Darmowy fragment publikacji:
PIKTOGRAMY
wskazują ważne elementy
książki i ułatwiają
ich odnalezienie
Ważne
Przykłady
Podstawa prawna
Kontekst prawny
Pytania
Zadania
Rozwiązania
Odpowiedzi
Stanowisko stron
Pogląd
Orzecznictwo
Literatura
Historia
Nowe przepisy
koszty procesu
i koszty sądowe
w postępowaniu
cywilnym
Małgorzata Manowska, Anna Rafalska
PRAWO W PRAKTYCE
WARSZAWA 2017
Stan prawny na 20 stycznia 2017 r.
Wydawca
Klaudia Szawłowska-Milczarek
Redaktor prowadzący
Małgorzata Jarecka
Opracowanie redakcyjne
Joanna Pastuszka
Łamanie
Fotoedytor
Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących
im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej
w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło.
A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty.
SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ
Więcej na www.legalnakultura.pl
POLSKA IZBA KSIĄŻKI
© Copyright by
Wolters Kluwer SA, 2017
ISBN: 978-83-8107-190-1
Dział Praw Autorskich
01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33
tel. 22 535 82 19
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl
www.wolterskluwer.pl
księgarnia internetowa www.profi nfo.pl
SpiS treści
Spis treści
Spis treści
Wykaz skrótów � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 13
Wstęp � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 17
Rozdział I
Pojęcie i skład kosztów procesu i kosztów sądowych � � � � � � � � � 19
1� Definicja kosztów procesu � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 19
1�1� Wynagrodzenie pełnomocnika procesowego jako
koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw
i celowej obrony � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 20
1�2� Koszty mediacji � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 26
1�3� Charakter katalogu kosztów procesu � � � � � � � � � � � � � � � 30
2� Pojęcie, charakter i rodzaje opłat sądowych � � � � � � � � � � � � � 32
2�1� Obowiązek uiszczania opłat sądowych � � � � � � � � � � � � � 33
2�2� Rodzaje opłat sądowych � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 33
2�2�1� Opłata stała � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 34
2�2�2� Opłata stosunkowa � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 46
2�2�3� Opłata podstawowa � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 51
2�2�4� Opłata tymczasowa � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 53
2�3� Rygor zwrotu pisma bez wzywania do usunięcia
braku fiskalnego pisma procesowego � � � � � � � � � � � � � � � 58
2�4� Opłaty od środków zaskarżenia � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 62
3� Opłaty sądowe w procesie – wybrane zagadnienia
szczegółowe � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 70
3�1� Kumulacja roszczeń � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 70
6
Spis treści
3�2� Opłaty sądowe w sprawach o rozwód, separację,
unieważnienie małżeństwa � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 73
3�3� Opłaty sądowe w postępowaniach odrębnych � � � � � � 74
4� Opłaty sądowe w postępowaniu nieprocesowym
– wybrane zagadnienia szczegółowe � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 79
4�1� Rodzaj opłaty sądowej pobieranej w postępowaniu
nieprocesowym � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 79
4�2� Opłata sądowa w sprawach z zakresu prawa
rodzinnego i opiekuńczego � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 91
4�2�1� Opłata sądowa od wniosku dotyczącego zmiany
rozstrzygnięcia o władzy rodzicielskiej � � � � � � � � 92
4�2�2� Opłata sądowa od wniosku o podział majątku
wspólnego � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 95
4�3� Opłata sądowa w sprawach z zakresu prawa
rzeczowego � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 97
4�3�1� Opłata sądowa od wniosku o ustanowienie
służebności oraz od wniosku o stwierdzenie
nabycia praw przez zasiedzenie � � � � � � � � � � � � � 97
4�3�2� Opłata sądowa od wniosku dotyczącego
zarządu rzeczą wspólną � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 99
4�3�3� Opłata sądowa od wniosku o zniesienie
współwłasności � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 104
4�4� Opłata sądowa w sprawach o wpis w księdze
wieczystej � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 105
4�4�1� Opłata sądowa od wniosku o wpis prawa
użytkowania wieczystego � � � � � � � � � � � � � � � � � � 105
4�4�2� Opłata sądowa od wniosku o wpis udziału
w prawie własności � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 107
4�4�3� Opłata sądowa w sprawach dotyczących
nabycia kilku udziałów w prawie własności
przez jedną osobę � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 112
4�4�4� Opłata sądowa w sprawach o wpis nabywcy
spółki prawa handlowego � � � � � � � � � � � � � � � � � � 117
4�4�5� Opłata sądowa od wniosków o wpis
do różnych ksiąg wieczystych � � � � � � � � � � � � � � 120
4�4�6� Opłata sądowa od wniosku o wpis zmiany
treści ograniczonych praw rzeczowych � � � � � � 121
Spis treści
7
4�4�7� Opłata sądowa od wniosku o wpis praw
osobistych i roszczeń � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 123
4�4�8� Opłata sądowa od wniosku o wpis prawa
odrębnej własności lokalu � � � � � � � � � � � � � � � � � 125
4�5� Opłata sądowa w sprawach spadkowych � � � � � � � � � � � 132
4�5�1� Opłata sądowa od wniosku o stwierdzenie
nabycia spadku � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 132
4�5�2� Opłata sądowa od wniosku o stwierdzenie
nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego � � � 135
4�5�3� Opłata sądowa od wniosku o dział spadku � � � 137
4�6� Opłata sądowa w sprawach rejestrowych � � � � � � � � � � 140
4�7� Opłata sądowa w innych sprawach rozpoznawanych
w postępowaniu nieprocesowym � � � � � � � � � � � � � � � � � 146
5� Wydatki sądowe � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 147
5�1� Pojęcie i katalog wydatków sądowych � � � � � � � � � � � � � 147
5�2� Zaliczka na pokrycie wydatków � � � � � � � � � � � � � � � � � � 149
5�3� Wydatki związane z pełnieniem roli świadka � � � � � � � 151
5�3�1� Zwrot kosztów podróży � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 152
5�3�2� Zwrot kosztów noclegu i utrzymania
w miejscu wykonywania czynności sądowej � � � 160
5�3�3� Zwrot zarobku lub utraconego dochodu � � � � � 161
5�3�4� Zwrot innych kosztów poniesionych
przez świadka � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 166
5�4� Wydatki związane z opinią biegłego � � � � � � � � � � � � � � � 168
5�4�1� Prawo biegłego do wynagrodzenia � � � � � � � � � � 168
5�4�2� Fałszywa opinia jako przesłanka wpływająca
na prawo biegłego do wynagrodzenia � � � � � � � 179
5�4�3� Nierzetelna opinia jako przesłanka
