Książka stanowi próbę odpowiedzi na pytania o problemy, z jakimi musi się borykać filozofujący. Problemy te towarzyszą filozofii od zarania dziejów, z czasem jednak coraz bardziej się nawarstwiają i prowadzą do kolejnych problemów, co w rezultacie wpływa na zmianę kształtu refleksji filozoficznej. Problemy analizowane w pracy nie są ani najważniejsze, ani też z pewnością najbardziej powszechne. Sam fakt jednak, że są obecne i stwarzają liczne komplikacje w filozofowaniu, jest godny odnotowania i wskazania ich przyczyn. Skoro bowiem, zgodnie z tezą Arystotelesa, klucz do mądrości leży w znajomości przyczyn, to przyczyny te należy wskazać. Taki jest cel niniejszej publikacji.
Darmowy fragment publikacji:
KŁOPOTY
Z FILOZOFIĄ
NR 3315
Andrzej J. Noras
KŁOPOTY
Z FILOZOFIĄ
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Katowice 2015
Redaktor serii: Filozofia
Dariusz Kubok
Recenzent
Sławomir Raube
W cywilizacji spektaklu intelektualista li-
czy się bowiem tylko w tej mierze, w jakiej
podejmuje obowiązującą modną grę i za-
mienia się w błazna. […] W rzeczywistości
jednak społeczeństwo całkowicie przestało
się interesować intelektualistami z powodu
minimalnej wagi, jaką w cywilizacji spek-
taklu ma myślenie.
Mario Vargas Llosa: Cywilizacja spektaklu.
Tłum. M. Szafrańska ‑Brandt. Kraków 2015, s. 37.
WSTĘP
Książeczka ta została napisana z potrzeby podzielenia
się z Czytelnikiem swoimi przemyśleniami dotyczący-
mi zagadnienia statusu filozofii we współczesnej nauce.
Żadne inne racje nie są w stanie wyjaśnić powodów, które
przyczyniły się do jej powstania. Jest nieudolną próbą od-
powiedzi na pytanie, które nieustannie powraca w świa-
domości próbującego filozofować, a które brzmi: czym jest
filozofia, jaką uprawiam?. Czy w ogóle uprawiam filozo-
fię, czy też – zgodnie z postulatem tych, którzy nie chcą
poznać historii filozofii – historię filozofii tylko? Takie-
mu pytaniu towarzyszy nieuchronnie inne pytanie, które
Stanisław Judycki wyraził w tytule artykułu opubliko-
wanego na łamach „Przeglądu Filozoficznego”, a zaty-
tułowanego Dlaczego filozofia jest trudna?1. Odpowiedź na
postawione pytania jest prozaiczna – filozofia jest trudna,
gdyż nie jest prosta. To nieco żartobliwie – i z premedyta-
cją – sformułowane powiedzenie można uznać za kwint-
esencję filozofowania. Niewątpliwie, zaprzeczyć trzeba
wówczas, gdy przeciwnicy filozofii twierdzą, że filozofia
jest trudna ze względu na osobliwe predyspozycje filozo-
fów do celowego komplikowania rzeczywistości. Wydaje
1 S. Judycki: Dlaczego filozofia jest trudna?. „Przegląd Filozo-
ficzny” 2001, t. 40, nr 4, s. 153–167.
7
się, że tak nie jest, a rację zdaje się tu mieć Karl Jaspers
(1883–1969), który odnosząc się do tego typu stwierdzeń,
zauważa: „To, że filozofia – inaczej niż nauka – w żadnej
ze swych postaci nie jest uznawana powszechnie i jed-
nomyślnie, musi leżeć w samej jej naturze. Pewność, jaką
uzyskujemy w filozofii, nie jest pewnością naukową, taką
samą dla każdego intelektu, lecz raczej upewnieniem,
w którym – gdy się powiedzie – współbrzmi cała istota
człowieka”2.
