Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00312 005153 20934803 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Ład akademicki w uniwersytecie korporacyjnym. Teorie, instytucje, efektywność - ebook/pdf
Ład akademicki w uniwersytecie korporacyjnym. Teorie, instytucje, efektywność - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 470
Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-8220-123-9 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> poradniki >> zarządzanie projektami
Porównaj ceny (książka, ebook (-15%), audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Reformy systemów szkolnictwa wyższego w Polsce i innych krajach zmieniają logikę funkcjonowania instytucji akademickich. Można wskazać trzy filary tych zmian, upodabniających w powszechnym odczuciu uniwersytety do korporacji. Są to: profesjonalizacja procesów zarządzania uczelniami, rosnące znaczenie trzeciej misji uniwersytetu oraz menedżerskie struktury władzy.

W monografii podjęta została próba konfrontacji struktur zarządzania i nadzoru nad korporacjami, stosowanych od wielu lat w świecie biznesu i sprawdzonych w praktyce, z nowymi rozwiązaniami wprowadzanymi do akademickiego środowiska instytucjonalnego. Wielowątkowe rozważania stały się podstawą do sformułowania konkluzji, że możliwa jest koegzystencja dwóch pozornie sprzecznych idei kryjących się pod pojęciami „uniwersytetu Humboldta” i „uniwersytetu korporacyjnego” – jeżeli zastosować złagodzoną wersję menedżeryzmu, w jej zhumanizowanej, neokolegialnej formie. Taki kierunek zmian w instytucjach szkolnictwa wyższego wymaga zredefiniowania struktur władzy i metod zarządzania uniwersytetem, przy jednoczesnym utrzymaniu tradycyjnych norm i wartości akademickich. Zreformowany uniwersytet powinien być organizacją, która będzie skuteczna i efektywna, ale jednocześnie utrzyma równowagę między odpowiedzialnością kierownictwa a współuczestnictwem akademickim. Uniwersytet, zachowując walor „racjonalności instytucjonalnej”, pozostanie dla tych na zewnątrz i dla tych wewnątrz legitymizowaną wersją instytucji akademickiej.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Piotr Urbanek – Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Katedra Ekonomii Instytucjonalnej i Mikroekonomii 90-214 Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. nr 41/43 RECENZENCI Maria Aluchna, Anna Ząbkowicz REDAKTOR INICJUJĄCY Monika Borowczyk REDAKTOR WYDAWNICTWA UŁ Piotr Pietrych SKŁAD I ŁAMANIE AGENT PR KOREKTA TECHNICZNA Wojciech Grzegorczyk PROJEKT OKŁADKI Katarzyna Turkowska Zdjęcie wykorzystane na okładce: © Depositphotos.com/kirilart © Copyright by Piotr Urbanek, Łódź 2020 © Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2020 Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Wydanie I. W.09838.20.0.M Ark. wyd. 31,7; ark. druk. 29,375 ISBN 978-83-8220-122-2 e-ISBN 978-83-8220-123-9 Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 90-131 Łódź, ul. Lindleya 8 www.wydawnictwo.uni.lodz.pl e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl tel. 42 665 58 63 Dla Basi Spis treści Wstęp Rozdział 1 Governance w uniwersytecie 1.1. Wprowadzenie 1.2. Czym jest governance? 1.3. Academic governance jako ład akademicki 1.4. Zewnętrzny i wewnętrzny ład akademicki 1.5. Typologie ładu akademickiego 1.6. 1.5.1. Typologia Baldridge’a 1.5.2. Model Clarka 1.5.3. Typologia Brauna-Merriena 1.5.4. Typologia McNaya 1.5.5. Typologia Olsena 1.5.6. Typologia Dobbinsa, Knilla, Vögtle 1.5.7. Typologia Capano 1.5.8. Typologia Whitleya Ewolucja ładu akademickiego – od uniwersytetu Humboldta do uniwersytetu korporacyjnego 1.7. Podsumowanie 11 23 23 24 30 33 42 42 45 50 53 56 60 65 68 72 78 Rozdział 2 Ład akademicki z perspektywy nowego zarządzania publicznego 81 2.1. Wprowadzenie 81 2.2. 82 2.3. „Rządzenie bez rządu” jako paradygmat zarządzania publicznego Menedżeryzm jako implementacja nowego zarządzania publicznego w sektorze szkolnictwa wyższego 2.4. Prorynkowa transformacja uniwersytetu 2.5. Czy uniwersytet korporacyjny może być wciąż uniwersytetem? 2.6. Alternatywne koncepcje zarządzania sektorem publicznym i sterowania sekto- rem szkolnictwa wyższego 88 93 102 117 3.2.1. Problem agencji w relacjach wewnątrzkorporacyjnych 3.2.2. Problem agencji w sektorze szkolnictwa wyższego 3.3.1. Altruizm stewarda versus oportunizm agenta 3.3.2. Uniwersytet jako „dobry steward” zasobów publicznych 3.4.1. Organizacja jako koalicja grup interesów 3.4.2. Trzecia misja uniwersytetu z perspektywy teorii interesariuszy 3.5.1. Kontrola nad zasobami jako mechanizm alokacji władzy 3.5.2. Autonomia uniwersytetu a zależność od zasobów 8 Spis treści 2.6.1. Współzarządzanie publiczne 2.6.2. Neoweberyzm 2.7. Podsumowanie Rozdział 3 Teorie ładu akademickiego 3.1. Wprowadzenie 3.2. Teoria agencji 3.3. Teoria służebności 3.4. Teoria interesariuszy 3.5. Teoria zasobowa 3.6. Teoria neoinstytucjonalna 3.7. Teoria uwarunkowań kulturowych 3.8. Teoria cybernetyczna 3.9. Teoria polityczna 3.6.1. Wpływ środowiska instytucjonalnego na organizacje 3.6.2. Uniwersytety jako „organizacja instytucjonalna” 3.7.1. Wpływ kultury na instytucje ładu społecznego 3.7.2. Kultura a tożsamość instytucjonalna uniwersytetu 3.8.1. Cybernetyczna koncepcja sterowania organizacjami 3.8.2. Uniwersytet cybernetyczny 3.9.1. Państwo jako kreator instytucji ładu publicznego 3.9.2. Rola uniwersytetów w procesach kreowania publicznego ładu instytucjo- nalnego 3.10. Teorie ładu akademickiego a teorie ładu korporacyjnego 3.11. Podsumowanie Rozdział 4 Instytucje ładu akademickiego 4.1. Wprowadzenie 4.2. Organy władzy uczelni 4.2.1. Organy jednoosobowe 4.2.2. Organy kolegialne 4.2.3. Organy nadzorczo-doradcze 117 119 120 123 123 125 125 126 131 131 132 134 134 135 139 139 141 145 145 152 156 156 159 164 164 165 167 167 168 169 174 175 175 176 177 179 184 Spis treści 4.3. Kodeksy dobrych praktyk akademickich 4.4. Polityka wynagradzania 4.5. Transparentność uniwersytetów 4.6. Rankingi akademickie 4.7. 