Darmowy fragment publikacji:
ciaOK 4/8/76 8:28 PM Page 1
Zbiór artyku∏ów prezentujàcych problematyk´ zdrowia i obrazu cia∏a – na przyk∏adach
takich grup, jak dzieci z dysfunkcjà narzàdu ruchu, osoby rozwa˝ajàce mo˝liwoÊç
wszczepienia implantu Êlimakowego, chorzy na reumatoidalne zapalenie stawów,
ludzie cierpiàcy na choroby zapalne jelit – opracowanych z przyj´ciem perspektywy
interdyscyplinarnej, ze szczególnym uwzgl´dnieniem znaczenia czynników
psychologicznych, spo∏ecznych oraz kulturowych. Zebrane tu teksty
sà owocem badaƒ nad zjawiskami zwiàzanymi z postrzeganiem zdrowia,
choroby i niepe∏nosprawnoÊci, a tak˝e nad czynnikami warunkujàcymi radzenie
sobie w sytuacji wyst´powania problemów zdrowotnych i zmian w obrazie
w∏asnego cia∏a. Publikacja adresowana do psychologów, socjologów, pedagogów,
lekarzy, piel´gniarek, fizjoterapeutów oraz wszystkich osób zainteresowanych
spo∏eczno-kulturowym kontekstem zdrowia i obrazu w∏asnego cia∏a.
Teksty zebrane w pierwszej cz´Êci ksià˝ki poÊwi´cone sà analizie
spo∏eczno-kulturowych uwarunkowaƒ obrazu cia∏a i jego funkcji z perspektywy
podmiotu poddawanego ingerencji medycznej. W rozdziale Barbary Szóstyk
i Katarzyny Schier znaleêç mo˝na wnikliwà analiz´ specyfiki obrazu cia∏a u dzieci
z dysfunkcjà narzàdu ruchu. W kolejnym rozdziale Ewa M∏o˝niak i Katarzyna
Schier omawiajà zjawisko uprzedmiotowienia cia∏a – ÊciÊle zwiàzane
ze wspó∏czesnà kulturà. Wioletta Potrzebka, Ewelina Moroƒ, Piotr Tomaszewski
oraz Tomasz Piekot omawiajà zagadnienie o istotnym znaczeniu
spo∏ecznym – mo˝liwoÊç implantacji Êlimakowej, jej konsekwencje
oraz zwiàzane z nià dylematy.
W drugiej cz´Êci ksià˝ki przedstawione zosta∏y koncepcje i wyniki badaƒ,
które dotyczà znaczenia psychospo∏ecznych skutków chorób somatycznych,
uwarunkowaƒ radzenia sobie z ich konsekwencjami oraz czynników sprzyjajàcych
zdrowiu. Eliza Frankowska i Kamilla Bargiel-Matusiewicz wskazujà w swojej pracy
na znaczenie wsparcia spo∏ecznego dla akceptacji choroby oraz sposobów
radzenia sobie ze stresem zwiàzanych z reumatoidalnym zapaleniem stawów.
Tej samej grupy chorych dotyczy rozdzia∏ Anny Trzcienieckiej-Green i El˝biety
Szymankiewicz, które koncentrujà si´ na znaczeniu stanu psychicznego
dla efektów rehabilitacji. Milena Pyra i Ewa Pisula omawiajà w szerokim kontekÊcie
psychospo∏eczne skutki nieswoistych chorób zapalnych jelit. W zamykajàcym
ten tom rozdziale Bernadeta Go∏´biowska i Kamilla Bargiel-Matusiewicz
przedstawiajà koncepcje i wyniki badaƒ, które wskazujà na zwiàzek zdrowia,
duchowoÊci oraz zjawiska wzrostu potraumatycznego.
