Darmowy fragment publikacji:
Krótka gramatyka
j´zyka w∏oskiego
Maria Teresa Arbia
Wydawnictwo LektorKlett
Poznaƒ 2001
Wydawnictwo LektorKlett
ul. Rac∏awicka 72
60-302 Poznaƒ
tel./faks (061) 861 88 28
Tytu∏ orygina∏u: Grammatik Italienisch kurz bündig
Grafika: Claudia Seeger
Projekt ok∏adki: Marian Winiecki
© Ernst Klett Verlag GmbH, Stuttgart 2000
© dla wydania polskiego Wydawnictwo LektorKlett, Poznaƒ 2001
ISBN 83-88507-86-9
T∏umaczenie i adaptacja: Aleksandra Powalska
Konsultacja j´zykowa: dr S∏awomir Braun
Redakcja serii: Robert Kuc
Redakcja tomu: Aleksandra Powalska
Sk∏ad: studio KO – Jerzy Nawrot
Druk: MoÊ i ¸uczak, Poznaƒ
Wydanie I
Jak korzystaç
z „Krótkiej gramatyki j´zyka w∏oskiego”
Ksià˝ka ta w zwi´z∏y i jasny sposób przedstawia najwa˝niejsze zagad-
nienia gramatyki w∏oskiej. Uwzgl´dnia równie˝ wyra˝enia charak-
terystyczne dla j´zyka w∏oskiego. Przyst´pnie sformu∏owane regu∏y
wsparte sà licznymi przyk∏adami t∏umaczonymi na j´zyk polski.
Poniewa˝ ksià˝ka powsta∏a z myÊlà o polskim u˝ytkowniku, w wielu
rozdzia∏ach wskazane sà typowe b∏´dy, jakie robià Polacy, oraz
wskazówki, jak ich uniknàç.
W pracy z ksià˝kà u∏atwieniem b´dà nast´pujàce symbole:
Szczególnie wa˝ne zasady i w∏aÊciwoÊci.
Wyjàtki od regu∏y lub jej u˝ycie alternatywne.
Krótkie wskazówki u∏atwiajàce zapami´tywanie
regu∏.
Wyra˝enia charakterystyczne dla j´zyka w∏oskiego.
Ró˝nice mi´dzy stylem potocznym i literackim
j´zyka w∏oskiego.
Istotne ró˝nice mi´dzy j´zykiem polskim a w∏oskim.
Nie musisz kolejno czytaç wszystkich rozdzia∏ów. Je˝eli chcesz si´ szy-
bko nauczyç jakiegoÊ aspektu gramatyki albo odÊwie˝yç sobie w
pami´ci wybrane zagadnienie, wystarczy si´gnàç do odpowiedniej
cz´Êci ksià˝ki. Spis treÊci i zamieszczony z ty∏u „Wykaz hase∏” pozwolà
∏atwo znaleêç to, co Ci´ interesuje. Je˝eli nie pami´tasz, co oznacza
dany termin gramatyczny, pomo˝e Ci zestawienie wa˝niejszych poj´ç
gramatycznych zamieszczone na str. 116.
˚yczymy mi∏ej i owocnej nauki!
3
Spis treÊci
Arriva un bastimento carico di... – O wymowie i pisowni. . 7
. . . . . . . . . . . . . . . 8
Diamo i numeri! – Liczebnik
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Liczebniki g∏ówne
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Liczebniki porzàdkowe
Liczebniki mno˝ne
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Liczebniki zbiorowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Miary i wagi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Pane, amore e fantasia – Rzeczownik . . . . . . . . . . 12
Rodzaj rzeczownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Rzeczowniki osobowe
Rzeczowniki z∏o˝one
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Liczba mnoga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Stopniowanie znaczeƒ za pomocà charakterystycznych
koƒcówek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Mianownik, dope∏niacz, celownik i biernik . . . . . . . . 18
Biondo era, e bello, e di gentile aspetto ... – Przymiotnik. 19
O zgodnoÊci przymiotnika z rzeczownikiem . . . . . . . 19
OsobliwoÊci przymiotników . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Miejsce przymiotnika w zdaniu . . . . . . . . . . . . . . 21
Przymiotnik w znaczeniu przys∏ówkowym . . . . . . . . 23
Przymiotnik w znaczeniu rzeczownikowym . . . . . . . . 23
Stopniowanie przymiotnika . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Il cuoco, il ladro ... – Rodzajnik . . . . . . . . . . . . . 25
Rodzajnik okreÊlony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Rodzajnik okreÊlony Êciàgni´ty . . . . . . . . . . . . . . 27
Rodzajnik nieokreÊlony i rodzajnik czàstkowy
. . . . . . 28
Io, la luna e tu – Zaimek . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Zaimki osobowe akcentowane . . . . . . . . . . . . . . 29
Zaimki osobowe nieakcentowane
. . . . . . . . . . . . 31
Partyku∏a zaimkowa ci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Partyku∏a zaimkowa ne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Formy z∏o˝one zaimków nieakcentowanych . . . . . . . 33
Miejsce zaimka nieakcentowanego w zdaniu
. . . . . . 34
Questa o quella, per me pari sono... – Wskazujàce cz´Êci
mowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Zaimki przymiotne wskazujàce questo i quello . . . . . . 35
Zaimki rzeczowne wskazujàce questo i quello . . . . . . 36
Costui, colui, stesso – Inne wskazujàce cz´Êci mowy . . 37
1
2
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
