Książka jest zbiorem artykułów polskich i zagranicznych badaczy, rozpatrujących tytułowy gatunek na tle procesów globalnej cyrkulacji i recepcji literatury faktu oraz w kontekście najistotniejszych mechanizmów cywilizacyjnych ery współczesnej. Z zamieszczonych w tomie tekstów wyłania się obraz reportażu jako fenomenu zarazem obecnego w świecie i światowego, narodowego i transnarodowego – będącego przedmiotem międzykulturowych i interdyskursywnych odczytań, a jednocześnie formą rezonującą z tendencjami pokrewnymi Baumanowskim metaforom „upłynnienia”, „odkotwiczenia” i „wtórnej barbaryzacji” dzisiejszej rzeczywistości. Tak sprofilowane studium zbiorowe – adresowane w równym stopniu do badaczy, jak i sympatyków twórczości niefikcjonalnej – aspiruje do wykorzystania potencjału tkwiącego w interdyscyplinarnych, komparatywnych i międzynarodowych analizach tego nurtu. Zawartość tomu zdaje się także świadczyć, że dzięki swej elastycznej konwencji gatunkowej i naturalnej predyspozycji do adaptacji w zmiennych realiach współczesnego świata reportaż skutecznie odżegnał się od etykiety „gorszego brata literatury”.
Katarzyna Frukacz , Katarzyna Frukacz – doktor nauk humanistycznych w dyscyplinie literaturoznawstwo, adiunkt w Katedrze Międzynarodowych Studiów Polskich Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W latach 2014–2015 wykładowca w Szkole Języka i Kultury Polskiej UŚ. Absolwentka dziennikarstwa i komunikacji społecznej na Uniwersytecie Wrocławskim oraz filologii polskiej na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Zainteresowania badawcze: polski reportaż literacki, konwergencja mediów, teoria komunikacji, publicystyka prasowa i internetowa, genologia literacka i dziennikarska. Autorka monografii Polski reportaż książkowy. Przemiany i adaptacje (Katowice 2019), 12. tomu z serii „Czytaj po polsku. Materiały pomocnicze do nauki języka polskiego jako obcego” (Katowice 2016), artykułów w polskich i zagranicznych książkach oraz czasopismach naukowych, a także tekstów publicystycznych i popularnonaukowych publikowanych m.in. w „artPAPIERZE”. [lipiec 2019\
Darmowy fragment publikacji:
LITERATURA POLSKA W ŚWIECIE
KATE DR A MIĘD ZYNA ROD OWY CH
S TUDI ÓW PO L S KI C H
KATE DR A LIT ER ATUR Y P OR ÓWN A W C ZE J
S ZKO ŁA J Ę ZYK A I KUL TU RY P OLS KIEJ
UNIWERSYTET Ś LĄS K I W KAT OW ICA CH
K O M I T E T N A U K O W Y
R O M U A L D C U D A K , M A R I A D E L A P E R R I È R E ,
M A R I A N K I S I E L , K R Z Y S Z T O F K Ł O S I Ń S K I ,
K R Z Y S Z T O F K R A S U S K I , M I C H A Ł P . M A R K O W S K I ,
T O K I M A S A S E K I G U C H I , J O L A N T A T A M B O R ,
K R I S V A N H E U C K E L O M
LITERATURA POLSKA
W ŚWIECIE
TOM VII
REPORTAŻ W ŚWIECIE
ŚWIATOWOŚĆ REPORTAŻU
POD REDAKCJĄ
KATARZYNY FRUKACZ
Redaktor serii: Kultura i Język Polski dla Cudzoziemców
ROMUALD CUDAK
Recenzenci
MAGDALENA PIECHOTA
ANDRZEJ ZIENIEWICZ
© Copyright 2019 by
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach
Wszelkie prawa zastrzeżone
Redakcja i korekta
ZESPÓŁ
Projekt okładki i szaty graficznej
MAREK FRANCIK
S PIS TREŚCI
Słowo wstępne
I. REPORTAŻ W ŚWIECIE
CYRKULACJE REPORTAŻU
LIDIA TANUSZEWSKA
Odbiór reportażu literackiego w przekładzie na język macedoński
CRISTINA GODUN
Echa polskiej szkoły reportażu w Rumunii po 1989 roku
OŁESIA NACHLIK
„Terytorium zaufania” – polski dyskurs wokół reportażu ukraińskiego
oraz ukraińska recepcja reportażu polskiego jako wskaźniki zmian
w polsko-ukraińskim dialogu kulturowym XXI wieku
GRZEGORZ CZERWIŃSKI
„Reportaż literacki” w Rosji i w Polsce. Kilka uwag nie tylko o genologii
MAGDOLNA BALOGH
Reportaż i okolice: tradycje i związki dwóch pogranicznych gatunków
w literaturze węgierskiej
EMIGRACJE (W) REPORTAŻU
MAŁGORZATA ANNA PACKALÉN PARKMAN
Dążenie do prawdy czy utrwalanie mitów? O Szwecji z bliska i z daleka
9
17
26
39
57
67
79
6 Spis treści
KATARZYNA FRUKACZ
Szwedzki Polak – polski Szwed. Maciej Zaremba Bielawski