4.8. 4.9. 4.10. Podsumowanie Interesariusze Instytucje w narodowych systemach ładu akademickiego 4.8.1. Holandia – system napoleoński 4.8.2. Finlandia – system Humboldtowski 4.8.3. Australia – system anglosaski Instytucje w systemach ładu akademickiego i ładu korporacyjnego 5.3.1. Perspektywy pomiaru dokonań uniwersytetów 5.3.2. Skuteczność 5.3.3. Efektywność 5.3.4. Efektywność zasobowa 5.3.5. Efektywność instytucjonalna Rozdział 5 Doskonałość jako akademicki wymiar dokonań uniwersytetów 5.1. Wprowadzenie 5.2. Doskonałość akademicka a misje uczelni publicznych 5.3. Doskonałość akademicka – jak mierzyć dokonania uniwersytetu? 5.4. Metody oceny doskonałości akademickiej 5.5. Dokonania uniwersytetu w świetle teorii ładu akademickiego 5.6. Podsumowanie 5.4.1. Bibliometria w ocenie dokonań naukowych 5.4.2. Uniwersytet światowej klasy z perspektywy rankingów akademickich 5.4.3. Doskonałość akademicka a zarządzanie strategiczne uczelniami 5.4.4. Data Envelopment Analysis 5.4.5. Stochastyczna analiza graniczna 9 190 199 215 224 244 251 252 258 264 275 278 281 281 283 285 285 289 290 294 296 298 298 308 324 331 337 342 346 Rozdział 6 Ład akademicki a reforma systemu szkolnictwa wyższego w Polsce 349 349 6.1. Wprowadzenie 6.2. Reformy ładu akademickiego 352 356 6.3. Kierunki zmian instytucjonalnych struktur władz uniwersytetów 356 364 6.4. Ewolucja logiki instytucjonalnej w Ustawie 2.0 – propozycje reform 371 371 6.4.1. Reformy z perspektywy teorii ładu akademickiego 6.4.2. Instytucje ładu akademickiego w reformowanym systemie szkolnictwa 6.3.1. „Twardy” menedżeryzm 6.3.2. „Miękki” menedżeryzm wyższego 6.4.3. Doskonałość akademicka 381 392 10 Spis treści 6.5. Uniwersytet w nowym środowisku instytucjonalnym – wyniki badań 6.6. Podsumowanie 6.5.1. Struktury władzy w zreformowanym uniwersytecie 6.5.2. Rada uczelni jako nowy organ władzy 6.5.3. Wydział w strukturach władzy uczelni Zakończenie Bibliografia Spis tabel Spis rysunków 395 395 396 398 409 413 419 467 469 Wstęp Odwołując się zatem do samej instytucji uniwersytetu, uniwersytetem bezwarunkowym moglibyśmy nazywać: podstawowe prawo do mówienia wszystkiego, choćby tytułem tworzenia fikcji i eksperymentowania z wiedzą, prawo mówienia o tym publicznie, prawo głoszenia tego. Jacques Derrida Uniwersytety i korporacje są to niezależne i odrębne byty organizacyjne1. Dzia- łają w innym środowisku instytucjonalnym, wypełniając swoje misje wykorzy- stują inne rodzaje kluczowych zasobów, budują swoje przewagi konkurencyjne na odmiennych źródłach, ich sukces zależy od innych generatorów wartości. Naczelnym imperatywem dla uniwersytetów jest dążenie do tego, co zwykło się nazywać doskonałością akademicką, dla korporacji – kreacja wartości dla ak- cjonariuszy. Struktury władzy tych dwóch organizacji charakteryzują odmienne rozwiązania instytucjonalne. Istotą procesów decyzyjnych w uniwersytecie jest model samorządności akademickiej, co oznacza wiodącą rolę w tych procesach organów kolegialnych oraz wybór liderów akademickich przez społeczność uczelni. W  korporacji występują hierarchiczne struktury decyzyjne, połączo- ne z silną pozycją prezesa lub dyrektora generalnego. Lista różnic jest znacznie dłuższa. Jak można zatem uzasadnić lub wyjaśnić pojęcie „uniwersytetu korpo- racyjnego” (corporate university)? Pojęcie to, łączące w sobie dwa zupełnie różne typy organizacji, zaczyna być coraz częściej używane w dyskusjach na temat po- stulowanej wizji uniwersytetu. Termin „uniwersytet korporacyjny” zazwyczaj bywa używany w literaturze w dwóch znaczeniach. Pierwsze z nich odnosi się do praktyk stosowanych w wiel- kich korporacjach, polegających na powoływaniu w ramach własnych struktur jednostek, których głównym zadaniem jest włączanie działalności edukacyjnej 1 Pojęcie „uniwersytet” używane w monografii odnosi się do instytucji, które zgodnie z Mię- dzynarodową Standardową Klasyfikacją Edukacji (International Standard Classification of Education) są zaliczane do poziomu ISCED 5A. Tam gdzie poruszane zagadnienia nie wymagają precyzji terminologicznej, stosowane są zamiennie pojęcia: „uczelnia”, „szkoła wyższa”, „akademia”, „instytucja akademicka”, „organizacja sektora szkolnictwa wyższe- go”. Jeżeli nie zaznaczono inaczej, rozważania koncentrują się na uczelniach publicznych. Pojęcie „korporacja” jest w monografii używane zamiennie z pojęciami: „spółka”, „przed- siębiorstwo”, „firma”, „jednostka komercyjna”. Wszystkie te terminy są traktowane jako synonimy prywatnych podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. 12 Wstęp i szkoleniowej w procesy kreacji wartości. Jednostki te są traktowane jako insty- tucjonalne wehikuły służące do tworzenia, replikowania i transferu wiedzy do korporacji traktowanej jako „ucząca się organizacja” (learning organization). Ma to służyć budowaniu i podtrzymywaniu jej przewag konkurencyjnych, poprzez wzrost produktywności i wydajności pracowników. Zaszczytne miano „uniwer- sytet” podnosi rangę tego typu biznesowych inicjatyw, nadając im swoisty atest wiarygodności akademickiej. Zarazem zasady funkcjonowania takich jednostek zarówno w warstwie symbolicznej, jak i w stosowanych w nich procedurach nie mają nic wspólnego z uniwersytetem będącym instytucją akademicką prowa- dzącą badania naukowe i kształcącą studentów. Pojęcie „uniwersytetu korporacyjnego” używane w  monografii odnosi się do innego rodzaju organizacji i  praktyk. Terminem tym określa się uczelnię charakteryzującą się wykorzystywaniem procesów, struktur i kryteriów decy- zyjnych, organów władzy, kultury organizacyjnej oraz metod zarządzania za- pożyczonych od jednostek komercyjnych, będących przeciwieństwem trady- cyjnej wizji uczelni wyższej. Instytucja akademicka kryjąca się pod pojęciem „uniwersytetu korporacyjnego” to idea mająca swoje korzenie w teoretycznych dyskursach na temat modelowych struktur instytucjonalnych w  systemach