ze Wst´pu
K
U
L
T
U
R
O
W
E
O
R
A
Z
S
P
O
¸
E
C
Z
N
E
A
S
P
E
K
T
Y
Z
D
R
O
W
I
A
I
O
B
R
A
Z
U
C
I
A
¸
A
K U LT U R O W E
O R A Z S P O ¸ E C Z N E
A S P E K T Y ZDROWIA
I OBRAZU CIA¸ A
r e d a k c j a n a u k o w a
K A M I L L A B A R G I E L - M AT U S I E W I C Z
P I O T R T O M A S Z E W S K I
E W A P I S U L A
www.wuw.pl/ksiegarnia
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
ciaST 4/8/76 8:23 PM Page 1
K U LT U R O W E
O R A Z S P O ¸ E C Z N E
A S P E K T Y ZDROWIA
I OBRAZU CIA¸ A
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
ciaST 4/8/76 8:23 PM Page 2
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
ciaST 4/8/76 8:23 PM Page 3
K U LT U R O W E
O R A Z S P O ¸ E C Z N E
A S P E K T Y ZDROWIA
I OBRAZU CIA¸ A
r e d a k c j a n a u k o w a
K A M I L L A B A R G I E L - M AT U S I E W I C Z
P I O T R T O M A S Z E W S K I
E W A P I S U L A
Warszawa 2015
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Recenzenci
prof. dr hab. Tadeusz Ga‡kowski
prof. dr hab. Roman Ossowski
Redaktor prowadz„cy
Ma‡gorzata Yamazaki
Redakcja i opracowanie indeksów
Maria I. Zarzycka
Redakcja techniczna
Zofia Kosiæska
Korekta
Elwira Wyszyæska
Projekt ok‡adki i stron tytu‡owych
Wojciech Markiewicz
Sk‡ad i ‡amanie
LOGOSCRIPT
ISBN 978-83-235-1921-8 (PDF)
# Copyright by Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2015
Publikacja dofinansowana przez Wydzia‡ Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego
Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
00-497 Warszawa, ul. Nowy wiat 4
www.wuw.pl
e-mail: wuw@uw.edu.pl
KsiŒgarnia internetowa: www.wuw.pl/ksiegarnia
Wydanie 1
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Spis treci
WstŒp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
CZE˛S´C´ I. Obraz ciała i jego funkcji w konteks´cie proceso´w społeczno-
-kulturowych
ROZDZIA£ 1. Obraz cia‡a u dzieci z dysfunkcj„ narz„du ruchu Barbara
Szo´styk, Katarzyna Schier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ROZDZIA£ 2. Psychospo‡eczne aspekty uprzedmiotowienia cia‡a Ewa
Młoz˙niak, Katarzyna Schier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ROZDZIA£ 3. Implantacja limakowa z perspektywy krytycznej Wioletta
Potrzebka, Ewelina Moron´, Piotr Tomaszewski, Tomasz Piekot
. . . . . . . . . .
CZE˛S´C´ II. Zdrowie fizyczne i psychiczne w konteks´cie proceso´w
społeczno-kulturowych
ROZDZIA£ 4. Wsparcie spo‡eczne oraz akceptacja i radzenie sobie z chorob„
wród osób chorych na reumatoidalne zapalenie stawów Eliza Frankowska,
Kamilla Bargiel-Matusiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ROZDZIA£ 5. Wp‡yw depresji na proces rehabilitacji u chorych na
reumatoidalne zapalenie stawów Anna Trzcieniecka-Green, Elz˙bieta
Szymankiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ROZDZIA£ 6. Psychospo‡eczne skutki nieswoistych chorób zapalnych jelit
Milena Pyra, Ewa Pisula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
42
67
91
113
121
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
6
Spis treci
ROZDZIA£ 7. Zdrowie a wzrost potraumatyczny i duchowoæ Bernadeta
Gołe˛biowska, Kamilla Bargiel-Matusiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
INDEKS OSÓB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
INDEKS RZECZOWY. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
141
159
166
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
WstŒp
Niniejsza praca jest kontynuacj„ zbioru pod tytu‡em Kulturowe i spo‡eczne
aspekty niepe‡nosprawnoci wydanego równie¿ nak‡adem Wydawnictw Uni-
wersytetu Warszawskiego.
Celem kolejnego tomu jest zaprezentowanie w sposób interdyscyplinarny
zagadnieæ zwi„zanych ze zdrowiem i obrazem cia‡a.
Siedem prac pogrupowano w dwóch czŒciach. Pierwsza obejmuje analizŒ
spo‡eczno-kulturowych uwarunkowaæ obrazu cia‡a i jego funkcji.
W rozdziale Barbary Szóstyk i Katarzyny Schier mo¿na znalez·æ wnikliw„
analizŒ specyfiki obrazu cia‡a u dzieci z dysfunkcj„ narz„du ruchu. W kolejnym
rozdziale Ewa M‡o¿niak i Katarzyna Schier omawiaj„ zjawisko uprzedmioto-
wienia cia‡a cile zwi„zane ze wspó‡czesn„ kultur„. Autorki zwracaj„ uwagŒ
na psychospo‡eczne aspekty tej problematyki.
