Darmowy fragment publikacji:
Tomasz Domański – Uniwersytet Łódzki, Wydział Studiów Międzynarodowych
i Politologicznych, Katedra Marketingu Międzynarodowego i Dystrybucji
90-131 Łódź, ul. Narutowicza 59a
RECENZENT
REDAKTOR INICJUJĄCY
Agnieszka Kałowska
Jacek Raubo
REDAKCJA JĘZYKOWA, SKŁAD I ŁAMANIE
TŁUMACZENIE I KOREKTA JĘZYKOWA
Beata Połowińska
Sylwia Dorcz
Leonora Wojciechowska
KOREKTA TECHNICZNA
PROJEKT OKŁADKI
Katarzyna Turkowska
Zdjęcie wykorzystane na okładce autorstwa Tomasza Domańskiego
Wydrukowano z gotowych materiałów dostarczonych do Wydawnictwa UŁ
© Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2017
Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
© Copyright by Authors, Łódź 2017
Wydanie I. W.07972.17.0.K
Ark. druk. 16,375
ISBN 978-83-8088-648-3
e-ISBN 978-83-8088-649-0
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
90-131 Łódź, ul. Lindleya 8
www.wydawnictwo.uni.lodz.pl
e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl
tel. (42) 665 58 63
Spis treści
prof. dr hab. T. Domański
dr hab. Radosław Bania
dr hab. Jacek Reginia-Zacharski
dr hab. Ryszard M. Machnikowski
Wprowadzenie — prof. dr hab. Tomasz Domański .....................................................................
7
Rozdział 1. Terroryzm jako przedmiot badań interdyscyplinarnych ...................................
9
Rozdział 2. „Państwo Islamskie” — nowy wymiar terroryzmu na Bliskim Wschodzie? ....
23
Rozdział 3. „Stratedzy chaosu” — próba analizy zjawiska współczesnego terroryzmu
w ujęciach strategii nielinearnych .................................................................................................
45
Rozdział 4. Struktury dżihadystyczne w Wielkiej Brytanii w XXI w. Od Al-Kaidy
do Państwa Islamskiego ....................................................................................................................
71
Rozdział 5. Działalność propagandowa w strategii muzułmańskich grup terrorystycznych
— przykład nowych mediów .........................................................................................................
97
Rozdział 6. Wybrane konteksty dyskusji wokół terroryzmu — na łamach francuskich
mediów ..................................................................................................................................................... 121
Rozdział 7. Zapobieganie radykalizacji społeczności muzułmańskich jako element
strategii antyterrorystycznej władz Hiszpanii ......................................................................... 153
Rozdział 8. Bezpieczeństwo w Ameryce Środkowej w XXI w. Między terroryzmem
kryminalnym a terrorem państwowym ...................................................................................... 185
Rozdział 9. Wydarzenia sportowe jako cel ataków terrorystycznych .................................. 211
Rozdział 10. Ekologia bezpieczeństwa. Lotnisko jako przestrzeń cyfrowej kontroli
w mobilnym społeczeństwie ryzyka ............................................................................................ 233
prof. dr hab. Tomasz Domański
dr Robert Czulda
dr hab. Stanisław Kosmynka
dr Michał Stelmach
dr Michał Marcin Kobierecki
dr Marek Wojtaszek
DOI: http://dx.doi.org/10.18778/8088-648-3.01
Wprowadzenie
prof. dr hab. Tomasz Domański
Bezpośrednim impulsem do przygotowania tej monografii stał się wzrost
zagrożenia terroryzmem w Europie po zamachach w Paryżu w 2015 r. oraz
szeroka dyskusja dotycząca różnych aspektów tego zjawiska, która nasili-
ła się po kolejnej serii zamachów w Brukseli, Nicei i Berlinie w 2016 r.
Niniejsza monografia ma w pełni autorski charakter. Do jej przy-
gotowania zaprosiłem moich współpracowników z Wydziału Studiów
Międzynarodowych i Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego, którzy
od wielu lat interesują się tą problematyką.
Zaproszeni Autorzy specjalizują się w analizie wybranych zjawisk,
wydarzeń, procesów, miejsc, relacji czy funkcji powiązanych ze zjawi-
skami terroryzmu. Zjawisko to występuje bowiem na wszystkich konty-
nentach i dotyczy bardzo różnych grup społecznych oraz uwarunkowań
politycznych.
Czytelnik będzie mógł prześledzić różne konteksty terroryzmu
w Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Francji, Ameryce Łacińskiej czy w kra-
jach Bliskiego Wschodu.
Interesował nas także sposób komentowania tego zjawiska w me-
diach. Specjalny nacisk został przez nas położony na media społecz-
nościowe, które dzisiaj są nie tylko ważnym miejscem komentowania
terroryzmu, ale również nowym kanałem propagowania określonych
treści związanych z terroryzmem, jak również pozyskiwania potencjal-
nych zwolenników tego typu działań.
Zainteresowaliśmy się również analizą zagrożeń terrorystycznych
w odniesieniu do organizacji dużych imprez sportowych. Tego typu
wydarzenia z uwagi na dużą skalę i znaczenie medialne stają się po-
tencjalnym celem dla terrorystów. Mieliśmy z tym także do czynienia
w przypadku zamachów paryskich w listopadzie 2015 r. (stadion pił-
karski — Stade de France w Saint Denis w Paryżu).
Ważnym przedmiotem analizy stają się także przestrzenie lotnisk,
które bywają coraz częściej sceną dla zamachów terrorystycznych, tak
jak to miało miejsce w roku 2016 w Brukseli.
Wprowadzenie
Wielowymiarowość tej analizy ma nam uświadomić zasięg i skalę
terroryzmu, jak również różnorodność towarzyszących mu zagrożeń.
Przed współczesnymi badaczami i analitykami tych zjawisk oraz ich
uwarunkowań stają więc coraz bardziej złożone wyzwania.
Koncepcja naszej monografii mocno akcentuje potrzebę prowadze-
nia interdyscyplinarnych analiz zjawiska terroryzmu oraz związanych
z nim wyzwań i zagrożeń. Uważamy, iż tylko interdyscyplinarne mię-
dzynarodowe zespoły badawcze mogą dostarczyć wartościowych infor-
macji oraz nowych przemyśleń na temat uwarunkowań tego złożonego
zjawiska.