wobec polskości i polskiej szkoły reportażu
ANNA MUSIALIK-CHMIEL
Śni mi się po polsku – motywy emigracyjne w reportażu radiowym
II. ŚWIATOWOŚĆ REPORTAŻU
PRZESZŁE I DZISIEJSZE. REPORTAŻ W DOBIE KRYZYSÓW
AGNIESZKA NĘCKA
(Bez)silność wobec Historii. O Wyspie Węży Małgorzaty Szejnert
MARINA ILIE
Miejsca „nie-zamieszkalności” w świecie obozów koncentracyjnych
(na przykładzie reportażu Farby wodne Lidii Ostałowskiej)
EDYTA ŻYREK-HORODYSKA
Tropy pamięci. Reportażowe narracje o wojnie na Bałkanach
w ujęciu komparatystycznym
PIOTR JAKUBOWSKI
Reporter jako towarzysz i jako świadek – literatura non-fiction
wobec tak zwanego kryzysu uchodźczego
ANNA POMIANKOWSKA-GABARA
Dalekie i bliskie: polscy reporterzy o problemach współczesnego świata
SWOJE I OBCE. REPORTAŻ W INTERFERENCJACH
MONIKA WISZNIOWSKA
Współczesny polski reportaż literacki wobec Inności
MARGRETA GRIGOROWA
Polski Beduin i Polak-Indianin – konstrukcje i dekonstrukcje
Kazimierza Nowaka i Dariusza Rosiaka
ANDRZEJ KALISZEWSKI
Polski reportaż gonzo na tle historii i teorii podgatunku
95
111
129
137
146
158
172
187
199
215
ODLEGŁE I NIEDALEKIE. REPORTAŻ W POPRZEK DYSKURSÓW
Spis treści 7
IDA JAHNKE
„Aktualność jako dzieło sztuki”.
Debory Vogel koncepcja literatury faktu
PRZEMYSŁAW PIETRZAK
Od powieści w odcinku do reportażu prasowego
– kompozycja, kontekst, funkcja
ANNA DEPTA
Dom żółwia. Zanzibar Małgorzaty Szejnert. Między opowieścią
geohistoryczną a reportażem historiograficzno-etnograficznym
MAGDALENA OCHWAT
Reportaż w świecie szkoły
ANNA SZUMIEC
Wokół prozy podróżniczej Tomasza Różyckiego.
Tomi. Notatki z miejsca postoju
233
247
264
280
295
S ŁOW O WSTĘP N E
ANALIZUJĄC ODMIENNE TRADYCJE DZIENNIKARSTWA LITERACKIEGO W RÓŻNYCH
kręgach kulturowych, amerykański komunikolog i medioznawca John C. Hart-
sock określił reportaż jako gatunek z jednej strony odzwierciedlający specyfikę
obszaru, na którym występuje, z drugiej natomiast – w dużej mierze kosmopoli-
tyczny i przekraczający granice narodowe1. Właśnie ten dualizm i wynikające
z niego niuanse – estetyczne, klasyfikacyjne, tożsamościowe, społeczne – wyzna-
czają tematykę niniejszej publikacji, lokującej tytułową konwencję gatunkową
w kontekście procesów globalnej cyrkulacji i recepcji literatury faktu oraz szerzej
pojętych mechanizmów cywilizacyjnych ery współczesnej. Z zamieszczonych
w tomie artykułów polskich i zagranicznych badaczy wyłania się obraz reportażu
jako fenomenu zarazem obecnego w świecie i światowego, narodowego i transna-
rodowego – będącego przedmiotem międzykulturowych i interdyskursywnych
odczytań, lecz jednocześnie formą rezonującą z tendencjami pokrewnymi Bau-
manowskim metaforom „upłynnienia”, „odkotwiczenia” i „wtórnej barbaryzacji”
dzisiejszej rzeczywistości2.
Szkice ujęte w tak zdefiniowane ramy problemowe zostały podzielone na dwie
części. Pierwsza oscyluje wokół zagadnienia obecności i recepcji literatury repor-
tażowej w świecie – przede wszystkim jej odbioru na wybranych narodowych
rynkach wydawniczych. Szczególny nacisk jest tu kładziony na rolę reportażu
w budowaniu interkulturowego dialogu czytelniczego oraz na paralele i rozbież-
ności między polskim modelem tego gatunku i jego realizacjami zagranicznymi.
Osobny blok tematyczny tworzą teksty podejmujące kwestię motywów emigra-
cyjnych i związanych z nimi narracji tożsamościowych, rozpatrywanych zarówno
1 J.C. Hartsock, Literary Reportage. The “Other” Literary Journalism, w: Literary Journalism
across the Globe. Journalistic Traditions and Transnational Influences, red. J.S. Bak, B. Reynolds,
Amherst–Boston: University of Massachusetts Press, 2011, s. 23.
2 Zob. Z. Bauman, Płynna nowoczesność, przeł. T. Kunz, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006,
s. 5–25; tenże, Jak stać się obcym i jak przestać nim być, w: tegoż, Ponowoczesność jako źródło
cierpień, Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2000, s. 35–67.
