant
= czasownik, czasownikowy
= imperativus
= liczba mnoga
= liczba pojedyncza
= nomen
= partykuła
= perfectum
= rodzaj męski
= rodzaj żeński
= sanskryt, sanskrycki
= substantivum
= tybetański
= verbum
= vocal
= wymowa
= powstało z…
= forma pochodna od…
= forma zamienna (lub/zamiennie z)
tybetanski.indb 7
2011-12-27 08:49:58
Agata Bareja-Starzyńska, Marek Mejor
Opis ilustracji
Motyw na okładce:
W koło wpisany jest lotos o sześciu płatkach, na których wypisane są po ty-
betańsku sanskryckie sylaby składające się na świętą mantrę buddyzmu tybetań-
oṃ, ma, ni,
skiego „om mani padme hum” (kolejno od góry w prawo):
hūṃ, okalające sylabę centralną: hrīḥ. Formuła ta, powszechnie
pad, me,
recytowana przez Tybetańczyków (głównie z użyciem różańca), wypisana lub
wyryta na młynkach modlitewnych, na przydrożnych kamieniach, skałach itp.,
jest najstarszą i najważniejszą mantrą buddyzmu tybetańskiego. Według popular-
nej wykładni znaczy ona „OM, klejnot w lotosie, HUM”, gdzie „klejnot” symbo-
lizuje oświecenie, które powstaje w lotosie człowieczego umysłu. Jest związana
z postacią Czenrezika (tyb. spyan ras gzigs, sanskr. Avalokiteśvara,
dosł. „Pan [litościwie, współczująco] patrzący [na świat]”), bodhisattwy współ-
czucia, patrona i opiekuńczego bóstwa Tybetu. Według wierzeń Tybetańczyków
Dalajlama jest właśnie emanacją bodhisattwy Czenrezika.
1. Aleksander Csoma de Kőrös (1784–1842) – s. 17
2. Karta tytułowa słownika języka tybetańskiego, który ułożył A. Csoma
de Kőrös – s. 19
3. Karta tytułowa gramatyki języka tybetańskiego, którą opracował A. Csoma
de Kőrös – s. 21
4. Karta tytułowa słownika, którego autorem był H.A. Jäschke – s. 23
5. Karta tytułowa gramatyki, której autorem był H.A. Jäschke – s. 25
tybetanski.indb 8
2011-12-27 08:49:58
Klasyczny język tybetański
6. Reprodukcja początkowych stron tekstu
(’Phags pa shes rab kyi pha rol phyin pa sdud pa tshig su bcad
pa; sanskr. Ārya-prajñā-pāramitā-saṃcaya-gāthā) zamieszczonego w Kan-
dżurze (Kandżur, edycja Urga nr 13, tom Ka, fol. 1b–284a) i wykonanego
techniką ksylograficzną. Pismo uncjalne dbu can – s. 31
7. Rysunek przedstawiający miejsca artykulacji głosek (według Dag yig) – s. 45
tybetanski.indb 9
2011-12-27 08:49:58
tybetanski.indb 10
2011-12-27 08:49:58
Klasyczny język tybetański
11
Rozdział I
Wstęp
1.1. Język tybetański
Zanim przystąpimy do właściwego wykładu będącego tematem tej książki,
powinniśmy poczynić kilka uwag wstępnych. Przede wszystkim musimy doko-
nać wyodrębnienia tej postaci języka tybetańskiego, która określana jest mia-
nem „klasyczny język tybetański” lub „tybetański język literacki”, ewentualnie
„tybetański język pisany”. W tej materii występują bowiem znaczne różnice
zdań. Przytoczymy zatem kilka opinii wybitnych tybetologów, aby na potrzeby
niniejszego wykładu określić charakter omawianego tu języka.
Zacznijmy od ogólnej charakterystyki.
Francuski uczony Jacques Bacot pisał tak:
Język tybetański należy do grupy podstawowej zwanej chińsko-tybetańską,
a ściślej do podgrupy tybeto-birmańskiej, gałęzi zachodniej, różniącej się od innej
podgrupy, chińsko-thajskiej, czyli gałęzi wschodniej. Język pisany różni się znacz-
nie od języka mówionego aktualnie. Jest on, w swej postaci klasycznej, językiem
technicznym, w dużej mierze sztucznym, adaptacją języka mówionego w VII w.
n.e. do [potrzeb] przekładu sanskryckiego kanonu buddyjskiego i funkcją tego ka-
nonu sanskryckiego. Język, którym mówili Tybetańczycy w owej epoce, był czę-
ściowo podległy fleksji (fléchie) i dość posunięty w swej tendencji do monosyla-
bizmu. Odpowiadał on potrzebom barbarzyńskich koczowników zajętych swoim
utrzymaniem, hodowlą, polowaniem, wojną, magią. Pandici [tj. indyjscy uczeni]
tłumacze starali się przystosować jego składnię i sylabiczne słownictwo do pojęć
indoeuropejskich oraz do najbardziej abstrakcyjnych i subtelnych spekulacji. Oko-
tybetanski.indb 11
2011-12-27 08:49:58
12
Agata Bareja-Starzyńska, Marek Mejor
liczności historyczne nawrócenia Tybetu na buddyzm legły u podstaw świętego,
czyli klasycznego, [języka] tybetańskiego i określiły jego charakter. Ustalony na
piśmie w tejże epoce tybetański [język] pisany ujawnia – i to tylko w odniesieniu
do czasowników – [cechy] odmiany dawnego języka [mówionego] (parler). Złoże-
nia peryfrastyczne przekładają wyrazy złożone sanskrytu. Język mówiony, bardziej
swobodny, kontynuował swój ruch ku sylabizmowi bez fleksji. Jego czasownik po-
został niezmienny (nieodmienny). Jego wyrazy złożone uległy redukcji do dwu-
zgłoskowych; monosylaby zachowane w mowie współczesnej są prostymi fonema-
mi, nie odpowiadającymi już bogatej i zróżnicowanej ortografii ich zapisu.
(Bacot 1946:7)
Stephan V. Beyer, autor wysoko cenionej monografii The Tibetan Classical
Language, tak oto charakteryzuje język tybetański:
Tybetański jest to język, którym się mówi głównie na wysokim płaskowyżu na
północ od Himalajów. Jest on spokrewniony z wieloma językami himalajskimi, ta-
kimi jak gurung i magar, których użytkownicy byli tradycyjnie źródłem naboru re-
krutów dla brytyjskich oddziałów Gurkhów. Jest on również powiązany z wieloma
językami, takimi jak rgya-rong i mi-nyag, którymi mówią na wielkich północnych
równinach plemiona koczownicze, tradycyjnie określane przez Chińczyków mia-
nem „zachodnich barbarzyńców”. Tybetański jest nieco mniej związany z birmań-
skim; jeszcze bardziej odległy od języków używanych przez nagich Nagów i inne
górskie plemiona Assamu; i jeszcze bardziej od chińskiego. Tybetański posiada
system pisma od siódmego wieku, zapożyczony z indyjskiego prototypu. Indie,
w samej rzeczy, wywarły potężny kulturalny wpływ na Tybet, ale sam tybetański
nie jest spokrewniony ani z sanskrytem, ani z żadnym innym językiem indyjskim.
(Beyer 1992:7)
Według Jurija Nikołajewicza Rericha (George Nikolayevich Roerich, 1902–
–1960), autora znakomitego, zwięzłego zarysu języka tybetańskiego:
…literacki język pisany, utrwalony na piśmie na początku VII w., o ile nie wcześniej,
jest wspólny dla wszystkich dzielnic tybetańskiej wyżyny. Został on opracowany na
podstawie języka feudalnych kwater [wojskowych] VI–VII wieku garpej ke’ (
sgar pa’i skad)1, ustnego języka literackiego, języka starej epiki, posiadającego bogaty
1 sgar pa = obóz, obozowisko.
tybetanski.indb 12
2011-12-27 08:49:58
Klasyczny język tybetański
13
zasób słownictwa. Tybetańskie zabytki epigraficzne z VIII–IX w. zachowały wiele z te-
go ustnego literackiego języka starożytności. Potomkiem języka feudalnych kwater jest
współczesny styl epistolarny i tak zwany język grzecznościowy ( zhe sa). Z biegiem
czasu ten język rozwinął się w sposób wyjątkowy, zwłaszcza w Tybecie Centralnym,
w prowincji Ü-Cang, i w istocie stał się drugim językiem kraju.
(Rerich 1961:25–26)
Z kolei według Beyera (Beyer 1992:35–38) klasyczny język tybetański
jest to język tybetańskich tekstów pisanych – z wyjątkiem przekładów kano-
nicznych tekstów buddyjskich (dokonanych głównie z sanskrytu) – oraz język
współczesnych artykułów i innych pism drukowanych. Należy podkreślić, że
obszerny korpus tekstów pisanych, powstałych w okresie od VIII wieku aż po
dzień dzisiejszy, został stworzony zasadniczo w tym samym języku, w dużej
mierze zrozumiałym dla wykształconych Tybetańczyków. Klasyczny pisany
język tybetański zachowuje (także i dziś) reguły fonologiczne starego języka
tybetańskiego i przy tym jest pod wieloma względami niezależny od języka
mówionego. Wyrazy mające taką samą postać graficzną mogą być różnorako
wymawiane, w zależności od dialektu.
O ile Beyer opisuje klasyczny język tybetański na podstawie tekstów pisa-
nych – biorąc niejako w nawias zarówno przekłady kanonu buddyjskiego, jak
również współczesne teksty, np. prasowe – o tyle dla tybetologa i językoznaw-
cy Roya Andrew Millera klasyczny język tybetański to właśnie:
…język tybetańskich przekładów buddyjskiego kanonu mahajany, a także innych
tekstów oryginalnych, głównie o tematyce religijnej, medycznej, historycznej i gra-
matycznej. Ten klasyczny [język] tybetański to jest „nowy” język kanoniczny bud-
dyjskiej tybetańskiej religii panującej, ustalony przez ortograficzne (i być może także
językowe) reformy ósmego króla tybetańskiego, Khri lde srong btsana, znanego także
jako Khri gtsug lde brtsan (815–841). w 816 r. Został on oparty na starotybetańskim
języku kościelnym (church language), który był wariantem [języka] starotybetańskie-
go i językiem wcześniejszych buddyjskich tekstów z okresu panowania pierwszego
z królów tybetańskich, od Srong btsan sgam po (?569–649) aż po wiek dziewiąty.
(Miller 1970:74)
Michael Hahn (Hahn6 1994; Hahn 2009), autor bodaj najpopularniejszego
obecnie uniwersyteckiego podręcznika „klasycznego pisanego języka tybetań-
skiego”, co wyraźnie zaznacza w tytule Lehrbuch der klassischen tibetischen
tybetanski.indb 13
2011-12-27 08:49:58
14
Agata Bareja-Starzyńska, Marek Mejor
Schriftsprache, z powodów pragmatycznych (o których pisze w posłowiu do
wydania 5, Hahn 1994:371 i nast. = Hahn 2009:538 i nast.) przedstawia opis
języka kanonicznych przekładów z sanskrytu, zawartych w dwóch wielkich
zbiorach tekstów pod nazwą Kandżur (Bka’ ’gyur) i Tandżur (Bstan ’gyur).
Według Philipa Denwooda, autora monografii o języku tybetańskim (Den-
wood 1999:39–43), można wyróżnić następujące odmiany języka pisanego (ty-
betańskiego „pisanego”, „klasycznego”, „literackiego”):
1. przedklasyczny – język dokumentów, głównie z Dunhuangu, i inskrypcji,
od początków do poł. X w.;
2. „sanskrycki/zsanskrytyzowany” – modelowany na sanskrycie język prze-
kładów piśmiennictwa buddyjskiego, z zastosowaniem formalnych zasad
przekładu;
3. klasyczny – wyrastający z obydwóch odmian, będący od ok. XI w. standar-
dowym stylem głównie mnichów buddyjskich, piszących wprost po tybe-
tańsku (literatura liturgiczna, religijna, komentarze egzegetyczne, podręcz-
niki dydaktyczne, biografie, historia, także wiersze religijne); stylem tym
posługiwali się również świeccy, m.in. w administracji i korespondencji;
4. współczesny literacki; jest to klasyczny język tybetański poddany wpły-
wom dialektu lhaskiego, który rozwinął się w XX w., szczególnie od lat 50.,
przede wszystkim pod wpływem chińskiego; język gazet, radia i telewizji;
5. ladakhi (prowincja Ladakh w Indiach);
6. dzongkha (Bhutan).