Celem naszej monografii jest jednocześnie ukazanie ogromnego po-
tencjału analitycznego zespołu ekspertów i badaczy skupionych w jed-
nostkach działających w ramach Wydziału Studiów Międzynarodowych
i Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego, zajmujących się stosunkami
międzynarodowymi, naukami o polityce, bezpieczeństwem narodowym
czy analizą mediów i komunikacją marketingową.
Mamy nadzieję, iż niniejsze opracowanie stanie się inspiracją do dalszych
badań interdyscyplinarnych i analiz zjawiska terroryzmu światowego.
prof. dr hab. Tomasz Domański
Dziekan WSMiP UŁ w latach 2008–2016
Redaktor monografii
8
http://dx.doi.org/10.18778/8088-648-3.02
Rozdział 1
Terroryzm jako przedmiot badań
interdyscyplinarnych
prof. dr hab. Tomasz Domański
Uniwersytet Łódzki
Wydział Studiów Międzynarodowych i Politologicznych
Katedra Marketingu Międzynarodowego i Dystrybucji
Koncepcja tej monografii, obok prezentacji różnych wymiarów terrory-
zmu, ma także na celu pokazanie walorów interdyscyplinarnych badań
nad tym zjawiskiem. Zaproszeni Autorzy są absolwentami stosunków
międzynarodowych, historii, socjologii, politologii i ekonomii, a więc dzie-
dzin, dla których interdyscyplinarność jest dzisiaj normą. Są oni także
od wielu lat pracownikami naukowymi interdyscyplinarnego Wydziału
Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego.
Filozofia badawcza tego Wydziału opiera się na tworzeniu grup oraz
centrów badawczych analizujących określone zjawiska i procesy w per-
spektywie międzynarodowej oraz w ujęciu interdyscyplinarnym. Zjawi-
sko terroryzmu wymaga właśnie takiego spojrzenia badawczego.
Pierwszym nurtem badawczym jest analiza tego zjawiska w kon-
tekście różnego rodzaju konfliktów międzynarodowych w skali global-
nej oraz regionalnej. Zjawisko eskalowania terroryzmu jest niewątpliwie
związane z istniejącymi na świecie konfliktami zbrojnymi i może sta-
nowić ich przedłużenie lub konsekwencję. W ujęciu tym terroryzm jest
przedłużeniem i konsekwencją wcześniejszych konfliktów zachodzą-
cych między wybranymi państwami Zachodu oraz niektórymi krajami
islamu, które stały się swoistą wylęgarnią ugrupowań terrorystycznych.
Tego typu analizy poszukują źródeł tych zjawisk w historii stosunków
międzynarodowych i międzynarodowych konfliktów politycznych. W tym
ujęciu analiza procesów rozwoju terroryzmu stanowi następstwo okre-
ślonych konfliktów zbrojnych.
Tomasz Domański
Radosław Bania analizuje w swoim artykule koncepcję „Państwa Is-
lamskiego” — jako nowego wymiaru terroryzmu na Bliskim Wschodzie.
Zjawisko terroryzmu jest ukazane jako jedno z kluczowych zagrożeń
dla bezpieczeństwa w wymiarze narodowym i międzynarodowym. Autor
podkreśla również asymetryczność tego zjawiska — czym stwarza ono
zupełnie nowe wyzwania dla bezpieczeństwa międzynarodowego. „Terro-
ryzm” jest traktowany jako jedna z nielegalnych metod walki politycznej,
wykorzystujących przemoc zorientowaną na spowodowanie ofiar wśród
ludności cywilnej. Działanie to jest inicjowane zarówno przez jednostki,
jak i organizacje o niehierarchicznej strukturze. Radosław Bania pod-
kreśla za S. Wojciechowskim, iż szczególną cechą współczesnego ter-
roryzmu jest jego przerodzenie się w wojnę terrorystyczną prowadzoną
na całym świecie. Wojna ta nabiera coraz bardziej totalnego charakteru
i w coraz większym stopniu zorientowana jest na spowodowanie ofiar
nie po stronie instytucji państwowych, lecz przede wszystkim obywateli
poszczególnych państw. Z tego też powodu terroryzm jest jednym z naj-
istotniejszych problemów współczesnego świata, gdyż obniża poczucie
bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego.
„Państwo Islamskie” jest ukazane tutaj jako nowa, kompleksowa
forma aktywności terrorystycznej, łączącej różne formy działań mili-
tarnych — tradycyjnie przynależnych państwu czy propagandowych.
Jest to więc swoista „hybryda”, niemająca odpowiednika we wcześniej
istniejących i działających organizacji terrorystycznych. Tak jak pisze
R. Bania »wcześniejsze ugrupowania terrorystyczne (w tym fundamenta-
listyczne), choć deklarowały cel stworzenia państwa rządzonego w opar-
ciu o zasady szariatu, to żadne z nich nie było tak bliskie realizacji tego
celu jak „Państwo Islamskie”«.
Autor nie wyklucza, iż pod nowym przywództwem „Państwo Islam-
skie” skoncentruje swoją działalność na typowych operacjach terro-
rystycznych. Ważnym elementem jest również udział zagranicznych
bojowników w operacjach „Państwa Islamskiego”. Mogą oni bowiem
stanowić zalążek do tworzenia nowych struktur terrorystycznych, nie
tylko w państwach regionu, ale także w Europie. Doświadczenia zwią-
zane z istnieniem „Państwa Islamskiego” mogą stać się także inspiracją
dla nowych pokoleń terrorystów na Bliskim Wschodzie.
Drugim nurtem badawczym jest poszukiwanie specyficznych uwa-
runkowań działań terrorystycznych w różnych krajach oraz modelach
rozwoju społecznego. Ten typ badań wymaga szerszego odwołania się
do uwarunkowań politycznych, społecznych, ekonomicznych i kulturo-
wych, mogących stanowić podłoże do inspirowania aktów terrorystycz-
nych. Badania te odwołują się zwykle do modeli rozwoju społecznego
związanych z różnorodnością kulturową, religijną i cywilizacyjną. Ko-
rzystają szeroko z dorobku socjologii, psychologii społecznej, polityki,
10
Terroryzm jako przedmiot badań interdyscyplinarnych
edukacji, integracji społecznej i kulturowej oraz szeroko rozumianych
modeli rozwoju społecznego i ekonomicznego.