wpływająca na prawo biegłego do
wynagrodzenia � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 182
5�4�4� Złożenie opinii z opóźnieniem jako
przesłanka wpływająca na prawo biegłego
do wynagrodzenia � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 186
5�4�5� Wynagrodzenie biegłego za stawiennictwo
w sądzie � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 188
5�4�6� Zwrot wydatków poniesionych przez
biegłego � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 189
8
Spis treści
5�4�7� Zwrot kosztów poniesionych przez tłumacza � � � 191
5�5� Tryb przyznania wynagrodzenia i zwrotu kosztów
świadkom, biegłym, tłumaczom � � � � � � � � � � � � � � � � � � 199
6� Koszty procesu ponoszone przez stronę � � � � � � � � � � � � � � � 205
6�1� Zwrot kosztów przejazdu strony do sądu � � � � � � � � � � 206
6�2� Zwrot stronie utraconego zarobku � � � � � � � � � � � � � � � � 210
6�3� Tymczasowe ponoszenie kosztów strony
przez Skarb Państwa � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 213
7� Koszty pełnomocnika procesowego � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 214
7�1� Koszty procesu strony występującej osobiście
w postępowaniu lub zastępowanej przez
pełnomocnika niebędącego profesjonalistą � � � � � � � � � 215
7�2� Koszty procesu strony zastępowanej
przez profesjonalnego pełnomocnika � � � � � � � � � � � � � � 216
7�2�1� Koszty pełnomocnika inne niż
wynagrodzenie � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 217
7�2�2� Wynagrodzenie pełnomocnika � � � � � � � � � � � � � 227
Rozdział II
Zwolnienie od kosztów sądowych � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 238
1� Przesłanki i skutki zwolnienia od kosztów sądowych � � � � 238
1�1� Zwolnienie od kosztów o charakterze
przedmiotowym i podmiotowym � � � � � � � � � � � � � � � � � 238
1�1�1� Zwolnienie od kosztów z powodu oczywistej
zasadności zażalenia � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 239
1�1�2� Zwolnienie od kosztów w sprawach z zakresu
prawa pracy i ubezpieczeń społecznych � � � � � � 241
1�2� Zwolnienie od kosztów sądowych udzielone
na wniosek strony � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 252
1�2�1� Wniosek osoby fizycznej � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 252
1�2�2� Wniosek osoby prawnej lub innego podmiotu
niebędącego osobą fizyczną � � � � � � � � � � � � � � � � 265
1�2�3� Odmowa zwolnienia od kosztów sądowych
z powodu oczywistej bezzasadności
roszczenia lub obrony praw � � � � � � � � � � � � � � � � 269
2� Konsekwencje zwolnienia od kosztów sądowych oraz
odmowy zwolnienia od obowiązku ich ponoszenia � � � � � � 270
Spis treści
9
2�1� Skutki całkowitego lub częściowego zwolnienia
od kosztów sądowych � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 270
2�2� Skutki zwrotu wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 274
2�3� Skutki oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 287
2�4� Skutki odrzucenia wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 292
Rozdział III
Orzekanie o kosztach procesu � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 295
1� Żądanie zwrotu kosztów procesu i kosztów sądowych � � � 295
1�1� Obowiązek złożenia wniosku o zasądzenie zwrotu
kosztów procesu � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 295
1�2� Termin do złożenia wniosku o zasądzenie zwrotu
kosztów procesu � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 298
1�3� Treść wniosku o zasądzenie zwrotu kosztów
procesu � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 310
1�4� Związanie sądu treścią wniosku o zasądzenie zwrotu
kosztów procesu � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 313
2� Rozstrzygnięcie o kosztach procesu i kosztach sądowych � � � 316
2�1� Czas rozstrzygnięcia o kosztach procesu � � � � � � � � � � � 316
2�2� Treść rozstrzygnięcia o kosztach procesu � � � � � � � � � � 327
3� Podmioty uprawnione do orzekania o kosztach
procesu � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 331
Rozdział IV
Zasady ponoszenia kosztów procesu � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 339
1� Zasada odpowiedzialności za wynik procesu – reguła
podstawowa � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 339
2� Zasada odpowiedzialności za wynik sprawy – reguły
uzupełniające � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 349
2�1� Wzajemne zniesienie kosztów lub stosunkowe
ich rozdzielenie � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 349
2�2� Obciążenie jednej strony obowiązkiem zwrotu
wszystkich kosztów � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 358
3� Zasada słuszności � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 362
10
Spis treści
4� Zasada zawinienia � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 374
5� Rozstrzyganie o kosztach sądowych � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 379
Rozdział V
Rozstrzygnięcie o kosztach procesu i kosztach sądowych
a współuczestnictwo procesowe � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 386
1� Uwagi ogólne � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 386
2� Współuczestnictwo materialne � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 387
3� Współuczestnictwo formalne � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 394
4� Podział współuczestnictwa procesowego z punktu
widzenia obowiązku ponoszenia kosztów procesu
i kosztów sądowych � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 397
4�1� Trudności związane z kwalifikacją
współuczestnictwa procesowego � � � � � � � � � � � � � � � � � � 397
4�2� Wnoszenie opłat sądowych i zaliczek na poczet
wydatków przez współuczestników procesowych � � � 405
4�3� Rozstrzygnięcie o kosztach procesu w przypadku
współuczestnictwa procesowego � � � � � � � � � � � � � � � � � � 415
Rozdział VI
Zaskarżalność rozstrzygnięcia o kosztach procesu � � � � � � � � � � 426
1� Zaskarżanie orzeczeń o kosztach procesu wydanych
przez referendarza sądowego � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 426
2� Zaskarżanie orzeczeń o kosztach procesu wydanych
przez sąd pierwszej instancji � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 433
3� Zaskarżanie orzeczeń o kosztach procesu wydanych
przez sąd drugiej instancji � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 448
Rozdział VII
Zasady rozliczania kosztów postępowania nieprocesowego � � � 455
1� Uwagi ogólne � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 455
2� Reguły szczególne rozliczania kosztów postępowania
nieprocesowego � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 458
2�1� Sprzeczność interesów uczestników postępowania � � � 458
2�2� Różny stopień zainteresowania wynikiem sprawy � � � 463
