Darmowy fragment publikacji:
ZARYS PRAWA
KONSTYTUCJA
GOSPODARCZA
UNII EUROPEJSKIEJ.
AKSJOLOGIA
ARTUR NOWAK-FAR (red.)
C. H. BECK
ZARYS PRAWA
Konstytucja gospodarcza Unii Europejskiej. Aksjologia
Polecamy nasze publikacje z serii Zarys Prawa:
Bart³omiej Nowak
WEWNÊTRZNY RYNEK ENERGII W UNII EUROPEJSKIEJ
Jan Barcz (red.)
OCHRONA PRAW PODSTAWOWYCH
W UNII EUROPEJSKIEJ
Bart³omiej Kurcz (red.)
POMOC PAÑSTWA. WYBRANE ZAGADNIENIA
Rafa³ Szczêsny
REKLAMA FARMACEUTYCZNA I POKREWNA
Wojciech Popio³ek
AKCJA PRAWO PODMIOTOWE
Tomasz Koncewicz
AKSJOLOGIA UNIJNEGO KODEKSU PROCEDURALNEGO
www.sklep.beck.pl
KONSTYTUCJA
GOSPODARCZA
UNII EUROPEJSKIEJ.
AKSJOLOGIA
Pod redakcj¹
ARTURA NOWAK-FARA
Autorzy:
KATARZYNA CZAPRACKA, MATEUSZ GRABIEC,
AGNIESZKA GRZELAK, ARTUR NOWAK-FAR,
JADWIGA STANISZKIS, PIOTR ZAPADKA
Konstytucja gospodarcza Unii Europejskiej. Aksjologia
Stan prawny: 30 kwietnia 2010 r.
Redakcja: Dagna Kordyasz
Poszczególne czêœci opracowali:
– Przedmowa
Jadwiga Staniszkis
– Rozdzia³y I, II, III, IV, V i Wnioski
Artur Nowak-Far
– Rozdzia³ VI
Mateusz Grabiec
Katarzyna Czapracka – Rozdzia³ VII
– Rozdzia³ VIII
Piotr Zapadka
– Rozdzia³ IX
Agnieszka Grzelak
© Wydawnictwo C. H. Beck 2010
Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
Sk³ad i ³amanie: TimPrint
Druk i oprawa: Elpil, Siedlce
ISBN 978-83-255-1637-6
Spis tre(cid:286)ci
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IX
Przedmowa (Jadwiga Staniszkis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XI
Rozdział I. Ponadnarodowe ramy konstytucyjnej regulacji
gospodarczej a system gospodarczy Unii Europejskiej
(Artur Nowak-Far) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Regulacja systemu gospodarczego: relacja narz(cid:266)dzia oddziaływania
do jego przedmiotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
1
2. Konstytucja gospodarcza Unii Europejskiej jako zespół
5
9
15
22
25
25
27
29
31
31
33
35
37
40
40
41
48
50
54
V
fundamentalnych reguł gospodarczego funkcjonowania systemu
ponadnarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Model zarz(cid:261)dzania gospodarczego w Raporcie Delorsa . . . . . . . . . . .
4. Konstytucja gospodarcza Unii Europejskiej w (cid:286)wietle modelu
traktatowego Unii: regulacyjna tre(cid:286)ć wyzwania . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Konstytucja gospodarcza Unii Europejskiej w (cid:286)wietle modelu
traktatowego Unii: ramy kompetencyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdział II. Konstytucyjno(cid:286)ć i konstytucjonalizacja reguł prawnych
acquis de l’IUnion (Artur Nowak-Far) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Kryteria konstytucyjno(cid:286)ci reguł prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Konstytucja gospodarcza jako regulacja współzale(cid:298)no(cid:286)ci . . . . . . . . .
3. Narz(cid:266)dzia prawne konstytucji gospodarczej Unii Europejskiej . . . . .
Rozdział III. Podstawowe składniki konstytucji gospodarczej Unii
Europejskiej (Artur Nowak-Far) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Delorsowski model gospodarczy jako program gospodarczy . . . . . . .
2. Unia walutowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Koordynacja polityk makroekonomicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Inne elementy europejskiego modelu dobrobytu . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdział IV. Uzasadnienie „konstytucyjnych” reguł współdziałania
w dziedzinie polityk gospodarczych Unii Europejskiej
(Artur Nowak-Far) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Kooperatywna natura współczesnych stosunków gospodarczych . . .
2. Model ogólny kooperacji – formułowanie i realizacja polityk
makroekonomicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Model szczegółowy kooperacji – przykład polityk podatkowych . . .
4. Okoliczno(cid:286)ci wymuszaj(cid:261)ce kooperacj(cid:266) w warunkach Unii
Gospodarczej i Walutowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. „Naturalna” kooperacja a suwerenno(cid:286)ć pa(cid:276)stwa . . . . . . . . . . . . . . . .
Spis tre(cid:286)ci
Rozdział V. Konstytucyjne procedury koordynacji polityk gospodarczych
– reguły tworzenia i utrwalania Unii Gospodarczej i Walutowej
(Artur Nowak-Far) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Pakt Stabilno(cid:286)ci i Wzrostu a zintegrowanie poszczególnych
obszarów polityki gospodarczej w Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . .
2. „Integracja” polityk gospodarczych w konstytucji gospodarczej
Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. Zakres „integracji” poszczególnych polityk gospodarczych . . . .
2.2. Procedura przej(cid:286)cia do nowych etapów integracji gospodarczej
w ramach Unii Gospodarczej i Walutowej . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Niezale(cid:298)no(cid:286)ć banków centralnych w Unii Europejskiej . . . . . . .
2.4. „Konstytucyjne” reguły alokacji uprawnie(cid:276) do prowadzenia
polityki fiskalnej i ich ramy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.5. Traktatowy model wielostronnego monitorowania sytuacji
gospodarczej (PWM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.6. Traktatowa procedura unikania nadmiernego deficytu . . . . . . . .
3. Konstytucyjna konstrukcja rynku wewn(cid:266)trznego . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Konstytucyjne składniki polityki konkurencji . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Konstytucyjne składniki polityki spójno(cid:286)ci i strukturalnej . . . . . . . . .
5.1. Polityka strukturalna a polityka spójno(cid:286)ci . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2. Logika polityki spójno(cid:286)ci – model Komitetu Delorsa . . . . . . . . .