Sam Jaspers wszakże, choć uznaje, że filozofia jest
czymś więcej niż nauka, podkreśla konieczność podej-
mowania problemów filozoficznych. I choć dystansuje
się od nauki, to jednak nie dystansuje się od filozofii –
idąc tropem Sørena Kierkegaarda (1813–1855), jednego ze
swych pierwszych mistrzów. Dlatego też Jaspers zauwa-
ża: „Śmiem twierdzić: filozofia nie skończy się, póki żyją
ludzie. Dzięki filozofii trwa wymóg, by życie zachowało
sens wykraczający poza wszelkie cele w świecie. Ma ona
doprowadzić do tego, by ujawnił się sens obejmujący
wszystkie te cele, spełnić go, urzeczywistniając w teraź-
niejszości, niejako na przekór życiu; jej teraźniejszość ma
służyć zarazem przyszłości; nigdy nie wolno [dopuścić
do tego – AJN], by filozofia zdegradowała ludzi lub po-
jedynczego człowieka jedynie do poziomu środka”3. Jak-
kolwiek przemawia tu Jaspers egzystencjalista, to jednak
w jego wypowiedzi ujawnia się prawda ponadczasowa:
„[…] filozofia nie skończy się, póki żyją ludzie”.
Prezentacja zawartości poszczególnych rozdziałów jest
w zasadzie zbędna – ukazują one niektóre problemy, z ja-
kimi boryka się filozofujący bądź ten, kto za filozofowa-
nie chce się zabrać. Nie są to problemy ani najważniejsze,
2 K. Jaspers: Wprowadzenie do filozofii. Dwanaście odczytów ra-
diowych. Tłum. A. Wołkowicz. Wrocław 1995, s. 6.
3 K. Jaspers: Wiara filozoficzna. Tłum. A. Buchner i in. Toruń
1995, s. 112–113.
8
ani też największe. Wydaje się jednak, że są to proble-
my, które cechuje powszechność. Biorą się niby znikąd,
ale zawsze w znaczącym stopniu wpływają na kształt
refleksji filozoficznej. W fakcie uświadomienia ich sobie
i w możliwości podjęcia dyskusji z nimi leży aktualność
powiedzenia, że człowiek uczy się na błędach – jeśli rze-
czywiście się uczy. Targowisko próżności, jakim są moż-
liwości oferowane przez współczesne środki techniczne,
uniemożliwia autentyczny wgląd w istotę rzeczy. Pomi-
jam już fakt, że rzeczywisty problem stanowi możliwość
rozeznania tego, co ważne, i odróżnienia tegoż od tego,
co – mówiąc kolokwialnie – jest mniej ważne. Człowiek
współczesny zatracił naturalną ciekawość, która od za-
wsze tkwiła u podstaw wszelkiej filozofii i nauki – jest
ciekawy w zupełnie innym znaczeniu. Interesują go rze-
czy marginalne, nieistotne. Rozwój techniki doprowadził
do sytuacji intelektualnego rozleniwienia współczesnego
człowieka i najprawdopodobniej stan ten będzie się po-
głębiał. A skoro tak, tym bardziej intensywnie trzeba dą-
żyć do uświadomienia sobie pewnych błędów, które mają
wpływ na naszą wizję świata.