3
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
4
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
4.6
5
5.1
5.2
5.3
6
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
6.6
7
7.1
7.2
7.3
4
8
8.1
8.2
8.3
9
9.1
9.2
10
11
11.1
11.2
12
12.1
12.2
12.3
12.4
12.5
A ciascuno il suo – Dzier˝awcze cz´Êci mowy . . . . . 38
Zaimki przymiotne dzier˝awcze . . . . . . . . . . . . . . 38
Inne dzier˝awcze cz´Êci mowy . . . . . . . . . . . . . . 39
Zaimki rzeczowne dzier˝awcze . . . . . . . . . . . . . . 39
Chi cerca trova – Zaimki wzgl´dne . . . . . . . . . . . 40
Zaimki rzeczowne wzgl´dne che, cui i quale . . . . . . . 40
Inne zaimki wzgl´dne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Chi l’ha visto? – S∏owa pytajàce
. . . . . . . . . . . . 42
Chi troppo vuole nulla stringe – Zaimki nieokreÊlone . 45
Formy zaimków nieokreÊlonych
. . . . . . . . . . . . . 45
. . . . . . . . . . . . . 46
U˝ycie zaimków nieokreÊlonych
Prendere o lasciare! – Formy czasowników regularnych 49
Czasowniki zakoƒczone w bezokoliczniku na -are . . . . 50
Czasowniki zakoƒczone w bezokoliczniku na -ere . . . . 51
Czasowniki zakoƒczone w bezokoliczniku na -ire . . . . 53
Czasowniki zwrotne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Czasowniki posi∏kowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Sbagliando s’impara – U˝ycie trybów i czasów . . . . 59
13
13.1
Tryb oznajmujàcy (orzekajàcy)
. . . . . . . . . . . . . . 59
13.1.1 Czas presente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
13.1.2. Czas passato prossimo
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
13.1.3. Czas passato remoto
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
13.1.4. Czas imperfetto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
13.1.5. Porównanie imperfetto i passato prossimo . . . . . . . . 62
13.1.6. Czas trapassato prossimo i trapassato remoto
. . . . . . 63
13.1.7 Czas futuro i futuro anteriore . . . . . . . . . . . . . . . 64
13.2
Tryb rozkazujàcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Tryb warunkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
13.3
. . . . . . . . . . . . . . 66
13.4
Congiuntivo, czyli tryb ∏àczàcy
. . . . . . . . . . 66
13.4.1 Congiuntivo w zdaniach podrz´dnych
13.4.2 Congiuntivo w zdaniu g∏ównym
. . . . . . . . . . . . . 69
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
13.5
Zdanie warunkowe
Nast´pstwo czasów
13.6
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Mowa zale˝na . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
13.7
Bezokolicznik
13.8
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
13.9
Gerundio, czyli imies∏ów przys∏ówkowy
. . . . . . . . . 78
Imies∏ów czasu przesz∏ego . . . . . . . . . . . . . . . . 79
13.10
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Strona bierna
13.11
Forma nieosobowa czasowników
13.12
. . . . . . . . . . . . 82
13.13
Konstrukcje z czasownikami stare, andare i fare . . . . . 83
. . . . . . . . . . . . . . . 84
Czasowniki i ich dope∏nienia
13.14
5
14
15
15.1
15.2
15.3
15.4
16
17
17.1
17.2
18
19
19.1
19.2
20
20.1
20.2
20.3
Sto stai sta – Czasowniki nieregularne . . . . . . . . . 85
Precipitevolissimevolmente – Przys∏ówek . . . . . . . 94
Przys∏ówki o jednej formie
. . . . . . . . . . . . . . . . 94
Przys∏ówki pochodzàce od przymiotników . . . . . . . . 95
Stopniowanie przys∏ówków . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Miejsce przys∏ówka w zdaniu . . . . . . . . . . . . . . . 96
Meglio un uovo oggi che una gallina domani –
Konstrukcje porównawcze
. . . . . . . . . . . . . . . 96
Ma tu non studi mai? – Przeczenie . . . . . . . . . . . 98
Przeczenie proste: non – no . . . . . . . . . . . . . . . 98
Inne przeczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Dagli Appennini alle Ande – Przyimki . . . . . . . . . 100
. . . . . . . . . . . . 105
Penso, dunque sono – Spójniki
Spójniki zdania wspó∏rz´dnego . . . . . . . . . . . . . 105
Spójniki zdania podrz´dnego
. . . . . . . . . . . . . . 106
La pasta la voglio al dente! – Szyk wyrazów w zdaniu 108
Zdania twierdzàce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Zdania pytajàce
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Akcent zdaniowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Wykaz hase∏ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Poj´cia gramatyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
6
1
Arriva un bastimento carico di ...