5.3. Podstawowe zało(cid:298)enia regulacyjne polityki spójno(cid:286)ci . . . . . . . .
5.4. Miejsce polityki spójno(cid:286)ci i strukturalnej w konstytucji
57
57
59
59
64
69
71
75
78
86
89
96
96
97
98
gospodarczej Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdział VI. Konstytucyjna ranga traktatowej zasady stabilno(cid:286)ci cen
(Mateusz Grabiec) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
1. Zasada stabilno(cid:286)ci cen jako cel Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . 101
2. Aksjologiczne uzasadnienie regulacji prawnej dotycz(cid:261)cej
99
stabilno(cid:286)ci cen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
3. Aksjologia regulacji traktatowej: hipoteza podsystemu prawa Unii
Gospodarczej i Walutowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
4. Traktatowe uj(cid:266)cie zasady utrzymania stabilno(cid:286)ci cen . . . . . . . . . . . . 106
5. Stabilno(cid:286)ć cen jako dobro publiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
6. Prawne konsekwencje wł(cid:261)czenia zasady utrzymania stabilno(cid:286)ci cen
do systemu prawa unijnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
7. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Rozdział VII. Aksjologiczne ramy unijnego prawa konkurencji
(Katarzyna Czapracka) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
1. Wst(cid:266)p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
2. Konkurencja i teorie ekonomiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
2.1. Wolno(cid:286)ć ekonomiczna i ordoliberalizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
2.2. Efektywno(cid:286)ć ekonomiczna i szkoła chicagowska . . . . . . . . . . . . 126
2.3. Efektywno(cid:286)ć dynamiczna: Schumpeter i apologia monopolu . . . 129
3. Zagadnienia natury politycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
3.1. Rynek wewn(cid:266)trzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
4. Aksjologia unijnego prawa konkurencji. Pytania o priorytety . . . . . . 133
VI
Spis tre(cid:286)ci
Rozdział VIII. Sieć bezpiecze(cid:276)stwa finansowego (safety net) jako element
konstytucji gospodarczej Unii Europejskiej (Piotr Zapadka) . . . . . . . . . 139
1. Wst(cid:266)p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
2. Unijny rynek finansowy – zagadnienia wst(cid:266)pne . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
3. Safety net. Analiza poj(cid:266)cia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
4. Gwarancje bezpiecze(cid:276)stwa finansowego w prawie unijnym . . . . . . . 159
5. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Rozdział IX. Prawnokarna ochrona obrotu gospodarczego jako element
konstytucji gospodarczej Unii Europejskiej (Agnieszka Grzelak) . . . . . 170
1. Wst(cid:266)p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
2. Prawo karne a obrót gospodarczy. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . 172
3. Metaregulacja: problemy zastosowania (cid:286)rodków prawa karnego
w acquis de l’Union . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
4. Przykłady regulacji prawnokarnych Unii Europejskiej relewantnych
dla obrotu gospodarczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
4.1. Zwalczanie korupcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
4.2. Zwalczanie prania brudnych pieni(cid:266)dzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
4.3. Zwalczanie fałszerstw zwi(cid:261)zanych z bezgotówkowymi
(cid:286)rodkami płatniczymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
4.4. Zwalczanie ataków na systemy informatyczne . . . . . . . . . . . . . . 184
4.5. Zwalczanie nadu(cid:298)yć na szkod(cid:266) interesów finansowych Unii
Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
5. Przepisy proceduralne – współpraca mi(cid:266)dzy pa(cid:276)stwami
członkowskimi Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
6. Wnioski: Istota prawnokarnego komponentu konstytucji
gospodarczej Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
Wnioski (Artur Nowak-Far) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
Indeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
VII
Wykaz skrótów
1. Akty prawne
KC ............................. ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16,
KK ............................. ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88,
poz. 93 ze zm.)
poz. 553 ze zm.)
KKS ........................... ustawa z 10.9.1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz.U.
PrBank ....................... ustawa z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2002 r.
TEWG ....................... Traktat ustanawiaj(cid:261)cy Europejsk(cid:261) Wspólnot(cid:266) Gospodar-
TFUE ......................... Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
TK ............................. Traktat Konstytucyjny (traktat ustanawiaj(cid:261)cy Konstytucj(cid:266)
Nr 111, poz. 765 ze zm.)
Nr 72, poz. 665 ze zm.)
cz(cid:261)
dla Europy)
TUE ........................... Traktat o Unii Europejskiej
2. Publikatory i czasopisma
BiK ............................ Bank i Kredyt
Dz.U. ......................... Dziennik Ustaw
Dz.Urz. UE ................ Dziennik Urz(cid:266)dowy Unii Europejskiej (Official Journal of
the European Union)
Gl. .............................. Glosa
MoRiF ....................... Monitor Rachunkowo(cid:286)ci i Finansów
OSNKW .................... Orzecznictwo S(cid:261)du Najwy(cid:298)szego Komisja Wojskowa
OTK .......................... Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
PiP ............................. Pa(cid:276)stwo i Prawo
Pr. Bank. .................... Prawo Bankowe
Sp. Mi(cid:266)dz. ................. Sprawy Mi(cid:266)dzynarodowe
Zb. Orz. ..................... Zbiór Orzecze(cid:276) Trybunału Europejskiego
3. Organy, organizacje i instytucje
EBC ........................... Europejski Bank Centralny
ESBC ......................... Europejski System Banków Centralnych
ETS ........................... Europejski Trybunał Sprawiedliwo(cid:286)ci
EWG ......................... Europejska Wspólnota Gospodarcza
EWEA ....................... Europejska Wspólnota Energii Atomowej
EWWiS ..................... Europejska Wspólnota W(cid:266)gla i Stali
IX
Wykaz skrótów
TS .............................. Trybunał Sprawiedliwo(cid:286)ci
UE ............................. Unia Europejska