Problem ten analizuje m.in. Ryszard Machnikowski w rozdziale po-
święconym roli dżihadystów wywodzących się z terenu Wielkiej Bryta-
nii. Autor przeanalizował historię zamachów i działań terrorystycznych
na terenie Wielkiej Brytanii w ciągu ostatnich 10 lat, prowadzonych
przez osoby i organizacje powiązane z radykalnymi nurtami islamu oraz
z tzw. Państwem Islamskim. Wydarzenia te zostały zaprezentowane na
tle polityki brytyjskiej dotyczącej napływu imigrantów z krajów muzuł-
mańskich. Ukazano również reakcje społeczeństwa brytyjskiego, w tym
wybranych formacji politycznych, wobec radykalizmu islamskiego. Au-
tor bardzo dobrze wyeksponował rolę młodych dżihadystów, urodzonych
w Wielkiej Brytanii i wspierających tzw. Państwo Islamskie na terenach
Syrii. Rozdział ten porusza ważny problem źródeł i uwarunkowań dzia-
łań terrorystycznych w społeczności muzułmańskiej, jak również w śro-
dowiskach brytyjskich konwertytów. Dotyczy to zwłaszcza 3 generacji
imigrantów z państw muzułmańskich, czyli młodych osób urodzonych
już na terenie Wielkiej Brytanii i podwójnie wykorzenionych, zarówno
w środowisku religii muzułmańskiej, jak i zachodniego społeczeństwa
liberalnego. Autor prezentuje również kontekst medialny pozyskiwania
młodych zwolenników tzw. Państwa Islamskiego.
W tym nurcie badawczym mieści się także rozdział dotyczący Hisz-
panii — przygotowany przez Stanisława Kosmynkę. Autor ukazuje
w nim specyfikę strategii walki z terroryzmem na Półwyspie Iberyjskim.
Studium przypadku hiszpańskiej strategii walki z radykalizacją środo-
wisk podatnych na ideologię tzw. Państwa Islamskiego jest analizowane
na tle innych krajów Unii Europejskiej. Strategia ta jest wyrazem przy-
jęcia wspólnej polityki partii rządzącej oraz partii opozycji. Atutem tego
opracowania jest ukazanie bardzo złożonych uwarunkowań procesu ra-
dykalizacji zachowań młodych zwolenników dżihadu. Autor przedstawił
także bardziej uniwersalną typologię profilu terrorystów. Rozważania
te zostały zaprezentowane na tle dokumentów przygotowanych przez
Komisję Europejską, dotyczących szerszej polityki i strategii osłabiania
procesów radykalizacji potencjalnych zwolenników terroryzmu. Można
jedynie zadać pytanie: na ile działania i deklaracje KE są w tym przypad-
ku skuteczne? W odniesieniu do Hiszpanii szczególnie ważnym aspek-
tem tego zjawiska jest pozyskiwanie przez tzw. Państwo Islamskie zwo-
lenników pochodzących z hiszpańskich miast północnej Afryki: Ceuta
i Mellila. W oparciu o szczegółowe dane Autor ukazał, w jakim stopniu
ośrodki znajdujące się w bezpośrednim otoczeniu Maghrebu stanowią
rzeczywiste zaplecze do werbowania potencjalnych terrorystów.
Trzecim nurtem badań jest poszukiwanie uwarunkowań aktów ter-
rorystycznych w sferze postaw i działań jednostkowych lub grupowych.
11
Tomasz Domański
Ten typ rozważań w dużym stopniu odwołuje się do analizy postępo-
wania jednostek, które zasilają ugrupowania terrorystyczne i posiada-
ją szczególne predyspozycje do tego typu działań. Badania nad takimi
jednostkami oraz nad uwarunkowaniami ich zachowań stają się dzisiaj
przedmiotem osobnych studiów. Jednocześnie należy wyraźnie zazna-
czyć, iż badania te prowadzone są zwykle ex post, a ich metodologia
napotyka na wiele ograniczeń. Mamy tutaj bowiem zwykle do czynienia
z jednostkami lub bardzo hermetycznymi grupami osób. Są one tym
samym mało podatne na prowadzenie wśród nich jakichkolwiek badań
dotyczących motywów i uwarunkowań ich postępowania. W ramach te-
go nurtu pojawiają się również rozważania nad tym, na ile poszczególne
akty terrorystyczne są realizacją określonej strategii, a na ile są one
dziełem jednostek podatnych na indoktrynację ze strony tzw. Państwa
Islamskiego. Badania te są szczególnie ważne w kontekście nasilania
się aktów terroru, będących dziełem jednostek o specyficznych predys-
pozycjach psychologicznych i wysokim poziomie agresji (samotne wilki).
Akty te są w dużym stopniu odpowiedzią jednostek na apele formuło-
wane przez radykalnych islamistów. Apele takie pojawiają się coraz czę-
ściej także w mediach społecznościowych. Dotyczą inicjowania jednost-
kowych aktów terroru w krajach zachodniej Europy (Francja, Niemcy,
Belgia etc.). W takim ujęciu akty terroru są dziełem jednostek identy-
fikujących się z radykalnym islamem. Szczególnie podatne na te apele
są jednostki niestabilne emocjonalnie, o wysokim poziomie agresji — co
miało miejsce zarówno w przypadku ataków w Nicei, jak i w Berlinie.
Jednocześnie, coraz częściej odnosi się wrażenie, iż nawoływanie ze
strony tzw. Państwa Islamskiego do inicjowania aktów terrorystycznych
służy de facto burzeniu stanu spokoju i poczucia dobrobytu w krajach
Europy zachodniej. Jest to strategia budowania poczucia permanent-
nego zagrożenia i niepokoju wśród ludności cywilnej. Zagrożenie to mo-
że dotyczyć różnych osób, środowisk i miejsc, w których znajdują się
lub mogą znaleźć się przypadkowo obywatele danego miasta lub kraju
(centra handlowe, imprezy sportowe, imprezy plenerowe/festiwale, re-
stauracje i bary, koncerty, pociągi, lotniska etc.). W kontekście eskala-
cji tego typu zagrożeń można więc mówić o permanentnym stanie wojny
i towarzyszącej jej czujności wobec potencjalnych napastników (por. za-
machy na terenie Niemiec w 2016 r.).
W kontekście opisywanych zagrożeń pojawia się także nowy problem
dotyczący badania konsekwencji tego zjawiska w odniesieniu do rodzin
ofiar terroryzmu, które muszą żyć z tym traumatycznym doświadcze-
niem (badania nad bezpośrednimi oraz pośrednimi ofiarami traumy).