Wioletta Potrzebka, Ewelina Moroæ, Piotr Tomaszewski oraz Tomasz Piekot
omawiaj„ zagadnienie o istotnym znaczeniu spo‡ecznym mo¿liwoæ implanta-
cji limakowej,
jej konsekwencje oraz zwi„zane z ni„ dylematy. Autorzy
dokonuj„ analizy z perspektywy podmiotu poddawanego ingerencji medycznej.
Zwracaj„ uwagŒ na kwestiŒ poczucia wolnoci w decydowaniu o swoim ciele
oraz przynale¿noci kulturowej.
W drugiej czŒci ksi„¿ki przedstawione zosta‡y koncepcje i wyniki badaæ, które
dotycz„ znaczenia psychospo‡ecznych skutków chorób somatycznych, uwarunko-
waæ radzenia sobie z ich konsekwencjami oraz czynników sprzyjaj„cych zdrowiu.
Eliza Frankowska i Kamilla Bargiel-Matusiewicz wskazuj„ w swojej pracy na
znaczenie wsparcia spo‡ecznego dla akceptacji choroby oraz sposobów radzenia
sobie ze stresem zwi„zanych z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Tej samej
grupy chorych dotyczy rozdzia‡ Anny Trzcienieckiej-Green i El¿biety Szyman-
kiewicz, które koncentruj„ siŒ na znaczeniu stanu psychicznego dla efektów
rehabilitacji.
Milena Pyra i Ewa Pisula omawiaj„ w szerokim kontekcie psychospo‡eczne
skutki nieswoistych chorób zapalnych jelit. Normy kulturowe decyduj„ce,
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
8
WstŒp
o jakich problemach zdrowotnych wypada rozmawiaæ, sprawiaj„, ¿e objawy
tych chorób i ich konsekwencje s„ dla osób choruj„cych szczególnie trudne.
Natomiast Bernadeta Go‡Œbiowska i Kamilla Bargiel-Matusiewicz przedstawiaj„
koncepcje i wyniki badaæ, które wskazuj„ na zwi„zek zdrowia, duchowoci oraz
zjawiska wzrostu potraumatycznego.
Adresatami zbioru s„ psychologowie, socjolodzy, pedagodzy,
lekarze,
pielŒgniarki, fizjoterapeuci, pracownicy socjalni oraz wszystkie osoby zaintere-
sowane spo‡eczno-kulturowym kontekstem zdrowia i obrazu w‡asnego cia‡a.
Redaktorzy
Kamilla Bargiel-Matusiewicz
Piotr Tomaszewski
Ewa Pisula
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
CZE˛S´C´ I
Obraz ciała i jego funkcji w konteks´cie
proceso´w społeczno-kulturowych
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
R O Z D Z I A £ 1
Obraz cia‡a u dzieci z dysfunkcj„ narz„du ruchu
Barbara Szo´styk, Katarzyna Schier
Dysfunkcja narz„du ruchu u dziecka to wielkie wyzwanie dla niego samego
i jego rodziny. Dotyczy ono zarówno organizacji dnia codziennego, koniecz-
noci sta‡ej opieki doros‡ych nad dzieckiem, ma te¿ zwi„zek z obci„¿eniem
o charakterze psychicznym. Informacja o chorobie dziecka stanowi niejedno-
krotnie zdarzenie traumatyczne, które latami nie mo¿e byæ przepracowane,
zarówno przez dziecko, jak i przez jego opiekunów. Naszym zdaniem, wród
ró¿nych elementów funkcjonowania psychicznego dziecka znacz„c„ rolŒ
odgrywa jego obraz w‡asnego cia‡a, czyli reprezentacja cia‡a w umyle. Ta
problematyka nie by‡a dotychczas podejmowana w pimiennictwie polskim.
W jaki sposób dzieci z dysfunkcj„ narz„du ruchu myl„ o swoim ciele, o swoich
niepe‡nosprawnych koæczynach i jaki maj„ do nich stosunek emocjonalny? A jak
o ciele i cielesnoci dzieci myl„ ich rodzice? Co odczuwaj„ w zwi„zku
z niepe‡nosprawnym cia‡em dziecka? Jak dowiadczaj„ swojego w‡asnego cia‡a?
Poszukiwanie odpowiedzi na te pytania sta‡o siŒ przedmiotem naszych badaæ.