UGiW ........................ Unia Gospodarcza i Walutowa
WE ............................ Wspólnota Europejska
4. Inne
art. ............................. artykuł
BEPGs ....................... Broad Economic Policy Guidelines (szerokie wskazówki
polityki gospodarczej)
nast. ........................... nast(cid:266)pny
Nr .............................. numer
pkt ............................. punkt
PND ........................... procedura unikania nadmiernego deficytu
PSW .......................... Pakt Stabilno(cid:286)ci i Wzrostu
PWBiS ....................... Przestrze(cid:276) Wolno(cid:286)ci, Bezpiecze(cid:276)stwa i Sprawiedliwo(cid:286)ci
PWM ......................... Procedura Wzajemnego Monitorowania
ust. ............................. ust(cid:266)p
s. ................................ strona
zob. ............................ zobacz
ZPW .......................... Zintegrowany Pakiet Wskazówek
X
Przedmowa
Prezentowana Czytelnikom ksi(cid:261)(cid:298)ka ma – rzadk(cid:261) w przypadku naukowych
prac prawniczych – dynamik(cid:266) i sił(cid:266) prognozy. Z jednej strony unaocznia i anali-
zuje dyskretne przekształcenia i reinterpretacje rozwi(cid:261)za(cid:276) prawnych składaj(cid:261)cych
si(cid:266) na – jak j(cid:261) okre(cid:286)laj(cid:261) Autorzy – „konstytucj(cid:266) gospodarcz(cid:261)” Unii Europejskiej
oraz na sam mechanizm zmiany prawa w Unii. Owa zmiana dokonuje si(cid:266) bo-
wiem zazwyczaj nie przez symboliczne ci(cid:266)cie, ale przez przesuni(cid:266)cie akcentów
w ramach istniej(cid:261)cego prawa i jego selekcj(cid:266) zmieniaj(cid:261)c(cid:261) mas(cid:266) krytyczn(cid:261), ze stop-
niowym przesuwaniem si(cid:266) ku postpolitycznej, funkcjonalnej integracji. Głównym
wehikułem tej zmiany (i – jak pokazuje prezentowana tu praca pod redakcj(cid:261) Pana
Profesora Artura Nowaka-Fara – prawnicy rozumiej(cid:261) to lepiej ni(cid:298) adepci poli-
tologii) jest reinterpretacja zało(cid:298)e(cid:276) ontologicznych dotycz(cid:261)cych tego, co nale(cid:298)y
kontrolować, by zachować sterowno(cid:286)ć w sensie zdolno(cid:286)ci osi(cid:261)gania zało(cid:298)onych
celów. To wła(cid:286)nie tak – jak poka(cid:298)(cid:266) dalej – dokonuje si(cid:266) obserwowane obecnie
przej(cid:286)cie do fazy, któr(cid:261) okre(cid:286)lamy mianem „postlizbo(cid:276)skiej”.
I wła(cid:286)nie to przej(cid:286)cie wydobywa drugi, dynamiczny i prognostyczny, walor
prezentowanej tu pracy. Jej Autorzy poło(cid:298)yli bowiem nacisk na dwa elementy,
które dzi(cid:286) – ju(cid:298) po sko(cid:276)czeniu ksi(cid:261)(cid:298)ki – wysuwaj(cid:261) si(cid:266) na czoło kolejnej reinter-
pretacji unijnego prawa i procedur. Reinterpretacji – dodajmy – wywołanej przez
szok zwi(cid:261)zany z globalnym kryzysem. Gdy ksi(cid:261)(cid:298)ka powstawała, mo(cid:298)na było do-
strzec tylko pierwsze sygnały owej zmiany. Mo(cid:298)na wi(cid:266)c pogratulować Autorom
znakomitej intuicji i gł(cid:266)bokiej znajomo(cid:286)ci prawa UE.
Owe dwa elementy, na które zwrócili uwag(cid:266) Autorzy, to – z jednej strony, pro-
pozycje Raportu Delorsa z 1989 r. (wtedy w powa(cid:298)nym stopniu uznawane za zbyt
radykalne), a z drugiej strony, przyj(cid:266)te w ramach Unii, i dzi(cid:286) kolejny raz reinterpre-
towane, zasady konkurencji. Lektura pracy pozwala zrozumieć co(cid:286), co wydarzyło
si(cid:266) ju(cid:298) po jej uko(cid:276)czeniu. A jest to główny sprawdzian warto(cid:286)ci naukowej! Chodzi
o powrót krajów strefy euro do Delorsowskiej koncepcji znaczenia gł(cid:266)bszej integra-
cji, ze wspóln(cid:261) polityk(cid:261) gospodarcz(cid:261) i społeczn(cid:261) i intensyfikacj(cid:261) wysoko technolo-
gicznych inwestycji na własnym obszarze, z ograniczeniem redystrybucji i solidary-
zmu w skali całej Unii Europejskiej. Chodzi tak(cid:298)e o zwi(cid:261)zany z powy(cid:298)szym powrót
do dawnej formuły „konkurencyjno(cid:286)ci” (równie(cid:298) przedstawionej w ksi(cid:261)(cid:298)ce), w ra-
mach której – zgodne z unijnym prawem o konkurencji jest wszystko, co ow(cid:261) kon-
kurencyjno(cid:286)ć realnie podnosi, a nie to – co przyj(cid:266)to a priori, w imi(cid:266) doktrynalnych,
ideologicznych zało(cid:298)e(cid:276), eliminuj(cid:261)cych aktywn(cid:261) polityk(cid:266) gospodarcz(cid:261). Dzi(cid:286) chodzi
bowiem o radykalne zwi(cid:266)kszenie szans krajów strefy euro (traktowanych zgodnie
z sugestiami Delorsa jak jeden organizm) w globalnym współzawodnictwie.
Intuicyjny nacisk Autorów ksi(cid:261)(cid:298)ki na elementy, które dzi(cid:286) rzeczywi(cid:286)cie wy-
suwaj(cid:261) si(cid:266) na plan pierwszy, to nie jedyny walor ksi(cid:261)(cid:298)ki. Równie(cid:298) metodologiczne
XI
Przedmowa
rozwa(cid:298)ania zawarte w publikacji trafnie chwytaj(cid:261) obecny stan unijnych regulacji
i ich otwarty charakter, pozwalaj(cid:261)cy na dyskretn(cid:261) ich zmian(cid:266) przez reinterpreta-
cj(cid:266). Autorzy umiej(cid:266)tnie wydobywaj(cid:261) synkretyczne współistnienie w Unii ró(cid:298)nych
logik (czy – jak je nazywam – kontekstów władzy), z zmieniaj(cid:261)cymi si(cid:266) nieustan-
nie relacjami mi(cid:266)dzy nimi i brakiem stałej hierarchii. Pokazuj(cid:261) te(cid:298) nieobecno(cid:286)ć,
w zwi(cid:261)zku z powy(cid:298)szym, wcze(cid:286)niejszej, autopojetycznej zdolno(cid:286)ci samorozpo-
znawania si(cid:266) systemu i procedur eliminuj(cid:261)cych zakłócenia. I znowu nale(cid:298)y pod-
kre(cid:286)lić rzadk(cid:261) umiej(cid:266)tno(cid:286)ć rejestrowania zmiany, która dopiero si(cid:266) dokonuje, wraz
z odchodzeniem prawa od systemowo(cid:286)ci i przechodzeniem do zło(cid:298)ono(cid:286)ci, z naci-
skiem na ci(cid:261)gł(cid:261) adaptacj(cid:266) i kontekstualizacj(cid:266) – a nie na zachowanie okre(cid:286)lonej
to(cid:298)samo(cid:286)ci. Ten, uchwycony w pracy, kres wcze(cid:286)niejszego, narcystycznego sku-
piania si(cid:266) Europy na samej sobie z silnym naciskiem (widocznym jeszcze w Trak-
tacie Lizbo(cid:276)skim) na wymiar aksjologiczny, ł(cid:261)czy si(cid:266) mi(cid:266)dzy innymi z wywoła-
nym przez kryzys, nowym pragmatyzmem „Pi(cid:266)tnastki” i przej(cid:286)ciem od dwóch
modeli integracji w ramach Unii – czyli do jeszcze gł(cid:266)bszego ni(cid:298) w sygnalizowa-
nej wcze(cid:286)niej formule „dwóch pr(cid:266)dko(cid:286)ci”, p(cid:266)kni(cid:266)cia Unii Europejskiej.