We współczesnej Europie jest to zupełnie nowy obszar badań. Dotyczy
on głównie sfery psychiki jednostek, ale także całych społeczności. Poję-
cie ofiar terroru ulega dzisiaj znacznemu rozszerzeniu. Nie dotyczy ono
bowiem tylko osób, które straciły życie w wyniku aktów terrorystycz-
12
Terroryzm jako przedmiot badań interdyscyplinarnych
nych, lecz również ich rodzin i przyjaciół naznaczonych dramatyzmem
tych wydarzeń, a ponadto bezpośrednich świadków oraz osób obserwu-
jących te wydarzenia w mediach. Relacje medialne bardzo poszerzają
zasięg oddziaływania tych traumatycznych doświadczeń.
Czwarty nurt obejmuje badania nad relacjonowaniem i komento-
waniem przez media różnych działań terrorystycznych oraz polityki rzą-
dów wobec terroryzmu. Media mogą kreować określony obraz terrory-
zmu i jego źródeł, co w następstwie aktów terroru bezpośrednio rzutuje
na relacje społeczne i kulturowe na danym terenie. W ramach nurtu
medialnego, coraz ciekawszym obszarem badań jest wykorzystywanie
nowych mediów, zwłaszcza mediów społecznościowych, jako kanału in-
formacyjnego, a jednocześnie kanału popularyzującego działania terro-
rystyczne. Dotyczy to zwłaszcza różnych form upowszechniania treści
związanych z terroryzmem oraz pozyskiwania potencjalnych zwolenni-
ków działań terrorystycznych.
Problemem dyfuzji informacji za pomocą Internetu oraz mediów
społecznościowych zajmuje się Robert Czulda. Interesuje go zarówno
szybkość, jak i skuteczność przekazywania określonych informacji, przy
bardzo niskich kosztach tego typu działań. Jest to szczególnie widoczne
w mediach społecznościowych o zasięgu globalnym, wykorzystujących
przekazy fotograficzne lub materiały wideo. R. Czulda ukazuje zarów-
no genezę tego zjawiska, jak i skuteczność nowych mediów w dociera-
niu do szerokiej grupy odbiorów. Organizacje terrorystyczne są w pełni
świadome roli mediów w upowszechnianiu określonych treści o aktach
terrorystycznych. W strategię tę doskonale wpisują się media społecz-
nościowe w sytuacji zachęcania poszczególnych jednostek do „oddol-
nego” promowania treści inspirujących poszczególnych adresatów do
eskalacji terroru w odniesieniu do wybranych grup docelowych, miejsc
etc. Celem terrorystów jest dążenie do wyraźnej obecności w mediach
oraz jej dodatkowe eskalowanie w następstwie dokonywanych aktów
przemocy. Autor podkreśla, iż zwolennicy terroryzmu jako jedni z pierw-
szych dostrzegli siłę Internetu w zakresie promowania swojej ideologii.
Jest to wykorzystanie nowych kanałów komunikacji do kontaktu z glo-
balnym rynkiem. R. Czulda trafnie akcentuje profesjonalizm organizacji
terrorystycznych w zakresie wykorzystania nowych mediów do promo-
wania swoich idei. Dotyczy to zwłaszcza młodych adresatów. Dużą rolę
odgrywają tutaj materiały filmowe i fotograficzne. Ponadto, publikowa-
nie treści propagandowych w różnych wersjach językowych gwarantuje
dotarcie do szerokiego grona odbiorców. Ten typ narracji wpisuje się
w kreowanie opowieści o konflikcie różnych cywilizacji, kultur i religii.
Ma to na celu zjednanie sobie w różnych krajach młodych zwolenników
tego typu działań. Strategia ta wpisuje się w strumień komunikowania
się z młodymi odbiorcami, rozproszonymi w różnych krajach, mogącymi
13
Tomasz Domański
być potencjalnymi sojusznikami tego typu powiązań i sympatyzującymi
z taką strategią. Komunikacja interaktywna może stymulować różnych
odbiorców, którzy przez swoje akty terroru stają się jednocześnie czę-
ścią tej wspólnie pisanej „nowej historii” oraz „nowej bitwy religijnej
i cywilizacyjnej”.
Ważnym elementem tej narracji, jak pisze R. Czulda, jest wykorzy-
stanie potencjalnych sprzymierzeńców w krajach zachodniej Europy
oraz na innych kontynentach za pomocą formuły interaktywnego „reali-
ty show” — gdzie uczestnicy wydarzeń kreują jednocześnie dalszy ciąg
opisywanej historii. Mamy tutaj do czynienia z osobami świadomie wy-
korzystującymi sieć i dobrze rozumiejącymi zasady komunikacji maso-
wej w ramach określonej grupy adresatów. Jest to zarazem wykorzysta-
nie instrumentów znanych wcześniej w zakresie komunikacji masowej
na rynku globalnych marek i globalnych grup zainteresowań. Strategia
komunikacyjna adresowana do młodych ludzi jest bardzo skutecznie
opierana na emocjach i na prostym przekazie wizualnym (film i zdję-
cia). Specyfiką tej strategii jest także jawność osób prezentujących swo-
je doświadczenia terrorystyczne, np. jako bojownicy dżihadu w Syrii.
Ich narracja nawiązuje do wspólnotowości pokoleniowej ludzi wywodzą-
cych się z różnych kultur i toczących wspólną walkę w Syrii w ugrupo-
waniach tzw. Państwa Islamskiego. Odbiorcy tego przekazu mają móc
utożsamiać się z tymi bojownikami i odczuwać element „wspólnotowo-
ści i braterstwa”, czyli podobnych emocji oraz idei. W strategii tej lanso-
wane jest hasło „We are all ISIS”, co sugeruje powszechność akceptacji
i utożsamiania się z hasłami tzw. Państwa Islamskiego.
Znaczenie wojny wirtualnej określane jest dzisiaj coraz częściej jako
połowa skutecznej strategii wojennej. Wydaje się, iż organizacje pro-
mujące tzw. Państwo Islamskie i powiązane z nim grupy były bardziej
skuteczne w zawłaszczeniu internetowych kanałów komunikacji aniżeli
państwa Zachodu. Kraje zachodnie w tej konfrontacji były nastawione
bardziej na monitorowanie Internetu i aktywności potencjalnych terro-
rystów wywodzących się z ich terytorium aniżeli na upowszechnianie
określonych treści w atrakcyjnej dla młodego odbiorcy formie. W ocenie
R. Czuldy Internet pozostanie bardzo ważną przestrzenią do prowadze-
nia walki z tzw. Państwem Islamskim i z jego potencjalnymi sojusznika-
mi w krajach Zachodu.