INDEKS NAZW OSOBOWYCH
Adelmann Dieter 119, 125
Ajdukiewicz Kazimierz 58, 59,
125
Altenstein Karl 20
Anckaert Luc 25, 134
Arystoteles 38, 77, 88, 96, 100,
110, 114, 118, 121, 125, 133
Asnyk Adam 123, 125
Aster Ernst von 47, 125
Banaszkiewicz Artur 27, 93, 130
Baran Bogdan 14, 79, 127, 132
Bauch Bruno 66, 102, 104, 125, 127
Baumanns Peter 43, 125
Baumgartner Hans‑Michael 12,
46, 47, 84, 125
Bekker Ernst Immanuel 23
Beneke Friedrich Eduard 63, 64,
65, 67
Bergson Henri 95
Berkeley George 55
Bernard z Chartres 48, 49
Bocheński Józef 75, 125
Boehm Rudolf 38, 130
Bolzano Bernard 71, 125
Bornstein Benedykt 83, 131
Brasser Martin 25, 134
Brelage Manfred 104, 119, 125
Brentano Franz 102
Brogowski Leszek 17, 125
Buchner Antoni 8, 117, 130
Burckhardt Jacob 20, 23
Cassirer Ernst 50, 73, 97, 126
Chrystus 21, 22
Cohen Hermann 11, 56, 72, 73,
99, 101, 102, 113, 119, 125, 126,
129, 133
Cornelius Hans 70
Czerniak Stanisław 90, 118, 133
Dębowski Józef 38, 126
Dilthey Wilhelm 13, 14, 16, 17,
18, 19, 20, 22, 23, 24, 25, 28, 30,
46, 92, 95, 98, 125, 126, 132, 133
Droysen Johann Gustav 20, 23
Ebbinghaus Hermann 66, 67, 126
Ebbinghaus Julius 66, 99, 126
Ehrenberg Hans [Philipp] 11, 25,
Eichhorn Johann Albrecht Fried‑
rich von 20
Eisler Rudolf 63, 72, 75, 76, 101,
Eliot Thomas Stearns 41, 42
Engels Friedrich 34
Erdmann Benno 17, 126
Erdmann Johann Eduard 63, 64,
126
126
127
Eucken Rudolf 13, 14, 73, 127
137
Feynmann Richard Phillips 89,
Herbart Johann Friedrich 64, 69,
Fichte Johann Gottlieb 15, 60, 68,
127
87, 127
113, 129
Herbut Józef, ks. 40, 129
Herder Johann Gottfried 18
Hertz Wilhelm 113, 126
Hildebrand Dietrich von 79
Hitler Adolf 12, 131
Höfler Alois 65, 129
Hölderlin Friedrich 19, 126
Holzhey Helmut 73, 129
Hönigswald Richard 65, 66, 70,
72, 129
Hume David 83, 88
Husserl Edmund 38, 39, 40, 42,
43, 55, 73, 94, 97, 98, 102, 103,
130, 131, 134
Ingarden Roman 39, 48, 50, 51,
52, 83, 84, 106, 130
Jaensch Erich Rudolf 72
Jakuszko Honorata 98, 130
Jankowski Marek 43, 88, 130, 131
Janssen Paul 65, 130
Jäsche Gottlob Benjamin 93
Jaskóła Janusz 86, 132
Jaspers Karl 8, 94, 116, 117, 118,
130, 133
Judycki Stanisław 7, 130
Kania Ireneusz 85, 132
Kaniowski Andrzej Maciej 13,
47, 84, 125
Kant Immanuel 11, 12, 18, 27, 31,
42, 43, 44, 46, 47, 48, 52, 55, 56,
57, 59, 66, 67, 68, 69, 70, 72, 81,
83, 84, 87, 88, 93, 94, 96, 99, 101,
102, 103, 105, 106, 107, 111, 113,
122, 125, 126, 127, 128, 129, 130,
131, 132, 134
Kartezjusz 38, 42, 55
Kierkegaard Søren 8
Kijas Juliusz 123, 125
Kijewska Agnieszka 85, 132
Knittermeyer Hinrich 73
Kołakowski Leszek 40, 131
Fischer Kuno 68, 69, 127
Flach Werner 60, 61, 98, 99, 100,
103, 104, 127
Friedrich Wilhelm IV 20
Fries Jacob Friedrich 67, 68, 69,
Frischeisen‑Köhler Max 14, 19,
127
20, 127
Gadamer Hans‑Georg 14, 18, 107,
112, 127, 128, 133
Gałecki Jerzy 31, 130
Garewicz Jan 44, 106, 128