szkolnictwa wyższego. Biorąc pod uwagę stosowane w  praktyce systemy za- rządzania uczelniami, można stwierdzić, że wizja takiego uniwersytetu odpo- wiada w największym stopniu rozwiązaniom modelu amerykańskiego uniwer- sytetu badawczego. Bardzo ważnymi źródłami inspiracji dla takiej koncepcji uczelni były i  są normatywne dyskusje na temat kierunków reform systemu szkolnictwa wyższego, odwołujące się do idei nowego zarządzania publicznego (New Public Management – NPM). Fundamentem nowego paradygmatu zarządzania uczelniami jest wprowa- dzanie do tych organizacji sektora publicznego rynkowych mechanizmów alo- kacji zasobów oraz przekazanie władzy w uniwersytetach, tradycyjnie sprawo- wanej przez uczonych – menedżerom. Można wskazać trzy filary, na których opiera się koncepcja uniwersytetu korporacyjnego: profesjonalizacja procesów zarządzania uczelniami, rosnące znaczenie trzeciej misji uniwersytetu oraz me- nedżerskie struktury władzy. Pierwszy filar oznacza, że uczelnie powinny być traktowane jako swoiste przed- siębiorstwa, zarządzane przy wykorzystaniu logiki biznesowej. Dotyczy to zarów- no decyzji o charakterze strategicznym, jak i operacyjnym; decyzje te powinny być wspomagane przez metody i narzędzia zarządzania używane w jednostkach komercyjnych. Ta radykalna zmiana wynika z założenia, że kierownictwo każdej organizacji, niezależnie od specyfiki jej działalności – dotyczy to więc zarówno korporacji, jak i uniwersytetu – stoi przed takimi samymi dylematami decyzyj- nymi. Ich istota sprowadza się do określenia zasad optymalnej alokacji będących w dyspozycji organizacji ograniczonych zasobów ludzkich, finansowych, mate- rialnych w taki sposób, aby osiągnąć największy stopień realizacji celów i zadań. Wstęp 13 Przykładami takich narzędzi odwołujących się do logiki biznesowej są: zarządza- nie strategiczne, planowanie finansowe, budżetowanie operacyjne, rachunkowość odpowiedzialności, rachunek kosztów i wyników, zarządzanie marką. Implikacją szerokiego zastosowania tego rodzaju praktyk biznesowych jest wprowadzenie do konserwatywnego świata akademii postaw i wartości nieobecnych w tradycyj- nym uniwersytecie. Oznacza to uświadomienie liderom, badaczom, nauczycie- lom akademickim, że skutki podejmowanych przez nich decyzji mogą wychodzić poza wymiary stricte akademickie, związane z działalnością naukową i procesami kształcenia. Decyzje te generują przychody i koszty. Mają zatem również wymiar finansowy, który powinien być traktowany jako parametr stosowany do oceny dokonań uniwersytetów, jednostek organizacyjnych, zespołów badawczych, komplementarny w stosunku do tradycyjnych parametrów akademickich. Drugim filarem uniwersytetu korporacyjnego jest odejście od praktyk, których symbolem jest idea „wieży z kości słoniowej” (Ivory Tower). Oznacza to wzmoc- nienie zewnętrznej orientacji uniwersytetów i  ich więzi ze społeczeństwem, czego implikacją jest tzw. trzecia misja. Efektem procesów transformacyjnych zachodzących w najbardziej rozwiniętych gospodarkach świata jest tworzenie nowych źródeł przewag konkurencyjnych. W miejsce gospodarek opartych na zasobach pojawiają się gospodarki oparte na wiedzy. To nadaje szczególne zna- czenie sektorowi szkolnictwa wyższego, który, będąc źródłem wiedzy, zaczyna odgrywać kluczową rolę w kreowaniu przyszłej pozycji gospodarek oraz silnych i stabilnych fundamentów dobrobytu ekonomicznego społeczeństw. Jednocze- śnie rodzi się oczekiwanie, że autonomia uczelni będzie się wiązać z odpowie- dzialnością wobec społeczeństwa, której przejawem byłyby nowe i kompleksowe formy interakcji pomiędzy uczelnią a jej otoczeniem społeczno-gospodarczym. Szczególne znaczenie w procesach zachodzących w ramach trzeciej misji mają powiązania między uniwersytetami a środowiskiem biznesowym, oznaczające ewolucję uniwersytetu od organizacji Ivory Tower do tzw. uniwersytetu przed- siębiorczego. Skutkiem tej ewolucji jest rosnące znaczenie alternatywnych w sto- sunku do funduszy publicznych źródeł finansowania określanych pojęciem „trzeciego strumienia”. Koncepcje uniwersytetu przedsiębiorczego i  uniwersytetu korporacyjne- go nie są tożsame, ale zawierają wspólne elementy. Ważną cechą uniwersytetu przedsiębiorczego, która warunkuje skuteczną realizację zadań związanych z ko- mercjalizacją wyników badań, jest adaptacja menedżerskich struktur zarządza- nia. Ich celem jest tworzenie kultury przedsiębiorczości i nowego systemu war- tości odzwierciedlającego prorynkowy punkt widzenia. Z kolei dla uniwersytetu korporacyjnego charakterystyczne jest przyjęcie biznesowej perspektywy orien- tacji na klienta. Klientami są studenci, którzy oczekują dostarczenia produktu w postaci dyplomu wyższej uczelni. Klientami są również korporacje, których popyt na wyniki badań naukowych i idące w ślad za tym finansowanie determi- nują priorytety badawcze uczelni. Granica dzieląca te dwie koncepcje instytucji 14 Wstęp akademickich jest płynna. Jednym z  kryteriów służących do ich odróżnienia może być dominujący typ inspiracji dla podejmowanej problematyki badawczej. Odwołując się do terminologii zaczerpniętej z obszaru badań procesów innowa- cyjnych, dla uniwersytetu przedsiębiorczego jest to inspiracja typu science-push, dla uniwersytetu korporacyjnego – demand-pull. Profesjonalizacja procesów zarządzania uczelniami oraz współpraca z  oto- czeniem społeczno-gospodarczym nie przesądzają jednoznacznie o  modelu uniwersytetu. Uczelnia utrzymująca tradycyjne akademickie struktury władzy może być zarządzana przy użyciu metod biznesowych. Przykładem jest zrów- noważona karta wyników (Balanced Scored Card), narzędzie zarządzania strate- gicznego, która umożliwia formułowanie i implementację strategii uczelni oraz monitorowanie stopnia realizacji celów i zadań dla całej uczelni i poszczegól- nych jednostek organizacyjnych. Istotne jest to, że wdrożenie tego narzędzia nie musi oznaczać wprowadzania hierarchicznych, korporacyjnych