– O wymowie i pisowni
Alfabet w∏oski
a (a)
b (bi)
c (ci)
d (di)
e (e)
f
g (gi)
(effe)
(i)
(i lunga)
(kappa)
(elle)
h (acca)
i
j
k
l
m (emme)
n (enne)
o (o)
p (pi)
q (cu)
(erre)
r
(esse)
s
t
(ti)
u (u)
(vi/vu)
v
w (doppia vu/vi)
x
y
z
(ics)
(ipsilon/i greca)
(zeta)
– Litery majà rodzaj ˝eƒski (np. la elle).
– Litery j, k, w, x oraz y wyst´pujà tylko w wyrazach pochodzenia
obcego.
Akcent
Akcent w j´zyku w∏oskim pada w wi´kszoÊci na przedostatnià sylab´
od koƒca (bambino).
Wyró˝niamy dwa rodzaje akcentu: accento grave (`) i accento acuto
(’). Accento grave charakteryzuje si´ wymowà otwartà, natomiast
accento acuto – wymowà zamkni´tà.
Akcent w j´zyku w∏oskim zaznaczamy graficznie:
– w wyrazach wielosylabowych zakoƒczonych sylabà akcentowanà,
np.: caff¯, verit∫, virtù, così, perché;
– w wyrazach jednosylabowych zakoƒczonych dyftongiem, np.: può,
più;
– w poni˝szych wyrazach. Zauwa˝ ró˝nic´ mi´dzy wyrazami z zazna-
czonym akcentem i bez niego:
d∫ = on(a) daje da = przyimek lì = tam
¯ = on jest
sì = tak
l∫ = tam
li = zaimek
si = si´, sobie
e = i
la = rodzajnik t¯ = herbata te = tobie,
ciebie
(rodzaj ˝eƒski)
Ad, ed
JeÊli wyraz zaczyna si´ od samog∏oski, wówczas do poprzedzajàcego
go przyimka a lub spójnika e (rzadziej o) dodajemy d: vado ad Ankara,
tu ed io.
7
2
Diamo i numeri! – Liczebnik
2.1
Liczebniki g∏ówne
W poni˝szych liczebnikach sylaby, na które pada akcent, zosta∏y
podkreÊlone!
W liczebnikach od venti do novanta ostatnia litera znika, jeÊli ∏àczà si´
one z uno lub otto! Miejsca te wyró˝niono t∏ustà czcionkà.
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
zero
uno
due
tre
quattro
cinque
sei
sette
otto
nove
dieci
undici
dodici
tredici
quattordici
quindici
sedici
diciassette
diciotto
diciannove
venti
ventuno
ventidue
ventitré
ventiquattro
venticinque
ventisei
ventisette
ventotto
ventinove
trenta
trentuno
trentadue
trentotto
quaranta
cinquanta
sessanta
settanta
ottanta
novanta
cento
centouno
centootto
centonove
centoundici
centottanta
duecento
trecento
quattrocento
cinquecento
seicento
settecento
ottocento
novecento
32
38
40
50
60
70
80
90
100
101
108
109
111
180
200
300
400
500
600
700
800
900
1.000 mille
1.001 milleuno
1.050 millecinquanta
2.000
10.000
100.000
1.000.000
2.000.000
1.000.000.000 un miliardo
3.000.000.000 tre miliardi
duemila
diecimila
centomila
un milione
due milioni
34.700 mo˝na napisaç trentaquattromila settecento.
– Liczebniki g∏ówne sà zawsze rodzaju m´skiego.
8
– JeÊli liczebnik zakoƒczony na uno stoi przed rzeczownikiem, wów-
czas mo˝e on utraciç wyg∏osowà samog∏osk´ -o: ventun persone,
trentun lettere, cinquantun richieste. Wyjàtek stanowi sytuacja, gdy
rzeczownik zaczyna si´ od: s impura, ps, gn, x, y, z,
np. quarantuno studenti/psicologi.
– Mille w liczbie mnogiej ma postaç mila.
– Mówimy mille visitatori, ale: un milione/miliardo di visitatori.
U˝ycie liczebników g∏ównych
1. wiek
2. data
Ho trent’anni.
Oggi ¯ il tre ottobre.
Mam trzydzieÊci lat.
Dzisiaj jest trzeci paêdziernika./
Dzisiaj mamy trzeciego
paêdziernika.
ale:
Oggi ¯ il primo ottobre. Dzisiaj jest pierwszy
paêdziernika./
Dzisiaj mamy pierwszego
paêdziernika.