Geldsetzer Lutz 67
Gierasimiuk Jerzy 120, 129
Gierulanka Danuta 39, 51, 130
Goethe Johann Wolfgang von 19,
78, 126
Gombrowicz Witold 59, 127
Grabski Andrzej F. 90, 127
Gründer Karlfried 65, 129, 130
Grynberg Marek 89, 127
Hardenberg Georg Philipp Fried‑
rich Freiherr von 19, 78, 126
Hartmann Nicolai 37, 39, 44,
45, 46, 48, 49, 50, 51, 52, 54, 59,
60, 79, 80, 81, 92, 96, 97, 98, 99,
101, 102, 103, 104, 105, 106, 107,
110, 111, 113, 119, 127, 128, 130,
132
Hasselhoff Görge K. 119, 125
Hegel Georg Wilhelm Fried‑
rich 11, 12, 14, 15, 17, 20, 21,
22, 23, 29, 64, 87, 91, 111, 112,
126, 129, 132, 134
Heidegger Martin 18, 41, 59, 99,
102, 103, 104, 115, 116, 118, 119,
120, 125, 129, 133, 135
Heisenberg Werner 50
Helmholtz Hermann von 56, 57,
129
138
Kononowicz Tadeusz 98, 132
Kopciuch Leszek 98, 134
Kopernik Mikołaj 110
Krąpiec Mieczysław Albert 37,
38, 100, 131, 134
Krijnen Christian 46, 101, 131, 132
Krzemieniowa Krystyna 17, 126
Kubalica Tomasz 38, 45, 58, 63,
105, 128, 131, 132
Kuderowicz Zbigniew 17, 126
Kupś Tomasz 88, 131
Lachowska Dorota 116, 117, 130,
133
Landman Adam 29, 31, 129, 130
Lange Friedrich Albert 57, 131
Laplace Pierre Simon de 50, 51
La Sala Beate Ulrike 119, 125
Lask Emil 60, 118, 119, 131
Lazarus Moritz 72
Legutko Ryszard 26, 131
Lehmann Gerhard 20, 131
Leibniz Gottfried Wilhelm 46,
55, 88
Leighton Robert B. 89, 127
Lenin Włodzimierz Iljicz (właśc.
Uljanow Wladimir Jljicz) 34,
35, 135
Lessing Gotthold Ephraim 19, 126
Leśniak Kazimierz 121, 125
Liebmann Otto 69, 101
Lipps Theodor 70
Llosa Mario Vargas 5, 131
Lotze [Rudolf] Hermann 13, 14
Lukács György 12, 34, 131
Łaciak Piotr 12, 38, 39, 99, 126,
131, 134
Łukasiewicz Małgorzata 107, 127
Mach Ernst 70
Maimon Salomon 95, 96, 131
Marcel Gabriel 92
Marks Karol (Marx Karl) 34
Marszałek Robert 115, 129
Maryniarczyk Andrzej 100, 131
Marzęda Witold 58, 63, 132
Menger Carl 23
Meyer Jürgen Bona 69, 96, 113,
Michalski Krzysztof 77, 107, 127,
126, 131
131
91, 128, 129
Michel Karl Markus 15, 21, 22,
Mikołaj z Kuzy 84, 85, 132
Mill John Stuart 70
Misch Georg 17
Mnemosyne 21
Moldenhauer Eva 15, 21, 22, 91,
128, 129
Moog Willy 65, 132
Mordka Artur 105, 128
Mulert Hermann 17, 126
Natorp Paul 45, 57, 58, 63, 73, 99,
113, 118, 129, 132, 133
Nelson Leonard 98, 132
Nietzsche Friedrich 13, 14, 23,
53, 76, 77, 78, 79, 80, 82, 90, 95,
119, 120, 131, 132, 135
Niklewicz Piotr 26, 132
Nobel Alfred 13, 41
Noras Andrzej J. 12, 20, 22, 45,
46, 50, 56, 58, 63, 67, 71, 81, 86,
87, 97, 99, 102, 105, 112, 126,
128, 132, 134
Novalis – zob. Georg Philipp
Friedrich Freiherr von Har-
denberg
Nowicki Światosław Florian 21,
22, 91, 129
Olejarczyk Anna 86, 132
Ortega y Gasset José 26, 27, 132
Paczkowska‑Łagowska Elżbieta
14, 17, 24, 71, 72, 95, 126, 132, 133
Palmer Richard E. 18, 133
Pieper Josef 41, 45, 86, 87, 92, 94,
Platon 19, 54, 77, 80, 84, 100, 111,
115, 117, 121, 133
133