Kolejnym nurtem obecnym w naszej monografii są badania doty-
czące wykorzystywania imprez masowych oraz przestrzeni publicznych
jako sceny do działań terrorystycznych. Ten wątek jest analizowany
przez dwóch Autorów w odniesieniu do dużych wydarzeń sportowych
oraz przestrzeni publicznych — takich jak lotniska. Temat ten nabiera
dzisiaj szczególnego znaczenia z uwagi na fakt, iż najbardziej brutalne
akty terroru w Europie były związane ostatnio z imprezami masowymi:
14
Terroryzm jako przedmiot badań interdyscyplinarnych
mecz piłkarski — Stade de France w Paryżu, koncerty muzyczne w Pa-
ryżu, pokazy sztucznych ogni w Nicei, przestrzenie lotnisk (Bruksela) czy
alarmy terrorystyczne w przypadku meczów piłkarskich w Niemczech.
Michał Kobierecki w swoim rozdziale zajął się analizą relacji zacho-
dzących między działaniami terrorystycznymi oraz dużymi widowiska-
mi sportowymi (mega events). Ta kategoria imprez obejmuje najwięk-
sze międzynarodowe i krajowe wydarzenia sportowe. Autor dokonał
przeglądu najważniejszych aktów terrorystycznych, jakie towarzyszyły
w przeszłości tego typu wydarzeniom w różnych krajach. Kluczowym
argumentem wykorzystywania międzynarodowych wydarzeń sporto-
wych do celów ataków terrorystycznych jest ich wysoka medialność
oraz symboliczny charakter. Konsekwencją strategii przyjętej przez ter-
rorystów jest gigantyczny wzrost kosztów ochrony i bezpieczeństwa te-
go typu widowisk. Igrzyska olimpijskie pomyślane pierwotnie jako czas
pokoju i radości, stają się dzisiaj paradoksalnie obiektem potencjalnie
największych zagrożeń terroryzmem. Kobierecki wskazuje na cynizm
grup terrorystycznych w odniesieniu do wykorzystania wydarzeń spor-
towych do celów medialnych. Z powodu tych zagrożeń kluczowym kry-
terium wyboru organizatora międzynarodowego wydarzenia sportowego
są obecnie gwarancje zapewnienia bezpieczeństwa jego uczestnikom.
Z kolei Marek Wojtaszek zajął się problemem bezpieczeństwa na
lotniskach, które w wielu miastach świata stały się największymi prze-
strzeniami publicznymi. Z tego powodu stały się one jednocześnie waż-
nym celem działań terrorystycznych. Analiza relacji między terroryzmem
i tymi przestrzeniami wynika z ich szczególnej roli jako platform spo-
łeczeństwa globalnego. Zostały one pomyślane pierwotnie jako instru-
menty przyspieszania mobilności różnych grup. Ostatnio zaczęli z tego
korzystać także terroryści. Przestrzenie te, z uwagi na duże przepływy
ludzi, wymagają dzisiaj specjalnych systemów bezpieczeństwa i ochro-
ny, o których nie zawsze myślano w momencie ich tworzenia. Jest to
jednocześnie ogromne wyzwanie w przypadku łączenia w jednym miej-
scu maksymalnej mobilności ludzi z gwarancjami ich wysokiego bezpie-
czeństwa. W globalnym społeczeństwie podwyższonego ryzyka ekologia
bezpieczeństwa nabiera coraz większego znaczenia. Przestrzeń lotnisk
staje się paradoksalnie miejscem zderzenia nieskrępowanej wolności
jednostki z wymogiem zapewnienia jej poczucia bezpieczeństwa. Proces
ten nieuchronnie prowadzi do ingerencji zewnętrznej i wzmożenia róż-
nych form kontroli oraz monitorowania jednostki, przy użyciu zarów-
no nowoczesnych technologii cyfrowych, jak i narzędzi bezpośredniego
nadzoru. Lotnisko jest traktowane przez Autora jako specyficzny eko-
system oraz techno-przestrzeń, która określa zasady naszej egzystencji
i mobilności. M. Wojtaszek w swoim podejściu łączy elementy filozofii,
nowoczesnych technologii oraz systemów komunikowania i planowania
przestrzeni. Wojtaszek słusznie podkreśla, iż „obok złożonego fizycznego
15
Tomasz Domański
systemu kontroli i nadzoru bezpieczeństwa przestrzeń lotniska spowita
jest cyfrową chmurą systemów informacyjno-komunikacyjnych, które
w czasie rzeczywistym monitorują tzw. wektory potencjalnego zagroże-
nia, dodatkowo wzmacniając ogólny system ochrony. Lotnisko jawi się
jako wspólna przestrzeń informacyjna, która — oparta na zaawansowa-
nych technologiach informatycznych — działa w oparciu o interpretację
znaków i przekazów, w efekcie której nabierają one spójnego znaczenia
w tym wyjątkowo heterogenicznym środowisku”. Przestrzeń lotniska
— z uwagi na wykorzystanie różnych zaawansowanych technologii, ta-
kich jak np. biometryczność — staje się także przestrzenią śledczo-są-
dową, w której jednostka podlega szczegółowej obserwacji wykraczają-
cej szeroko poza kontekst mobilności oraz podróży.
Lotnisko stanowi dzisiaj specyficzny ekosystem, w którym prze-
nikają się światy „technologii, biologii, informatyki czy semiotyki”, co
zdecydowanie destabilizuje nasze zwyczajowe sposoby postrzegania
i funkcjonowania w przestrzeni publicznej. Można zadać sobie jedynie
pytanie: na ile ta nowa przestrzeń zdominowana przez technologie jest
w stanie zagwarantować nam realne bezpieczeństwo przez zapobieganie
w odpowiednim czasie potencjalnym zagrożeniom związanym z terrory-
zmem? Tak jak pisze Wojtaszek: „Współczesne lotnisko to osobliwy dom
— pieczołowicie cyfrowo zabezpieczony i zarazem równie niebezpiecznie
cyfrowo opieczętowany”. Czy w takim domu, pomyślanym jako otwarty,
możemy się jednak czuć naprawdę bezpiecznie??
Kolejny nurt badawczy dotyczy przewidywalności zjawisk terrory-
stycznych i powiązania ich istoty z teoriami chaosu. Jak pokazują naj-
nowsze doświadczenia — niska przewidywalność działań i zdarzeń ter-
rorystycznych wynika także z faktu, iż mają one coraz częściej charakter
nielinearny i trudno je ze sobą powiązać. Zjawiska te nie składają się na
logiczną sekwencję i dlatego są coraz trudniejsze do wcześniejszego wy-
krycia. Generalnie, zjawisko terroryzmu wpisuje się w proces kreowa-
nia chaosu i destabilizowania świata, który w przeszłości zdawał się być
bardziej przewidywalny i bardziej uporządkowany. Można wręcz zadać
pytanie o siły zainteresowane eskalowaniem chaosu na świecie i jego
stopniową destabilizacją, stwarzającą permanentne poczucie zagroże-
nia i niepewności. Badania nad źródłami kreowania chaosu w relacjach
międzynarodowych, jak również w relacjach wewnątrz poszczególnych
społeczeństw, wymagają szczegółowej i bardzo pogłębionej analizy.
Chodzi tutaj zarówno o diagnozowanie źródeł chaosu, jak i budowanie
scenariuszy neutralizowania tych czynników i mechanizmów przywra-
cania równowagi oraz poczucia bezpieczeństwa.
Rozdział przygotowany przez Jacka Reginię-Zacharskiego wpisuje
się doskonale w nurt badawczy dotyczący spojrzenia na współczesny
terroryzm z perspektywy generowania strategii chaosu. Strategie te
16
Terroryzm jako przedmiot badań interdyscyplinarnych
nie mają charakteru linearnego i dlatego pozostają trudne do przewi-
dzenia, a tym samym — do kontroli zewnętrznej. Terroryzm jest tu ana-
lizowany jako zjawisko o charakterze wojennym. Według tego podejścia
terroryzm i organizacje terrorystyczne doskonale wypełniają większość
kryteriów definicyjnych właściwych wojnom niepaństwowym. Równo-
cześnie, coraz „częstszą praktyką terrorystów jest całkowita rezygnacja
z prezentowania programów i oczekiwań politycznych w jakiejkolwiek
perspektywie”. J. Reginia-Zacharski rozwija również bardzo ciekawy
wątek badawczy, dotyczący łączenia działań terrorystycznych ze struk-
turą demograficzną krajów islamskich, w której występuje bardzo duża
nadwyżka młodych mężczyzn stanowiących potencjalne zaplecze dla
różnego rodzaju oddziałów paramilitarnych i ruchów radykalnych. Mło-
dzi mężczyźni, z uwagi na częste odwoływanie się do przemocy prze-
stępczej i politycznej, stanowią w wielu krajach arabskich „grupy wy-
sokiego ryzyka”. J. Reginia-Zacharski pokazuje słusznie, że tradycyjne
linearne podejścia do analizy strategii organizacji terrorystycznych oka-
zują się dzisiaj zawodne. Spojrzenie na te działania z perspektywy kon-
cepcji chaosu deterministycznego ukazuje tę problematykę w zupełnie
nowym świetle. Dla zachodniej myśli strategicznej, nastawionej na stra-
tegie linearne, terroryzm stwarza całkowicie nowe wyzwania z uwagi na
nieprzewidywalność określonych ruchów oraz zachowań i tym samym
trudność stosowania skutecznych modeli prewencyjnych. W strategiach
nielinearnych bardzo mocno eksponowany jest element dekonstrukcji,
czyli rozbicia istniejącego ładu i harmonii. W tej nowej wojnie kluczo-
wym obiektem ataku staje się znacznie częściej ludność cywilna, a nie
jak w klasycznych strategiach — siły militarne wroga.
Wśród różnych nurtów analizy działań terrorystycznych zaprezen-
towanych w naszej monografii wymienić należy także — odbiegające od
pozostałych — ujęcie dotyczące niektórych krajów Ameryki Łacińskiej.
Podejście zaproponowane przez Michała Stelmacha dotyczy spojrzenia
na problem bezpieczeństwa z perspektywy kryminalnego terroru pań-
stwowego. W przeszłości reżimy krajów Ameryki Środkowej sięgały czę-
sto po różne taktyki stosowania terroru wobec własnej ludności. Zinsty-
tucjonalizowana przemoc państw wobec obywateli obejmowała m.in.:
uwięzienia bez sądu, aranżowanie porwań i wymuszonych zaginięć, tor-
tury, zabójstwa, masakry, pozasądowe egzekucje, a także formowanie
i wspieranie szwadronów śmierci. Równocześnie dzisiaj — formalno-
-prawne ustanowienie pokoju i demokracji nie zakończyło tam okresu
przemocy, która stale się nasila. W wielu z tych krajów mamy ciągle do
czynienia z przemocą organizacji przestępczych, gangów (pandillas i ma-
ras), karteli narkotykowych i mafii, które coraz częściej wykorzystują
terroryzm kryminalny. Obywatele tych krajów funkcjonują więc na co
dzień w warunkach szybko pogłębiającego się kryzysu bezpieczeństwa.
17
Tomasz Domański
W świetle tych zagrożeń, po stronie rządów mamy do czynienia z wpro-
wadzaniem radykalnych rozwiązań o charakterze skrajnie represyjnym.
Nowa polityka państwowego terroru jest skierowana przeciwko grupom
przestępczym. W tych ekstremalnie niebezpiecznych warunkach oby-
watele krajów Ameryki Środkowej stają się ofiarami zarówno terrory-
zmu kryminalnego, jak i terroru państwowego.
Ważnym elementem badań nad terroryzmem jest również nurt doty-
czący mediów i sposobu, w jaki zjawisko to jest przez nie relacjonowa-
ne. Chodzi tutaj zarówno o bezpośrednie relacje związane z przebiegiem
zamachów terrorystycznych, jak i późniejsze komentarze medialne. Ję-
zyk mediów i forma relacji rzutują bowiem bezpośrednio zarówno na
nastawienie społeczne obywateli do określonych wydarzeń, jak też na
ich poczucie bezpieczeństwa oraz przeżycia traumatyczne osób i rodzin
bezpośrednio dotkniętych przez te wydarzenia. Osobnym problemem
jest świadome wykorzystywanie mediów przez organizacje powiązane
z zamachami terrorystycznymi.
