Darmowy fragment publikacji:
WstŒp
W naukach humanistycznych z´ro´deł poszczego´lnych zjawisk poszukuje sie˛
zwykle w przeszłos´ci. Ro´wniez˙ badacze praw człowieka staraja˛ sie˛ poszukiwac´
jakichs´ sygnało´w s´wiadcza˛cych o s´wiadomos´ci godnos´ci ludzkiej i przysługu-
ja˛cych jednostce ludzkiej prawach naturalnych juz˙ w staroz˙ytnos´ci. Zaintereso-
wanie wizja˛ człowieka jako podmiotu działan´ społecznych wia˛z˙e sie˛ jednak
przede wszystkim z epoka˛ renesansu, afirmacja˛ z˙ycia i odejs´ciem od postrzega-
nia go jako etapu przejs´ciowego w drodze do wiecznej szcze˛s´liwos´ci po
s´mierci. Kategoria człowieka nie obejmowała wo´wczas dzieci – istot po-
zbawionych podmiotowos´ci, w pełni zalez˙nych od opiekuno´w i otaczaja˛cego je
s´rodowiska.
Zmiane˛ podejs´cia zapowiadały czasy os´wiecenia, lecz realny kształt nabrała
ona, choc´ jeszcze w formie szcza˛tkowej
(MOP, Liga Narodo´w), dopiero po
pierwszej wojnie s´wiatowej. Nie miała zmiana ta jednak charakteru rewolucyj-
nego, ale ewolucyjny.
O ile przełomem w działaniach na rzecz ochrony praw człowieka były
dos´wiadczenia drugiej wojny s´wiatowej, o tyle prawami dzieci, stanowia˛cych
przeciez˙ istotny ilos´ciowo segment ofiar, społecznos´c´ mie˛dzynarodowa zainte-
resowała sie˛ dopiero kilka lat po´z´niej. Od drugiej połowy lat pie˛c´dziesia˛tych,
kiedy przyje˛to Deklaracje˛ Praw Dziecka, dzieci zacze˛to traktowac´ z cała˛ powaga˛
włas´ciwa˛ podmiotom prawa i polityki. Przełom przyniosła Konwencja Praw
Dziecka, stanowia˛ca rodzaj
lustra regulacji stworzonych „dla dorosłych”,
a dostosowanych do grupy wiekowej 0–18 lat. Stała sie˛ ona punktem odniesienia
dla polityki wewne˛trznej pan´stw i szczego´łowych uregulowan´ w prawie
mie˛dzynarodowym.
Ksia˛z˙ka jest pro´ba˛ analizy ewolucji podejs´cia do miejsca dziecka w rodzinie,
społecznos´ciach lokalnych i społecznos´ci mie˛dzynarodowej, wpływu na te˛ ewo-
lucje˛ ro´z˙nych kultur, a szczego´lnie religii ro´z˙nych kre˛go´w cywilizacyjnych, a takz˙e
uwarunkowan´ ekonomicznych. Ma zwro´cic´ uwage˛ na to, z˙e ro´wniez˙ instytucje
10 n WstŒp
mie˛dzynarodowe, zajmuja˛ce sie˛ implementacja˛ praw dziecka, nie przyjmuja˛
postawy „sztywnej perspektywy”, ale dostosowuja˛ jej interpretacje do zmienia-
ja˛cych sie˛ warunko´w.
Takz˙e polityka poszczego´lnych pan´stw, ilustruja˛ca ro´z˙ne wizje praw dziecka,
dowodzi ich wraz˙liwos´ci na problem, popycha do podejmowania korekt postaw,
tradycji i zwyczajo´w.
Istnieje wiele interesuja˛cych publikacji analizuja˛cych ro´z˙ne aspekty praw
dziecka napisanych przez polskich badaczy. Szczego´lnie waz˙na jest praca Prawa
dziecka w prawie mie˛dzynarodowym pod redakcja˛ Elz˙biety Karskiej
(Warszawa
2013). Od czasu pojawienia sie˛ w 2000 roku ksia˛z˙ki Adama Łopatki Dziecko. Jego
prawa człowieka brakuje jednak monografii, kto´ra ujmowałaby problem całos´cio-
wo. Niniejsza ksia˛z˙ka jest pro´ba˛ wypełnienia tej luki.
Prezentowane analizy potwierdzaja˛ teze˛, z˙e prawa dziecka podlegaja˛
dynamicznym zmianom, kształtuja˛ sie˛ ro´wnolegle z rozwojem prawa mie˛dzyna-
rodowego i poste˛pem społecznym. Najistotniejsze jednak jest to, z˙e prawa te nie
sa˛ w pełni autonomiczne, oderwane od kontekstu społecznego. Najlepszym
dowodem, inaczej niz˙ w przypadku Mie˛dzynarodowego Paktu Praw Politycz-
nych i Obywatelskich (MPPiO) czy europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Czło-
wieka i Podstawowych Wolnos´ci, jest brak wymogu zgłaszania zawieszenia praw
dziecka w nadzwyczajnych okolicznos´ciach.
Prezentowane badania maja˛ potwierdzic´ prawdziwos´c´ hipotezy, iz˙ niezalez˙-
nie od wysiłko´w pan´stw i społecznos´ci mie˛dzynarodowej prawa dziecka nie sa˛
immunizowane na wpływy kulturowe. Specyfika kulturowa jest niekiedy wpisana
w toz˙samos´c´ grup społecznych i wo´wczas nawet przebudowa struktury
społecznej, uzgodnione standardy mie˛dzynarodowe, wewne˛trzne instrumenty
prawne czy polityki edukacyjne nie sa˛ w stanie jej zmienic´.
Badania maja˛ tez˙ odpowiedziec´ na pytanie, czy istnieje proste przełoz˙enie
zamoz˙nos´ci pan´stw na realizowane w nich prawa dziecka; czy da sie˛ ograniczyc´
wpływ na prawa dziecka wspo´łczesnych,
takz˙e wynikaja˛cych z proceso´w
globalizacji patologii z˙ycia społecznego, takich jak handel dziec´mi, udział dzieci
w konfliktach zbrojnych, zatrudnianie ich w ryzykownych sektorach gospodarki,
nielegalna migracja dzieci towarzysza˛cych rodzicom w poszukiwaniu godniej-
szych warunko´w z˙ycia w zamoz˙nych krajach Zachodu.
Analizy przedstawione w pracy oparto gło´wnie na materiałach z´ro´dłowych:
dokumentach Narodo´w Zjednoczonych, szczego´lnie wykładni i interpretacji CRC,
CRIN,
informacji Departamentu Stanu USA, CIA, dokumentach organizacji
pozarza˛dowych, a tam, gdzie problemy dotykaja˛ spraw nieomo´wionych
dota˛d w publikacjach naukowych – na artykułach prasowych i doniesieniach
agencyjnych.
WstŒp n 11
* * *
Dziecin´stwo powinno byc´ najbardziej szcze˛s´liwym i beztroskim etapem z˙ycia
człowieka. Dzis´ jednak około 86 dzieci (z 2,2 mld dzieci, jedna trzecia ludnos´ci
s´wiata) mieszka w krajach rozwijaja˛cych sie˛, a wiele z nich umiera przed
ukon´czeniem pia˛tego roku z˙ycia1, nie ma doste˛pu do szko´ł podstawowych, staje
sie˛ ofiarami pracy przymusowej lub jest wykorzystywanych seksualnie. Wiele
matek jest pozbawionych opieki w okresie cia˛z˙y i porodu, co niekorzystnie
wpływa na rozwo´j i szanse ich dzieci od chwili urodzenia. Według raportu FAO
wcia˛z˙ ros´nie na s´wiecie liczba oso´b z´le odz˙ywionych, czyli niedoz˙ywionych,
z deficytem mikroelemento´w, z nadwaga˛ i otyłos´cia˛. Według szacunko´w
organizacji generuje to roczne straty około 3,5 mld dolaro´w i stanowi około
5 s´wiatowych dochodo´w, mimo z˙e w cia˛gu dwo´ch ostatnich dekad wskaz´niki
(poza nadwaga˛) poprawiły sie˛ o blisko połowe˛2. W ocenie FAO 26 dzieci cierpi
na skarłowacenie, 2 mld brakuje mikroelemento´w, 1,4 mld ma nadwage˛, 500 mln
jest otyłych, co jest przyczyna˛ wielu schorzen´, w tym krzywicy i wad rozwojo-
wych3.
Dane te potwierdzaja˛ szczego´łowe badania przeprowadzone przez Save
the Children. Organizacja szacuje, z˙e spowolniony wzrost dotyczy 38 dzieci
z najsłabiej rozwinie˛tych pan´stw s´wiata, 7 osia˛ga niz˙sze od s´rednich
wyniki w testach matematycznych dla os´miolatko´w, 19 wykazuje słabsza˛
umieje˛tnos´c´ czytania, 20 ma mniejsze szanse na otrzymanie dobrej pracy
w przyszłos´ci4.
Optymizmem napawa fakt, iz˙ w 30 krajach udało sie˛ radykalnie zredukowac´
gło´d i niedobo´r z˙ywnos´ci (mie˛dzy innymi Chiny i Indie, a takz˙e Angola, Brazylia,
Chile, Kuba, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Jamajka, Haiti, Birma, Nigeria, Peru,
Syria i Tajlandia).
Wiele dzieci musi z˙yc´ z ograniczonym doste˛pem do czystej wody, w złych
warunkach sanitarnych, w brudnych pomieszczeniach, bez moz˙liwos´ci korzys-
tania z nalez˙ytej profilaktyki i opieki zdrowotnej. Wcia˛z˙ nierzadko przyczyna˛
s´mierci sa˛ choroby łatwe do zapobiegania lub leczenia. Na całym s´wiecie dzieci
pracuja˛, niekiedy w cie˛z˙kich, niemal niewolniczych warunkach, wiele pada ofiara˛
1 Organizacja Save the Children zauwa¿a jednak, ¿e nigdy wczeniej w historii nie zanotowano tak
radykalnej poprawy wskaz·ników w tak krótkim czasie. MiŒdzy 1990 a 2011 rokiem liczba dzieci
umieraj„cych przed osi„gniŒciem pi„tego roku ¿ycia spad‡a z 12 do 6,9 mln.
2 J. Clapp, World Hunger and the Global Economy: Strong Linkages, Weak Action, „Journal of International
Affairs, 28 wrzenia 2014.
3 The State of Food and Agriculture, FAO, Rome 2013.
4 Food for though. Tackling child malnutrition to unlock potential and boost prosperity report, Save the
Children, 28 maja 2013.
12 n WstŒp
handlu ludz´mi, a około 300 000 dzieci-z˙ołnierzy walczy kaz˙dego dnia w ponad
30 konfliktach zbrojnych na całym s´wiecie5.
5 W kierunku strategii UE na rzecz praw dziecka, komunikat Komisji, Bruksela, 4 lipca 2006, COM/2006/
0367/koæcowy.
Pobierz darmowy fragment (pdf)