2�3� Brak sprzeczności interesów oraz brak różnego
stopnia zainteresowania wynikiem sprawy � � � � � � � � � 464
Spis treści
11
3� Rodzaje rozstrzygnięć o kosztach postępowania
nieprocesowego na podstawie art� 520 § 2 i 3 k�p�c� � � � � � 469
3�1� Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
nieprocesowego na podstawie art� 520 § 2 k�p�c� � � � � 469
3�2� Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
nieprocesowego na podstawie art� 520 § 3 k�p�c� � � � � 471
4� Przepisy szczególne dotyczące reguł ponoszenia kosztów
postępowania nieprocesowego � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 474
5� Formułowanie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
nieprocesowego � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 476
6� Reguły rozliczania kosztów postępowania odwoławczego
rozpoznawanego w trybie nieprocesowym � � � � � � � � � � � � � 482
Bibliografia � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 485
Wykaz SkrótóW
Wykaz skrótów
Wykaz skrótów
Akty prawne
k�c�
k�h�
k�k�
Konstytucja RP
k�p�a�
k�p�c�
k�r�o�
k�s�h�
pr� bank�
pr� stow�
– ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r� – Kodeks cywilny (tekst
jedn�: Dz� U� z 2016 r� poz� 380 z późn� zm�)
– rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia
27 czerwca 1934 r� – Kodeks handlowy (Dz� U� Nr 57,
poz� 502 z późn� zm�) – nieobowiązujące
– ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r� – Kodeks karny (tekst
jedn�: Dz� U� z 2016 r� poz� 1137 z późn� zm�)
– Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia
1997 r� (Dz� U� Nr 78, poz� 483 z późn� zm�)
– ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r� – Kodeks postępowa
nia administracyjnego (tekst jedn�: Dz� U� z 2016 r� poz� 23
z późn� zm�)
– ustawa z dnia 17 listopada 1964 r� – Kodeks postępo
wania cywilnego (tekst jedn�: Dz� U� z 2016 r� poz� 1822
z późn� zm�)
– ustawa z dnia 25 lutego 1964 r� – Kodeks rodzinny i opie
kuńczy (tekst jedn�: Dz� U� z 2015 r� poz� 2082 z późn� zm�)
– ustawa z dnia 15 września 2000 r� – Kodeks spółek handlo
wych (tekst jedn�: Dz� U� z 2016 r� poz� 1578 z późn� zm�)
– ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r� – Prawo bankowe (tekst
jedn�: Dz� U� z 2016 r� poz� 1988)
– ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r� – Prawo o stowarzysze
niach (tekst jedn�: Dz� U� z 2015 r� poz� 1393 z późn� zm�)
14
p�w�k�r�s�
r�k�p�a�
r�k�p�r�p�
r�k�w�t�
r�o�a�
r�o�r�p�
r�p�p�s�
r�w�b�
r�w�o�z�
r�w�t�p�
Wykaz skrótów
– ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r� – Przepisy wprowadzają
ce ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz� U� Nr 121,
poz� 770 z późn� zm�)
– rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 paź
dziernika 2016 r� w sprawie ponoszenia przez Skarb Pań
stwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
przez adwokata z urzędu (Dz� U� poz� 1714)
– rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 paź
dziernika 2016 r� w sprawie ponoszenia przez Skarb Pań
stwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
przez radcę prawnego z urzędu (Dz� U� poz� 1715)
– rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 lute
go 2016 r� w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wie
czystych w systemie teleinformatycznym (Dz� U� poz� 312
z późn� zm�)
– rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 paź
dziernika 2015 r� w sprawie opłat za czynności adwokackie
(Dz� U� poz� 1800 z późn� zm�)
– rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 paź
dziernika 2015 r� w sprawie opłat za czynności radców
prawnych (Dz� U� poz� 1804 z późn� zm�)
– rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia
29 stycznia 2013 r� w sprawie należności przysługujących
pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samo
rządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży
służbowej (Dz� U� poz� 167)
– rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwiet
nia 2013 r� w sprawie określenia stawek wynagrodzenia
biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumento
wania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postę
powaniu cywilnym (Dz� U� poz� 518)
– rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycz
nia 2006 r� w sprawie określenia wzoru oświadczenia
o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzy
mania osoby fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od
kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym (tekst jedn�:
Dz� U� z 2015 r� poz� 574)
– rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycz
nia 2005 r� w sprawie wynagrodzenia za czynności tłuma
cza przysięgłego (Dz� U� Nr 15, poz� 131 z późn� zm�)
Wykaz skrótów
r�w�w�c� z 1996 r�
r�z�k�s�
u�k�s�c�
u�k�s�c� z 1967 r�
u�k�w�h�
u�s�p�
ustawa o KRS
u�w�l�
Czasopisma
Biul� SN
KPP
KZS
M� Praw�
NP
OSA
OSNC
OSNCK
OSNCP
15
– rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 grud
nia 1996 r� w sprawie określenia wysokości wpisów w spra
wach cywilnych (Dz� U� Nr 154, poz� 753 z późn� zm�) –
nieobowiązujące
– rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca
2002 r� w sprawie warunków ustalania oraz sposobu doko
nywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych
samochodów osobowych, motocykli i motorowerów nie
będących własnością pracodawcy (Dz� U� Nr 27, poz� 271
z późn� zm�)
– ustawa z dnia 28 lipca 2005 r� o kosztach sądowych w spra
wach cywilnych (tekst jedn�: Dz� U� z 2016 r� poz� 623
z późn� zm�)
– ustawa z dnia 13 czerwca 1967 r� o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (tekst jedn�: Dz� U� z 2002 r� Nr 9,
poz� 88 z późn� zm�) – nieobowiązująca
– ustawa z dnia 6 lipca 1982 r� o księgach wieczystych i hipo
tece (tekst jedn�: Dz� U� z 2016 r� poz� 790 z późn� zm�)
– ustawa z dnia 27 lipca 2001 r� – Prawo o ustroju sądów
powszechnych (tekst jedn�: Dz� U� z 2016 r� poz� 2062
z późn� zm�)
– ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r� o Krajowym Rejestrze Są
dowym (tekst jedn�: Dz� U� z 2016 r� poz� 687 z późn� zm�)
– ustawa z dnia 24 czerwca 1994 r� o własności lokali (tekst
jedn�: Dz� U� z 2015 r� poz� 1892)
– Biuletyn Sądu Najwyższego
– Kwartalnik Prawa Prywatnego
– Krakowskie Zeszyty Sądowe
– Monitor Prawniczy
– Nowe Prawo
– Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego� Izba Cywilna
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej i Izby
Karnej
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej, Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych
16
OSNCZD
OSNKW
OSNP
OSP
OSPiKA
OTKA
PiP
PiZS
PPC
PPE
PPH
Pr� Bank�
Prok� i Pr�
Prok� i Pr�wkł�
PS
RPEiS
Inne
LEX
SN
Wykaz skrótów
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego� Izba Cywilna – Zbiór
Dodatkowy
Orzecznictwo Sądu Najwyższego� Izba Karna i Wojskowa