Kontekst medialny terroryzmu stał się także inspiracją do wie-
lu badań dotyczących granic wolności mediów. W dyskusji tej — po
paryskich zamachach na „Charlie Hebdo” — pojawił się ważny wątek
współczesnego rozumienia wolności mediów
i samoograniczania
się dziennikarzy w publikowaniu treści, które mogą być zachętą do
działań terrorystycznych. Dyskusja ta nabiera szczególnego znaczenia
w kontekście ironizowania z wartości religijnych i wrażliwości religijnej
różnych wspólnot. Dyskusja ta jest szczególnie istotna w kontekście
realiów wielokulturowych społeczeństw demokratycznych, pozbawionych
często na skutek procesów globalizacji wspólnego kulturowego punktu
odniesienia. W stosunku do mediów jest to dyskusja nad relacjami oraz
konsekwencjami autocenzury i cenzury.
W kontekście zamachów terrorystycznych we Francji pojawił się tak-
że bardzo ważny problem, dotyczący wpływu tych wydarzeń oraz wpro-
wadzonego w ich następstwie stanu wyjątkowego na kluczowe wartości
demokracji francuskiej, jakimi są wolność, równość i braterstwo. Pro-
blem ten wymaga interdyscyplinarnej analizy prowadzonej przez zespół
prawników, politologów, socjologów, psychologów społecznych, specja-
listów od bezpieczeństwa oraz mediów.
Zjawisko terroryzmu stwarza także zupełnie nową płaszczyznę do
badań na temat demokracji wielokulturowej, migracji oraz szeroko
rozumianej polityki otwartości i różnorodności. Jest to także szersza
dyskusja na temat różnych wymiarów wolności i tolerancji. Wyzwaniem
dla nowoczesnych społeczeństw jest poszukiwanie nowej harmonii
między rozumieniem wolności, tolerancji oraz odpowiedzialności.
Zjawisko to jest też ważnym punktem wyjścia do dyskusji nad współ-
czesnym modelem życia liberalnego wielokulturowego społeczeństwa
18
Terroryzm jako przedmiot badań interdyscyplinarnych
Zachodu. Model ten zderza się z koncepcją stanu wyjątkowego — wy-
magającego w imię społecznego bezpieczeństwa czasowego ograniczenia
wolności obywatelskich na rzecz skutecznej walki z terroryzmem. Cie-
kawym problemem badawczym jest w tym momencie analiza aprobaty
społecznej dla wprowadzenia stanu wyjątkowego oraz dyskusja nad
zmianami prawa i konstytucji. Analiza ta dotyczy również zmian w pre-
ferencjach politycznych wobec różnych ugrupowań oraz partii politycz-
nych w sytuacji zagrożeń związanych z terroryzmem. Preferencje te nie
pozostają bez wpływu na strategię walki z terroryzmem i na wyniki wy-
borów politycznych. Mamy tu do czynienia z analizą zachowań społecz-
nych i politycznych w sytuacji silnych zagrożeń wewnętrznych zwią-
zanych z poczuciem bezpieczeństwa i stosunkiem do polityki władzy.
Badania te mogą być prowadzone w wymiarze międzynarodowym, jak
badania porównawcze, gdyż opisane polityki i działania są w odmienny
sposób prowadzone w różnych krajach, a zwłaszcza w przekroju między
krajami Unii Europejskiej i USA.
Najnowszym problemem badawczym może być analiza polityki róż-
nych organów państwa w walce z terroryzmem, w powiązaniu z polity-
ką imigracyjną oraz stosunkiem społeczeństw do imigrantów. Analiza
ta jest szczególnie istotna w kontekście polityki mediów oraz strategii
różnych ugrupowań politycznych wykorzystujących te wątki w swoich
programach oraz w kampaniach wyborczych. W świetle rosnących za-
grożeń związanych z terroryzmem pojawia się również problem konse-
kwencji przedłużenia stanu wyjątkowego w różnych krajach i trakto-
wania pewnych rozwiązań wyjątkowych jako stałych przez dłuższy czas.
Ten stan stawia również pytania o współczesne rozumienie wojny i jej
społecznych konsekwencji. Kontekst polityczny, społeczny i medialny
dyskusji na temat walki z terroryzmem musi prowadzić do świadomego
ograniczenia pewnych swobód i społecznej akceptacji tego typu ograni-
czeń.
W odniesieniu do dyscypliny bezpieczeństwa pojawia się także sze-
reg nowych szczegółowych wątków badawczych, dotyczących zwłaszcza
wdrażania różnych form współpracy międzynarodowej służb i policji oraz
organizacji międzynarodowej walki z terroryzmem. Wśród nich można
wymienić zwłaszcza analizę form i systemów wymiany informacji na
temat podejrzanych osób i ugrupowań, pozyskiwanie i ochronę infor-
matorów, monitorowanie i analizę pewnych środowisk będących wylę-
garnią terrorystów, analizę radykalnych ugrupowań religijnych działa-
jących w różnych krajach oraz relacji i powiązań, jakie zachodzą miedzy
nimi. Szczególnego znaczenia nabierają w tych warunkach działania
służące doskonaleniu współczesnych krajowych i międzynarodowych
systemów monitorowania zagrożeń terrorystycznych oraz zapobieganiu
działaniom terrorystycznym. Wydaje się, iż współczesne zachodnie de-
mokracje, mimo rozbudowanych systemów gromadzenia informacji oraz
19
Tomasz Domański
inwigilacji określonych środowisk, dysponują bardzo ograniczonymi
możliwościami zapobiegania określonym aktom terroru. Doskonalenia
wymagają w szczególności systemy zabezpieczeń przed potencjalnymi
zamachami terrorystycznymi, w tym nowe systemy dodatkowej kontroli
osób. Wnioski te pojawiły się zwłaszcza po zamachach terrorystycznych
na lotnisku w Belgii.
Niezmiernie pilnym problemem jest także potrzeba koordynacji po-
lityki antyterrorystycznej w różnych krajach na poziomie europejskim.
Brak takiej koordynacji i wymiany informacji wpływa negatywnie na
skuteczność walki z terroryzmem. Odnosi się wrażenie, iż brak wymia-
ny informacji skutkuje często atakami, którym można byłoby próbować
wcześniej zapobiec. Pewne informacje są wymieniane lub przekazywane
najczęściej w układzie bilateralnym, natomiast znacznie rzadziej multi-
lateralnym. Paradoksalnie, UE nie posiada skutecznych instrumentów
do prowadzenia efektywnej wspólnej polityki w tym zakresie.
Najnowsze zamachy terrorystyczne spowodowały de facto szero-
ką dyskusję, która znacznie wykracza poza bezpośredni kontekst za-
machów terrorystycznych. Przenosi się ona zdecydowanie na bardziej
uniwersalny grunt debaty o wartościach współczesnej demokracji oraz
o konieczności nowego spojrzenia na instrumenty posiadane przez pań-
stwo do ochrony tych wartości i do skutecznej walki z terroryzmem.
Jest to jednocześnie pytanie o wybór najbardziej skutecznych narzędzi,
które były do tej pory zarezerwowane dla sytuacji wyjątkowych. Wojna
z terroryzmem zakłada, iż zagrożenia te nie mają charakteru epizodycz-
nego, lecz występują w sposób trwały — są bowiem związane z nieprze-
widywalnymi zachowaniami pojedynczych osób oraz grup, które za cel
stawiają sobie walkę z demokratycznymi społeczeństwami Zachodu.
Ważnym tematem operacyjnym oraz badawczym staje się przewi-
dywanie potencjalnych miejsc i form zamachów terrorystycznych oraz
przygotowywanie społeczeństwa do tego typu zagrożeń. Badania te za-
kładają monitorowanie zachowań określonych środowisk, a zwłasz-
cza skupisk ludności w krajach zachodnich, sympatyzujących z ra-
dykalnymi grupami islamistycznymi (Bruksela czy niektóre dzielnice
francuskich miast). Brukselska dzielnica Molenbeek uznawana jest za
wylęgarnię terrorystów, gdyż to stamtąd pochodzili terroryści zaanga-
żowani w zamachy paryskie (Abdelhamid Abaaoud i bracia Abdeslam),
jak również terrorysta zaangażowany 11 lat wcześniej w zamachy ma-
dryckie. W dzielnicy tej żyją emigranci ze 100 różnych krajów. Zagęsz-
czenie wynosi tam blisko 23 tys. osób na km2, przy bardzo wysokim
poziomie bezrobocia wśród młodych osób, sięgającym blisko 40 . Do-
datkowym i bardzo istotnym problemem młodych ludzi, obok braku
pracy, jest również problem ich tożsamości kulturowej, religijnej czy
narodowej.
20
Terroryzm jako przedmiot badań interdyscyplinarnych
W europejskiej dyskusji na temat walki z terroryzmem, bezpośred-
nio po zamachach w Paryżu pojawił się również temat czasowych ogra-
niczeń swobody poruszania się w strefie Schengen. Mamy tutaj raz
jeszcze do czynienia z dylematem powiązania metod walki z terrory-
zmem i z ograniczaniem niektórych swobód. Problem ten jest powiąza-
ny także z napływem do Unii Europejskiej bardzo dużej fali emigran-
tów. Ograniczenia tego typu, choć na razie tylko hipotetyczne, miałyby
ogromne skutki ekonomiczne. Rozwiązania te wymagają prowadzenia
interdyscyplinarnych analiz ekonomicznych, politycznych, prawnych
i społecznych. Każde z tych rozwiązań prowadzi bowiem do wymier-
nych kosztów i konsekwencji ekonomicznych, które miałyby wpływ na
wzajemne obroty handlowe (spadek eksportu i importu), na inwestycje
zagraniczne i na bankowe przepływy finansowe.
W sferze społecznej i religijnej pojawia się także ważny wątek eduka-
cyjny, adresowany do młodego pokolenia i związany z poszukiwaniem
nowych źródeł braterstwa i solidarności, zwłaszcza w świetle ekume-
nicznych działań kościoła i wspólnot religijnych.
Nowe zagrożenia terrorystyczne zdecydowanie wpływają na potrzebę
oraz gotowość współpracy ministerstw spraw wewnętrznych krajów UE.
Oprócz potwierdzenia solidarności wszystkich krajów w walce z terrory-
zmem konieczne jest szybkie wypracowanie skutecznych instrumentów
oraz form przekazu informacji na temat potencjalnych zagrożeń. W oce-
nie ekspertów oraz mediów — UE w tej sferze ciągle jest zbyt mało sku-
teczna. Przykładem jest dyskutowany od 2011 r., i ciągle nie wdrożony,
system przekazywania sobie list pasażerów lotów samolotowych. Dotyczy
to zarówno list pasażerów przylatujących do krajów UE, jak też opusz-
czających je. Parlament Europejski, który wcześniej blokował ten pro-
jekt, zaakceptował go dopiero po 4 latach — bezpośrednio po zamachach
paryskich, choć nie jest on ciągle jeszcze uchwalony. Kolejnym nieuregu-
lowanym problemem jest wprowadzenie w sytuacjach wyjątkowych wy-
rywkowych kontroli granicznych w strefie Schengen. Następną sprawą
jest wprowadzenie nowych zasad w odniesieniu do używania broni.
Od strony instytucjonalnej słabym ogniwem w walce z terroryzmem
jest system wzajemnego przekazywania danych na poziomie europej-
skim. Szybkiego wdrożenia wymaga także system łączenia między so-
bą różnych europejskich baz danych. Dotyczy to zwłaszcza systemów:
Schengen — SIS (system informacji o osobach ubiegających się o azyl),
Eurodac (system zapisów cyfrowych linii papilarnych), Europol (system
prowadzony przez europejskie centrale policji) oraz system SLTD (obej-
mujący skradzione dokumenty). Jako motyw niemożności przekazywa-
nia sobie określonych informacji podawane są czynniki prawne oraz
techniczne. Niektóre z tych baz danych oraz związane z nimi regulacje
prawe i techniczne stworzono 5 lub nawet 10 lat temu, w zupełnie in-
nych okolicznościach.
21
Tomasz Domański
Nasza monografia wskazuje na konieczność prowadzenia nowych
interdyscyplinarnych badań nad terroryzmem. Badania te na pewno
powinny dotyczyć przewidywalności i uwarunkowań terroryzmu, nieli-
nearnych strategii działania ugrupowań terrorystycznych, nowej logiki
zaplanowanego chaosu, form eskalacji przemocy, wykorzystania no-
wych mediów do działań propagandowych czy też zmian w funkcjono-
waniu społeczeństw w następstwie zagrożeń terrorystycznych.
22
Pobierz darmowy fragment (pdf)