struktur władzy. Jest ono również skuteczne wtedy, kiedy są utrzymywane tradycyjne akademic- kie organy władzy, cechujące się autonomią jednostek wewnętrznych i kolegial- nością procesów decyzyjnych. Podobnie otwarcie uniwersytetu na środowisko zewnętrzne jest możliwe w  warunkach tradycyjnych rozwiązań ustrojowych. Zdaniem Marka Kwieka [2019: 114], „kolegialność nie oznacza oddzielenia uni- wersytetów od świata zewnętrznego, zwłaszcza w odniesieniu do gospodarki”2. Trzeci filarem uniwersytetu korporacyjnego są instytucjonalne rozwiązania określające system, za pomocą którego uczelnie są zarządzane i nadzorowane. Jest to wiodący wątek poruszany w monografii. Rozwiązania te tworzą ład aka- demicki. Zgodnie z przyjętą w monografii definicją, ład akademicki to zintegro- wany zbiór formalnych i nieformalnych instytucji, które wspólnie wyznaczają logikę instytucjonalną decydującą o systemach podejmowania decyzji i zarzą- dzania uniwersytetami, określają zasady alokacji władzy i autorytetu wewnątrz uczelni, relacje występujące między autonomią uniwersytetów a wpływem pań- stwa na kształtowanie polityki naukowej i edukacyjnej, a także interakcje między uczelniami a środowiskiem zewnętrznym. To właśnie procesy, struktury i insty- tucje, które decydują o podziale władzy i jej egzekwowaniu wewnątrz uczelni, wyznaczają linię demarkacyjną między uniwersytetem korporacyjnym a trady- cyjną wizją uczelni wyższej określaną terminem „uniwersytetu Humboldta”. Istnieje szereg cech, które jednoznacznie pozwalają określić, do jakiego mo- delu można odnieść instytucjonalne rozwiązania ładu akademickiego. Cechy te można wskazać poprzez odpowiedzi na pytania: ■ czy uczelnią powinien kierować wybitny uczony, czy profesjonalny mene- ■ w jaki sposób należy powoływać liderów akademickich – poprzez wybory dżer? czy mianowanie? 2 Wszystkie cytaty z publikacji anglojęzycznych podawane są we własnym przekładzie. Wstęp 15 ■ jakie funkcje powinny pełnić akademickie ciała kolegialne uczelni: senat, rady wydziałów – stanowiące czy opiniodawcze? ■ jaką rolę w procesach zarządzania uczelnią powinni pełnić zewnętrzni in- teresariusze – biernych obserwatorów czy aktywnych współuczestników? ■ co jest wartością nadrzędną, którą powinni kierować się liderzy akademiccy – autonomia instytucjonalna czy społeczna odpowiedzialność uniwersytetu? Uniwersytetem korporacyjnym zarządza mianowany lider, będący przede wszystkim profesjonalnym menedżerem. Akademickie organy kolegialne peł- nią rolę opiniodawczą, a ich decyzyjno-nadzorcze prerogatywy przejmuje rada uczelni będąca odpowiednikiem rady nadzorczej lub rady dyrektorów dla spół- ek kapitałowych. W skład rady uczelni wchodzą przedstawiciele zewnętrznych interesariuszy. Nadrzędną wartością dla uniwersytetu jest społeczna odpowie- dzialność, związana z jego gospodarczym, kulturalnym i społecznym wkładem w rozwój społeczeństwa i gospodarki. Wskazane cechy uniwersytetu korporacyjnego uzasadniają połączenie pojęć odwołujących się do dwóch pozornie odrębnych bytów organizacyjnych: uni- wersytetu i  korporacji. Jest to podstawa do sformułowania głównego celu pracy, którym jest opis i ocena mechanizmów ładu akademickiego w uniwer- sytecie korporacyjnym oraz porównanie stosowanych w takiej uczelni insty- tucjonalnych rozwiązań ładu akademickiego z tymi, które występują w in- stytucjach akademickich funkcjonujących zgodnie z tradycyjnym modelem odwołującym się do idei uniwersytetu Humboldta. Odpowiednikiem systemu ładu akademickiego dla jednostek biznesowych jest ład korporacyjny. Według klasycznej definicji sformułowanej przez Adriana Cadbury’ego [2002: 1] jest to „system, za pomocą którego firmy są kierowane i kontrolowane”. Jednym z największych wyzwań stojących przed badaczami zaj- mującymi się problematyką ładu korporacyjnego jest odpowiedź na pytanie, od czego zależy efektywność mechanizmów zarządzania i nadzoru nad spółkami. Uniwersytet korporacyjny przejmuje od jednostek komercyjnych wiele rozwią- zań odnoszących się do struktur władzy i procesów decyzyjnych. W tym kontek- ście pojawia się naturalne pytanie o możliwość oceny instytucjonalnych rozwią- zań tworzących nowe systemy zarządzania instytucjami akademickimi. Pytanie to daje podstawę do próby wskazania warunków, jakie powinny spełniać struk- tury instytucjonalne odpowiedzialne za kierowanie i nadzór nad reformowany- mi uniwersytetami. Najważniejszym zadaniem instytucji ładu akademickiego jest zapewnienie prorozwojowej równowagi pomiędzy interesami wszystkich podmiotów zaangażowanych w  funkcjonowanie uniwersytetu. Równowaga ta jest efektem oddziaływania zbioru różnorodnych instytucji: prawnych, ekono- micznych, społecznych, politycznych, kulturowych, etycznych i innych. Ocena skuteczności ładu akademickiego powinna zatem uwzględniać wzajemny wpływ tych czynników oraz powiązania relacji wewnątrzakademickich z wieloma for- malnymi i nieformalnymi instytucjami funkcjonującymi poza akademią. 16 Wstęp Realizując tak sformułowany cel pracy, zastosowano dwie perspektywy ba- dawcze. Po pierwsze, na podstawie krytycznej analizy piśmiennictwa, teo- retyczna idea uniwersytetu korporacyjnego i  jej egzemplifikacja w  postaci normatywnej wizji instytucji akademickiej, będącej efektem prorynkowych i menedżerskich reform systemu szkolnictwa, została skonfrontowana z trzema wątkami badawczymi: teoriami wykorzystywanymi do opisu procesów zawiąza- nych z funkcjonowaniem ładu akademickiego, analizami dotyczącymi instytucji konstytuujących ład akademicki oraz metodami pomiaru dokonań uniwersy- tetów stanowiącymi operacjonalizację koncepcji „doskonałości akademickiej”. Druga perspektywa polegała na wykorzystaniu tych samych aspektów oceny ładu akademickiego, ale w  odniesieniu do diagnoz i  rekomendacji przedsta- wionych w trakcie dyskusji i konsultacji społecznych na temat ostatniej reformy systemu szkolnictwa wyższego w Polsce oraz reakcji uniwersytetów