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego� Izba Pracy
– Orzecznictwo Sądów Polskich
– Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych
– Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego� Zbiór urzędo
wy – Seria A
– Państwo i Prawo
– Praca i Zabezpieczenie Społeczne
– Przegląd Prawa Cywilnego
– Przegląd Prawa Egzekucyjnego
– Przegląd Prawa Handlowego
– Prawo Bankowe
– Prokuratura i Prawo
– Prokuratura i Prawo – wkładka
– Przegląd Sądowy
– Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
– system informacji prawnej Wydawnictwa Wolters Kluwer
– Sąd Najwyższy
WStęp
Książka Koszty procesu i koszty sądowe w postępowaniu cywilnym
stanowi próbę wspólnego omówienia zagadnień praktycznych doty
czących problematyki szeroko rozumianych kosztów procesu, uregu
lowanej zarówno w kodeksie postępowania cywilnego, jak i w usta
wie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, a także w aktach
prawnych wykonawczych do tych ustaw� Problematyka ta, aczkolwiek
stanowi zagadnienie poboczne w stosunku do głównego celu procesu
cywilnego i postępowania nieprocesowego, jakim jest merytoryczne
rozstrzygnięcie sprawy, budzi wiele trudności i wątpliwości w prak
tyce� Dlatego też przedstawiane zagadnienia zostały szczegółowo
omówione i poparte orzecznictwem sądów oraz przykładami za
czerpniętymi z praktyki sędziego i referendarza sądowego� Z tego też
względu książka może służyć jako pomoc w codziennej pracy sędziego,
referendarza sądowego, adwokata i radcy prawnego� Będzie ona rów
nież przydatna w nauce do egzaminów sędziowskiego, adwokackiego
i radcowskiego�
Małgorzata Manowska
Anna Rafalska
Rozdział I
pojęcie i Skład koSztóW proceSu
i koSztóW SądoWych
Rozdział I� Pojęcie i skład kosztów procesu i kosztów sądowych
1. definicja kosztów procesu
1� Definicja kosztów procesu
Definicja kosztów procesu zawarta została w art� 98 oraz art� 981 k�p�c�
Aczkolwiek przepisy te stanowią o kosztach procesu, to będzie tu cho
dziło także o koszty innych postępowań niż proces� Niektóre bowiem
z przepisów wymienionych w dziale dotyczącym zwrotu kosztów
procesu znajdą zastosowanie – odpowiednio lub wprost – w postępo
waniu nieprocesowym, egzekucyjnym, zabezpieczającym�
W art� 98 § 1 k�p�c� ustawodawca, niezależnie od później ure
gulowanego katalogu tych kosztów, wskazał, że są to koszty
niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony� Nawet
zatem wtedy, gdy poniesione przez stronę koszty procesu mieszczą się
w katalogu wymienionym w art� 98 § 2 i 3 k�p�c�, to nie zostaną one
uznane za podlegające zwrotowi koszty procesu, jeśli ich poniesienie
nie było celowe dla dochodzenia praw bądź obrony�
20
Rozdział I. Pojęcie i skład kosztów procesu i kosztów sądowych
1.1. Wynagrodzenie pełnomocnika procesowego
jako koszty niezbędne do celowego dochodzenia
praw i celowej obrony
W świetle brzmienia art� 98 § 1 k�p�c� strona nie może np� domagać
się zwrotu wynagrodzenia kilku pełnomocników ustanowionych
przez nią w jednej sprawie, gdyż – niezależnie od stopnia skompli
kowania sprawy – nie jest to celowe ani dla dochodzenia roszczeń,
ani dla obrony procesowej� Przez stronę należy w tym wypadku ro
zumieć nie tylko jeden podmiot, lecz także współuczestników jedno
litych (najczęściej także koniecznych), którzy działają tak jak jedna
osoba, gdyż przysługuje im legitymacja łączna� W przypadku każdego
innego współuczestnictwa procesowego każdy podmiot może doma
gać się zwrotu kosztów wynagrodzenia pełnomocnika ustanowionego
wyłącznie przez niego� Problematyczny natomiast jest zwrot kosztów
wynagrodzenia pełnomocnika w przypadku ustanowienia jednego
pełnomocnika przez kilku współuczestników� W większości orzeczeń
Sąd Najwyższy zajmuje stanowisko, że dla ustalenia wysokości wy
nagrodzenia pełnomocnika decydująca jest wartość sprawy, nie zaś
liczba podmiotów, które występują z roszczeniami w postępowaniu�
Z orzeczeń tych wynika przy tym, że powyższa reguła dotyczy każde
go rodzaju współuczestnictwa – tak materialnego, jak i formalnego�
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 1980 r.,
II CZ 79/80, OSNC 1981, nr 2–3, poz. 37
Okoliczność, że w tej samej sprawie występują trzej powodowie, któ
rzy ponieśli szkody w tym samym wypadku, reprezentowani przez
jednego adwokata, mimo że wystawili odrębne pełnomocnictwa, nie
uzasadnia zasądzenia na rzecz każdego z powodów oddzielnie kosz
tów zastępstwa adwokackiego�
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 2011 r.,
I UZ 15/11, LEX nr 1413498
Wygrywającym proces współuczestnikom, o których mowa w art� 72
§ 1 pkt 1 k�p�c�, reprezentowanym przez tego samego radcę prawnego,
sąd przyznaje zwrot kosztów w wysokości odpowiadającej wynagro
dzeniu jednego pełnomocnika�
1. Definicja kosztów procesu
21
Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 grud-
nia 1963 r., III PO 17/63, OSNC 1964, nr 6, poz. 107
Współuczestnikom procesu zastąpionym przez jednego adwokata,
w razie wygrania przez nich sprawy, sąd przyznaje zwrot kosztów
procesu z tytułu poniesionych przez nich wydatków na opłacenie
pełnomocnika procesowego w wysokości jednego wynagrodzenia
należnego adwokatowi w granicach stawek określonych w rozporzą
dzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 kwietnia 1961 r� w sprawie
wynagrodzenia adwokatów za wykonywanie czynności zawodowych
(Dz� U� Nr 24, poz� 118)1�
Prezentowane jest również odmienne stanowisko, że w przypadku
ustanowienia przez współuczestników (szczególnie formalnych) jed
nego pełnomocnika każdemu z nich należy się zwrot kosztów wyna
grodzenia pełnomocnika w wysokości uzależnionej od rodzaju spra
wy� Pogląd taki wyrażono w poniższych orzeczeniach�
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2015 r.,
III CZP 58/15, LEX nr 1801480
Współuczestnikom formalnym (art� 72 § 1 pkt 2 k�p�c�), reprezento
wanym przez jednego pełnomocnika będącego adwokatem lub rad
cą prawnym, należy się zwrot kosztów procesu obejmujących jego
wynagrodzenie ustalone odrębnie w stosunku do każdego współ
uczestnika� Sąd powinien jednak obniżyć to wynagrodzenie, jeżeli
przemawiają za tym nakład pracy pełnomocnika, podjęte przez niego
czynności oraz charakter sprawy (art� 109 § 2 k�p�c�)�
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 30 październi-
ka 2014 r., I ACa 427/14, LEX nr 1552042
Każdemu z wygrywających proces współuczestników reprezentowa
nych przez tego samego adwokata lub radcę prawnego sąd winien za
sądzić zwrot kosztów zastępstwa procesowego�
1 Obecnie kwestie te reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia
22 października 2015 r� w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz� U� poz� 1800
z późn� zm�)�
22
Rozdział I. Pojęcie i skład kosztów procesu i kosztów sądowych
Wyroki Sądu Apelacyjnego w Lublinie: z dnia 13 paź-