W j´zyku w∏oskim, oznaczajàc dni w dacie, u˝ywamy liczebnika porzàd-
kowego tylko wtedy, gdy mówimy o pierwszym dniu miesiàca.
(=¯ il primo ...)
Data w skrócie:
Roma, 5/4/1978
Rzym, 5 kwietnia 1978
Zwróç uwag´:
Quanti ne abbiamo oggi?
Którego dzisiaj mamy?/Który jest dzisiaj?
Przy podawaniu daty u˝ywamy rodzajnika okreÊlonego:
Il quindici agosto in Italia si
festeggia il ferragosto.
15. sierpnia obchodzi si´
we W∏oszech Wniebowzi´cie
Matki Boskiej.
3. data
roczna
nell’anno/nel 1997
w roku/w 1997
Schiller visse dal
1759 al 1805
Schiller ˝y∏ od 1759
do 1805.
9
4. czas Sono le sette (in punto).
Sono le sette e cinque.
Sono le sette e un quarto.
Sono le sette e mezzo.
Sono le otto meno
Jest (dok∏adnie) siódma.
Jest pi´ç po siódmej.
Jest kwadrans po siódmej.
Jest wpó∏ do ósmej.
Jest za kwadrans ósma.
un quarto
Il treno parte alle ore
ventidue zero quattro.
alle otto del mattino
Pociàg wyje˝d˝a o 22.04.
o ósmej rano
5. poda- Il monte ¯ alto tremila metri.
wanie
miar
Il lago ¯ profondo quattro
metri
Góra jest wysoka na trzy tysiàce
metrów.
Jezioro jest g∏´bokie na
cztery metry.
2.2
Liczebniki porzàdkowe
quarantesimo
cinquantesimo
sessantesimo
settantesimo
ottantesimo
novantesimo
40°
50°
60°
70°
80°
90°
100° centesimo
101° centunesimo
102° centesimosecondo
200° duecentesimo
300°
trecentesimo
400° quattrocentesimo
500° cinquecentesimo
600° seicentesimo
700° settecentesimo
800° ottocentesimo
900° novecentesimo
1.000° millesimo
1.001° millesimoprimo
1.002° millesimosecondo
2.000° duemillesimo
3.000° tremillesimo
10.000° diecimillesimo
100.000° centomillesimo
1.000.000° milionesimo
1°
2°
3°
4°
5°
6°
7°
8°
9°
10°
11°
12°
13°
14°
15°
16°
17°
18°
19°
20°
21°
22°
23°
30°
31°
primo
secondo
terzo
quarto
quinto
sesto
settimo
ottavo
nono
decimo
undicesimo
dodicesimo
tredicesimo
quattordicesimo
quindicesimo
sedicesimo
diciassettesimo
diciottesimo
diciannovesimo
ventesimo
ventunesimo
ventiduesimo
ventitreesimo
trentesimo
trentunesimo
10
W j´zyku w∏oskim liczebniki porzàdkowe zaznacza si´
ostatnià literà nazwy liczebnika umieszczanà u góry
liczby: il 1° piano, la 2ª classe; w j´zyku polskim nato-
miast funkcj´ t´ spe∏nia kropka u do∏u liczby.
U˝ycie liczebników porzàdkowych
1. stulecie
il diciannovesimo secolo
XIX wiek
Poczàwszy od XIII wieku o stuleciach w j´zyku w∏oskim mo˝na mówiç
równie˝ w nast´pujàcy sposób:
il ‘200 (il Duecento = XIII wiek), il ‘300 (il Trecento = XIV wiek) itd.
Il ‘900 (il Novecento albo il 20° secolo) to wiek, który niedawno minà∏.
2. papie˝e, królowie
Luigi XIV.
Luigi quattordicesimo
Ludwig XIV
2.3
Liczebniki mno˝ne
Doppio – podwójny, triplo – potrójny, quadruplo – poczwórny, quintuplo
– pi´ciokrotny, sestuplo – szeÊciokrotny, decuplo – dziesi´ciokrotny,
centuplo – stokrotny, np.
Quella casa costa il triplo.
Ten dom kosztuje potrójnie.
„Trzy razy tyle” powiemy tre volte tanto:
Lavoro quattro volte tanto.
Pracuj´ cztery razy tyle.
2.4
Liczebniki zbiorowe
Oto niektóre liczebniki zbiorowe: una decina (oko∏o 10), una dozzina
(tuzin; oko∏o 12), una ventina (oko∏o 20), una trentina (oko∏o 30) itd.,
un centinaio (oko∏o 100), un migliaio (oko∏o 1000).