publicznych w Polsce na nowe rozwiązania ustrojowe wprowadzone w wyniku Ustawy 2.0. Wymagało to badania dokumentów źródłowych, raportów zawierających pro- pozycje założeń reformy oraz statutów polskich uniwersytetów publicznych. Monografia składa się z sześciu rozdziałów, a jej struktura jest podporządko- wana postawionym celom. Prezentowane w nich treści można podzielić na trzy powiązane ze sobą wątki. Dwa pierwsze rozdziały zostały poświęcone wyjaśnie- niu źródeł idei uniwersytetu korporacyjnego. Punktem wyjścia jest przedstawio- na w rozdziale pierwszym dyskusja na temat koncepcji governance. W dyskusji tej kluczowe znaczenie ma uwzględnienie instytucjonalnej perspektywy, zgodnie z którą mechanizmami governance są instytucje formalne i nieformalne. Ważna jest także identyfikacja systemowego i organizacyjnego poziomu opisywanych procesów. Rozważania na temat governance, odniesione do procesów zachodzą- cych w środowisku akademickim, dały asumpt do przyjęcia polskiego tłuma- czenia terminu academic governance jako „ład akademicki”. Były też podstawą do sformułowania autorskiej definicji ładu akademickiego oraz wyróżnienia czterech wymiarów tworzących tzw. zewnętrzny i  wewnętrzny ład akademic- ki: makro-ład (macro-governance), relacje zewnętrzne i sieci społeczne (boun- dary governance), organy władzy akademickiej (managerial self-governance), samorządność akademicka (academic self-governance). W kolejnych punktach rozdziału zostały zaprezentowane typologie ładu akademickiego. Było to punk- tem wyjścia do przedstawienia dwóch przeciwstawnych idei kryjących się pod pojęciami „uniwersytetu Humboldta” i „uniwersytetu korporacyjnego”. W rozdziale drugim koncepcja uniwersytetu korporacyjnego została przed- stawiona z perspektywy reform sektora publicznego, kryjących się pod nazwą nowego zarządzania publicznego (NPM). Najważniejsze filary, na których został osadzony nowy paradygmat zarządzania publicznego, miały istotne implikacje dla prorynkowych i menedżerskich reform sektora szkolnictwa wyższego i insty- tucji akademickich. Zmieniło to relacje między rządem a uczelniami oraz sposób zarządzania tymi organizacjami. Nowy model uniwersytetu funkcjonującego Wstęp 17 według narracji osadzonej w  ideologii NPM znalazł swoje odzwierciedlenie w przedstawionych w rozdziale koncepcjach określanych terminami corporate university, managerial university, entrepreneurial university. W rozdziale przed- stawiono argumenty uzasadniające sceptycyzm wobec idei uniwersytetu kor- poracyjnego, która jest przeciwieństwem tradycyjnie rozumianej akademickiej logiki instytucjonalnej. Rozdział kończy się prezentacją dwóch alternatywnych koncepcji sterowania sektorem szkolnictwa wyższego, którymi są: współzarzą- dzanie publiczne i neoweberyzm. W  trzech następnych rozdziałach podjęta została próba oceny możliwości wykorzystania warsztatu pojęciowego i metodologicznego używanego do opisu, analizy i rozumienia ładu korporacyjny w odniesieniu do procesów tworzących ład akademicki. W rozdziale trzecim zostało dokonane porównanie teorii ładu akademickiego i teorii ładu korporacyjnego. Wielowymiarowość ładu korpora- cyjnego powoduje, że brakuje kompleksowego ujęcia w postaci jednej teorii istoty mechanizmów zarządzania i nadzoru nad spółkami. Dokładnie tę samą konsta- tację można sformułować w odniesieniu do ładu akademickiego. Wielowymia- rowość, złożoność i heterogeniczność instytucjonalnych struktur odpowiedzial- nych za zarządzanie uniwersytetami to cechy, które powodują, że niemożliwe jest przedstawienie w formie jednej, logicznej, spójnej i kompleksowej teorii opisu i syntezy tych wszystkich procesów. W rozdziale zaprezentowane zostały teorie, które mogą być przydatne do wyjaśniania zasad funkcjonowania uniwersytetów i korporacji. Są to teorie: agencji, służebności, interesariuszy, zasobowa, neoinsty- tucjonalna, uwarunkowań kulturowych, cybernetyczna i polityczna. Prezentując je, podkreślano, na czym polega specyfika uniwersytetów oraz instytucjonalnych struktur odpowiedzialnych za zarządzanie tymi organizacjami. Rozdział czwarty jest poświęcony instytucjom ładu akademickiego. Wszelkie próby usprawniania mechanizmów nadzoru nad spółkami polegały na mody- fikacji istniejących instytucji ładu korporacyjnego lub wprowadzaniu nowych instytucji. W rozdziale dokonano porównania podobnych grup instytucji, ale występujących w  dwóch różnych środowiskach instytucjonalnych. Wśród in- stytucji ładu korporacyjnego jest kilka, które powinny pełnić podobną rolę w określaniu zasad funkcjonowania ładu akademickiego. Są to: organy władzy uczelni, w tym zasady powoływania liderów, kodeksy dobrych praktyk, polity- ka wynagradzania, transparentność uniwersytetów, rankingi akademickie, inte- resariusze. W rozdziale została przedstawiona charakterystyka wymienionych wyżej instytucji ładu akademickiego ze wskazaniem, na czym polega ich oddzia- ływanie na procesy zarządzania w akademickim środowisku instytucjonalnym. Prowadzone w poprzednich rozdziałach rozważania koncentrowały się na mo- delowym ujęciu idei uniwersytetu korporacyjnego, które abstrahowało od róż- nic wynikających z narodowych uwarunkowań systemów szkolnictwa wyższego. Rozdział czwarty kończy się prezentacją przykładów instytucjonalnych rozwią- zań ładu akademickiego w trzech krajach: Holandii, Finlandii i Australii. 