dziernika 2014 r., I ACa 384/14; z dnia 16 lipca 2014 r.,
I ACa 218/14, LEX nr 1540915; LEX nr 1498956
W aktualnym stanie prawnym każdemu z wygrywających proces
współuczestników reprezentowanych przez tego samego adwokata lub
radcę prawnego sąd winien zasądzić zwrot kosztów zastępstwa pro
cesowego w wysokości wynagrodzenia jednego pełnomocnika� Argu
mentem na rzecz takiego stanowiska jest treść art� 98 § 1 k�p�c�, zgod
nie z którym „strona przegrywająca” obowiązana jest zwrócić koszty
procesu „przeciwnikowi”� Tym samym każdemu ze współuczestników
procesu wygrywającemu sprawę należy się od strony przegrywającej
zwrot poniesionych przez niego kosztów procesu, w tym kosztów za
stępstwa procesowego obejmującego wynagrodzenie adwokata (radcy
prawnego)�
Postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia
8 lipca 2013 r., I ACz 1316/13, LEX nr 1413366
Nieuzasadnione jest stanowisko, zgodnie z którym w razie reprezen
towania współuczestników formalnych, o jakich mowa w art� 72 § 1
pkt 2 k�p�c�, przez jednego pełnomocnika należy się im zwrot wydat
ków związanych z jego ustanowieniem sprowadzający się jedynie do
jednego wynagrodzenia� Prowadzi to bowiem do nieuzasadnionego
zwolnienia strony przegrywającej proces od obowiązku zwrotu stro
nie go wygrywającej rzeczywiście poniesionych przez nią niezbęd
nych kosztów obrony jej praw, a tym samym narusza zasadę wyrażoną
w art� 98 § 1 k�p�c�
Drugie z przedstawionych stanowisk nie zasługuje na aprobatę�
Reprezentacja strony, o jakiej mowa w art� 98 § 3 k�p�c�, odpowia
da bowiem prowadzeniu sprawy w rozumieniu § 2 i następnych
r�o�a� oraz § 2 i następnych r�o�r�p�2 Pełnomocnik zatem powinien
otrzymać wynagrodzenie zgodne z odpowiednim rozporządzeniem
2 Por� rozważania poczynione przy rozstrzyganiu innego problemu, zawarte w po
stanowieniu SN z dnia 17 kwietnia 2013 r�, V CZ 125/12, LEX nr 1341728, w postano
wieniu SN z dnia 6 lutego 2013 r�, V CZ 87/12, LEX nr 1294194, oraz w postanowie
niu SN z dnia 8 marca 2012 r�, V CZ 153/11, LEX nr 1215165�
1. Definicja kosztów procesu
23
Ministra Sprawiedliwości w zależności od przedmiotu sprawy, a nie
od liczby reprezentowanych podmiotów� Nie przemawia na rzecz
poglądu przeciwnego argument, że obowiązkiem przegrywającego
proces jest zwrot pełnych kosztów przeciwnikowi� W ten bowiem
sposób to strona wygrywająca (wielopodmiotowa) kształtowałaby
w istocie wysokość należnych kosztów, nie zaś przepisy prawa� Za
koszty pełne należy uznać zatem koszty za prowadzenie sprawy,
które podlegają podziałowi względem współuczestników� Oprócz
możliwości zliczenia wówczas łącznej wartości przedmiotu sprawy,
ukształtowanej przez wielopodmiotowość, sąd może podwyższyć
wynagrodzenie należne pełnomocnikowi, biorąc pod uwagę nie
tylko rodzaj i stopień zawiłości sprawy, lecz także – w szczegól
ności – wymagany nakład pracy adwokata bądź radcy prawnego,
wartość przedmiotu sprawy, obszerność zgromadzonego w sprawie
materiału dowodowego itp� (art� 109 § 2 k�p�c�, § 15 ust� 3 r�o�a�,
§ 15 ust� 3 r�o�r�p�)�
Prawidłowość powyższej tezy dodatkowo wydaje się obecnie po
twierdzać brzmienie rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości z dnia
22 października 2015 r� w sprawie opłat za czynności adwokac
kie oraz w sprawie opłat za czynności radców prawnych� Zgodnie
z § 17 pkt 2 r�o�a� w sprawach, o których mowa w § 11–13 r�o�a�,
za obronę lub reprezentowanie w tym samym postępowaniu kil
ku osób pobiera się opłatę od każdej z tych osób� Tożsamy za
pis zawarty został w § 17 pkt 2 r�o�r�p� Sprawy, o których mowa
w § 11–13 r�o�a� oraz w § 11–13 r�o�r�p�, dotyczą wyłącznie stawek
minimalnych w sprawach karnych i w sprawach o wykroczenia�
Skoro tylko w tych sprawach prawodawca zezwolił na mnoże
nie opłat za czynności adwokackie i czynności radców prawnych
przez liczbę reprezentowanych osób, to znaczy, że w pozostałych
sprawach zabieg taki wprost nie jest dozwolony� W tych innych
wynagrodzenie adwokata bądź radcy prawnego uzależnione jest
od przesłanek przedmiotowych (rodzaju sprawy i wartości przed
miotu sprawy) i może być podwyższone na skutek zajścia okolicz
ności określonych w art� 109 § 2 k�p�c�, a także w § 15 ust� 3 r�o�a�
oraz w § 15 ust� 3 r�o�r�p�
24
Rozdział I. Pojęcie i skład kosztów procesu i kosztów sądowych
Przykład 1
Pozwani Antonina Wygrana i Jerzy Szczęsny wygrali w pierwszej instan
cji proces o zasądzenie solidarnie od nich na rzecz powódki Tomato S�A�
kwoty 225�000 zł tytułem kary umownej� Pozwani byli zastępowani
w toku procesu przez jednego adwokata Ludwika Mądrego�
• Zgodnie z § 2 pkt 7 w związku z § 15 ust. 3 r.o.a. przy wartości przed
miotu sprawy powyżej 200�000 zł stawka minimalna wynosi 10�800 zł�
• Sąd Okręgowy powinien zasądzić od pozwanej na rzecz powodów ty
tułem zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego kwoty po 5400 zł na
rzecz każdego z pozwanych�
• W przypadku gdy wygrywającymi proces są pozwani, którzy ponoszą
solidarną odpowiedzialność co do istoty sprawy, nie stosuje się regula
cji art� 105 k�p�c�
Uwaga: przykład nie uwzględnia opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.
Przykład 2
Powódka Anna Biedna wnosiła o zasądzenie od pozwanego Towarzystwa
Ubezpieczeniowego S�A� kwoty 100�000 zł tytułem zadośćuczynienia za
krzywdę doznaną w wypadku samochodowym� Powód Juliusz Biedny wno
sił o zasądzenie na jego rzecz z tego samego tytułu kwoty 300�000 zł�
Sąd Okręgowy uwzględnił powództwa w całości� Powodowie zastępowani
byli w toku procesu przez tego samego radcę prawnego Tomasza Skuteczne
go� Pomiędzy powodami zachodzi współuczestnictwo procesowe formalne�
• Gdyby każde z powodów wszczęło osobną sprawę sądową, sąd zasą
dziłby tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego na rzecz Anny
Biednej kwotę 5400 zł, a na rzecz Juliusza Biednego kwotę 10�800 zł�
Zgodnie bowiem z § 2 pkt 6 r�o�r�p� przy wartości przedmiotu sprawy
powyżej 50�000 zł do 200�000 zł stawka minimalna wynosi 5400 zł�
W myśl natomiast § 2 pkt 7 r�o�r�p� przy wartości przedmiotu spra
wy powyżej 200�000 zł do 2�000�000 zł stawka minimalna wynosi
10�800 zł�
• W sytuacji, w której powodowie występowali z jednym z pozwem,
wysokość stawki minimalnej wynagrodzenia radcy prawnego ustalana
jest od sumy wartości przedmiotu sporu – czyli od kwoty 400�000 zł
– i wynosi 10�800 zł, stosownie do § 2 pkt 7 r�o�r�p� Ta kwota podlega
zasądzeniu na rzecz powodów proporcjonalnie do wielkości dochodzo
1. Definicja kosztów procesu
25
nych przez nich roszczeń (100�000 zł i 300�000 zł)� Powódce należy się
zatem 25 kwoty 10�800 zł, czyli 2700 zł� Powodowi należy się nato
miast 75 kwoty 10�800 zł, czyli 8100 zł�
Uwaga: przykład nie uwzględnia opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.
Wyjątek od zasady, że pełnomocnikowi należy się jedno wynagro
dzenie za prowadzenie sprawy, niezależnie od zachodzącej po re
prezentowanej przez niego stronie wielopodmiotowości, należałoby
uczynić jedynie w przypadku połączenia spraw do wspólnego rozpo
znania na podstawie art� 219 k�p�c� Wówczas to bowiem sąd w istocie
rozpoznaje dwie sprawy, które połączył – albo tylko do wspólnego
rozpoznania, albo także rozstrzygnięcia3� Wyjątek ten nie dotyczy już
jednak rozstrzygnięcia o powództwie wzajemnym, jednak stawki wy
nagrodzenia pełnomocnika powinny zostać określone na podstawie
łącznej wartości przedmiotu sprawy, chyba że sprawy te dotyczą rosz
czeń, co do których nie jest możliwe zliczenie, np� z jednej strony jest
żądanie uchylenia uchwały (gdzie wynagrodzenie pełnomocnika zo
stało określone w wysokości stałej bez względu na przedmiot uchwa
ły), a z drugiej – żądanie zasądzenia świadczenia�
W doktrynie prezentowana jest teza, że do sądu należy ocena, czy
okoliczności i istota sporu wymagają, aby każdy ze współuczestni
ków był reprezentowany przez własnego adwokata (radcę prawne
go, rzecznika patentowego)4� Pogląd ten należy uznać co do zasady
za nieaktualny� Decydowanie przez sąd o tym, czy każdy ze współ
uczestników sporu powinien być zastępowany przez własnego pro
fesjonalnego pełnomocnika, prowadziłoby do rażącego naruszenia
gwarancji procesowych strony� Stosunek pełnomocnictwa oparty jest
na wzajemnym zaufaniu mocodawcy i pełnomocnika� Z tego wzglę
du niedopuszczalne jest wpływanie przez sąd na kwestię wyboru peł
nomocnika, jeśli uprawnienie takie nie wynika z przepisów prawa
(np� z ograniczeń co do kwalifikacji pełnomocnika)� Możliwość pod
jęcia przez sąd decyzji co do tego, czy współuczestnicy sporu mają
3 Zob� postanowienie SN z dnia 3 lutego 2012 r�, I CZ 164/11, LEX nr 1254636�
4 T� Bukowski, Rozstrzyganie o kosztach procesu cywilnego, Warszawa 1971, s� 110�
26
Rozdział I. Pojęcie i skład kosztów procesu i kosztów sądowych
być zastępowani przez jednego pełnomocnika, czy też każdy z nich
przez innego pełnomocnika, należałoby dopuścić – i to w wyjątko
wych przypadkach – jedynie w przypadku ustanowienia dla współ
uczestników pełnomocnika z urzędu�
1.2. koszty mediacji
Ustawodawca w art� 981 k�p�c� zaliczył do niezbędnych kosztów procesu
koszty mediacji� Regulacja art� 981 § 1 k�p�c� dotyczy kosztów mediacji
prowadzonej na skutek skierowania przez sąd� W przypadku gdy doszło
do zawarcia ugody przed mediatorem, o sposobie rozliczenia kosztów
postępowania mediacyjnego decydują strony, a w braku takiego posta
nowienia sąd powinien w postanowieniu o umorzeniu postępowania
wzajemnie znieść koszty mediacji (art� 1041 k�p�c�)� W sytuacjach na
tomiast, gdy nie doszło do zawarcia ugody przed mediatorem bądź sąd
nie zatwierdził ugody zawartej przed mediatorem, koszty mediacji pod
legają wliczeniu do pozostałych kosztów postępowania i dzielą ich los�
Rozstrzygnięcie o nich powinno nastąpić według reguł ogólnych – od
powiedzialności za wynik procesu, słuszności, zawinienia� W ramach
zasady odpowiedzialności za wynik procesu możliwe zatem będzie za
sądzenie zwrotu kosztów mediacji na rzecz strony, która wygrała proces
w całości, albo też wzajemne ich zniesienie czy wreszcie stosunkowe
rozdzielenie – w zależności od stosunku wygranej do przegranej części
procesu (art� 98 § 1 i art� 100 k�p�c�)� W oparciu o zasadę słuszności moż
liwe będzie odstąpienie od obciążenia strony przegrywającej kosztami
mediacji bądź obciążenie jej tylko częścią tych kosztów (art� 102 k�p�c�)�
Na podstawie zasady zawinienia dopuszczalne będzie zasądzenie na
rzecz pozwanego, który przegrał proces, zwrotu kosztów procesu, jeżeli
pozwany nie dał powodu do wytoczenia sprawy i przy pierwszej czyn
ności procesowej uznał powództwo (art� 101 k�p�c�)� Możliwe też będzie
włożenie na stronę obowiązku zwrotu kosztów mediacji niezależnie od
wyników procesu, jeśli koszty te wywołane zostały niesumiennym lub
oczywiście niewłaściwym postępowaniem tej strony, np� gdy strona ta
sama wnosiła o skierowanie sprawy do mediacji, a następnie celowo nie
podjęła żadnych czynności w toku postępowania mediacyjnego, prowa
dząc w ten sposób do przewlekłości postępowania�
1. Definicja kosztów procesu
27
Regulacja zawarta w art� 981 § 2 k�p�c� dotyczy rozliczenia
kosztów mediacji prowadzonej na podstawie umowy stron�
W przypadku gdy mediacja taka zakończyła się ugodą, nie zacho
dzi w ogóle konieczność jakiegokolwiek rozstrzygnięcia o kosztach
mediacji� Konieczność taka powstanie, jeśli strony nie zawarły ugo
dy przed mediatorem albo wprawdzie ugodę taką zawarły, ale sąd
jej nie zatwierdził� Rozstrzygnięcie o kosztach mediacji podlega
jednak wówczas dwojakiemu ograniczeniu� Przede wszystkim po
stępowanie cywilne musi zostać wszczęte nie później niż w ciągu
trzech miesięcy od dnia zakończenia mediacji, która nie została
zakończona ugodą, albo w ciągu trzech miesięcy od dnia upra
womocnienia się postanowienia o odmowie zatwierdzenia ugody
przez sąd�
Przepisy kodeksu postępowania cywilnego regulują moment wszczę-
cia mediacji, wiążąc go z chwilą doręczenia mediatorowi wniosku
o przeprowadzenie mediacji (art� 1836 § 1 k�p�c�) i brakiem przesłanek
negatywnych określonych w art� 1836 § 2 k�p�c�
Jeśli chodzi o zdarzenia stanowiące moment zakończenia mediacji
i otwierające drogę do zastosowania art� 981 § 2 k�p�c�, to można je
podzielić na trzy grupy�
Grupa pierwsza obejmuje sytuację, w której mediacje zakończyły się
ugodą, ale nie została ona zatwierdzona przez sąd� Trzymiesięczny
termin, o jakim mowa w art� 981 § 2 k�p�c�, biegnie wówczas od dnia
uprawomocnienia się postanowienia sądu o odmowie zatwierdzenia
ugody�
Grupa druga obejmuje szczególne sytuacje, gdy nie doszło do wszczę
cia mediacji, ale z mocy przepisu szczególnego są one traktowane tak,
jakby mediacja została wszczęta� Należą do nich przypadki odmowy
przeprowadzenia mediacji określone w art� 1836 § 2 k�p�c�:
– przez stałego mediatora, niezależnie od tego, czy został on wska
– przez osobę niebędącą stałym mediatorem, ale wskazaną w umo
zany w umowie przez strony;
wie stron jako mediator;
28
Rozdział I. Pojęcie i skład kosztów procesu i kosztów sądowych
– przez osobę, do której strona zwróciła się o przeprowadzenie me
diacji, albo przez drugą stronę, jeśli nie wyraziła ona zgody na
osobę mediatora, przy jednoczesnym braku wskazania w umowie
stron w ogóle osoby mediatora�
We wszystkich powyższych przypadkach zachowane zostają skutki
przewidziane dla wszczęcia mediacji w odniesieniu do roszczenia ob
jętego wnioskiem o przeprowadzenie mediacji, jeżeli strona wytoczy
powództwo o to roszczenie:
1) w terminie trzech miesięcy od dnia, w którym mediator lub dru
ga strona złożyli oświadczenie powodujące, że mediacja nie zo
stała wszczęta, albo
2) w terminie trzech miesięcy od dnia następnego po upływie tygo
dnia od dnia doręczenia wniosku o przeprowadzenie mediacji,
gdy mediator lub druga strona nie złożyli oświadczenia o odmo
wie wszczęcia mediacji (art� 1836 § 3 k�p�c�)�
Trzecia grupa zdarzeń stanowiących zakończenie mediacji obejmu
je przypadki stwierdzenia – w protokole mediacji – ich negatywne
go wyniku� Obowiązek sporządzenia takiego protokołu przewiduje
art� 18312 § 1 k�p�c�
Jeśli chodzi o koszty mediacji prowadzonej na skutek skierowania
przez sąd, to kwestie te reguluje przede wszystkim rozporządze
nie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 czerwca 2016 r� w sprawie
wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków me
diatora w postępowaniu cywilnym (Dz� U� poz� 921)� Maksymalne
wynagrodzenie należne mediatorowi na podstawie tego rozporzą
dzenia wynosi 2000 zł, a jego wysokość uzależniona jest od rodzaju
i wartości sprawy� Do podlegających zwrotowi wydatków ogólnie
natomiast zaliczają się koszty przejazdów, wynajmu pomieszcze
nia niezbędnego do przeprowadzenia posiedzenia mediacyjnego
oraz korespondencji� Jeśli chodzi o wydatki mediatora przy me
diacji prowadzonej na podstawie umowy stron, to określa je rów
nież powołane wyżej rozporządzenie� Wynagrodzenie mediatora
natomiast określają strony w umowie, a w braku takiego określe
nia mogą znaleźć zastosowanie taryfy stosowane przez stałe ośrod
1. Definicja kosztów procesu
29
ki mediacyjne bądź wreszcie odpowiednie zastosowanie znajdzie
art� 735 § 2 k�c�
Wymienione wyżej koszty nie są jedynymi ponoszonymi przez stro
ny w ramach postępowania mediacyjnego� W związku z odesłaniem
przez art� 981 § 3 k�p�c� do odpowiedniego stosowania art� 98 § 2
i 3 k�p�c� do kosztów mediacji zaliczyć należy także koszty przejazdów
strony lub jej pełnomocnika do mediatora, wynagrodzenie i wydat
ki profesjonalnego pełnomocnika, równowartość zarobku utracone
go na skutek stawiennictwa u mediatora – na zasadach określonych
w tych przepisach�
Koszty mediacji, które podlegają następnie zaliczeniu do kosztów
procesu – prowadzonej czy to na skutek skierowania przez sąd, czy to
na podstawie umowy stron jeszcze przed wszczęciem postępowania
sądowego – nie są nieograniczone�
Pierwsze ograniczenie wynika z przywołanego wyżej rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 czerwca 2016 r� w sprawie wyso
kości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora
w postępowaniu cywilnym� Ogranicza ono wysokość wynagrodzenia
oraz wydatków należnych mediatorowi z tytułu mediacji prowadzo
nej na skutek skierowania przez sąd oraz wysokość wydatków należ
nych mediatorowi z tytułu mediacji prowadzonej na podstawie umo
wy stron�
Drugie ograniczenie wynika z odesłania przez art� 981 § 3 k�p�c� do
odpowiedniego stosowania art� 98 § 2 i 3 k�p�c� Odpowiednie stoso
wanie tych przepisów prowadzi do wniosku, że jeśli strona w toku
mediacji zastępowana jest przez profesjonalnego pełnomocnika, to
do kosztów mediacji zaliczyć należy w sumie: wynagrodzenie i koszty
mediatora, wynagrodzenie i wydatki jednego adwokata, koszty sta
wiennictwa strony u mediatora (dojazd i utracony zarobek), jeśli
stawiennictwo osobiste było konieczne� Jeśli strona w toku media
cji nie była zastępowana przez profesjonalnego pełnomocnika, to do
kosztów mediacji należy zaliczyć dwie grupy wydatków� Pierwsza
z nich obejmuje wynagrodzenie i wydatki mediatora� Druga obejmuje
30
Rozdział I. Pojęcie i skład kosztów procesu i kosztów sądowych
koszty przejazdu do mediatora strony lub jej pełnomocnika oraz rów
nowartość zarobku utraconego wskutek stawiennictwa u mediatora�
Druga grupa wydatków nie może jednak przekraczać wynagrodzenia
jednego adwokata należnego w danej sprawie�
Trzecie ograniczenie dotyczy kosztów mediacji prowadzonej na pod
stawie umowy stron, a zaliczanych do kosztów procesu na podstawie
art� 981 § 2 k�p�c� Koszty te nie mogą przekroczyć 1/4 części opłaty na
leżnej w danej sprawie, niezależnie od tego, czy opłata ta w ogóle zo
stała poniesiona� Bariera wartościowa określona w art� 981 § 2 k�p�c�
stanowi bowiem jedynie wyznacznik maksymalnej wysokości kosz
tów mediacji, jakie mogą zostać uwzględnione w postępowaniu
sądowym�
1.3. charakter katalogu kosztów procesu
Zgodnie z generalną zasadą wyrażoną w art� 98 § 2 i 3 k�p�c� do kosz-
tów procesu ustawodawca zaliczył koszty sądowe oraz inne koszty
(można je określić jako wydatki), których skład uzależniony jest od
tego, czy strona prowadzi proces osobiście, ewentualnie przy pomo
cy nieprofesjonalnego pełnomocnika, czy też zastępowana jest przez
pełnomocnika profesjonalnego� Uznać należy, że wydatki określone
w art� 98 § 2 i 3 k�p�c� stanowią wyczerpujący katalog niezbędnych
kosztów procesu (z wyjątkiem sytuacji, gdy przepis szczególny wpro
wadza dodatkowy składnik kosztów), nie zaś katalog otwarty obej
mujący jedynie koszty objęte domniemaniem niezbędności�
Odmiennie jednak orzekł Sąd Najwyższy w uchwale z dnia
12 marca 2003 r�, III CZP 2/03, LEX nr 76144, z aprobującą
glosą A� Nowaka5� W uchwale tej Sąd Najwyższy uznał opłatę skar
bową od pełnomocnictwa za wydatek podlegający zwrotowi stronie
zastępowanej przez profesjonalnego pełnomocnika� Sąd Najwyższy
przyjął, że – w odróżnieniu od kwoty podatku od towarów i usług
5 I tak też K� Weitz, Dwie kwestie związane z opłatą skarbową od pełnomocnictwa
w postępowaniu cywilnym, Palestra 2005, nr 3–4, s� 237�
1. Definicja kosztów procesu
31
– opłata skarbowa od pełnomocnictwa stanowi wydatek ponoszony
przez stronę, a nie pełnomocnika� Stanowi ona zatem koszt strony
poniesiony do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, podlega
jący zwrotowi na podstawie art� 98 § 1 k�p�c� Sąd Najwyższy wskazał
przy tym, że koszt opłaty skarbowej nie mieści się w żadnej z wy
mienionych w art� 98 § 3 k�p�c� kategorii kosztów� Uznał jednocze
śnie, że wyliczenie zawarte w tym przepisie nie jest wyczerpujące,
gdyż art� 98 § 3 k�p�c� konkretyzuje jedynie zasadę ogólną, wyrażoną
w art� 98 § 1 k�p�c�, nie określa natomiast enumeratywnie kosztów,
które należy zaliczyć do kosztów niezbędnych wówczas, gdy strona
jest reprezentowana przez adwokata� Zdaniem Sądu Najwyższego wy
liczenie takie nie byłoby możliwe� Ostatecznie przepis art� 98 § 3 k�p�c�
należy rozumieć – według Sądu Najwyższego – w ten sposób, że sąd,
rozstrzygając o kosztach procesu strony wygrywającej, może zasądzić
na jej rzecz nie tylko zwrot kosztów wskazanych w tym przepisie, lecz
także zwrot innych poniesionych przez tę stronę kosztów, jeżeli okażą
się one niezbędne do celowego dochodzenia praw lub celowej obrony
w rozumieniu art� 98 § 1 k�p�c�
Stanowisko przedstawione przez Sąd Najwyższy budzi zasadni
cze wątpliwości i nie zasługuje na aprobatę� Z brzmienia art� 98 § 2
i 3 k�p�c� w żadnym razie nie wynika, aby katalog wymienionych
w nim kosztów nie miał charakteru wyczerpującego� Nie użyto
w nich formuły „w szczególności” ani też nie zastosowano żadnego
innego zabiegu, który sugerowałby, że zawarte w nich wyliczenie sta
nowi jedynie przykłady objęte ustawowym domniemaniem celowo
ści� Wprost przeciwnie – wyliczenie to jest kategoryczne, co w zbiegu
z brzmieniem art� 5 ust� 1 u�k�s�c�, dotyczącym zwrotu wydatków na
leżnych stronie zwolnionej z kosztów sądowych, świadczy o tym, że
ustawodawca nie pozostawił sądowi swobody w decydowaniu co do
kategorii kosztów podlegających zwrotowi� Swoboda ta dotyczy jedy
nie oceny co do niezbędności i celowości poniesionych kosztów oraz
ich wysokości� Skoro bowiem w art� 98 § 1 k�p�c� wskazano, że stro
na przegrywająca powinna zwrócić stronie wygrywającej koszty nie
zbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, a w art� 98
§ 2 i 3 k�p�c� sprecyzowano, co należy rozumieć przez te koszty w za
leżności od tego, czy strona jest zastępowana w postępowaniu przez
32
Rozdział I. Pojęcie i skład kosztów procesu i kosztów sądowych
profesjonalnego pełnomocnika, czy też występuje osobiście bądź jest
zastępowana przez nieprofesjonalnego pełnomocnika, to nie wyda
je się słuszne przyjęcie, że strona może domagać się zwrotu jeszcze
dodatkowych kosztów, których kwalifikacja jako „kosztów celowych”
objęta byłaby dość dużą uznaniowością� Stanowisko Sądu Najwyż
szego mogłoby otworzyć stronie drogę do domagania się zwrotu od
strony przeciwnej np� kosztów opinii prawnych zasięganych w toku
postępowania w celu ustalenia kierunku procesu, kosztów noclegu,
a przede wszystkim do żądania zwrotu wynagrodzenia uiszczone
go przez stronę nieprofesjonalnemu pełnomocnikowi na podstawie
umowy zlecenia (art� 98 § 2 k�p�c�)� Trudność bowiem polega na tym,
że pojęcie kosztów niezbędnych do celowego dochodzenia praw i ce
lowej obrony jest pojęciem nieostrym, co – przy przyjęciu koncepcji
Sądu Najwyższego – mogłoby prowadzić do istotnych rozbieżności
w orzecznictwie, nadmiernego i nieuzasadnionego obciążania koszta
mi strony przegrywającej proces, jak również do konieczności szcze
gółowego badania, czy wskazany przez stronę wygrywającą wydatek
może być zaliczony do kosztów niezbędnych i celowych, czy też nie�
Z tego względu sąd, rozstrzygając o kosztach procesu, najpierw powi
nien ustalić, czy znajdują się one w katalogu wymienionym w art� 98
§ 2 i 3 k�p�c� bądź w art� 981 k�p�c� czy też w art� 5 ust� 1 u�k�s�c�,
względnie w innych przepisach szczególnych, a dopiero następnie
ocenić, czy koszty te były niezbędne do celowego dochodzenia praw
i celowej obrony (np� czy strona nie korzystała z pomocy prawnej kil
ku pełnomocników, czy jej przyjazdy do sądu były uzasadnione, czy
nie podróżowała bezzasadnie zbyt drogimi środkami transportu)�
2. pojęcie, charakter i rodzaje opłat
sądowych
2. Pojęcie, charakter i rodzaje opłat sądowych
Opłaty sądowe stanowią należność publicznoprawną uiszczaną na
rzecz Skarbu Państwa w toku postępowania sądowego przez strony
oraz inne podmioty, jeśli ustawa tak stanowi, uzasadnioną czyn
nościami podejmowanymi przez sąd� Opłaty sądowe mogą wcho
dzić w skład kosztów procesu podlegających rozliczeniu pomiędzy
2. Pojęcie, charakter i rodzaje opłat sądowych
33
stronami, jeżeli zostały uprzednio uiszczone przez stronę na rzecz
Skarbu Państwa� Mogą one również pozostawać poza kosztami pro
cesu, jeżeli podlegają pobraniu od strony na rzecz Skarbu Państwa�
2.1. obowiązek uiszczania opłat sądowych
W polskim systemie prawa cywilnego procesowego nie istnie
je domniemanie obowiązku opłacania pism sądowych� Zgodnie
bowiem z art� 3 ust� 1 u�k�s�c� opłacie podlega pismo, jeżeli przepis
szczególny przewiduje jej pobranie� Katalog podstawowej kategorii
pism podlegających opłacie utworzono w art� 3 ust� 2 u�k�s�c� Wobec
użycia w nim sformułowania „w szczególności” katalog ten nie jest wy
czerpujący� Ustawodawca zasygnalizował w ten sposób, że inne przepi
sy szczególne również mogą nakładać na strony obowiązek uiszczania
opłat sądowych od pism niewymienionych w art� 3 ust� 2 u�k�s�c�
Co do zasady opłatę sądową powinna uiścić strona, która wnosi do
sądu pismo podlegające opłacie (art� 2 ust� 2 u�k�s�c�)� Przez stro
nę rozumie się przy tym każdego uczestnika postępowania, w tym
także świadka, biegłego i tłumacza� Kwestię obowiązku uiszczenia
opłaty sądowej od pisma wnoszonego przez kilka osób reguluje art
Pobierz darmowy fragment (pdf)