2.5
Miary i wagi
1 mm un millimetro
1 cm un centimetro
1 m
1 km un chilometro
1 m2
un metro
un metro quadro/
quadrato
un metro cubo
un litro
1 m3
1 l
Uwaga!
un etto(grammo)
due etti
un chilo(grammo)
100 g
200 g
1 kg
50 kg mezzo quintale
100 kg un quintale
1 t
1° +/-
una tonnellata
un grado sopra/sotto zero
– 200 g sera
– metr materia∏u
due etti di formaggio
un metro di stoffa
11
3
Pane, amore e fantasia –
Rzeczownik
3.1
Rodzaj rzeczownika
W j´zyku w∏oskim istniejà tylko dwa rodzaje rzeczownika: m´ski i ˝eƒ-
ski. W∏oski nie ma wi´c rodzaju nijakiego. Aby ∏atwo rozpoznaç rodzaj
rzeczownika, warto zapami´taç regu∏y ogólne, które pozwalajà upo-
rzàdkowaç rzeczowniki w trzy du˝e klasy:
rodzaj
m´ski
il telefono
rzeczowniki
zakoƒczone na -o = il cielo
g∏ównie m´skie
il libro
rzeczowniki
zakoƒczone na -a =
g∏ównie ˝eƒskie
rodzaj
˝eƒski
ale:
kilka rzeczowników
˝eƒskich na -o np.:
l’auto, la libro, la foto,
la mano, la moto, la radio
wiele rzeczowników
l’amica
la bicicletta m´skich na -a np.:
la carta
il cinema,il dentista,
il poeta, il programma
il mese
rzeczowniki
zakoƒczone na -e = l’elefante
albo m´skie,
albo ˝eƒskie
il dente
la chiave
la madre
la notte
Uwaga! Na rodzaj rzeczowników zakoƒczonych na
-e wskazuje albo rodzajnik, albo towarzyszàcy rze-
czownikowi przymiotnik:
la chiave piccola (rodzaj ˝eƒski), l’elefante grigio
(rodzaj m´ski).
Rodzaju m´skiego sà poza tym:
1. rzeczowniki zakoƒczone spó∏g∏oskà: il bar, il film, il camion;
2. rzeczowniki zakoƒczone na -one: il sapone, il cotone (ale: la canzone);
3. wi´kszoÊç nazw mórz, jezior, rzek, prze∏´czy i gór: il Reno, il Vesuvio,
il Po (ale: la Loira, la Marna, la Garonna, la Senna, le Alpi, le Ande);
4. miesiàce i dni tygodnia: il giugno, il venerdì (ale: la domenica);
5. liczebniki g∏ówne: il quattro.
Rodzaju ˝eƒskiego sà poza tym:
1. rzeczowniki zakoƒczone na -zione: la lezione, la nazione, la lozione;
2. rzeczowniki zakoƒczone na -t∫, -tù: la felicit∫, la virtù;
3. rzeczowniki zakoƒczone na -ie: la superficie, la specie, la calvizie;
4. rzeczowniki zakoƒczone na -i: l’analisi, la paralisi, la tesi (ale: il taxi/
tassì, l’alibi, il brindisi);
12
5. nazwy miast i wysp: la Corsica (ale: il Cairo, il Madagascar);
6. marki samochodów: la Ferrari;
7. litery (➜ rozdzia∏ 1): la f;
8. owoce: la noce, la pera (ale: il melone).
3.2
Rzeczowniki osobowe
M´skie i ˝eƒskie rzeczowniki osobowe ró˝nià si´ koƒcówkami. Oto
najcz´stsze pary zakoƒczeƒ:
koƒcówki
-o/-a
-e/-a
-tore/-trice
-e/-essa
rodzaj m´ski
il ragazzo
il signore
l’attore
lo studente
rodzaj ˝eƒski
la ragazza
la signora
l’attrice
la studentessa
Uwaga! Niestety nie zawsze rzeczowniki mogà byç
wpisane w ten wzorzec. Wyjàtki sà bardzo cz´ste,
np.: il nipote/la nipote, il dottore/la dottoressa.
Rzeczowniki rodzaju ˝eƒskiego, tworzone od formy m´skiej za pomocà
koƒcówki -essa (il medico-la medichessa), oraz te, które nazywajà
stanowiska i zawody wykonywane zazwyczaj przez m´˝czyzn, sà
cz´sto zabarwione negatywnie. Dlatego lepiej w odniesieniu do kobiet
pos∏ugiwaç si´ formami m´skimi: l’avvocato Carla Sofri, il presidente
Giuliana Zandonella. Ostatnio jednak mo˝na spotkaç w j´zyku w∏oskim
odpowiednie formy ˝eƒskie zakoƒczone na -a. Lepiej wi´c u˝yç il mini-
stro/la ministra Canzoneri, ani˝eli la ministressa Canzoneri!