18 Wstęp Jedną z  kluczowych cech uniwersytetu korporacyjnego jest dążenie do efektywności i rozliczalności procesów akademickich. Wymaga to określenia i kwantyfikacji celu, jaki stoi przed uniwersytetem W rozdziale piątym została przedstawiona koncepcja „doskonałości akademickiej” będąca odpowiedni- kiem korporacyjnej „efektywności”. Operacjonalizacja tej koncepcji może być prowadzona przy użyciu różnych, opisanych w rozdziale, perspektyw oceny dokonań uczelni opartych na rozmaicie rozumianych pojęciach „skuteczno- ści” czy „efektywności”. W dalszej części rozdziału doskonałość akademicka została scharakteryzowana za pomocą różnych mierników dokonań (perfor- mance indicators), używanych w takich metodach, jak: bibliometria, rankingi akademickie, zarządzanie strategiczne, Data Envelopment Analysis oraz sto- chastyczna analiza graniczna. Ostatni wątek podjęty w  monografii odnosi się do oceny procesów refor- mowania systemu szkolnictwa wyższego w Polsce związanych z reformą z roku 2018, określanych nazwą Ustawa 2.0 lub Konstytucja dla Nauki. Jako wprowa- dzenie do tej problematyki została przedstawiona charakterystyka najważniej- szych kierunków reform szkolnictwa wyższego, ze wskazaniem różnic między dwoma alternatywnymi ideami określanymi terminami „twardego” i „miękkie- go” menedżeryzmu. W dalszej części rozdziału została zaprezentowana ocena diagnoz i rekomendacji zawartych w trzech projektach założeń do nowej ustawy, przygotowanych przez zespoły ekspertów reprezentujących różne ośrodki aka- demickie w Polsce. Ocena ta została przeprowadzona z perspektywy trzech wąt- ków badawczych obecnych we wcześniejszych rozdziałach. Po pierwsze, została podjęta próba analizy wybranych aspektów reform z  perspektywy teorii ładu akademickiego. Po drugie, wskazane zostały instytucje, które stanowią kom- ponenty instytucjonalnej matrycy ładu akademickiego. Ostatnia, trzecia część po- święcona jest pokazaniu, jak w referowanym systemie szkolnictwa wyższego jest postrzegana koncepcja doskonałości akademickiej i jej operacjonalizacja w po- staci metod pomiaru dokonań uniwersytetów. Ostatnim poruszonym w rozdzia- le wątkiem jest analiza rozwiązań ustrojowych przyjętych w statutach uniwer- sytetów publicznych w Polsce ze względu na regulacje ustawowe z 2018 roku wprowadzające nowy model zarządzania uczelniami. Analiza zjawisk składających się na ład akademicki wpisuje się w obszar ba- dań, których przedmiotem jest szkolnictwo wyższe. Literatura na ten temat jest bogata i wszechstronna. Również w Polsce ukazało się wiele wartościowych pu- blikacji, spośród których na szczególną uwagę zasługują prace autorstwa Marka Kwieka [2010, 2015a, 2019], Dominika Antonowicza [2005, 2015], Krzyszto- fa Lei [2003, 2013], Tomasza Maliszewskiego [2015], Marcina Geryka [2012], Jerzego K. Thieme [2009]. Warto też odnotować, że dyskusja na temat reform polskiego systemu szkolnictwa wyższego zaowocowała cyklem artykułów publi- kowanych na łamach czasopisma Nauka i Szkolnictwo Wyższe, w których wybit- ni eksperci wypowiadali się na temat postulowanych kierunków zmian w tym Wstęp 19 systemie. Wspólnym motywem przewodnim dla prowadzonych w tych publika- cjach rozważań było pytanie o kształt uniwersytetu, w tym jego rozwiązań ustro- jowych, w środowisku instytucjonalnym zmieniającym się pod wpływem takich zjawisk, jak pojawienie się gospodarki opartej na wiedzy, umasowienie procesów wyższej edukacji, globalizacja i urynkowienie sektora szkolnictwa wyższego, re- formy sektora publicznego. W tym kontekście uzasadnione jest pytanie, czy kolejna publikacja poświęco- na problematyce szkolnictwa wyższego może wnieść jakąkolwiek „wartość do- daną” do tak wielowymiarowej i kompleksowej dyskusji. Autor niniejszej książki wiąże nadzieję na pozytywną odpowiedź na to pytanie z przyjętą perspektywą badawczą. Stawia bowiem w centrum uwagi problematykę obecną co prawda w innych publikacjach, także polskich badaczy, ale poruszaną jedynie jako je- den z wielu wątków: wprowadzanie menedżerskich praktyk do uniwersytetów. Przyjęta perspektywa badawcza polegała na porównaniu stosowanych od wielu lat w świecie biznesu i sprawdzonych w praktyce struktur zarządzania i nadzoru nad korporacjami, z nowymi rozwiązaniami wprowadzanymi do akademickie- go środowiska instytucjonalnego. Taki opis procesów zachodzących w systemie szkolnictwa wyższego zawiera w sobie nie tylko walor poznawczy, ale również normatywny, ponieważ pozwala wskazać warunki dla tworzenia efektywnych struktur instytucjonalnych odpowiedzialnych za zarządzanie uniwersytetami. Bardzo ważną cechą obszaru badań naukowych szkolnictwa wyższego jest jego interdyscyplinarność i wielopłaszczyznowość. Jak twierdzi Marek Kwiek, żadna z  tradycyjnych dyscyplin pojedynczo nie jest w  stanie uchwycić istoty zmian instytucji uniwersytetu [2010: 41], i dlatego „badania szkolnictwa wyższe- go są obszarem niemal z definicji transdycyplinarnym, czerpiącym z teorii po- litologii, ekonomii, socjologii czy badań edukacyjnych” [Kwiek, 2015a: 52–53]. Podobnego zdania jest Dominik Antonowicz [2015: 39], który pisze, że „meto- dologiczne i teoretyczne podstawy badań nad szkolnictwem wyższym zostały zaczerpnięte z szeroko rozumianych nauk społecznych”. Rozważania prowadzo- ne w monografii bazują na tak rozumianym interdyscyplinarnym podejściu. Wygodną platformą teoretyczną, za pomocą której można badać procesy zachodzące w systemie szkolnictwa wyższego, jest nowa teoria instytucjonalna (neoinstytucjonalizm), rozumiana jako interdyscyplinarna perspektywa badaw- cza osadzona w naukach społecznych. Podejście neoinstytucjonalne umożliwia śledzenie dynamiki analizowanych procesów. Stwarza także możliwości badania czynników endogenicznych, jak i czynników leżących poza systemem, w tym polityki rządów, zmian demograficznych, procesów globalizacji i innych, deter- minujących stabilność lub zmiany struktur instytucjonalnych. Pozwala również spojrzeć na ład akademicki z perspektywy systemu szkolnictwa wyższego oraz poszczególnych instytucji akademickich. W wielu miejscach monografii opisy i interpretacje procesów zachodzących w sektorze szkolnictwa wyższego i dzia- łających tam organizacji były oparte na takich neoinstytucjonalnych koncepcja 20 Wstęp teoretycznych, jak instytucje formalne i  nieformalne, logika instytucjonalna, środowisko instytucjonalne, matryca instytucjonalna i wiele innych. Inspiracją do podjęcia badań nad problematyką ładu akademickiego były prowadzone przez autora od wielu lat badania mechanizmów ładu