Dysfunkcje uk‡adu narz„dów ruchu
PojŒcie uk‡adu narz„dów ruchu jest rozumiane jako anatomiczna podstawa dla
ró¿nych aktywnoci ruchowych cz‡owieka. S„ to czynnoci zorientowane na
wiat zewnŒtrzny, dotycz„ce lokomocji, motoryki ma‡ej, a wiŒc czynnoci
manipulacyjnych, oraz elementy zwi„zane z utrzymywaniem prawid‡owej
postawy cia‡a, w tym tak¿e zdolnoci kontrolowania poszczególnych jego
czŒci (Szychowiak, 2001). Narz„dy ruchu s„ równie¿ odpowiedzialne za
komunikowanie siŒ, gdy¿ umo¿liwiaj„ zarówno werbaln„, jak i niewerbaln„
ekspresjŒ emocji. Do uk‡adu narz„dów ruchu mo¿na zaliczyæ Ðkoci, stawy,
wiŒzad‡a, miŒnie oraz po‡„czenia nerwowo-miŒniowe, nerwy obwodowe
i orodki ruchowe centralnego uk‡adu nerwowego (Arusztowicz, B„kowski,
1989, s. 9).
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
12
Barbara Szóstyk, Katarzyna Schier
wiatowa Organizacja Zdrowia stworzy‡a definicjŒ pojŒcia Ðdziecko nie-
pe‡nosprawne, okrelaj„c„ Ðtakie dziecko, które bez specjalnych ulg ani
pomocy z zewn„trz jest ca‡kowicie, d‡ugotrwale lub w znacznym stopniu
niezdolne do uczestnictwa w grupie prawid‡owo rozwiniŒtych i zdrowych
rówieników (Borkowska, 2005, s. 7).
Niepe‡nosprawnoci„ ruchow„ okrela siŒ Ðwszelkie zaburzenia w funkcjo-
nowaniu narz„du ruchu cz‡owieka (Borkowska, 2005, s. 9). Etiologia i dyna-
mika tych zaburzeæ s„ bardzo zró¿nicowane, to znaczy niepe‡nosprawnoæ
mo¿e wyst„piæ na skutek ró¿nych przyczyn, np. wad wrodzonych, uwarunko-
waæ genetycznych, zapalenia, urazów, wypadków, nowotworów, a tak¿e uszko-
dzeæ lub zaburzeæ uk‡adu nerwowego. Ich konsekwencj„ jest ograniczenie
sprawnoci motorycznej. Specyfika niepe‡nosprawnoci ruchowej polega na
fizycznej odmiennoci dziecka, dotycz„cej wygl„du zewnŒtrznego i rozwoju
motorycznego. Uszkodzenia lub deformacje cia‡a s„ zauwa¿alne i wi„¿„ siŒ
z obni¿eniem sprawnoci ruchowej (Obuchowska, 1999).
Ró¿norodnoæ przyczyn, zarówno wrodzonych, jak i nabytych pokazuje, ¿e
ka¿d„ dysfunkcjŒ nale¿y traktowaæ indywidualnie. Analizuj„c przyczyny
wrodzonych i rozwojowych dysfunkcji narz„dów ruchu z perspektywy me-
dycznej, mo¿na wyró¿niæ mutacje genowe, chromosomowe lub w obrŒbie
listków zarodkowych. Mo¿liwe jest tak¿e oddzia‡ywanie ró¿nych szkodliwych
czynników w okresie oko‡oporodowym i porodowym, a tak¿e w pierwszych
miesi„cach i latach ¿ycia dziecka. NajczŒstsze z nich to m.in. porody urazowe,
powik‡ania dzia‡aæ leczniczych, uszkodzenia rdzenia mózgowego oraz urazy
termiczne powoduj„ce oparzenia (Arusztowicz, B„kowski, 1989).
W analizie funkcjonowania dziecka z dysfunkcj„ narz„du ruchu ma znaczenie
to, ¿e wady mog„ pojawiæ siŒ w ró¿nych etapach ¿ycia dziecka. Zdarza siŒ, ¿e
dziecko przychodzi na wiat z widocznym defektem lub te¿ uszkodzenie pojawia
siŒ b„dz· uwidacznia w znacznie póz·niejszym okresie rozwoju. Istotny jest tak¿e
zakres uszkodzenia cia‡a. Mo¿e byæ on ograniczony i dotyczyæ jednej, konkretnej
czŒci cia‡a lub te¿ obejmowaæ znaczne odcinki narz„dów ruchu, utrudniaj„c ich
podstawowe funkcje (Arusztowicz, B„kowski, 1989).