10 Literatura polska w świecie. Tom VII
w odniesieniu do indywidualnych biografii reporterów-wychodźców, jak i treści
konkretnych (nie tylko piśmiennych) utworów reporterskich.
W drugiej części zbioru zawarto artykuły zgrupowane wokół trzech antyno-
micznych kategorii przedmiotowych, reprezentujących przewodnią dla całego
segmentu ideę światowości. Sekcja Przeszłe i dzisiejsze gromadzi analizy pol-
skich i zagranicznych reportaży dokumentujących doświadczenia rozmaicie poj-
mowanych kryzysów: tych współczesnych i tych – choć, jak się okazuje, tylko
z pozoru – minionych. Autorzy poszczególnych szkiców koncentrują uwagę na
reporterskich świadectwach konfliktów zbrojnych i mniej lub bardziej dosłow-
nych kataklizmów, które skutkują upadkiem wartości stojących u podstaw po-
rządku etyczno-społecznego, uwikłaniem człowieka w Historię i trybiki machiny
politycznej, a nade wszystko: nieprzepracowaną i dziedziczoną przez kolejne
pokolenia traumą. Reportaż jawi się w tych rozważaniach jako gatunek „świato-
wy” w sensie pełnionej przez siebie uniwersalnej roli – rezerwuaru pamięci in-
dywidualnej i zbiorowej, a w wielu przypadkach także i literackiego miernika
człowieczeństwa.
W sekcji Swoje i obce figura światowości została powiązana z właściwą formu-
le reportażowej podatnością na interferencje kulturowe i poetykalne. Owe wpły-
wy i zależności odnoszone tu są, po pierwsze, do pojęcia Inności jako centralnej
kategorii poznawczej reportażu, która – zdaniem Ryszarda Kapuścińskiego –
umożliwia konfrontację z kodami obcych kultur i tym samym kreowanie lustrza-
nego odbicia kultury rodzimej3. Po drugie, opozycja swojskości i obcości odsyła
do podjętej w wybranych artykułach próby zestawienia ze sobą odrębnych sylwe-
tek twórczych reporterów oraz odległych – zdawałoby się – konwencji obrazo-
wania, zaczerpniętych z różnych tradycji narodowych omawianego gatunku.
Dopełnieniem wizji reportażu jako formy „światowej”, bo otwartej na rozmaite
tendencje i nurty, a w konsekwencji podlegającej nieustannym fluktuacjom
w zakresie poetyki i modeli percepcji rzeczywistości, jest sekcja ostatnia, opa-
trzona hasłem: Odległe i niedalekie. Tytułowy dystans dzieli odmienne praktyki
dyskursywne, przez pryzmat których autorzy kolejnych szkiców analizują twór-
czość reportażową i okołoreportażową. Wśród wspomnianych dyskursów znajdu-
ją się te bliższe reportażowi ze względów genetycznych – jak łamy prasowych
kolumn z przełomu XIX i XX wieku bądź międzywojenne teorie faktografizmu
literackiego – oraz te dalsze i mniej oczywiste: od geohistorii i studiów postkolo-
nialnych po przestrzeń sali lekcyjnej i poetyckiej frazy.
Zawartość tomu, który oddaję do rąk Czytelnika, zdaje się zatem wskazywać,
że dzięki swej elastycznej formule gatunkowej i naturalnej predyspozycji do
adaptacji w zmiennych realiach współczesnego świata reportaż skutecznie odże-
3 Zob. R. Kapuściński, Ten Inny, Kraków: Znak, 2006, s. 14.
Słowo wstępne 11
gnał się od etykiety „gorszego brata literatury” – zakwestionowanej już w latach
60. XX wieku przez redaktorkę i propagatorkę prozy reporterów Krystynę Gold-
bergową4. Przyjęta w niniejszej książce „światowa” perspektywa refleksji nad
tym gatunkiem stanowi próbę wzbogacenia dotychczasowych studiów mu po-
święconych oraz wykorzystania potencjału poznawczego tkwiącego w interdy-
scyplinarnych i komparatywnych badaniach twórczości niefikcjonalnej na arenie
międzynarodowej. Wierzę, że dopiero rozpoczętych.
Katarzyna Frukacz
4 Zob. K. Iglicka-Goldbergowa, Gorszy brat literatury?, „Życie Literackie” 1964, nr 51, s. 3, 9.
ISSN 0208‑6336
ISBN 978‑83‑226‑3787‑6
(wersja drukowana)
ISBN 978-83-226-3844-6
(wersja elektroniczna)
Wydawca
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
ul.Bankowa 12B, 40‑007 Katowice
www.wydawnictwo.us.edu.pl
e‑mail: wydawus@us.edu.pl
Wydanie I. Ark. druk. 19,0. Ark. wyd. 22,0.
Papier offset. kl. III, 90 g Cena 34,90 zł (w tym VAT)
Druk i oprawa: Volumina.pl Daniel Krzanowski
ul. Księcia Witolda 7–9, 71-063 Szczecin
Pobierz darmowy fragment (pdf)