W przypadku gdy forma m´ska i ˝eƒska rzeczownika jest identyczna,
jedynie rodzajnik albo okreÊlajàcy go przymiotnik pozwala rozpoznaç
rodzaj rzeczownika. Oto przyk∏ady:
1. niektóre rzeczowniki rodzaju m´skiego zakoƒczone na -a, w szcze-
gólnoÊci na -ista i -cida: il/la collega (kolega/kole˝anka), il/la turista
(turysta/turystka), l’omicida (zabójca/zabójczyni);
2. rzeczowniki zakoƒczone na -ante/-(i)ente: il/la cantante
(piosenkarz/piosenkarka), il/la cliente (klient/klientka);
3. rzeczowniki zakoƒczone na -ese: il/la francese (Francuz/Francuzka).
Uwaga! Rzeczowniki o jednakowej formie m´skiej
i ˝eƒskiej zakoƒczone na -a ró˝nià si´ mi´dzy sobà
koƒcówkami w liczbie mnogiej:
i colleghi (koledzy), le colleghe (kole˝anki).
13
3.3
Rzeczowniki z∏o˝one
Rzeczowniki z∏o˝one tworzy si´ w j´zyku w∏oskim za pomocà przy-
imków:
di
a
da
per
in
su
la casa dello studente
il televisore a colori
la vasca da bagno
il corso per principianti
il ballo in maschera
il vestito su misura
dom studencki
kolorowy telewizor
wanna
kurs dla poczàtkujàcych
bal maskowy
ubranie szyte na miar´
Z∏o˝enia bez przyimka sà bardzo rzadkie, np.: la busta paga (koperta z
pensjà), il vagone ristorante (wagon restauracyjny).
3.4
Liczba mnoga
Rzeczowniki rodzaju m´skiego zakoƒczone na -o oraz wszystkie rze-
czowniki zakoƒczone na -e tworzà liczb´ mnogà za pomocà koƒcówki
-i; rzeczowniki rodzaju ˝eƒskiego zakoƒczone na -a natomiast – za po-
mocà koƒcówki -e (z wyjàtkiem: l’arma – le armi, l’ala – le ali):
rodzaj m´ski
rodzaj m´ski
rodzaj ˝eƒski
rodzaj ˝eƒski
liczba pojedyncza
il libro
liczba mnoga
i libri
il pesce
la madre
la casa
i pesci
le madri
le case
OsobliwoÊci liczby mnogiej
Rzeczowniki zakoƒczone na -co, -ca, -go, -ga
Rzeczowniki rodzaju m´skiego
Rzeczowniki rodzaju m´skiego zakoƒczone na -co, -go, w których
akcent pada na przedostatnià sylab´, tworzà liczb´ mnogà za pomocà
koƒcówek -chi, -ghi:
il buco, i buchi
il lago, i laghi
dziura, dziury
jezioro, jeziora
Wyjàtki: l’amico – gli amici, il greco – i greci.
Rzeczowniki rodzaju m´skiego zakoƒczone na -co, -go, w których
akcent pada na trzecià sylab´ od koƒca, tworzà liczb´ mnogà za
pomocà koƒcówek -ci, -gi:
il medico, i medici
l’asparago, gli asparagi
lekarz, lekarze
szparag, szparagi
14
Wyjàtki: il carico – i carichi, i’obbligo – gli obblighi.
Rzeczowniki zakoƒczone na -logo tworzà liczb´ mnogà za pomocà
koƒcówki:
-logi – jeÊli sà nazwami osób:
il teologo – i teologi, l’astrologo – gli astrologi
-loghi – jeÊli sà nazwami rzeczy:
il catalogo – i cataloghi, il dialogo – dialoghi.
Rzeczowniki rodzaju ˝eƒskiego
Rzeczowniki rodzaju ˝eƒskiego zakoƒczone na -ca, -ga tworzà liczb´
mnogà zawsze za pomocà koƒcówek -che, -ghe:
la maga, le maghe
l’armonica, le armoniche
czarodziejka, czarodziejki
harmonijka, harmonijki.
Rzeczowniki zakoƒczone na -io, -ia
– Rzeczowniki, w których akcent pada na -i-, tworzà liczb´ mnogà
w sposób regularny (rzeczowniki rodzaju m´skiego koƒczà si´ wów-
czas na -ii):
lo zio, gli zii
la bugia, le bugie
wujek, wujkowie
k∏amstwo, k∏amstwa.
– Rzeczowniki zakoƒczone na -io, w których -i- nie jest akcentowane,
tworzà liczb´ mnogà za pomocà -i:
l’armadio, gli armadi
il negozio, i negozi
szafa, szafy
sklep, sklepy.
– Rzeczowniki zakoƒczone na -cia oraz -gia, w których -i- nie jest akcen-
towane, tworzà liczb´ mnogà za pomocà -ce, -ge (jeÊli -c- lub -g-
poprzedza spó∏g∏oska) oraz -cie, -gie (jeÊli -c- lub -g- poprzedza
samog∏oska):
l’arancia, le arance
la spiaggia, le spiagge
la camicia, le camicie
pomaraƒcza, pomaraƒcze
pla˝a, pla˝e
koszula, koszule
– Rzeczowniki zakoƒczone na -glia majà w liczbie mnogiej koƒcówk´
-glie:
la figlia, le figlie
córka, córki.
Rzeczowniki rodzaju m´skiego zakoƒczone na -a
Rzeczowniki rodzaju m´skiego zakoƒczone na -a tworzà liczb´ mnogà
za pomocà -i:
il problema, i problemi
problem, problemy.
15
Rzeczowniki o jednakowej formie liczby pojedynczej
i mnogiej
W liczbie mnogiej nie zmieniajà formy:
1. rzeczowniki z akcentowanà samog∏oskà wyg∏osowà oraz rzeczowniki
jednosylabowe:
il caff¯, i caff¯
il re, i re
kawa, kawy
król, królowie
2. rzeczowniki zakoƒczone spó∏g∏oskà (z regu∏y wyrazy zapo˝yczone z
innych j´zyków):
il camion, i camion
ci´˝arówka, ci´˝arówki
3. rzeczowniki w postaci skróconej:
la foto, le foto
fotografia, fotografie
4. rzeczowniki zakoƒczone na -i oraz -ie:
la crisi, le crisi
la serie, le serie
kryzys, kryzysy
seria, serie
˝ona, ˝ony
Wyjàtek: la moglie, le mogli
5. nazwiska: i Rossi, i Brunetti (= paƒstwo Rossi, paƒstwo Brunetti).
Rzeczowniki zmieniajàce rodzaj w liczbie mnogiej
Niektóre rzeczowniki rodzaju m´skiego stajà si´ w liczbie mnogiej
rzeczownikami rodzaju ˝eƒskiego i koƒczà si´ na -a. Na przyk∏ad: il dito
– le dita (palec), il ginocchio – le ginocchia (kolano), il miglio – le miglia
(mila), il paio – le paia (para), l’uovo – le uova (jajko).
Uwaga! Rodzaj przymiotnika dostosowuje si´ do ro-
dzaju rzeczownika, który okreÊla:
l’uovo sodo
le uova sode
jajko na twardo
jajka na twardo
Rzeczowniki o podwójnej formie liczby mnogiej
Niektóre rzeczowniki majà podwójnà form´ liczby
mnogiej, tj. form´ rodzaju m´skiego zakoƒczonà na -i
oraz form´ rodzaju ˝eƒskiego zakoƒczonà na -a.
Formy te ró˝nià si´ znaczeniem.
il braccio:
i bracci
il ciglio:
i cigli
il filo:
il gesto:
i fili
i gesti
ramiona
(odnogi rzeki)
kraw´dzie
(skraj drogi)
nici
gesty
le braccia
le ciglia
le fila
le gesta
ramiona
(cz∏owieka)
rz´sy
nici (spisku)
czyny
bohaterskie
16
il grido:
i gridi
krzyki
(g∏os zwierzàt)
le grida
il labbro:
i labbri
il membro: i membri
brzegi
(rany)
cz∏onkowie
le labbra
le membra
il muro:
i muri
mury
l’osso:
gli ossi
koÊci
le mura
le ossa
krzyki
(g∏os
cz∏owieka)
usta
cz∏onki
(anatomiczne)
mury
(miasta)
koÊci
szkieletu
razem (ca∏y
szkielet)
Jest kilka sposobów na poprawne pos∏ugiwanie si´ formami liczby
mnogiej rzeczowników w∏oskich. Pierwszy polega na opanowaniu regu∏
ich tworzenia i wyjàtków, drugi – na zapami´taniu zarówno formy liczby
pojedynczej, jak i mnogiej danego rzeczownika, trzeci – najmniej
wygodny – na nieustannym zaglàdaniu do s∏ownika.
Rzeczowniki z∏o˝one
Wi´kszoÊç rzeczowników z∏o˝onych tworzy liczb´ mnogà tak jak rze-
czowniki proste (il francobollo – i francobolli). Jednym z rzeczowników,
który stanowi wyjàtek od tej regu∏y, jest il pesce spada – i pesci spada
(ryba miecznik – mieczniki).
Zwróç uwag´ na poni˝sze odosobnione przypadki:
il dio, gli dei
la mano, le mani
l’uomo, gli uomini
bóg, bogowie
r´ka, r´ce
m´˝czyzna, m´˝czyêni,
ludzie.
W j´zyku w∏oskim inaczej ni˝ w j´zyku polskim:
– la gente (ludzie) i l’uva (winogrono) wyst´pujà tylko
w liczbie pojedynczej;
– forma liczby mnogiej rzeczownika rodzaju m´skiego
mo˝e zast´powaç zarówno minimum dwa rzeczow-
niki m´skie, jak i par´ rzeczowników, z których
jeden jest rodzaju ˝eƒskiego, a drugi – m´skiego:
i fratelli = bracia, ale równie˝ siostry, rodzeƒstwo.