Ponadto, jak podkrelaj„ niektórzy autorzy, np. Kowalik (2005), niepe‡no-
sprawnoæ nie dotyczy wy‡„cznie dysfunkcji w obrŒbie narz„du ruchu.
Zaburzenia czynnoci motorycznych wi„¿„ siŒ tak¿e ze spo‡ecznym funkcjono-
wanie cz‡owieka. Osoby niepe‡nosprawne maj„ czŒsto ograniczon„ zdolnoæ do
pe‡nego uczestnictwa w ¿yciu spo‡ecznym. Niepe‡nosprawni ruchowo do-
wiadczaj„ wielu problemów psychicznych, które mo¿na rozpatrywaæ w dwóch
aspektach. Po pierwsze, u osoby z dysfunkcj„ narz„du ruchu mog„ wyst„piæ
zaburzenia niektórych funkcji uk‡adu nerwowego i hormonalnego, mog„ce
bezporednio zaburzaæ funkcjonowanie psychiczne. Drugi aspekt problemów
psychicznych osób niepe‡nosprawnych jest nieco bardziej z‡o¿ony. Uszkodzenia
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Rozdzia‡ 1. Obraz cia‡a u dzieci z dysfunkcj„ narz„du ruchu
13
cia‡a s„ zauwa¿alne dla dorastaj„cych dzieci. Obcowanie z rówienikami
sprawnymi ruchowo sprzyja dokonywaniu oceny w‡asnej osoby. Dzieci nie-
pe‡nosprawne, przebywaj„ce w otoczeniu osób sprawnych, s„ konfrontowane
z w‡asn„ dysfunkcj„, do której musz„ siŒ wiadomie ustosunkowaæ. Zatem,
niepe‡nosprawnoæ ruchowa mo¿e nieæ ze sob„ niepe‡nosprawnoæ Ðpsycho-
logiczn„. PojŒcie to okrela siŒ jako wtórne ograniczenie, sprzyjaj„ce izolacji od
rodowiska spo‡ecznego, i jest zwi„zane z prze¿ywaniem negatywnych emocji
(Kowalik, 2005).
Funkcjonowanie dziecka z dysfunkcj„ narz„du ruchu
Dziecko z niepe‡nosprawnoci„ narz„du ruchu czŒsto przebywa w szpitalach
i orodkach rehabilitacji. W orodkach leczniczych dowiadczenia dzieci nie-
pe‡nosprawnych s„ zwi„zane przede wszystkim z odczuwaniem ograniczenia
i spo‡ecznej. Obni¿ona aktywnoæ jest skutkiem
stymulacji sensorycznej
przyjmowania rodków farmakologicznych, wykonywania mniejszej
liczby
czynnoci samoobs‡ugowych, wi„¿e siŒ ze zmniejszeniem mo¿liwoci podejmo-
wania dzia‡aæ, do których dziecko by‡o przyzwyczajone w domu, jak równie¿
z monotoni„ rytmu szpitalnej codziennoci i ma‡ej liczby osób wchodz„cych
w interakcje z dzieckiem (Kowalik, 2005).
Cech„ charakterystyczn„ rodowisk szpitalnych jest atmosfera ci„g‡ego
oczekiwania na ró¿ne zdarzenia. Dzieci niepe‡nosprawne czekaj„ na zabiegi,
badania lekarskie, operacje, wizytŒ lekarza, posi‡ki i przede wszystkim na po-
wrót do domu.
Ponadto, specyficzn„ w‡aciwoci„ rodowiska szpitalnego jest poczucie
braku kontroli nad w‡asnym cia‡em. D‡ugotrwa‡e przebywanie w ‡ó¿ku i ma‡a
aktywnoæ ruchowa os‡abiaj„ napiŒcie miŒniowe dziecka. Jest to tym bardziej
uci„¿liwe, gdy towarzyszy mu uszkodzenie cia‡a wywo‡uj„ce ból, mog„ce tym
samym ograniczaæ wykonywanie prostych czynnoci. Koniecznoæ d‡ugoletnie-
go le¿enia w ‡ó¿ku, poruszanie siŒ na wózku inwalidzkim lub o kulach nie
sprzyjaj„ zawieraniu kontaktów spo‡ecznych. Dzieci niepe‡nosprawne pobieraj„
naukŒ w specjalnych warunkach, zazwyczaj korzystaj„c z lekcji indywidualnych,
bez obecnoci rówieników (Kowalik, 2005).
Na dowiadczanie przez dziecko trudnoci zwi„zanych z niepe‡no-
sprawnoci„ zwraca‡a uwagŒ SŒkowska (2001). Jej zdaniem funkcjonowanie
dziecka z dysfunkcj„ narz„du ruchu zale¿y w du¿ej mierze od jego zdolnoci
adaptacyjnych i sytuacji ¿yciowej. WiŒcej istotna jest g‡Œbokoæ uszkodzenia
cia‡a dziecka (SŒkowska, 2001).
Czas, czyli wiek rozwojowy dziecka w chwili pojawienia siŒ uszkodzenia
cia‡a, jest istotnym kryterium rozró¿niaj„cym dowiadczenia dzieci z nabyt„
i wrodzon„ dysfunkcj„ ruchu (Kowalik, 2005).
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
14
Barbara Szóstyk, Katarzyna Schier
W literaturze psychologicznej szczególnie podkrelane s„ prze¿ycia dzieci,
które utraci‡y sprawnoæ fizyczn„ w wyniku wypadku lub nag‡ej choroby.
Ich pierwsze dowiadczenia z niepe‡nosprawnoci„ zazwyczaj maj„ miejsce
w szpitalu. Dzieci, choæ nie zawsze w pe‡ni wiadome stanu swojego zdrowia,
maj„ poczucie, ¿e s„ osobami chorymi. Pocz„tkowo pobyt w szpitalu jest
okresem oczekiwania na wyleczenie i powrót do domu. Z czasem oczekiwanie
przechodzi w niepewnoæ dotycz„c„ przysz‡oci
i ewentualnych szans na
odzyskanie sprawnoci. W momencie pojawienia siŒ bolesnych i czasoch‡onnych
zabiegów rehabilitacyjnych dziecko zaczyna dowiadczaæ siebie jako osoby
niepe‡nosprawnej. Liczba zwi„zanych z tym negatywnych uczuæ narasta
szczególnie po powrocie do domu, gdy dziecko konfrontuje swoje potrzeby
i aspiracje z rzeczywistymi mo¿liwociami (Kowalik, 2005).
U dzieci z nabyt„ dysfunkcj„ narz„du ruchu mo¿e dojæ do trudnoci w od-
czuwaniu zwi„zku z w‡asnym cia‡em. Aktualizuj„c obraz siebie sprzed czasu
niepe‡nosprawnoci i nie mog„c w pe‡ni konfrontowaæ siŒ ze stanem rzeczy-
wistym, dzieci dowiadczaj„ w‡asnego cia‡a jako obcego, z‡ego i nierzeczywis-
tego. Prze¿ycia te s„ wynikiem utraty kontroli nad niektórymi funkcjami
cielesnymi. Kowalik (2005) sugeruje, ¿e zaburzenia w dowiadczeniu siebie na
poziomie cielesnym mog„ powodowaæ wstrŒt i odrazŒ w stosunku do ca‡ego
cia‡a lub czŒci objŒtych niepe‡nosprawnoci„.
Brak mo¿liwoci zmiany rodowiska i unieruchomienie dziecka mog„ po-
wodowaæ u niego wzmo¿one napiŒcie. Przebywaj„c nieustannie w tych samych
warunkach, odczuwaj„c cierpienie fizyczne i samotnoæ, dziecko staje siŒ bar-
dziej mŒczliwe i pobudliwe. Niektórzy autorzy zauwa¿aj„ (za: SŒkowska, 2001),
¿e negatywne emocje dzieci niepe‡nosprawnych bardzo rzadko znajduj„ ujcie
na zewn„trz. Broni„ siŒ one bowiem przed zachowaniami, które mog‡yby
naraziæ je na dezaprobatŒ ze strony innych osób.
Narz„d ruchu jest czynnie zaanga¿owany w zaspokajanie potrzeb i realizacjŒ
ró¿nych zadaæ dnia codziennego. Przyjmuje siŒ, ¿e Ðpotrzeby psychospo‡eczne
osób niepe‡nosprawnych nie ró¿ni„ siŒ od potrzeb osób zdrowych, jednak¿e ich
zaspokojenie czŒsto wymaga wiŒkszego wysi‡ku (Doæska-Olszko, 2005, s. 12).
Niektóre z potrzeb maj„ jednak nieco inne nasilenie u dzieci niepe‡nosprawnych
ni¿ u ich sprawnych rówieników (Doæska-Olszko, 2005).
Z przegl„du literatury psychologicznej wynika, ¿e wiele dzieci nie-
pe‡nosprawnych dowiadcza silnej potrzeby bezpieczeæstwa, która przejawia
siŒ w d„¿eniu do uzyskania opieki, oparcia ze strony innych, redukcji
niepokoju i chaosu, przestrzegania okrelonych regu‡ i porz„dku (Arusztowicz,
B„kowski, 2001). Ponadto, zdaniem autorów, na skutek lŒku dotycz„cego
urazów fizycznych i uszkodzenia cia‡a dzieci z dysfunkcj„ narz„du ruchu
bardzo czŒsto unikaj„ sytuacji gro¿„cych zranieniem i s„ przesadnie
ostro¿ne. W prze¿yciach dzieci niepe‡nosprawnych przejawia siŒ równie¿
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Rozdzia‡ 1. Obraz cia‡a u dzieci z dysfunkcj„ narz„du ruchu
15
wzmo¿ony lŒk przed zabiegami operacyjnymi oraz ich rezultatami (Arusztowicz,
B„kowski, 2001).
Potrzeba bezpieczeæstwa jest zwi„zana tak¿e z unikaniem potencjalnej
negatywnej oceny ze strony innych osób. Dzieci niepe‡nosprawne maj„
wiadomoæ, ¿e ich wygl„d ró¿ni siŒ od powierzchownoci zdrowych dzieci,
a ich mo¿liwoci radzenia sobie s„ znacznie mniejsze (Arusztowicz, B„kowski,
2001). Jak utrzymuje Soroka-Fedorczuk (2004), podczas zabawy ze sprawnymi
ruchowo rówienikami dziecko z dysfunkcj„ narz„du ruchu doznaje swojej od-
miennoci. Nieudane dzia‡ania i pora¿ki mog„ powodowaæ odczuwanie wstydu,
zak‡opotania i upokorzenia.
Soroka-Fedorczuk (2004) podkrela wp‡yw spo‡ecznego spostrzegania
niepe‡nosprawnoci na funkcjonowanie dziecka w rodowisku. Bior„c pod
uwagŒ czŒsto oceniaj„cy aspekt spostrzegania niepe‡nosprawnoci przez innych,
dziecko mo¿e dowiadczaæ poczucia w‡asnej odmiennoci w sposób negatywny.
Zdaniem Arusztowicz i B„kowskiego (2001), dzieci z dysfunkcj„ narz„du ruchu
niewiadomie d„¿„ do tego, by traktowano je na równi ze sprawnymi ruchowo
rówienikami. Ponadto, unikanie urazu psychicznego wyra¿a siŒ w nadmiernej
wra¿liwoci na opiniŒ publiczn„ i spo‡eczn„, jak równie¿ w postawie uprzejmej
i pe‡nej respektu. Wed‡ug tych autorów, takie zachowanie ma na celu unikniŒcie
pogardy, szyderstwa lub omieszenia ze strony innych osób. Bardzo czŒsto
dzieci niepe‡nosprawne cechuje podejrzliwoæ i wrogoæ w stosunku do innych
ludzi, a tak¿e próby unikania sytuacji oceny poprzez izolacjŒ od zdrowych
rówieników (Arusztowicz, B„kowski, 2001).
Ró¿ne strategie obronne przyjmowane przez dzieci dla ochrony przed
nap‡ywem negatywnych uczuæ pozwalaj„ na swoiste manipulowanie przykro-
ci„, tak by przesta‡a ona boleæ (SŒkowska, 2001), lecz nie usuwaj„ jej z·ród‡a.
W procesie regulacji emocji dziecka wa¿na jest empatyczna obecnoæ jego
opiekuna (Schier, 2005). DostŒpnoæ psychiczna matki daje dziecku mo¿liwoæ
dowiadczania siebie i poczucie istnienia, a tym samym wyra¿ania wszelkich
emocji, równie¿ tych, których dziecko nie jest w stanie samodzielnie
przetworzyæ (Zalewska, 1998).
Potrzeba samorealizacji przejawia siŒ w d„¿eniu do rozwoju w‡asnego
potencja‡u i mo¿liwoci. U dziecka niepe‡nosprawnego ta potrzeba jest silnie
rozwiniŒta. D„¿y ono do uzyskania dobrych wyników w nauce, chce byæ
grzeczne i pos‡uszne, chce byæ chwalone. Poprzez wykorzystanie mo¿liwoci
intelektualnych stara siŒ kompensowaæ swoje deficyty fizyczne (Arusztowicz,
B„kowski, 2001). Jednym z przejawów kompensacji jest ucieczka w fantazjŒ
i zaspokojenie w marzeniach tych potrzeb, które nie mog„ byæ realizowane
w rzeczywistoci (SŒkowska, 2001).
Wiele dzieci niepe‡nosprawnych dowiadcza uczucia samotnoci. Jak wska-
zuj„ wyniki badaæ Arusztowicz i B„kowskiego (2001), dzieci niepe‡nosprawne
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
16
Barbara Szóstyk, Katarzyna Schier
s„ czŒsto ma‡omówne i introwertyczne, maj„ tak¿e trudnoci w nawi„zywaniu
kontaktów. Zdaniem badaczy, dzieci z dysfunkcj„ narz„du ruchu niekiedy lepiej
czuj„ siŒ w grupie osób z podobnymi problemami, wród których maj„ poczucie
przynale¿noci wynikaj„cej z podobnych dowiadczeæ i zbli¿onych cech
wygl„du fizycznego (Arusztowicz, B„kowski, 2001).
W literaturze psychologicznej, dotycz„cej problematyki funkcjonowania
spo‡ecznego osób niepe‡nosprawnych, mo¿na znalez·æ informacje wskazuj„ce na
potrzebŒ powtórnego procesu socjalizacji osób z dysfunkcj„ narz„du ruchu (za:
Kowalik, 2005). Sytuacja ta dotyczy szczególnie osób, których niepe‡nospraw-
noæ jest wynikiem wypadku lub choroby, nie za defektem wrodzonym.
Niepe‡nosprawnoæ wi„¿e siŒ z koniecznoci„ reorganizacji w‡asnych postaw,
wiŒzi spo‡ecznych, w tym szczególnie opanowania nowych umiejŒtnoci
interpersonalnych. Powtórnej socjalizacji mo¿e towarzyszyæ wiele przykrych dla
dziecka dowiadczeæ (Kowalik, 2005). Wsparcie ze strony empatycznego
opiekuna odgrywa w tym procesie zasadnicz„ rolŒ (Schier, 2009).
Obraz siebie dziecka z niepe‡nosprawnoci„ ruchow„
Rozpatruj„c obraz dziecka niepe‡nosprawnego, wa¿ne wydaje siŒ zwrócenie
uwagi na reprezentacjŒ siebie jako dziecka chorego. Postrzeganie siebie mo¿na
okreliæ jako wiadomoæ w‡asnej osoby, która przejawia siŒ jako s„dy o sobie
(Kirenko, 2007). Treæ tych s„dów mo¿e zostaæ przyjŒta od otoczenia,
szczególnie od osób znacz„cych. Dzieci najczŒciej przyjmuj„ wprost opiniŒ
o sobie ze strony innych ludzi i dopiero w trakcie rozwoju nabywaj„ zdolnoci
do samodzielnej oceny siebie (Kirenko, 2007). Dysfunkcja narz„du ruchu ró¿nie
odbija siŒ w psychice dziecka. Defekt fizyczny mo¿e byæ z·ród‡em aktywnoci
maj„cych na celu kompensacjŒ dysfunkcji ruchowych, a jednoczenie przy-
czyn„ tworzenia Ðnegatywnych wzmocnieæ dla poczucia w‡asnej wartoci
(Szychowiak, 2001, s. 212). Wygl„d zewnŒtrzny stanowi punkt odniesienia
w porównaniach miŒdzy dzieæmi niepe‡nosprawnymi a ich rówienikami (Aru-
sztowicz, B„kowski, 2001).
Wyniki badaæ Arusztowicz i B„kowskiego (2001) pokazuj„, ¿e w obrazie
siebie u dzieci niepe‡nosprawnych dominuj„ cechy negatywne. Mo¿na te¿
zaobserwowaæ ró¿nice miŒdzyp‡ciowe. Dziewczynki z dysfunkcj„ narz„du
ruchu oceniaj„ siebie bardziej negatywnie ni¿ ch‡opcy. Opisuj„ siebie jako
mniej zdolne, niezgrabne, bardziej z‡oliwe, mniej sprawne fizycznie, bardziej
niemia‡e i zazdrosne, brzydsze, mniej zrównowa¿one i bardziej smutne ni¿
ch‡opcy. Dziewczynki zwracaj„ wiŒksz„ uwagŒ na swój wygl„d zewnŒtrzny
i wykazuj„ siŒ wy¿szym poczuciem krytycyzmu wobec siebie w porównaniu
z ch‡opcami (Arusztowicz, B„kowski, 2001). Zjawisko to szczególne siŒ nasila
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Pobierz darmowy fragment (pdf)