korpora- cyjnego. Kluczowa kwestia poruszana w tych badaniach to ewolucja instytucji ładu korporacyjnego będąca reakcją na ich zidentyfikowane dysfunkcjonalności i niską efektywność. Cennym i inspirującym doświadczeniem zawodowym stał się także udział autora w pracach zespołu odpowiedzialnego za przygotowanie koncepcji i wdrożenie kompleksowego systemu informacyjnego do zarządzania Uniwersytetem Łódzkim. Efektem prac zespołu było wprowadzenie nowych zasad gospodarki finansowej, opartych na idei zdecentralizowanego modelu zarządzania uczelnią. Autonomia finansowa wydziałów nie oznaczała jednak pogłębionej federalizacji uniwersytetu, ale przeniesienie współodpowiedzialno- ści za finansowe skutki podejmowanych decyzji na poziom kierowników jedno- stek podstawowych. Jednocześnie tego rodzaju menedżerska logika zarządzania uczelnią został połączona z utrzymaniem akademickich kolegialnych procedur decyzyjnych. Ważną motywacją do podjęcia badań były również doświadcze- nia związane z  wykonywaniem przez autora obowiązków administracyjnych. Doświadczenia te pozwoliły sformułować dwie pozornie sprzeczne refleksje. Z punktu widzenia osoby pełniącej funkcje kierownicze w uczelni nic tak nie utrudnia podejmowania decyzji, jak kolegialny tryb ich zatwierdzania. Zarazem nic tak nie wpływa na poprawę jakości tych decyzji, jak to, że muszą one przejść weryfikację w ramach akademickich procedur kolegialnych. Jednocześnie fakt, że różnorodne decyzje odnoszące się do kwestii stricte akademickich lub o cha- rakterze administracyjnym muszą przejść żmudne, długotrwałe procedury od- wołujące do idei samorządności akademickiej, nadaje im atest wiarygodności i demokratyczną legitymizację. Rozważania prowadzone w monografii w sposób nieunikniony wpisują się w trwającą od dawna dyskusję, przeciwstawiającą dwie wizje instytucji akade- mickich, traktowanych bądź jako „świątynie nauki”, bądź jako „fabryki specja- listów”; współczesnym wariantem tych wizji są idee uniwersytetu Humboldta oraz uniwersytetu korporacyjnego. Autor zdaje sobie sprawę, że choć stara się obiektywnie przedstawiać zagadnienia i problemy, wprowadza, co nieuchron- ne w naukach społecznych, element subiektywizmu: własne preferencje, uprze- dzenia, system wartości. Zapewne wizja uniwersytetu korporacyjnego została przedstawiona w sposób nieco bardziej krytyczny, z większym sceptycyzmem, niż idealistyczny model uniwersytetu Humboldta. Ostatecznie jednak intencją autora nie było rozstrzyganie tej dyskusji czy opowiadanie się po jednej ze stron. Cel był zadecydowanie mniej ambitny. Prezentowana monografia jest przede wszystkim próbą wskazania, że kolegialność i menedżeryzm nie muszą ozna- czać wykluczających się przeciwieństw. Możliwa jest koegzystencja tych dwóch pozornie sprzecznych idei, mająca postać złagodzonej wersji menedżeryzmu, Wstęp 21 w  jego zhumanizowanej, „miękkiej”, czyli neokolegialnej formie. Wymaga to zredefiniowania struktur władzy i metod zarządzania uniwersytetem, przy jed- noczesnym utrzymaniu tradycyjnych norm i wartości akademickich. Dziękuję recenzentkom, prof. Marii Aluchnie i  prof. Annie Ząbkowicz za wnikliwe i  krytyczne uwagi oraz konstruktywne sugestie, które wpłynęły na ostateczny kształt książki. Chciałbym również podziękować red. Piotrowi Pie- trychowi za trud włożony w opracowanie redakcyjne i korektę niniejszej książki. Pan Redaktor poświęcił dużo czasu na przekonanie autora, że książka powinna być zrozumiała nie tylko dla niego, ale także, a może przede wszystkim dla Czy- telników. Jestem za tę pomoc niezmiernie wdzięczny. Rozdział 1 Governance w uniwersytecie 1. 1.1. Wprowadzenie Koncepcja governance jest „tak stara, jak cywilizacja lub historia ludzkości” [Farazmand, 2013: 349]. Etymologia governance ma swoje historyczne korze- nie w łacińskim słowie gubernare, co oznacza „kierować, rządzić, prowadzić”. W  ostatnich latach obserwujemy wzrost zainteresowania teorią governance, przede wszystkim w  naukach społecznych. Wiąże się to ze spektakularnymi przykładami nieskuteczności mechanizmów governance, jakimi były skandale korporacyjne z początku obecnego wieku oraz ostatni globalny kryzys finanso- wy. W przedstawionym w 2009 roku w amerykańskim Senacie projekcie ustawy znalazło się sformułowanie: „wśród głównych przyczyn obecnego kryzysu finan- sowego i gospodarczego, którego doświadczają Stany Zjednoczone należy wy- mienić powszechną niewydolność ładu korporacyjnego (widespread failure of corporate governance)”1. Podobne wnioski zostały zawarte w dokumencie Komi- sji Europejskiej, tzw. Raporcie Grupy de Larosière’a. Zdaniem autorów raportu jedną z przyczyn kryzysu finansowego jest corporate governance i przejawia się to poprzez „słabość udziałowców i  zarządów firm oraz niemotywujące syste- my płacowe” [Larosière i in., 2009: 2]. Jak pisze Oliver Williamson [2002: 180], „zdumiewające jest to, że koncepcja tak ważna jak governance mogła być tak długo zaniedbywana”. Nieskuteczność mechanizmów governance utorowała drogę neoliberalnym wartościom, w tym rozwiązaniom rynkowym w zakresie alokacji dóbr i usług oraz reformom sektorów publicznych znanych jako nowe zarządzanie publiczne. Można wskazać kilka kwestii, które muszą być brane pod uwagę przy od- noszeniu terminu governance do kontekstu instytucjonalnego charakteryzują- cego system szkolnictwa wyższego. Zacząć trzeba od samej terminologii. Dys- kusje dotyczące tłumaczenia na język polski terminu academic governance lub 1 Shareholder Bill of Rights Act of 2009, 1074, Sec. 2. 