17
3.5
Stopniowanie znaczeƒ za pomocà
charakterystycznych koƒcówek
Rzeczowniki w∏oskie mogà za pomocà charakterystycznych koƒcówek
przekazywaç znaczenia o ró˝nym zabarwieniu emocjonalnym. Najcz´-
Êciej u˝ywane koƒcówki wraz z przypisanymi im odcieniami znaczenio-
wymi znajdziesz w poni˝szej tabeli:
zgrubienie:
-one
zdrobnienie:
-ino
-etto
-ello
zgrubienie
pejoratywne:
-accio
-astro
un ragazzone
du˝y ch∏opak
un ragazzino
un ragazzetto
un paesello
}
ch∏opczyk
wioseczka
un ragazzaccio
una parolaccia
un poetastro
ch∏opczysko
przekleƒstwo
wierszokleta
Niektóre rzeczowniki mogà mieç kilka ró˝nych koƒcówek, np.:
un pezzo (cz´Êç, kawa∏ek): un pezzetto (czàstka, kawa∏eczek), un
pezzettino (czàsteczka, kawalàtek) un pezzettuccio (czàsteczka)
un pezzaccio (kawa∏).
3.6
Mianownik, dope∏niacz, celownik i biernik
W j´zyku w∏oskim, podobnie jak w innych j´zykach romaƒskich, rze-
czownik nie odmienia si´ przez przypadki.
Niezale˝nie od funkcji, w jakiej dany rzeczownik w zdaniu wystàpi (np.
funkcja podmiotu czy dope∏nienia bli˝szego), ma on zawsze takà samà
form´:
La scimmia mi sorride. Ma∏pa uÊmiecha si´ do mnie.
Vedi la scimmia?
Czy widzisz ma∏p´?
Kto?
Kogo?
Form´ dope∏niacza w j´zyku w∏oskim tworzymy za pomocà przyimka di:
la poesia di Goethe
il libro dello scolaro
poezja Goethe’go
ksià˝ka ucznia
Kogo?
Dope∏nienie dalsze w j´zyku w∏oskim tworzymy m.in. za pomocà przy-
imka a:
Rispondo a Carlo.
Odpowiadam Karolowi.
Komu?
18
4
Biondo era, e bello, e di gentile
aspetto ... – Przymiotnik
4.1
O zgodnoÊci przymiotnika z rzeczownikiem
W j´zyku w∏oskim wyst´pujà zasadniczo dwie klasy przymiotników:
– przymiotniki rodzaju m´skiego zakoƒczone na -o (w liczbie mnogiej na
-i) oraz rodzaju ˝eƒskiego zakoƒczone na -a (w liczbie mnogiej na -e),
– przymiotniki, które niezale˝nie od rodzaju majà koƒcówk´ -e (w licz-
bie mnogiej -i).
liczba pojedyncza
un testo complicato
una grammatica complicata
un testo
}
una grammatica
difficile
m
˝
m
˝
liczba mnoga
testi complicati
grammatiche complicate
testi
}
grammatiche
difficili
Przymiotniki w j´zyku w∏oskim zgadzajà si´ pod wzgl´dem liczby i ro-
dzaju z rzeczownikami, do których si´ odnoszà. Dzieje si´ tak nawet
wtedy, gdy pomi´dzy przymiotnikiem i rzeczownikiem stoi czasownik:
rodzaj m´ski
Gianni ¯ spiritoso.
rodzaj m´ski
i ˝eƒski
rodzaj ˝eƒski
Maria ¯ spiritosa.
Gianni e Carlo sono
spiritosi.
Gianni e Maria sono
spiritosi.
Maria e Tina sono
spiritose.
JeÊli przymiotnik odnosi si´ do kilku osób ró˝nej p∏ci, wówczas forma
liczby mnogiej tego przymiotnika jest rodzaju m´skiego.
Przymiotnik wyst´puje w rodzaju m´skim tak˝e w zdaniach bezpod-
miotowych – chyba ˝e z kontekstu zdania wynika, ˝e mowa o rzeczow-
niku rodzaju ˝eƒskiego:
Bisogna essere sinceri.
Quando si ¯ incinte ci si sente
Trzeba byç szczerym.
Kiedy jest si´ w cià˝y, czuje si´
pesanti.
ci´˝ko.
4.2
OsobliwoÊci przymiotników
Przymiotniki zakoƒczone na -re
Przymiotniki zakoƒczone na -re zazwyczaj tracà e, jeÊli stojà bezpoÊred-
nio przed rzeczownikiem: maggiore – il maggior numero (najwi´kszy
numer); peggiore – il peggior nemico (najgorszy wróg).
19
Pobierz darmowy fragment (pdf)