Jak si(cid:266) wydaje, obecnie mo(cid:298)emy mówić o czterech współwyst(cid:266)puj(cid:261)cych
płaszczyznach regulacji, z pa(cid:276)stwami obecnymi na ka(cid:298)dej z tych płaszczyzn
w odmienny sposób. Po pierwsze, jest to wspomniana ju(cid:298) formuła „delorsowska”
integruj(cid:261)ca w (cid:286)cisły sposób „Pi(cid:266)tnastk(cid:266)”, z wykorzystaniem wszystkich, ekono-
micznych i logicznych, konsekwencji unii walutowej. Władz(cid:266) w tym obszarze
sprawuje nie do ko(cid:276)ca sformalizowane konsorcjum składaj(cid:261)ce si(cid:266) z przywódców
politycznych tego obszaru, ale te(cid:298) – elit biznesowych i przemysłowych. Jest to
ju(cid:298) znacznie (cid:286)ci(cid:286)lejsza koordynacja ni(cid:298) wcze(cid:286)niejsza „mi(cid:266)dzyrz(cid:261)dowo(cid:286)ć”. Reszta
członków Unii Europejskiej jest wykluczona z tego gremium nie na zasadzie za-
mkni(cid:266)tego wej(cid:286)cia (co byłoby niezgodne z Traktatem Lizbo(cid:276)skim), ale – w wy-
niku niekompatybilno(cid:286)ci w zakresie poziomu rozwoju. Drug(cid:261) płaszczyzn(cid:266) mo(cid:298)na
okre(cid:286)lić jako „postlizbo(cid:276)sk(cid:261)”, z selektywnym tylko wprowadzeniem rozwi(cid:261)za(cid:276)
Traktatu do praktyki: przede wszystkim osobowo(cid:286)ci prawnej Unii, nowych stano-
wisk i zmian reguł głosowania z odej(cid:286)ciem od konsensualno(cid:286)ci. Nowe kraje, nie-
obecne na płaszczy(cid:296)nie „delorsowskiej”, tu pełni(cid:261) rol(cid:266) „wypełniaczy”, dodaj(cid:261)c
masy ewentualnej wspólnej polityce zagranicznej czy obronnej. Zało(cid:298)ony w Trak-
tacie z Lizbony silny status Komisji Europejskiej (maj(cid:261)cej dbać o interesy całej
Unii i solidarno(cid:286)ć w jej ramach) jest ju(cid:298) – w ramach tej selektywnej implemen-
tacji TL – wyra(cid:296)nie osłabiony, bo wchodzi w kolizj(cid:266) z, racjonaln(cid:261) z perspektywy
„Pi(cid:266)tnastki”, formuł(cid:261) „delorsowsk(cid:261)”. Trzecia płaszczyzna to dopełnienie pierw-
szej, czyli regionalne konfiguracje w obszarze poszczególnych polityk (np. ener-
getycznej), z pa(cid:276)stwem – regionalnym hegemonem jako centrum i klientami.
Wreszcie wymiar czwarty, to – silniejszy na mocy Traktatu Lizbo(cid:276)skiego – Par-
lament Europejski, współpracuj(cid:261)cy (via frakcje) z parlamentami krajowymi. Tu
poszczególne pa(cid:276)stwa narodowe s(cid:261) przede wszystkim (cid:296)ródłem energii dla pro-
wadzonych na tej płaszczy(cid:296)nie gier i negocjacji. Siła frakcji Parlamentu Euro-
pejskiego zale(cid:298)y bowiem nie tylko od ich liczebno(cid:286)ci, ale równie(cid:298) od tego, czy
ich komponenty (partie z poszczególnych krajów) s(cid:261) partiami rz(cid:261)dz(cid:261)cymi, czy
opozycyjnymi. To bowiem decyduje o jako(cid:286)ci relacji (i zdolno(cid:286)ci mobilizacji, czy
XII
Przedmowa
demobilizacji) parlamentów krajowych. Zgodnie z Traktatem Lizbo(cid:276)skim parla-
menty krajowe mog(cid:261) przecie(cid:298) ewentualnie tworzyć „ koalicje blokuj(cid:261)ce”.
W ramach tej wielowymiarowej i dynamicznej konstrukcji czterech równo-
cze(cid:286)nie działaj(cid:261)cych płaszczyzn regulacji wygrywaj(cid:261) te kraje, które s(cid:261) obecne
na wszystkich polach i/lub które potrafi(cid:261) spowodować, aby ich interes był brany
w tych polach pod uwag(cid:266) – choćby jako ograniczenie (warunek brzegowy), który
nale(cid:298)y respektować.
Okre(cid:286)liłam te nowe reguły gry, do których zrozumienia walnie przyczyniła
si(cid:266) prezentowana ksi(cid:261)(cid:298)ka, jako ju(cid:298) „postlizbo(cid:276)skie”. Traktat Lizbo(cid:276)ski był bo-
wiem – moim zdaniem – idealistycznym, przedkryzysowym projektem, staraj(cid:261)-
cym si(cid:266) w lekki sposób zintegrować zło(cid:298)ono(cid:286)ć powstał(cid:261) po rozszerzeniu Unii.
Zintegrować – powa(cid:298)nie traktuj(cid:261)c odmienno(cid:286)ci kulturowe i rozwojowe. St(cid:261)d pro-
ponowane w TL (i obecnie – jak si(cid:266) wydaje – zarzucone) przej(cid:286)cie do nowej fi-
lozofii władzy i integracji z to(cid:298)samo(cid:286)ci(cid:261) UE pojmowan(cid:261) jako synkretyczna prze-
strze(cid:276) odmiennych hierarchii warto(cid:286)ci, ograniczona przez wspólne dla wszystkich,
minimalne standardy, traktowane jako warunki brzegowe. Warunki – dodajmy –
wci(cid:261)(cid:298) poddawane negocjacjom i reinterpretacjom, bo tu wła(cid:286)nie miała si(cid:266) skupiać
władza w trójk(cid:261)cie: Komisja Europejska – Europejski Trybunał Sprawiedliwo(cid:286)ci
– pa(cid:276)stwa narodowe.
Powy(cid:298)sze wyra(cid:298)a, moim zdaniem, hobbesia(cid:276)sk(cid:261) intuicj(cid:266) obecn(cid:261) w Traktacie,
i(cid:298) po „u(cid:286)mierceniu” uniwersaliów w sferze norm musz(cid:261) pojawić si(cid:266), ró(cid:298)norodne
i arbitralne, „teologie obywatelskie” i, z konieczno(cid:286)ci – równie(cid:298) arbitralna wła-
dza, wyznaczaj(cid:261)ca granice owej ró(cid:298)norodno(cid:286)ci. W swojej ksi(cid:261)(cid:298)ce „Antropologia
władzy” okre(cid:286)liłam Traktat Lizbo(cid:276)ski jako dokument pokantowski. Po raz pierw-
szy bowiem, moim zdaniem, zinstytucjonalizował on dwa narz(cid:266)dzia, którymi
mo(cid:298)e posłu(cid:298)yć si(cid:266) kantowski „rozum praktyczny”, próbuj(cid:261)cy zredukować wyj-
(cid:286)ciowe antynomie w sferze normatywnej. Owe dwa narz(cid:266)dzia w TL to „ekono-
mia norm” i nowa ontologia prawa. Oba pozwalaj(cid:261) tworzyć na poziomie pa(cid:276)stw
indywidualne kombinacje poziomów efektywno(cid:286)ci poszczególnych norm i sposo-
bów obecno(cid:286)ci unijnego prawa. Na t(cid:266) innowacyjn(cid:261), wprowadzon(cid:261) przez Traktat
Lizbo(cid:276)ski, formuł(cid:266) regulacji, (w której ka(cid:298)dy element – pa(cid:276)stwo narodowe – miał
być indywidualnym wariantem, konfiguracj(cid:261) – norm i warto(cid:286)ci charakteryzuj(cid:261)-
cych Uni(cid:266) pojmowan(cid:261) jako synkretyczne pole równoległych systemów aksjolo-
gicznych) miała si(cid:266) – zgodnie z TL – nakładać (cid:286)cisła integracja funkcjonalna całej
Unii. Miała ona zwi(cid:266)kszyć prawdopodobie(cid:276)stwo zmierzania w jednym kierunku,
ale ju(cid:298) bez ujednolicania struktur.
Zarysowane wy(cid:298)ej cztery płaszczyzny realnego funkcjonowania Unii „post-
lizbo(cid:276)skiej” rujnuj(cid:261) to idealistyczne podej(cid:286)cie. Jednak równocze(cid:286)nie tworz(cid:261) now(cid:261)
przestrze(cid:276) do walki o interesy poszczególnych krajów. Jak pokazuje ksi(cid:261)(cid:298)ka od-
dawana w r(cid:266)ce Czytelników, głównymi sprzymierze(cid:276)cami polityków w tej walce
mog(cid:261) być prawnicy. Pod warunkiem jednak (cid:298)e s(cid:261) obdarzeni tak(cid:261) wiedz(cid:261) i wy-
obra(cid:296)ni(cid:261) jak Autorzy.
Jadwiga Staniszkis
XIII
Rozdział I. Ponadnarodowe ramy
konstytucyjnej regulacji gospodarczej
a system gospodarczy Unii Europejskiej
1. Regulacja systemu gospodarczego: relacja
narz(cid:266)dzia oddziaływania do jego przedmiotu
Temat „konstytucji gospodarczej” jest jednym z w(cid:261)tków prawnoteo
retycznego dyskursu prowadzonego na gruncie prawa gospodarczego pu-
blicznego. Dyskurs ten intensywnie odwołuje si(cid:266) do regulacji konstytucyj-
nej1. Z uwagi na sam przedmiot argumentacja teoretycznoprawna w nim
przedstawiana zasadniczo dotyczy okre(cid:286)lenia systemowych zale(cid:298)no(cid:286)ci
pomi(cid:266)dzy dwoma systemami społecznymi: gospodarczym i prawnym.
Jej centralnym zagadnieniem jest wybór po(cid:298)(cid:261)danego systemu funkcjo-
nowania i zarz(cid:261)dzania gospodarczego oraz zapewnienie im odpowiedniej
ochrony prawnej, w tym systemowych gwarancji stało(cid:286)ci dokonanych wy-
borów – zarówno w aspekcie instytucjonalnym (gdzie podstawow(cid:261) funk-
cj(cid:266) konstytucji mo(cid:298)na okre(cid:286)lić jako zapewnienie wewn(cid:266)trznej stabilno(cid:286)ci
i to(cid:298)samo(cid:286)ci systemu), jak i w operacyjnym (gdzie podstawowa funkcja
systemu jest zwrócona do u(cid:298)ytkowników jego norm materialnych i gdzie
polega ona na zapewnieniu pełnego wykonania tych norm w taki spo-
sób, (cid:298)e tak(cid:298)e zachowane s(cid:261) zamierzone powi(cid:261)zania przyczynowoskut-
kowe). Poczyniony w tak rozumianym zasobie normatywnym wybór nie
jest jednak nigdy ostateczny – ulega bowiem zmianom odzwierciedlaj(cid:261)-
cym zarówno uwarunkowania zewn(cid:266)trzne, jak i – w kontek(cid:286)cie UE – we-
wn(cid:266)trzn(cid:261) (przede wszystkim polityczn(cid:261)) dynamik(cid:266) jej rozwoju. Ujawnia
on tak(cid:298)e nierozerwany zwi(cid:261)zek pomi(cid:266)dzy gospodark(cid:261) a polityk(cid:261), znajdu-
j(cid:261)cym swoisty ł(cid:261)cznik komunikacyjny w postaci regulacji prawnej.
1 Zob. np. W. Frotscher, U. Kramer, Wirtschaftsverfassungs und Wirtschaftsverwal
tungsrecht. Eine systematische Einführung anhand von Grundfällen, München 1999,
s. 6–21; K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze publiczne, Warszawa 2007, s. 48–50.
W kontek(cid:286)cie prawa wspólnotowego np.: J. Scherer, Die Wirschaftsverfassung der
EWG, BadenBaden 1970, L.-J. Constantinesco, La Constitution Économique de la
CEE, „Revue Trimeestrielle de Droit Europeén” 1977, No 13, s. 244.
Artur Nowak-Far
1
Rozdział I. Ponadnarodowe ramy konstytucyjnej regulacji...
W uj(cid:266)ciach konstytucji gospodarczej daje si(cid:266) zauwa(cid:298)ać niejasno(cid:286)ć
u(cid:298)ywanych sformułowa(cid:276), przy jednoczesnej niezmiennie podejmowa-
nej próbie umieszczenia tego poj(cid:266)cia na styku systemu gospodarczego
i prawnego. Pomijaj(cid:261)c dyskusj(cid:266) dotycz(cid:261)c(cid:261) tego, co w takim uj(cid:266)ciu ma
mieć charakter konstytucyjny (i co pozakonstytucyjny), trzeba zwrócić
uwag(cid:266), (cid:298)e w funkcji ł(cid:261)cznika dwu systemów konstytucja ma być swo-
istym zapisem normatywnym kształtowanego na gruncie polityki sys-
temu gospodarczego, zawieraj(cid:261)cym jednocze(cid:286)nie gwarancje stabilno(cid:286)ci
jego podstawowych zało(cid:298)e(cid:276) i najbardziej akceptowanego sposobu działa-
nia. W takim uj(cid:266)ciu ów zapis wtórnie determinuje tak(cid:298)e kierunek rozwoju
systemu gospodarczego, wykluczaj(cid:261)c – na bardzo wysokim poziomie hie-
rarchii norm – niektóre z kierunków, które w tym kontek(cid:286)cie zaakcepto-
wane być nie mog(cid:261).
Skoro w odniesieniu do konstytucji gospodarczej mowa jest o jej
funkcji swoistego komunikacyjnego ł(cid:261)cznika dwu systemów społecz-
nych – prawnego i ekonomicznego – nale(cid:298)y po pierwsze, wskazać, czy jej
normy do którego(cid:286) z tych systemów nale(cid:298)(cid:261) oraz po drugie, okre(cid:286)lić, czy
oba systemy daj(cid:261) si(cid:266) rozł(cid:261)cznie delimitować. Jest to pytanie doniosłe na-
ukowo, z uwagi na to, (cid:298)e ekonomia (rozumiana jako nauka formułuj(cid:261)ca
zasady dobrego gospodarowania, w tym i władczego organizowania (cid:298)y-
cia gospodarczego) tak(cid:298)e formułuje twierdzenia normatywne – w takiej
funkcji staje si(cid:266) przecie(cid:298) nauk(cid:261) prakseologiczn(cid:261), wskazuj(cid:261)c(cid:261), jak nale(cid:298)y
prowadzić np. polityk(cid:266) gospodarcz(cid:261) pa(cid:276)stwa, aby osi(cid:261)gać okre(cid:286)lone cele
społeczne. Ta gał(cid:261)(cid:296) nauki aspiruje tak(cid:298)e do tego, by formułować doniosłe
wskazówki dotycz(cid:261)ce równie(cid:298) zasad wyboru wspomnianych celów spo-
łecznych. Z kolei szeroko poj(cid:266)te prawo gospodarcze nie jest – z punktu
widzenia jego aksjologii – w pełni autonomiczne od ekonomii i samej
gospodarki jako zjawiska, które wymaga interwencji regulacyjnej. Musi
przecie(cid:298) odzwierciedlać okre(cid:286)lony paradygmat funkcjonowania gospo-
darki i jego rozlicznych podmiotów (tak(cid:298)e tych, wobec których ekono-
mia pozostaje jedynie nauk(cid:261) opisow(cid:261)), a tak(cid:298)e jest narz(cid:266)dziem realizacji
okre(cid:286)lonych wyborów politycznych (i w ich nast(cid:266)pstwie prakseologicz-
nych) wykraczaj(cid:261)cych poza ten paradygmat. St(cid:261)d rozró(cid:298)nienie obu dzie-
dzin nie mo(cid:298)e si(cid:266) opierać jedynie na analizie ich funkcji. Raczej – w za-
kresie, w jakim i ekonomia formułuje twierdzenia normatywne – owo
rozró(cid:298)nienie mo(cid:298)e si(cid:266)gać do społecznego uzasadnienia norm. W przy-
padku istnienia uzasadnienia tetycznego (tj. opieraj(cid:261)cego si(cid:266) na stwier-
dzeniu, (cid:298)e dana norma została ustanowiona przez kompetentny do tego
podmiot) – mo(cid:298)na wtedy przyj(cid:261)ć, (cid:298)e norma nale(cid:298)y do systemu prawnego.
Gdy natomiast dana norma post(cid:266)powania znajduje si(cid:266) jedynie w sferze
naukowych uzasadnie(cid:276) formułowanych w oparciu o prakseologi(cid:266) ekono-
mii, mo(cid:298)na j(cid:261) zaliczyć do norm ekonomicznych.
2
Artur Nowak-Far
1. Regulacja systemu gospodarczego: relacja…
W tak prostym uj(cid:266)ciu problem rozdziału dwu systemów jednak pozo-
staje. Delimitacja systemów opieraj(cid:261)ca si(cid:266) na tej zasadzie jest w znacznym
stopniu jałowa. Jest taka przede wszystkim dlatego, (cid:298)e (w sposób ukryty) nie
uznaje, albo przynajmniej niewystarczaj(cid:261)co uznaje, autonomi(cid:266) norm eko-
nomicznych od norm prawnych. Nie odkrywa bowiem mechanizmu prze-
j(cid:266)cia lub przynajmniej uznania norm ekonomicznych przez system prawny.
W konsekwencji, zaciemnia relacj(cid:266) mi(cid:266)dzy dwoma systemami społecz-
nymi, o których tu mowa, ignoruj(cid:261)c zjawisko transformacji norm wywodz(cid:261)-
cych si(cid:266) z systemu gospodarczego w normy systemu prawnego i odwrotnie.
Jest to o tyle wa(cid:298)ne, (cid:298)e przecie(cid:298) pewne normy ekonomiczne i prawne si(cid:266)
nawzajem przenikaj(cid:261), nie trac(cid:261)c swojej przynale(cid:298)no(cid:286)ci do odr(cid:266)bnych syste-
mów normatywnych. Z punktu widzenia funkcjonowania prawnej regulacji
gospodarki (zwłaszcza na poziomie makroekonomicznym) normy ekono-
miczne s(cid:261) elementami interpretacji przyj(cid:266)tego kodu prawnego. Co wi(cid:266)-
cej, mog(cid:261) być tak(cid:298)e implicite „powinowacane” z normami prawnymi w ten
sposób, (cid:298)e b(cid:266)d(cid:261) one dla nich normami – konsekwencjami, a być mo(cid:298)e
tak(cid:298)e b(cid:266)d(cid:261) obecne jako zakładany element mechanizmu transmisji prawi-
dłowo wykonywanej normy prawnej w jej zamierzony przez prawodawc(cid:266)
efekt. Z tego powodu rozdział systemów normatywnych musi opierać si(cid:266)
raczej na bardziej solidnych zasadach. Wydaje si(cid:266), (cid:298)e takie daj(cid:261) teorie uj-
muj(cid:261)ce poszczególne systemy społeczne jako systemy komunikacyjne. To,
co widać najszybciej w takim kontek(cid:286)cie, to przecie(cid:298) odr(cid:266)bny dla ekonomii
i prawa sposób komunikowania norm (przy czym dotyczy to tak(cid:298)e sposobu
ich na potrzeby komunikacji formułowania, a tak(cid:298)e odr(cid:266)bnej struktury sa-
mego aktu komunikacji i odr(cid:266)bnej jego funkcji).
Id(cid:261)c (cid:286)cie(cid:298)k(cid:261) wyznaczon(cid:261) przez Luhmanna1, mo(cid:298)na tak(cid:298)e dodać, (cid:298)e
odr(cid:266)bny dla tych dwu systemów społecznych jest schemat operacyjnego
zamkni(cid:266)cia wiod(cid:261)cy do autopoiezy (operacyjnej autonomii) ka(cid:298)dego
z nich. Bierze si(cid:266) on z odr(cid:266)bnego kodu komunikacyjnego ka(cid:298)dego z tych
systemów – odr(cid:266)bnej wewn(cid:266)trznej podstawy identyfikacji własnych spo-
sobów reakcji na bod(cid:296)ce zewn(cid:266)trzne i ich wyboru (selekcji). Dotyczy to
tak(cid:298)e wyboru wzajemnych reakcji prawa i gospodarki – te dwa systemy
społeczne oddziałuj(cid:261) na siebie nawzajem – ich reakcje polegaj(cid:261) jednak
na komunikacyjnej modyfikacji ich własnego zasobu komunikacyjnego
(a wi(cid:266)c i normatywnego). To ta wła(cid:286)nie cecha systemów decyduje o ich
wzajemnej autonomii – ich reakcje s(cid:261) bowiem kreowane w oparciu o od-
r(cid:266)bny zasób komunikacyjny (a wi(cid:266)c i normatywny) ka(cid:298)dego z tych syste-
mów. Autonomia ta nie oznacza jednak zamkni(cid:266)cia systemów na siebie.
S(cid:261) one bowiem kognitywnie na siebie otwarte, co implikuje, (cid:298)e zmiany
1 N. Luhmann, Law as a Social System, Oxford 2004, szczególnie s. 76–141 oraz te-
go(cid:298) Social Systems, Stanford 1995, szczególnie s. 137–209.
Artur Nowak-Far
3
Rozdział I. Ponadnarodowe ramy konstytucyjnej regulacji...
w innych systemach traktowane s(cid:261) przez nie jako potencjalne bod(cid:296)ce re-
akcji. Wewn(cid:266)trzna struktura systemu decyduje, czy dany bodziec b(cid:266)dzie
potraktowany jako istotny, czy ambiwalentny, a wi(cid:266)c niewymagaj(cid:261)cy od-
zwierciedlaj(cid:261)cej go zmiany. W przypadku prawa owo odzwierciedlenie
(dotycz(cid:261)ce jedynie zdarze(cid:276) nieambiwalentnych prawnie) ma postać pro-
cesualn(cid:261): zdarzenia gospodarcze s(cid:261) w nim traktowane jako fakty konfron-
towane z binarnym, kwalifikuj(cid:261)cym kodem komunikacyjnym „prawnie
akceptowany–prawnie nieakceptowany”1. Jest to wi(cid:266)c kod wymagaj(cid:261)cy
subsumcji istniej(cid:261)cych norm prawnych. Reakcja systemu jest tu z koniecz-
no(cid:286)ci bardzo uproszczona i wymaga tak(cid:298)e uproszczonego zakodowania
mo(cid:298)liwych zdarze(cid:276) systemu gospodarczego w upraszczaj(cid:261)cy – bo stypi-
zowany – sposób (przez co prawo staje si(cid:266) łatwiejsze do zastosowania, bo
niekazuistyczne). W odró(cid:298)nieniu od systemu prawnego, system gospodar-
czy ma zupełnie inn(cid:261) struktur(cid:266). Składa si(cid:266) bowiem z faktów (które s(cid:261) czyn-
nikiem natury obiektywnej) i reguł natury normatywnej (które s(cid:261) czynni-
kiem subiektywnym, w tym sensie, (cid:298)e wyra(cid:298)aj(cid:261) okre(cid:286)lony paradygmat
modelu działania indywidualnego i grupowego uznany w danym czasie za
wła(cid:286)ciwy do osi(cid:261)gni(cid:266)cia celów jednostkowych i zbiorowych). W odniesie-
niu do tego drugiego czynnika, który poj(cid:266)ciowo jest – z uwagi na swoj(cid:261)
normatywno(cid:286)ć – bliski prawu, mo(cid:298)na jednak dostrzec najistotniejsze ró(cid:298)-
nice w stosunku do prawa. Pierwsza ró(cid:298)nica, ju(cid:298) zreszt(cid:261) zasygnalizowana,
polega na, przynajmniej deklaratywnym, prakseologicznym charakterze
norm ekonomicznych. Druga ró(cid:298)nica polega natomiast na konkurencyj-
no(cid:286)ci modeli prakseologicznych, w ramach których formułowane s(cid:261) nor-
matywne twierdzenia ekonomii. W tym kontek(cid:286)cie nie byłoby oczywi(cid:286)cie
prawdziwe twierdzenie, (cid:298)e normy prawne niezmiennie odzwierciedlaj(cid:261)
jednolity model racjonalno(cid:286)ci ich obecnych i potencjalnych u(cid:298)ytkowników
i (cid:298)e w rozmaito(cid:286)ci składaj(cid:261)cych si(cid:266) na system prawny regulacji nie wyst(cid:266)-
puj(cid:261) jakie(cid:286) inne, konkurencyjne modele w tym zakresie. System prawny
jest w tym sensie sam bardzo uproszczony i jest budowany na uproszczaj(cid:261)-
cych zało(cid:298)eniach. St(cid:261)d konkurencyjnych modeli racjonalno(cid:286)ci wiele tu nie
b(cid:266)dzie, w znacznej ró(cid:298)nicy od tego, co ma miejsce w odniesieniu do nor-
matywnego (subiektywnego) składnika systemu gospodarczego.
Ró(cid:298)nice te determinuj(cid:261) tak(cid:298)e tre(cid:286)ć komunikacji pomi(cid:266)dzy systemem
prawnym i gospodarczym. W pewnym sensie przecie(cid:298) komunikacja jest
w tym przypadku jednostronna – to system prawny reguluje funkcjonowa-
nie systemu gospodarczego, a nie odwrotnie. Z drugiej jednak strony de-
klaratywne wymogi prakseologii systemu prawnego (wymogi jego racjo-
1 W uj(cid:266)ciu Luhmannowskim t(cid:266) koncepcj(cid:266) ujmuje si(cid:266) jako „Recht–Unrecht”. Mo(cid:298)li-
we tłumaczenie tych kluczowych dla jego teorii poj(cid:266)ć to tak(cid:298)e (prawnie) „prawidłowe”
– (prawnie) „nieprawidłowe”. Zob. np. komentarz dotycz(cid:261)cy tej kwestii w: N. MacCor-
mick, Institutions of Law: An Essay in Legal Theory, Oxford 2008, s. 177.
4
Artur Nowak-Far
2. Konstytucja gospodarcza Unii Europejskiej…
nalno(cid:286)ci, w tym efektywno(cid:286)ci i sprawno(cid:286)ci oddziaływania) musz(cid:261) skłaniać
prawodawc(cid:266) do choćby uproszczonej analizy funkcjonowania systemu go-
spodarczego i adekwatnej do stwierdzonych zjawisk oraz zało(cid:298)onych celów
(sformułowanych przecie(cid:298) nie autonomicznie w ramach systemu prawnego,
ale raczej poprzez odniesienie do systemu gospodarczego) interwencji na-
tury legislacyjnej. Z punktu widzenia systemu gospodarczego modyfikacje
regulacji gospodarczej s(cid:261) natomiast składnikiem w miar(cid:266) uporz(cid:261)dkowa-
nego, ale z zało(cid:298)enia ci(cid:261)gle zmieniaj(cid:261)cego si(cid:266) obrazu (cid:286)rodowiska zewn(cid:266)trz-
nego, wymagaj(cid:261)cego okre(cid:286)lonego przystosowania si(cid:266) (być mo(cid:298)e wr(cid:266)cz na-
ruszaj(cid:261)cego przyj(cid:266)ty przez prawodawc(cid:266) – uproszczony przecie(cid:298) – model
racjonalno(cid:286)ci funkcjonowania podmiotów systemu gospodarczego).
Prawna regulacja gospodarcza w takim uj(cid:266)ciu jest jedynie swoistym
po(cid:286)rednikiem (interfejsem) pomi(cid:266)dzy dwoma systemami społecznymi:
prawnym i gospodarczym, traktowanymi jako cało(cid:286)ci. Jest tak dlatego, (cid:298)e
z punktu widzenia potencjału komunikacyjnego systemu gospodarczego,
po pierwsze, system prawny stanowi jedynie jeden z czynników deter-
minuj(cid:261)cych decyzje, a po drugie z oczywistego powodu, (cid:298)e na system
prawny składaj(cid:261) si(cid:266) tak(cid:298)e normy niegospodarcze. Z kolei na system go-
spodarczy składaj(cid:261) si(cid:266) fakty i prawidłowo(cid:286)ci (oraz twierdzenia o nich) na-
tury prakseologicznej – w obu przypadkach b(cid:266)d(cid:261)ce – z punktu widzenia
systemu prawnego – zasadniczo zjawiskami ambiwalentnymi, tzn. takimi,
wobec których, w danym momencie, system ten nie formułuje (cid:298)adnych
wypowiedzi normatywnych. Ambiwalentno(cid:286)ć ta ma jednak charakter wa-
runkowy, dlatego (cid:298)e system prawny (odró(cid:298)nieniu od pasywnego w tym
uj(cid:266)ciu systemu gospodarczego) dysponuje własnymi regułami ustalania
relewancji pozwalaj(cid:261)cymi mu wł(cid:261)czyć okre(cid:286)lone zjawiska do zasobu fak-
tów nieambiwalentnych prawnie przy jednoczesnym okre(cid:286)leniu zakresu
tej nieambiwalentno(cid:286)ci – tzn. sposobu i tre(cid:286)ci komunikacyjnej reakcji
norm własnego systemu na te fakty.
2. Konstytucja gospodarcza Unii Europejskiej
jako zespół fundamentalnych reguł gospodarczego
funkcjonowania systemu ponadnarodowego
Najwcze(cid:286)niejsze konceptualizacje konstytucji gospodarczej (jako ta-
kiej) dała nauka niemiecka. Miały one charakter bardzo ogólny – nawi(cid:261)-
zywały do funkcji norm konstytucyjnych maj(cid:261)cych doniosło(cid:286)ć w (cid:298)yciu
gospodarczym. Były przy tym silnie spowinowacone w ogóle z poj(cid:266)ciem
gospodarowania rozumianego jako działania, które niezmiennie podejmo-
wane s(cid:261) w konkretnym, determinuj(cid:261)cym je, a zarazem nimi determinowa-
Artur Nowak-Far
5
Pobierz darmowy fragment (pdf)