24 university governance przypominają te, które były prowadzone przez wiele lat na temat polskiego odpowiednika terminu corporate governance. Niektórzy polscy badacze w akcie bezradności używają wersji anglojęzycznej – corporate governance [Słomka-Gołębiowska, 2012; Marcinkowska, 2014; Aluchna, 2015]. Wśród propozycji tłumaczeń tego terminu najczęściej pojawiały się:  „nadzór właścicielski”, „nadzór korporacyjny”, „władanie” lub „władztwo korporacyjne” oraz tłumaczenie, które zaczyna być najczęściej stosowane, także w terminologii prawniczej – „ład korporacyjny” [Adamska i in., 2016: 7]. W rozdziale przedsta- wione zostają argumenty uzasadniające przyjęcie polskiego tłumaczenia termi- nu academic governance jako „ład akademicki”. Przy definiowaniu koncepcji ładu akademickiego należy uwzględnić instytu- cjonalną perspektywę, zgodnie z którą mechanizmami governance są instytucje formalne i nieformalne. Ważna jest także identyfikacja systemowego i organi- zacyjnego poziomu opisywanych procesów. Połączenie tych dwóch perspektyw umożliwia wskazanie czterech komponentów tworzących tzw. zewnętrzny i we- wnętrzny ład akademicki:  makro-ład (macro-governance), relacje zewnętrzne i sieci społeczne (boundary governance), organy władzy akademickiej (manage- rial self-governance), samorządność akademicka (academic self-governance). W kolejnych punktach rozdziału zaprezentowane zostały typologie ładu aka- demickiego umożliwiające prześledzenie poglądów badaczy na kwestie, które muszą być brane pod uwagę dla zrozumienia kluczowych elementów tworzą- cych architekturę systemów zarządzania uczelniami. Był to punkt wyjścia do przedstawienia dwóch idei, kryjących się pod pojęciami „uniwersytetu Hum- boldta” i „uniwersytetu korporacyjnego”. 1.2. Czym jest governance? W intuicyjnym rozumieniu governance łączy się z koncepcjami rządzenia, wła- dzy, autorytetu, sterowania, dominacji i jest używane w wielu kontekstach: poli- tical governance, administrative governance, economic governance, global gover- nance, network governace, systemic governance, corporate governance, academic governance i inne [Kersbergen, Waarden, 2004]. Jest szeroko używany w takich dyscyplinach akademickich, jak ekonomia i finanse, socjologia, nauki o zarzą- dzaniu i nauki polityczne. Wynika to z jego semantycznej elastyczności, a także z faktu, że termin ten jest stosowany w różnych koncepcjach teoretycznych. Jego znaczenie zależy od użytego kontekstu, a to czasami rodzi wątpliwości co do możliwości sformułowania jednoznacznej definicji [Mesjasz, 2013: 37]. „Gover- nance staje się wszystkim, a więc niczym” i jest „pustym znaczeniem bez żadnej precyzyjnej treści” [Torfing i in., 2012: 12, 14]. „Pojęcie governance jest wciąż Governance w uniwersytecie 25 niejasne; jest często używane zarówno przez naukowców reprezentujących nauki społeczne, jak i praktyków, ale brakuje definicji, z którą wszyscy by się zgadzali” [Pierre, Peters, 2000: 7]. Pogląd ten podziela Hubert Izdebski [2007: 16], pisząc, że „akademicka literatura na temat governance (obficie przyrastająca co roku) proponuje niezliczoną ilość definicji, które bardziej zaciemniają niż wyjaśniają ten sposób myślenia”. Można spotkać się z opiniami, że konceptualna niejasność terminu jest tajemnicą jego sukcesu [Kohler-Koch, Rittberger, 2006: 28], że opis procesów zachodzących w  organizacjach z  perspektywy governance pomaga identyfikować ważne pytania, ale nie zawsze umożliwia formułowanie przydat- nych odpowiedzi [Stoker, 1998: 16], oraz że termin ten jest używany zarówno w odniesieniu do instytucji publicznych, jak również do jednostek sektora pry- watnego, co czyni go jeszcze bardziej niejednoznacznym [Scott, 2001: 125]. Sceptycyzm co do znaczenia tego pojęcia może wynikać ze zbyt wysokich oczekiwań. Zdaniem Arthura Benza [2007: 4], „koncepcja governance nie ozna- cza nowej rzeczywistości ani nowego zrozumienia rzeczywistości”. Nie oznacza też nowej teorii. Termin ten określa pewną perspektywę analityczną służącą do tego, aby lepiej opisać i zrozumieć pozornie nieprzejrzyste i skomplikowa- ne struktury oraz procesy wspólnego działania w państwie, gospodarce i społe- czeństwie. Może to stanowić punkt wyjścia do normatywnego określenia kry- teriów służących do oceny skuteczności różnych organizacji. Istotę złożoności koncepcji governance trafnie ujął J. Douglas Toma [2007: 57], pisząc, że „governance, w tym również w szkolnictwie wyższym, jest tak proste, a za- razem tak skomplikowane, jak pytanie: kto podejmuje decyzje i jakie to są decy- zje”. Rozwijając tę myśl, w najbardziej ogólnym ujęciu, pod tym pojęciem rozumie się „sztukę sterowania społeczeństwami i organizacjami” [Graham i in., 2003: 2] lub „proces sterowania społeczeństwem i gospodarką poprzez wspólne działania i zgodnie ze wspólnymi celami” [Torfing i in., 2012: 14]. Governance może być rów- nież postrzegane jako „interakcja między strukturami, procesami i tradycjami, któ- re określają, w jaki sposób sprawowana jest władza i wykonywane obowiązki, w jaki sposób podejmowane są decyzje oraz jak obywatele i  inni interesariusze mogą wyrazić swoje opinie. Dlatego też governance odnosi się do władzy, relacji i odpo- wiedzialności, do takich pytań, jak: kto ma wpływ, kto podejmuje decyzje i w jaki sposób decydenci ponoszą odpowiedzialność” [Graham i in., 2003: II]. Dotyczy to zatem tworzenia warunków dla uporządkowania reguł i działań zbiorowych [Sto- ker, 1998: 15]. Poprzez różnorodne, kompleksowe mechanizmy, struktury i relacje tworzące governance, pluralistyczni uczestnicy procesów ekonomicznych, społecz- nych i politycznych, obywatele i grupy społeczne, często posiadający rozbieżne inte- resy, wyrażają swoje oczekiwania, egzekwują prawa, wykonują obowiązki, wdrażają idee służące realizacji wspólnych celów [UNDP, 1997: 7; Torfing i in., 2012: 2]. Ważną kwestią podejmowaną w różnych ujęciach definicyjnych jest proble- matyka sterowania organizacjami. W tym kontekście można wskazać trzy klu- czowe elementy: przywództwo, zarządzanie oraz administrowanie [Middlehurst, Czym jest governance?
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Ład akademicki w uniwersytecie korporacyjnym. Teorie, instytucje, efektywność
Autor:
Sklep
Format
Cena
Ebookpoint.pl Ebookpoint.pl
ebook/pdf
29,71 zł
Idź do sklepu »

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: