Darmowy fragment publikacji:
Marcin Gabryś – Uniwersytet Jagielloński, Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych
Instytut Amerykanistyki i Studiów Polonijnych, Zakład Kanady
31-010 Kraków, Rynek Główny 34
Magdalena Marczuk-Karbownik – Uniwersytet Łódzki, Wydział Studiów Międzynarodowych
i Politologicznych, Katedra Amerykanistyki i Mass Mediów, 90-131 Łódź, ul. Narutowicza 59a
Tomasz Soroka – Uniwersytet Jagielloński, Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych
Instytut Amerykanistyki i Studiów Polonijnych, Zakład Kultury Amerykańskiej
31-010 Kraków, Rynek Główny 34
RECENZENT
Iwona Wrońska
REDAKTOR INICJUJĄCY
Witold Szczęsny
OPRACOWANIE REDAKCYJNE
Aleksandra Urzędowska
SKŁAD I ŁAMANIE
AGENT PR
KOREKTA TECHNICZNA
Anna Sońta
PROJEKT OKŁADKI
Katarzyna Turkowska
Zdjęcie wykorzystane na okładce: © Depositphotos.com/VitalikRadko, tiger_barb
Publikacja dofinansowana przez Wydział Studiów Międzynarodowych
i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego
© Copyright by Authors, Łódź–Kraków 2018
© Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2018
Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
Wydanie I. W.08360.17.0.K
Ark. wyd. 12,0; ark. druk. 12,25
ISBN 978-83-8142-443-1
e-ISBN 978-83-8142-444-8
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
90-131 Łódź, ul. Lindleya 8
www.wydawnictwo.uni.lodz.pl
e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl
tel. (42) 665 58 63
Spis treści
Wstęp
Rozdział 1
DOKTRYNA STEPHENA HARPERA W POLITYCE ZAGRANICZNEJ
KANADY W LATACH 2006–2015 – Marcin Gabryś
Sylwetka i korzenie intelektualne Stephena Harpera
Główne założenia polityki zagranicznej Stephena Harpera
Polityka zagraniczna jako odbicie wartości konserwatywnych
Studium przypadku: polityka wobec Izraela
Zwiększenie roli wojska w budowaniu pozycji międzynarodowej Kanady
Studium przypadku: wojna w Afganistanie
Nowe podejście do multilateralizmu
Studium przypadku: stosunek do Organizacji Narodów Zjednoczonych
Priorytetowe znaczenie zagadnień gospodarczych
Studium przypadku: relacje z Chińską Republiką Ludową
Podsumowanie
Abstract
Rozdział 2
POLITYKA ZAGRANICZNA KANADY ZA RZĄDÓW JUSTINA
TRUDEAU – Tomasz Soroka
Justin Trudeau: rys biograficzny i profil polityczny
Doktryna Trudeau w polityce zagranicznej
Multilateralizm w polityce zagranicznej Trudeau
Działania na rzecz pokoju
Imigracja. Polityka wobec uchodźców
7
11
15
19
22
28
30
35
37
40
43
51
54
57
59
61
64
73
76
84
Spis treści
Polityka gospodarcza. Spory handlowe z USA
Podsumowanie
Abstract
Rozdział 3
EUROPA ŚRODKOWO-WSCHODNIA W POLITYCE
ZAGRANICZNEJ KANADY W LATACH 2014–2018 NA
PRZYKŁADZIE ZAANGAŻOWANIA W DZIAŁANIA NATO,
RELACJI Z UKRAINĄ ORAZ WSPÓŁPRACY Z POLSKĄ
– Magdalena Marczuk-Karbownik
Sankcje
Zaangażowanie Kanady w działania Sojuszu Północnoatlantyckiego
Retoryka
Ukraina w polityce zagranicznej Kanady
Współpraca gospodarcza
Bezpośrednia pomoc dla Ukrainy po rozpoczęciu kryzysu
Działania o charakterze symbolicznym i demonstracje wsparcia
Polska w polityce zagranicznej Kanady
Zarys relacji społecznych, politycznych i gospodarczych
Stosunki polsko-kanadyjskie w okresie rządów Stephena Harpera
Współpraca wobec kryzysu na Ukrainie
Współpraca wojskowa
Zmiana rządów w Kanadzie i w Polsce
Podsumowanie
Abstract
Bibliografia
Dokumenty
Opracowania
Artykuły prasowe
Materiały internetowe
O autorach
95
108
111
113
116
118
124
127
131
132
134
136
136
141
142
147
149
151
153
155
155
164
173
189
195
Wstęp
Rola Kanady w stosunkach międzynarodowych, jej pozycja w świecie powią-
zań, w tym także postrzeganie tego kraju przez inne państwa i organizacje mię-
dzynarodowe, od dawna stanowią przedmiot dyskursu politycznego i akade-
mickiego. Takie debaty rzadko wychodziły jednak poza granice Kanady i tak
naprawdę angażowały głównie kanadyjskich (ewentualnie amerykańskich
i brytyjskich) naukowców. Na gruncie polskim polityka zagraniczna Kanady
raczej sporadycznie stanowiła obiekt zainteresowania badaczy, jeśli już tak
było, to głównie w ujęciu historycznym bądź z perspektywy bilateralnych re-
lacji polsko-kanadyjskich1. Dopiero w ostatnich latach można zaobserwować
bardziej wnikliwe, systematyczne i metodyczne analizy międzynarodowej po-
zycji Kanady2. Wynika to z coraz częstszej obecności Kanady w polskiej prze-
strzeni medialnej. Nie chodzi tu o to, że wcześniej międzynarodowa pozycja
1 S. Ładyka, Kanada. Dzieje, gospodarka, wymiana handlowa z Polską, Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa 1984; M. Spaliński, Wybrane problemy polityki wewnętrznej
i zagranicznej Kanady, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1986;
M. Spaliński, Polityka zagraniczna Kanady po II wojnie światowej, Ossolineum, Wrocław
1993; M. Madej, Kształtowanie się odrębnej przynależności państwowej Kanady na tle
zmian w statusie konstytucyjnym państwa, [w:] A. Kiedrzyn, M. Madej, H. Nieć (red.),
Wybrane aspekty prawne obywatelstwa i problematyki imigracyjnej, Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Polonijne, z. 17, Kraków 1993, s. 41–117; L. Pastu-
siak, Kraje odległe a jednak bliskie. Polska – Kanada 1945–1961, Wydawnictwo Adam
Marszałek, Toruń 2002; W. Dobrzycki, System międzyamerykański, Wydawnictwo
Scholar, Warszawa 2002.
2 M. Gabryś, Stosunki kanadyjsko-amerykańskie w polityce premiera Pierre’a Elliotta
Trudeau 1968–1984, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010;
M. Bogdanowicz, The Political Significance of Canada and the Evolution of her Role
within the Politics of the United States during World War II, 1939–1945, Centrum Badań
Europy Wschodniej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2012; T. Soroka,
Polityka zagraniczna. Kanada w globalnym systemie relacji politycznych i wojskowych,
[w:] M. Kijewska-Trembecka (red.), Kanada na przełomie XX i XXI wieku. Polityka,
społeczeństwo, edukacja, Księgarnia Akademicka, Kraków 2013; T. Soroka, Rola Kanady
w transformacji Imperium Brytyjskiego. Analiza stosunków kanadyjsko-brytyjskich
w okresie międzywojennym, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2014,
s. 97–160; S. Moćkun, Bezpieczna przystań: Kanada i Polonia kanadyjska wobec Polski
i Polaków w latach 1939–1945, Polskie Towarzystwo Historyczne, Warszawa 2015.
7
Kraju Klonowego Liścia była nieistotna lub marginalna. W rzeczywistości Ka-
nada odegrała ważną historyczną rolę we współtworzeniu instytucjonalnych
i prawnych ram powojennego systemu międzynarodowego. Trudniej jednak
było tę rolę dostrzec z polskiej perspektywy – zza żelaznej kurtyny spojrze-
nie na Amerykę Północną (i generalnie świat Zachodu) zdominowały Stany
Zjednoczone. Dziś Kanadę łatwiej zauważyć, gdyż polityka zagraniczna prowa-
dzona przez Ottawę w wielu punktach wyraźnie różni się od działań dyplo-
matycznych i politycznych Waszyngtonu. Kanada jest widoczna i ważna, gdy
wspiera i promuje globalnie takie wartości społeczne, jak tolerancja, prawa
człowieka, demokracja, wolności obywatelskie, równość płci, prawa mniejszo-
ści seksualnych, etnicznych i religijnych czy przeciwdziałanie kryzysom hu-
manitarnym. Wszystkie te elementy razem, ale i każdy z osobna, mogą być
interesującymi i inspirującymi tematami badań politologicznych.
Prezentowana monografia stara się wypełnić lukę w polskojęzycznej litera-
turze naukowej na temat roli, pozycji i tożsamości międzynarodowej współ-
czesnej Kanady. Książka omawia wybrane zagadnienia kanadyjskiej polityki
zagranicznej, które determinują miejsce Kanady w systemie stosunków między-
narodowych i postrzeganie jej przez innych aktorów sceny globalnej. Autorzy
skupiają się na analizie polityki zewnętrznej Kraju Klonowego Liścia w okresie
rządów premiera Stephena Harpera z Partii Konserwatywnej (2006–2015) oraz
pierwszych trzech lat rządów Justina Trudeau z Partii Liberalnej (2015–2018).
Publikacja rekonstruuje najważniejsze elementy polityki zagranicznej, głównie
w tych sferach, w których obaj wspomniani politycy zapowiadali i/lub prze-
prowadzili największe zmiany. Autorzy zwracają szczególną uwagę na sposób
doboru priorytetowych pól aktywności międzynarodowej przez Ottawę oraz
starają się ocenić skuteczność podejmowanych działań.
Prace nad książką zakończyły się w sierpniu 2018. Jednakże w rozdziałach II
i III, w przypisach oznaczonych nagłówkiem „Aktualizacja”, znajdują się krót-
kie informacje na temat najważniejszych wydarzeń, które nastąpiły w czasie
redagowania tekstu, tj. od sierpnia do końca grudnia 2018 r.
W ramach pierwszego rozdziału, poświęconego analizie polityki zagranicz-
nej w latach 2006–2015, przedstawiono cztery podstawowe założenia doktryny
Stephena Harpera. Najważniejsze z nich to: a) polityka zagraniczna powinna
stanowić odbicie wartości i interesów wyborców o poglądach konserwatyw-
nych oraz samego premiera i służyć budowaniu specyficznie postrzeganego
przez tę grupę patriotyzmu kanadyjskiego; b) dążenie do wzmocnienia znacze-
nia sfery militarnej w budowaniu pozycji międzynarodowej Kanady; c) redefi-
nicja stosunku Ottawy do globalnych instytucji multilateralnych; d) przyznanie
pierwszeństwa ekonomicznemu wymiarowi polityki zagranicznej, w szcze-
gólności handlowi międzynarodowemu i eksportowi surowców naturalnych.
88
WstępRozważania teoretyczne w tej części książki uzupełniają studia przypadków,
które na konkretnych przykładach ilustrują praktykę działań dyplomatycznych
Harpera.
Rozdział drugi koncentruje się na omówieniu współczesnej kanadyjskiej
polityki zagranicznej, prowadzonej przez rząd Justina Trudeau. Krytycznej
analizie poddane zostały zapowiedzi Trudeau z kampanii wyborczej z 2015 r.,
dotyczące odbudowy nadszarpniętej rządami Harpera reputacji międzynaro-
dowej Kanady i powrotu kanadyjskiej polityki zagranicznej na tradycyjne tory
multilateralizmu oraz promocji kompromisowości i otwartości w stosunkach
międzynarodowych. Zapowiedzi te skonfrontowane zostały z realnymi działa-
niami rządu Trudeau na arenie światowej. W części tej zaprezentowane zostały
zarówno główne założenia teoretyczne doktryny Trudeau, jak i praktyczna jej
realizacja w takich sferach polityki zewnętrznej, jak: działalność Kanady na
forach multilateralnych organizacji międzynarodowych, zwłaszcza w kontekś-
cie działań na rzecz pokoju, polityka imigracyjna i stosunek do uchodźców,
bilateralne stosunki gospodarcze z USA.
Trzeci rozdział skupia się na omówieniu polityki Kanady wobec regionu
Europy Środkowo-Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem Ukrainy
i Polski. Budowane na nowo po zakończeniu zimnej wojny relacje polityczne
i gospodarcze Ottawy z Warszawą oraz Kijowem zostały zintensyfikowane po
aneksji Krymu przez Federację Rosyjską w marcu 2014 r. Zbliżenie z Polską,
różnorodne wsparcie dla Ukrainy, większa aktywność w ramach NATO były
formami zaangażowania się Kanady w sprawy regionu. W tej części ukazano,
iż wydarzenia na Ukrainie i agresywna polityka Kremla pozwoliły Ottawie re-
alizować główne założenia doktryny Harpera: wzmocnienie pozycji międzyna-
rodowej Kanady poprzez zwiększoną aktywność dyplomatyczną, manifestację
gotowości użycia potencjału militarnego oraz stanowczą postawę antyrosyj-
ską. Na przykładzie działań podjętych wobec wydarzeń na wschodzie Europy
przedstawiono różnice w sposobie prowadzenia polityki zagranicznej przez
rząd Justina Trudeau po 2015 r.
Mamy nadzieję, że zaproponowane przez Autorów wieloaspektowe spojrze-
nie na politykę zagraniczną Kanady pozwoli z jednej strony na pełniejsze zro-
zumienie specyfiki miejsca i roli Kanady w świecie dynamicznie zmieniających
się powiązań globalnych, a z drugiej – będzie stanowiło źródło inspiracji do
bardziej wnikliwych i pogłębionych badań nad pozostającą w „cieniu” Stanów
Zjednoczonych Kanadą.
9
WstępROZDZIAŁ 1
DOKTRYNA STEPHENA HARPERA
W POLITYCE ZAGRANICZNEJ KANADY
W LATACH 2006–2015
Marcin Gabryś
Uniwersytet Jagielloński
Okres sprawowania władzy przez premiera Stephena Harpera (2006–2015)
pozostaje obiektem ożywionej dyskusji naukowców, publicystów i praktyków,
m.in. dyplomatów. Większość uczestników tej debaty zgadza się, że rządy
pierwszego przywódcy zjednoczonej Partii Konserwatywnej doprowadziły do
transformacji kanadyjskiej polityki zagranicznej, w efekcie czego wizerunek
Kraju Klonowego Liścia na świecie zmienił się1. Już jednak ocena kierunku tych
zmian pozostaje przedmiotem sporu. Z biegiem lat ta różnica doprowadziła do
powstania głębokiego podziału w dyskusji nad spuścizną Harpera, w której
skala ocen waha się od afirmacji po całkowitą krytykę strategii i decyzji podej-
mowanych przez przywódcę Partii Konserwatywnej. Po jednej stronie znajdują
się zwolennicy Harpera – na przykład profesor John Kirton z University of
Toronto – którzy chwalą byłego premiera, nazywając go „szybko uczącym się
politykiem” i „globalnym liderem”, który był w stanie zachować osobistą kon-
trolę nad procesami decyzyjnymi w polityce zagranicznej, a także potrafił „na-
rzucić innym własne poglądy na sprawy międzynarodowe”2. Po drugiej stronie
ulokowane jest liczniejsze grono krytyków, składające się z byłych polityków:
premierów, ministrów spraw zagranicznych, wysokich rangą urzędników, spe-
cjalistów zajmujących się polityką zagraniczną czy obronną, a także dzienni-
karzy, którzy widzą same negatywne skutki rządów Harpera. Na przykład były
premier i minister spraw zagranicznych Joe Clark twierdził w 2013 r., że repu-
tacja Kraju Klonowego Liścia oparta na „cichej i konstruktywnej dyplomacji”
jest niszczona przez zachowania godne „tchórzliwego łobuza”, a „Kanada wię-
cej mówi, niż robi, nasz ton jest niedojrzały – głośny, pewny, pełen entuzja-
zmu, wojowniczy, hałaśliwy i wściekły”3. Z kolei dla byłego dyplomaty Paula
Heinbeckera polityka Harpera była efektem „ciasnej wizji i ograniczonych am-
bicji”, jej cele „zostały oddestylowane z kanadyjskich wartości i interesów”, co
1 Zob. J. Clark, How We Lead: Canada in a Century of Change, Toronto 2013; R. Paris, Are
Canadians Still Liberal Internationalists? Foreign Policy and Public Opinion in the Harper
Era, „International Journal” 2014, vol. 69, no. 3, s. 274–307; J. Ibbitson, The Big Break:
The Conservative Transformation of Canada’s Foreign Policy, Centre for International
Global Innovation CIGI, Waterloo 2014, vol. 29, no. 7, [online], (dostęp 4.12.2017).
J. Kirton, Harper’s „Made in Canada” Global Leadership, [w:] A.F. Cooper, D. Rowlands
(red.), Canada Among Nations, 2006: Minorities and Prioritie, Montreal 2006, s. 34–57.
Zob. też D.H. Burney, F.O. Hampson, Brave New Canada: Meeting the Challenge of
a Changing World, McGill-Queen’s University Press, Montreal–Kingston 2014.
J. Clark, How We Lead: Canada in a Century of Change…, s. 100.
3
2
1212
spowodowało obniżenie pozycji Kanady w świecie4. Mark MacKinnon pisał
w „Globe and Mail”, że dla „wielu osób za granicą […] słowo ‘Kanada’ po dzie-
więciu latach rządów konserwatystów brzmi inaczej”5.
Zmianę wizerunku tego państwa można zauważyć również na arenie mię-
dzynarodowej, obserwując określenia używane przez zagraniczną prasę przed
zakończeniem rządów Harpera i po nim. Na przykład w 2003 r. brytyjski tygo-
dnik „Economist” określał Kanadę jako „całkiem fajną”6. Na kolejne pozytyw-
ne opinie w tej gazecie Kanadyjczycy musieli czekać aż do 2016 r., gdy zyskali
przydomek „ostatnich liberałów”7. W międzyczasie Kraj Klonowego Liścia
opisywano jako „pasażera na gapę”, a jego przywódcę jako „politycznego dra-
pieżnika”8.
Ocena osiągnięć premiera Harpera pozostaje do dzisiaj wysoce zideologi-
zowana i rzadko ma obiektywny charakter. Wśród jego apologetów najwyraź-
niejsze jest grono głęboko konserwatywnych działaczy i naukowców, którzy
po wielu latach uzyskali głos na scenie politycznej Kanady. Jednocześnie wiele
z krytycznych opinii wynika nie tyle z różnicy w spojrzeniu na fundamenty,
na których Stephen Harper oparł swoją politykę zagraniczną, ale z negatyw-
nej oceny retoryki, jaka towarzyszyła poszczególnym decyzjom. Elementem,
który podsycał tę zideologizowaną debatę, były kroki podjęte przez rząd
Harpera zmierzające do delegitymizacji tradycyjnego konsensusu dotyczącego
głównych kierunków kanadyjskiej polityki zagranicznej, czyli tzw. liberalnego
internacjonalizmu9. Od II wojny światowej wiele elementów polityki zagra-
nicznej traktowano bowiem jako filary tak dobrze służące realizacji interesów
narodowych, wzmacnianiu pozycji międzynarodowej Kanady i promocji war-
tości, że ukształtowała się opinia, iż nie powinny one być w żaden sposób mo-
dyfikowane przez polityków, nawet w sytuacji, gdy władzę przejmowała inna
partia. Konsensus ten obejmował między innymi członkostwo w instytucjach
4 P. Heinbecker, Foreign Posturing How Does Harper’s Foreign Policy Stack Up?, „Literary
Review of Canada”, 09.2015, [online], (dostęp 20.12.2016).
5 M. MacKinnon, Harper’s World: Canada’s New Role on the Global Stage, „Globe and
Mail”, 28.09.2015, [online], (dostęp 4.11.2016).
6 Peace, Order and Rocky Government, „Economist”, 1.12.2005, [online], (dostęp 2.03.2010).
7 The Last Liberals, „Economist”, 29.10.2016, [online], (dostęp 10.11.2016).
8 Strong, Proud and Free-riding, „Economist”, 12.09.2015, [online], (dostęp 23.12.2016);
Stephen Harper. The Political Predator, „Economist”, 13.09.2014, [online], (dostęp 3.12.2016).
9 Niechęć do spuścizny Partii Liberalnej była tak silna, że konserwatywni politycy unikali
nawet stosowania słowa „liberalny”, a jeżeli pojawiało się ono w ich wypowiedziach,
to niemal wyłącznie w sensie negatywnym. R. Paris, Are Canadians Still…, s. 284;
A. Chapnick, A Diplomatic Counter-Revolution: Conservative Foreign Policy, 2006–11,
„International Journal” 2011, vol. 67, no. 1, s. 137.
13
Doktryna Stephena Harpera w polityce zagranicznej Kanady...międzynarodowych, które – jak sądzono – zwiększały wpływ Kanady w świe-
cie10. Jeszcze ważniejsze było wsparcie dla prawa międzynarodowego i innych
norm współpracy międzynarodowej. Zasady te były uznawane za kluczowe
dla funkcjonowania gospodarki Kraju Klonowego Liścia, w znacznym stop-
niu opartej na handlu z innymi państwami. Kanadyjska wizja bezpieczeństwa
międzynarodowego obejmowała także wsparcie dla zasady pokojowego roz-
strzygania sporów i dążenia do kompromisu. Takie postępowanie było często
przedstawiane w kontekście funkcjonowania społeczeństwa wielokulturowego
jako odbicie dominujących w nim wartości11. Ten punkt widzenia został zin-
ternalizowany przez niemal całe spektrum polityczne. Joe Clark argumentował
w swojej książce How We Lead, że taka strategia pomogła zbudować pozycję
Kanady jako „rzetelnego, szanowanego i odpowiedzialnego” globalnego part-
nera, który posiada „koncentryczne sfery wpływu na takie kwestie, jak obro-
na, pomoc rozwojowa, postępowania pojednawcze, aż po handel”12. Nic więc
dziwnego, że każda decyzja, aby wyjść poza ten utarty schemat była – i nadal
pozostaje – odbierana jako działanie wysoce kontrowersyjne.
Program, którego realizację Stephen Harper rozpoczął w 2006 r., był świa-
domą próbą „wyrwania” Kanady z roli średniego mocarstwa (middle power)
i uczynienia z niej poważniejszego gracza na arenie międzynarodowej. Strate-
gia ta wymagała zmiany elementów, które dotychczas identyfikowały pozycję
i rolę Kraju Klonowego Liścia na arenie międzynarodowej. Potrzebowała także
innego niż dotychczas akcentowania interesów i wartości, a także zasad prowa-
dzenia polityki zagranicznej. Podstawą nowego programu stało się połączenie
realizmu z koncentracją działań na wybranych sferach aktywności między-
narodowej, w których Kanada miała stać się – a przynajmniej dążyć do tego
– światowym liderem. Wybór kilku jasno artykułowanych priorytetów w dużo
większym stopniu niż dotychczas miał być podyktowany egoistycznymi mo-
tywami, a czasem również wynikać z kalkulacji wyborczej. Kanada wypełnia-
jąca role „odważnego wojownika, współczującego sąsiada i odpowiedzialnego
10 Zgodnie z definicją profesora Kima Richarda Nossala, liberalny internacjonalizm
składa się z 5 elementów: 1) stałego zajmowania odpowiedzialnej i konstruktywnej roli
w zarządzaniu konfliktami międzynarodowymi; 2) wsparcia dla multilateralizmu we
współpracy międzynarodowej; 3) konstruktywnego zaangażowania w działalność orga-
nizacji międzynarodowych; 4) wykorzystywania „zasobów krajowych dla systemu jako
całości”; 5) podkreślania znaczenia prawa międzynarodowego. K.R. Nossal, The Liberal
Past in the Conservative Present: Internationalism in the Harper Era, [w:] H.A. Smith,
C.T. Sjolander (red.), Canada in the World: Internationalism in Canadian Foreign Policy,
Oxford University Press, Don Mills ON 2013, s. 21–35.
11 R. Paris, Are Canadians Still…, s. 274–275.
12 J. Clark, How We Lead…, s. 98.
14
Marcin Gabryśpartnera” miała jednak bronić „prawdziwych kanadyjskich wartości”, które
w opinii Harpera były dotychczas porzucane na rzecz realizacji „wąskich in-
teresów biznesowych”13. Strategia wprowadzenia w Kanadzie neokonserwa-
tywnej wizji polityki zagranicznej14 oznaczała konieczność przeprowadzenia
zmian na niespotykaną do tej pory skalę. Dziennikarz John Ibbitson podsu-
mował je następująco:
To, co było elitarne, stało się populistyczne; to, co było [oparte o] wielostronność, za-
mieniło się w pewność siebie; to, co było współpracą, stało się konfrontacją; to, co było
polityką zagraniczną, przekształciło się w rozszerzenie polityki wewnętrznej; to, co
było peacekeepingiem, pomocą zagraniczną, bezpieczeństwem zbiorowym […], stało
się bezustannym skupieniem na porozumieniach handlowych15.
Z tej perspektywy szok doznany przez dotychczas funkcjonujące w Kana-
dzie liberalne elity nie może więc dziwić, ale jednocześnie trudno też zgodzić
się ze wszystkimi głosami krytycznymi wobec działań Stephena Harpera. Re-
konstrukcja głównych elementów polityki zagranicznej konserwatywnego pre-
miera prowadzi bowiem do zaskakujących konstatacji wskazujących nie tylko
na celność wielu jego założeń, koherentność programu, a także podobieństwo
wielu, zdawałoby się nowych elementów strategii do decyzji poprzedników.
Aby w pełni zrozumieć doktrynę polityki zagranicznej Stephena Harpera, na-
leży rozpocząć od naszkicowania korzeni politycznych jej twórcy.
Sylwetka i korzenie intelektualne
Stephena Harpera
Stephen Harper urodził się 30 kwietnia 1959 r. jako pierwszy z trzech synów
Margaret i Josepha Harperów. Wychował się w Leaside na wschodnich przed-
mieściach Toronto. Jak podkreśla John Ibbitson, autor biografii premiera,
wychowanie na suburbiach ukształtowało zestaw wartości, którymi kierował
13 K. Whyte, In Conversation: Stephen Harper, „Maclean’s”, 5.07.2011, [online], (dostęp
17.12.2012) ; Stand Up for Canada: Conservative Party of Canada federal election plat-
form 2006, 2006, [online], (dostęp 10.12.2016). Zob. też I. McKay, J. Swift, Warrior
Nation: Rebranding Canada in an Age of Anxiety, Between the Lines, Toronto 2012.
14 Kim Richard Nossal uważa, że polityka Harpera nie spełniała wszystkich założeń kon-
serwatywnej polityki zagranicznej, którą definiował jako zawierającą takie elementy,
jak: wsparcie dla porządku międzynarodowego, mniejsze zaufanie do instytucji mul-
tilateralnych, wspólnotę wartości z USA i Wielką Brytanią, a także priorytetowe trak-
towanie interesu narodowego. K.R. Nossal, Primat der Wahlurne: Explaining Stephen
Harper’s Foreign Policy, s. 6–7, [online], (dostęp 12.04.2016).
15 J. Ibbitson, The Big Break…, s. 5.
15
Doktryna Stephena Harpera w polityce zagranicznej Kanady...się w działalności politycznej. Młody Harper, reprezentant pokolenia baby
boom, głęboko odczuł m.in. problemy związane z wysoką inflacją, fiaskiem
polityki détente, a także kryzysami naftowymi z lat 70. XX w. Na jego poglądy
oddziaływała również introwertyczna postawa ojca, ostrożnie dobierające-
go przyjaciół i nieufnego w stosunku do obcych. Joseph Harper, księgowy
w firmie Imperial Oil, zaszczepił synowi także konieczność kierowania się
w życiu zasadami moralnymi16. Ukształtował również inną z podstawowych
cech charakteru przyszłego premiera, czyli nieustępliwość i trwanie i przy
swoim zdaniu.
Harper ukończył ekonomię na uniwersytecie w Calgary, który stał się jego
alma mater po przerwanych studiach na University of Toronto i przeprowadz-
ce na zachód Kanady. W tej części Kraju Klonowego Liścia przyszły premier
spędził całe dorosłe życie. W czasie studiów poglądy Harpera uległy ostatecz-
nemu ukształtowaniu. Dużą rolę odegrał kontakt z konserwatywnymi ideami
dominującymi wśród kadry profesorskiej University of Calgary. Poglądy, takie
jak konieczność zmniejszenia rządu, ochrona kompetencji należących do po-
szczególnych prowincji, obniżenie podatków czy zwiększenie sfery wolności
przy jednoczesnym powiększeniu odpowiedzialności osobistej, znajdowały
się blisko amerykańskiego libertarianizmu17 i odróżniały idee grona nauko-
wego uczelni z Calgary od dominujących trendów we wschodniej Kanadzie.
Na ukształtowanie podglądów Harpera w polityce zagranicznej miały również
wpływ wydarzenia międzynarodowe, w szczególności tzw. konserwatywna re-
wolucja w USA i Wielkiej Brytanii, związana z wyborami Ronalda Reagana
i Margaret Thatcher.
Pierwsze doświadczenia polityczne Stephen Harper zdobył, krótko angażując
się w okresie nauki w szkole średniej w działalność Klubu Młodych Liberałów
(Young Liberals Club). Do zainteresowania polityką powrócił dopiero w cza-
sie studiów, a formacyjny charakter miała praca dla Fredericka Jamesa (Jima)
Hawkesa, posła do Izby Gmin z ramienia Partii Postępowo-Konserwatywnej na
początku lat 80. Wiązała się ona jednak z głębokim rozczarowaniem tą partią
i powrotem na zachód Kanady. Tam Harper zaangażował się w konsolidację
nowych ruchów na kanadyjskiej prawicy i został jednym z głównych doradców
Prestona Manninga, założyciela i lidera Partii Reform. Zajmował się m.in. kon-
struowaniem programu wyborczego w 1988 r. i był współodpowiedzialny za po-
wstanie hasła „Zachód chce się dołączyć” (the West wants in), symbolicznego
16 J. Ibbitson, Stephen Harper, Signal, Toronto 2015, s. 3–4; R. MacGregor, Tracing the Prime
Minister’s Family Tree, „Globe and Mail”, 25.05.2009, [online], (dostęp 19.04.2018).
17 Zob. więcej na ten temat M. Modrzejewska, Libertariańskie koncepcje jednostki i pań-
stwa we współczesnej amerykańskiej myśli politycznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Ja-
giellońskiego, Kraków 2010.
16
Marcin Gabryśwyrazu zjawiska osamotnienia zachodu (western alienation)18. Z ramienia Partii
Reform Harper uzyskał mandat do Izby Gmin w 1993 roku19. Po jednej kaden-
cji rozstał się jednak z parlamentem i zaangażował się w działalność Narodowej
Koalicji Obywateli (National Citizens Coalition) – organizacji zajmującej się lob-
bingiem, której został wkrótce szefem. Harper nie przestał jednak działać w kie-
runku przezwyciężenia podziałów w ramach ruchu konserwatywnego. Krokiem
w tym kierunku było przekształcenie regionalnej Partii Reform w ogólnokrajo-
wy Sojusz Kanadyjski w 2000 r. Dwa lata później Harper odebrał Manningowi
przywództwo w nowym ruchu, a zdobycie mandatu poselskiego pozwoliło mu
na uzyskanie stanowiska lidera opozycji i rozpoczęcie rozmów zjednoczenio-
wych z Peterem MacKayem, przewodniczącym Partii Postępowo-Konserwatyw-
nej. W 2003 r. Harper zdołał doprowadzić do podpisania porozumienia, dzięki
któremu utworzono Partię Konserwatywną (Conservative Party of Canada),
a następnie wygrać wybory na jej przewodniczącego. W 2006 r. Kanadyjczycy
zdecydowali zaś, że Harper ma stanąć na czele gabinetu, co oznaczało przełama-
nie trzynastoletniej dominacji Partii Liberalnej.
Warto podkreślić, że gdy Stephen Harper obejmował urząd premiera, był
stosunkowo słabo obeznany z problematyką międzynarodową. Nie tylko nie
interesował się stosunkami międzynarodowymi, ale niewiele razy opuszczał te-
rytorium Kanady. Doświadczenie na polu polityki zagranicznej zdobywał więc
już w czasie sprawowania władzy. Po latach otwarcie przyznał, że najbardziej
zaskoczyło go „nie tylko to, jak ważne są sprawy zagraniczne, ale że w rzeczy-
wistości stały się one niemal wszystkim”20.
Istotną kwestią jest również fakt, że program polityczny Harpera został
ukształtowany pod wpływem wartości i zasad, które różniły się od tych wcze-
śniej reprezentowanych na scenie politycznej Kanady przez ruch konserwa-
tywny. Harperowi bliżej było do neokonserwatyzmu amerykańskiego, który
stanowił zaplecze intelektualne prezydenta George’a W. Busha, niż do tra-
dycyjnego konserwatyzmu kanadyjskiego, którego zwolenników nazywano
„czerwonymi torysami” (Red Torries)21. Neokonserwatyści kanadyjscy – zwa-
ni również „niebieskimi torysami” (Blue Torries) – swoimi korzeniami sięgali
18 Zob. więcej na ten temat M. Gabryś, Polityka wewnętrzna Kanady. Patriacja konstytucji,
Quebec, rdzenni mieszkańcy, [w:] M. Kijewska-Trembecka (red.), Kanada na przełomie
XX i XXI wieku…, s. 70–74.
19 Mandat poselski uzyskał w okręgu Calgary West w 1993 r., wygrywając ze swoim
dawnym szefem Jimem Hawkesem. A. McIntosh, Stephen Harper, „Canadian Encyclo-
pedia”, 18.01.2012, [online], (dostęp 20.12.2016).
20 K. Whyte, In Conversation: Stephen Harper…
21 Taką ocenę Stephena Harpera przedstawiał między innymi amerykański magazyn
„Foreign Policy”, który w 2015 r. nazywał premiera Kanady „wyznawcą” i „ostatnim
17
Doktryna Stephena Harpera w polityce zagranicznej Kanady...do odmiennej gospodarki zachodniej Kanady i czerpali z tradycji partii pro-
testu, które największy sukces odnosiły na preriach22. Jak zaznacza Brooke
Jeffrey, wersja konserwatyzmu dominująca na zachodzie Kanady mocniej
podkreślała takie wartości, jak władza (authority), lojalność, sprawiedliwość
niż dominujące wcześniej w Kraju Klonowego Liścia liberalne wartości, jak
współczucie, tolerancja i kompromis. Konserwatyści „byli przygotowani do
wykorzystania władzy państwa do wprowadzenia porządku, wymierzania
kar, a także do zajęcia sztywnej postawy moralnej w kraju i za granicą”23.
Dla neokonserwatystów liberalizm społeczny był zagrożeniem dla rodziny
i tradycyjnego społeczeństwa. Warto również pamiętać, że choć w czasie
sprawowania funkcji publicznych Harper nie obnosił się z przynależnością
religijną, to jednak część komentatorów wskazywało na wpływ wartości
obecnych w nurcie ewangelickiego protestantyzmu na postawę premiera24.
Światopogląd polityczny Stephena Harpera był więc swoistym połączeniem
liberalnego i wolnorynkowego podejścia do gospodarki z konserwatywnymi
wzorcami społecznymi25.
To z perspektywy takiego zestawu wartości Harper krytykował dominują-
ce w Kanadzie w XX w. elity polityczne i prowadzoną przez nie politykę za-
graniczną w ramach liberalnego internacjonalizmu. W 2003 r., przemawiając
w parlamencie w czasie debaty na temat poparcia dla amerykańskiej opera-
cji wojskowej w Iraku, wskazywał, że „współcześni liberałowie” są zaślepieni
„relatywizmem moralnym, neutralnością i równoważnością moralną”. Oskar-
żał wtedy liberalne elity Kanady o „brak chęci walki”, brak zrozumienia „na-
tury wroga”, pomimo tego że „bin Ladenowie i Husajnowie […] ucieleśniają
w ekstremalnej formie wszystko, czemu lewica postanowiła się przeciwstawiać:
neokonserwatystą”. M. Bondy, The Last Neocon, „Foreign Policy”, 2.09.2015, [online],
(dostęp 20.10.2017).
22 Przykładem może być powstała w latach 30. XX w. Partia Kredytu Społecznego (Social
Credit Party).
23 B. Jeffrey, Dismantling Canada: Stephen Harper’s New Conservative Agenda, Queen’s
University Press, Montreal–Kingston 2015, s. 7.
24 Stephen Harper wraz z żoną Laureen są członkami kościoła o nazwie Chrześcijański
i Misyjny Sojusz (Christian and Missionary Alliance), jednej z kanadyjskich denomi-
nacji protestanckich. P.C. Merkley, Reversing the Poles: How the Pro-Israeli Policy of Cana-
da’s Conservative Government May Be Moving Jewish Voters from Left to Right, „Jewish
Political Studies Review” 2011, vol. 23, no. 1/2, s. 39.
25 Harper inspirował się dziewiętnastowieczną myślą ojców konfederacji kanadyjskiej,
przede wszystkim dorobkiem Johna A. Macdonalda, który łączył elementy liberalizmu
oraz konserwatyzmu. K. Boessenkool, How Harper’s Philosophy Transformed Canada
for the Better, „Policy Options” 2015, [online], (dostęp 4.04.2016).
18
Marcin Gabryśfundamentalizm, faszystowski nacjonalizm, mizoginizm i bigoterię”26. Celem
działalności politycznej Stephena Harpera stały się więc transformacja domi-
nujących wartości w życiu politycznym i przesunięcie Kanady w kierunku wy-
znaczanym przez ideały konserwatywne. Taka operacja miała również zapew-
nić Partii Konserwatywnej możliwość rządzenia przez następne dekady. Choć
większość autorów kanadyjskich, analizując zmiany w polityce wewnętrznej,
wskazuje na nieskuteczność prób przesunięcia Kanady na prawą stronę spek-
trum politycznego, to wydaje się, że w polityce zagranicznej stopniowe i drob-
ne, a czasami gwałtowne i znaczące zmiany składające się na doktrynę Harpera
okazały się zaskakująco długotrwałe27.
Główne założenia polityki zagranicznej
Stephena Harpera
Do dzisiaj pozostaje kwestią dyskusyjną, czy wizja polityki zagranicznej pre-
miera Stephena Harpera może być nazwana doktryną. Wielu obserwatorów
zarzuca jej bowiem niedociągnięcia w zakresie struktury logicznej, co prze-
kłada się na luki w kompleksowej wizji roli, jaką powinna Kanada odgrywać
w świecie28. W dużym stopniu zarzuty te wynikają z faktu, że założenia poli-
tyki zagranicznej Kanady w okresie 2006–2015 nie mogą być rekonstruowa-
ne w toku analizy samych dokumentów rządowych. Niezbędne jest sięgnięcie
do zawartości publicznych wystąpień Harpera i jego ministrów. Wynika to
z faktu, że rząd Partii Konserwatywnej nie zadeklarował oficjalnego progra-
mu polityki zagranicznej. Przez prawie dekadę sprawowania władzy gabinet
Harpera przygotowywał niewiele dokumentów dotyczących stosunków mię-
dzynarodowych. Większość skoncentrowana była na handlu: Zdobywanie
globalnej przewagi (Seizing Global Advantage) z 2008 r.29, Gospodarczy plan
26 S. Harper, Rediscovering the Right Agenda, “Citizens Centre Report Magazine”, s. 75,
[online], (dostęp 10.06.2003).
27 Próba zmiany dominującej narracji historycznej była przedmiotem znaczącego zain-
teresowania naukowców kanadyjskich (m.in. Yves’a Frenette’a czy Adama Chapnicka).
Zob. więcej M. Gabryś, Canada’s Politics of Memory during Stephen Harper’s Terms in
Office, [w:] A. Branach-Kallas, N. Strehlau (red.), Re-imagining the First World War?:
new perspectives in Anglophone literature and culture, Cambridge 2015, s. 269–286.
28 Ta uwaga jest widoczna na przykład w tezie postawionej w 2011 r. przez Allana Ho
i Justina Mohammeda o braku „nadrzędnego kierunku polityki”. A. Ho, J. Mohammed,
Diplomacy – A Canadian Foreign Policy Review 2011, Ottawa 2011, [online], (dostęp
20.12.2017).
29 Seizing Global Advantage, a Global Commerce Strategy for Securing Canada’s Growth
Prosperity, 2008, [online], (dostęp 12.03.2017).
19
Doktryna Stephena Harpera w polityce zagranicznej Kanady...
Pobierz darmowy fragment (pdf)