139
Protagoras z Abdery 54, 75
Prutz Robert 96, 131
Przyłębski Andrzej 19, 133
Ranke Leopold von 20
Rath Matthias 66, 67, 69, 71, 133
Reale Giovanni 77, 133
Rickert Heinrich 73, 101, 104,
122, 127, 131, 133
Ricoeur Paul 18
Riehl Alois 73, 122, 134
Rosenzweig Franz 25, 134
Rosmini‑Serbati Antonio 67
Ruge Arnold 98, 134
Samuelson Norbert 25, 134
Sands Matthew 89, 127
Saner Hans 116, 133
Savigny Friedrich Carl von 20,
21, 133
Schaff Adam 34, 133
Scheler Max 19, 53, 54, 79, 81, 89,
93, 94, 116, 118, 133
Schelling Friedrich Wilhelm Jo-
seph von 12, 15, 20, 25, 87, 131
Schleiermacher Friedrich Ernst
Daniel 16, 17, 18, 19, 92, 126, 133
Schmidt Winrich de 113, 133
Schmied‑Kowarzik Wolfdietrich
25, 65, 129, 134
Schmoller Gustav
Friedrich
von 23
Schnädelbach Herbert 12, 22, 23,
87, 99, 101, 111, 112, 134
Seebohm Thomas 42, 43, 134
Sieg Ulrich 73, 134
Sigwart Christoph 17, 70, 134
Sokrates 27, 84
Spinoza Baruch 87
Staff Leopold 76, 90, 132
Stahl Friedrich Julius 20
Stalin Józef (właśc. Dugaszwili Jo-
sef Wissarionowicz) 34, 135
Stammler Rudolf 23
Stegmüller Wolfgang 102, 103,
104, 134
Steinthal Heymann 72
Stobiecki Rafał 90, 127
Stróżewski Władysław 39, 40, 134
Suchorzewska Janina 83, 131
Swieżawski Stefan 48, 91, 134
Szafrańska‑Brandt Marta 5, 131
Szewczyk Jan 47, 125
Szłapka Hanna 102, 135
Tatarkiewicz Władysław 80, 134
Teichmüller Gustav 13, 14, 46
Tennemann Wilhelm Gottlieb
Tomasz z Akwinu 37, 38, 51, 52,
85, 86, 134
88, 134
Twardowski Kazimierz 71, 72,
76, 133, 134, 135
Volkelt Johannes 38, 131
133
Wagner Hans 99, 104, 134
Waszczenko Piotr 42, 86, 98, 132,
Wendt Amadeus 86, 134
Węgrzecki Adam 21, 22, 89, 90,
91, 93, 118, 129, 133
Wierzchowski Jan 35, 135
Windelband Wilhelm 11, 46, 73,
82, 98, 134
Wittgenstein Ludwig 89, 134
Wittkau Annette 23, 134
Witwicki Władysław 54, 133
Woleński Jan 40, 76, 135
Wolniewicz Bogusław 89, 134
Wołkowicz Anna 8, 94, 117, 118,
Wostrikow Andriej Wasiliewicz
130, 133
35, 135
Wuchterl Karl 18, 135
Young Julian 102, 135
Zieliński Edward Iwo 77, 133
Zocher Rudolf 99, 100, 135
Żelazny Mirosław 43, 78, 130, 135
Andrzej J. Noras
PROBLEMS WITH PHILOSOPHY
Summary
The book is an attempt to address some philosophical problems
which philosophy grappled with at the turn of the century, and whose
consequences until this day have been defining the way of philoso-
phizing. What is essential in determining the creation of the book is
the necessity for encouraging the reflection on the essence of philo‑
sophy itself, which nowadays is very often referred to by the term
“metaphilosophy” and which has always belonged to the essence of
philosophy itself. This results in the consequence that it is the center
of analysis where the problem of the relationship between philosophy
and its history is placed – the relationship is more often excluded from
reflection than taken into consideration today.
The book is an attempt to systematically investigate the philo-
sophical errors which appear in reflection of our times. The subject of
the analysis are problems of partyism of philosophy, positionism and
subjectivism, psychologism and relativism, dogmatism and metaphys-
ics, and ultimately also the problem of modernity. The analysis of the
most common problems and errors philosophy was confronted with
earlier and still encounters today leads to the conclusion that these
problems are complex.
The multifacetedness, multithreadedness or multilayeredness of
the problems are the main reasons for the inability to eradicate them
from thinking.
Andrzej J. Noras
DIE PROBLEME MIT DER PHILOSOPHIE
Zusammenfassung
In dem Buch versucht der Verfasser manche philosophische Pro-
bleme zu erörtern, mit denen die Philosophie an der Wende vom
19. zum 20.Jh rang und deren Folgen noch heute die philosophische
Methode festsetzen. Er war sich dessen bewusst, dass man über den
Kern von der Philosophie nachdenken muss und das, was heutzuta-
ge oft als „Metaphilosophie“ bezeichnet wird und zur Philosophie
selbst schon immer gehörte, hat sein Buch wesentlich determiniert.
Im Mittelpunkt der Analyse steht die Wechselbeziehung zwischen der
Philosophie und deren Geschichte, die Beziehung, die heute aus der
Reflexion eher eliminiert als darin berücksichtigt wird.
Das Buch will die in heutiger Reflexion auftretenden Fehler syste-
matisch erwägen. Untersucht werden folgende Probleme: die Parteiung
der Philosophie, Standpunlktichkeit und Subjektivismus, Psychologis-
mus und Relativismus, Dogmatismus und metaphysische Charakter
der Philosophic und schließlich die Modernität. Die Analyse der Pro-
bleme und Fehler, denen die Philosophie schon früher begegnete und
heute immer noch begegnet führt zum Schluss, dass diese Probleme
vielschichtig sind. Da sie komplex, handlungsreich und vielschichtig
sind, lassen sie sich aus dem Denken nicht verdrängen.
SPIS TREŚCI
WSTĘP
Rozdział pierwszy
PARTYJNOŚĆ
Rozdział drugi
STANOWISKOWOŚĆ
Rozdział trzeci
SUBIEKTYWIZM
Rozdział czwarty
PSYCHOLOGIZM
Rozdział piąty
RELATYWIZM
Rozdział szósty
DOGMATYZM
Rozdział siódmy
METAFIZYCZNOŚĆ
Rozdział ósmy
NOWOCZESNOŚĆ
ZAKOŃCZENIE
LITERATURA
INDEKS NAZW OSOBOWYCH
Summary
Zussammenfassung
7
11
37
53
63
75
83
95
109
121
125
137
141
142
Redakcja Małgorzata Pogłódek
Projekt okładki Tomasz Kipka
Redakcja techniczna Barbara Arenhövel
Korektor Ligia Dziadas
Łamanie Bogusław Chruściński
Copyright © 2015 by
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Wszelkie prawa zastrzeżone
ISSN 0208 ‑6336
ISBN 978 ‑83 ‑8012 ‑576 ‑6
(wersja drukowana)
ISBN 978 ‑83 ‑8012 ‑577 ‑3
(wersja elektroniczna)
Wydawca
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
ul. Bankowa 12B, 40 ‑007 Katowice
www.wydawnictwo.us.edu.pl
e ‑mail: wydawus@us.edu.pl
Wydanie I. Ark. druk. 9,0. Ark. wyd. 8,0.
Papier Alto 90 g, vol. 1.5 Cena 20 zł (+ VAT)
Druk i oprawa: „TOTEM.COM.PL Sp. z o.o.” Sp.K.
ul. Jacewska 89, 88 ‑100 Inowrocław
Pobierz darmowy fragment (pdf)