Wydaje się zatem, że określenie „tybetański klasyczny (pisany)” możemy
odnieść zarówno do języka kanonicznych przekładów (pamiętając wszakże
o jego silnej zależności od sanskryckiego wzorca), jak też i do języka orygi-
nalnych tybetańskich tekstów pisanych, jednak z wyłączeniem współczesnego
języka prasy, radia, telewizji itp., poddanego silnym wpływom chińskiego i in-
nych języków. I taką definicję przyjmują autorzy niniejszego opracowania.
Druga ważna grupa zagadnień, wynikająca w znacznym stopniu z poprzed-
niej, wiąże się z kwestią samego opisu języka tybetańskiego.
Po pierwsze, przeważająca większość gramatyk czy podręczników tybetań-
skiego opisuje właśnie język przekładów tekstów buddyjskich z sanskrytu. Wią-
że się to głównie z faktem interesowania się uczonych językiem tybetańskim,
głównie jako pomocniczym środkiem badania bogatej spuścizny buddyjskiego
tybetanski.indb 14
2011-12-27 08:49:59
Klasyczny język tybetański
15
piśmiennictwa, przede wszystkim kanonicznych tekstów filozoficzno-religij-
nych. Język tybetański jest bowiem – obok sanskrytu, palijskiego i chińskiego
– jednym z czterech głównych języków przekazu kanonu buddyjskiego.
Po drugie, próby opisu tego języka w kategoriach językoznawczych, ustalo-
nych głównie na gruncie języków indoeuropejskich, napotykają na zasadniczą
trudność, ponieważ tybetański nie daje się wtłoczyć w takie ramy. Stosowanie
wobec niego kategorii indoeuropejskich par force prowadzi do zniekształceń
i wręcz zafałszowań. Wyjątek stanowią nieliczne prace, których wykład opiera
się na elementach tradycyjnej gramatyki tybetańskiej.
Jednoznaczne typologiczne zaklasyfikowanie języka tybetańskiego też nie
jest łatwe, gdyż jest on różnorako charakteryzowany przez uczonych. Według
Millera klasyczny tybetański to język o zrównoważonej antytetycznej strukturze
gramatycznej, w której główną rolę odgrywa dychotomia między formami wol-
nymi (free forms) i enklitykami (Miller 1970:77). Według Schwiegera jest to ję-
zyk aglutynacyjny (Schwieger 2009:12). Denwood podkreśla, że z typologiczne-
go punktu widzenia tybetański stanowi skrajny przykład języka z finalną pozycją
czasownika (verb-final language), przy czym niektóre odmiany są syntaktycznie
ergatywne, podczas gdy główny dialekt, lhaski – nie (Denwood 1999:xi).
Zgodnie z tradycyjnym wykładem, spotykanym już w podstawowych
traktatach gramatycznych Thonmi Sambhoty (zob. 2.1. i 2.10.), specyficzny
charakter języka tybetańskiego polega m.in. na tym, że tzw. partykuły (tshig
phrad) nie tylko służą do budowy wyrazów, ale również wyrażają relacje
między monosylabicznymi wyrazami. Narzuca to opis gramatyki polegający
na wyliczeniu, klasyfikacji i zdefiniowaniu owych partykuł – z odwołaniem
się przy tym do kategorii gramatycznych znanych z języków europejskich.
Autorzy niniejszego opracowania przyjmują właśnie taki model opisu, sta-
rając się przy tym zwracać uwagę na cechy charakterystyczne i osobliwości
języka tybetańskiego.
1.2. Z historii badań nad językiem tybetańskim
Pionierem tybetologii, czyli dyscypliny orientalistycznej zajmującej się ję-
zykiem, historią i różnymi aspektami kultury Tybetu2, był węgierski badacz
2 Warto tutaj wspomnieć, że tybetologia jest od dawna uznaną dyscypliną naukową, a Międzynarodowe Stowa-
rzyszenie Studiów Tybetologicznych (International Association for Tibetan Studies), powołane w 1979 r. w Oks-
fordzie, regularnie, co kilka lat organizuje międzynarodowe konferencje naukowe i publikuje ich materiały.
tybetanski.indb 15
2011-12-27 08:49:59
Pobierz darmowy fragment (pdf)
