Darmowy fragment publikacji:
Duma i uprzedzenie…
Michał T. Gronowski OSB, Piotr Urbański
Michał T. Gronowski OSB
Opactwo Benedyktynów w Tyńcu
Piotr Urbański
Uniwersytet im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu
Wprowadzenie do lektury tomu
Praca nad przeszłością benedyktynów polskich ma posmak
przygody. Historia ta pozostała na ogół ukryta, nawet i lek-
ceważona. Tymczasem ujawniają się tu coraz ciekawsze
momenty, które jeszcze nie łączą się w jakąś uporządkowa-
ną syntezę, powoli jednak coraz bardziej do niej zbliżają.
Paweł Sczaniecki1
Dzięki stabilności Reguły św. Benedykta i jej podatności na
adaptację do rozmaitych warunków kulturowych, zakony
mnisze były zdolne do zmierzenia się również z nowożytnym
humanizmem. W odniesieniu do nich hermeneutykę wartości rozu-
miemy jako wynik interferencji trzech czynników: długiego trwania
tradycji monastycyzmu średniowiecznego, renesansowego humani-
zmu, modyfikującego świat wartości i erudycji mnichów (obecnego
np. w kulturze intelektualnej Tyńca od lat siedemdziesiątych XVI w. do
co najmniej połowy wieku XVIII), wreszcie katolicyzmu potrydenc-
kiego, zwłaszcza w wersji jezuickiej.
1 P. Sczaniecki, Odnowa potrydencka w opactwie świętokrzyskim. Rządy Mi-
chała Maliszewskiego 1595–1608, „Nasza Przeszłość” 1985, t. 63, s. 149 (całość:
s. 111–149). Jest to fundamentalne studium, którego lektura leżała u podstaw na-
szego myślenia o znaczeniu nowożytnego monastycyzmu.
~ 9 ~
kultura_RP_04.indb 9
2016-10-25 10:26:41
• MICHAŁ T. GRONOWSKI OSB, PIOTR URBAŃSKI •
Rodzina zakonów monastycznych (benedyktyni, cystersi, kartuzi
i kameduli – zarówno mnisi, jak i mniszki) odgrywa szczególną rolę
w kulturze Europy. Założenie przez św. Benedykta klasztoru na Monte
Cassino (w latach dwudziestych VI w.) zbiegło się w czasie z likwidacją
Akademii Platońskiej w Atenach przez cesarza Justyniana. Klasztory
benedyktyńskie uzyskały swoją tożsamość dzięki Regule zakonodaw-
cy, który w sytuacji kryzysu zaczął projektować nie tylko wspólnotę
będącą szkołą służby Bożej, ale jednocześnie odtwarzającą rozmaite
instytucje i regulacje społeczne Cesarstwa Rzymskiego. Wspomnieć
wystarczy tylko zalecenie, aby w klasztorze istniała biblioteka, a każdy
mnich w okresie Wielkiego Postu przeczytał w całości jedną książkę
(por. RB 48). W sytuacji, gdy poza klasztorem mało kto czytał, zdanie
to wydaje się rewolucyjne. Trafnie ujmuje zasługi św. Benedykta dla
Europy w tytule kazania wygłoszonego w lubińskim klasztorze Bene-
dyktynów w roku 1756 dominikanin Cyprian Zakiewicz:
Równy w zasługach u nieba, równy i w nadgrodzie wiecznej książęciu apo-
stołów Piotrowi; pierwszy w zachodnich krajach zakonnego życia ścisłemi
regułami określanego wynalazca; mniskiego stanu w wysokiej bogomyślności
zawisłego i poprzysiężonemi ślubami do służenia Bogu obowiązanego funda-
tor; zakonodawca w łacińskim Kościele; spraw świątobliwością, ducha żarli-
wością, modlitwy ustawicznością wsławionych patriarcha; przyszłych rzeczy
oznajmieniem, objawieniem, opowiedzeniem prorok; wielu narodów do po-
znania prawdziwego Boga przez swój zakon przyprowadzeniem apostoł; usil-
nych chęci, aby krew dla Imienia Chrystusowego wylał, pragnieniem, samym
zaś w błogosławionych synach swoich skutkiem męczennik; Święty Benedykt
Opat, wielki Kościoła Chrystusowego Wyznawca2.
Prace podjęte przez nas w ramach projektu Kultura Pierwszej
Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Hermeneutyka wartości potwier-
dziły stwierdzenie o. Pawła Sczanieckiego OSB, które uczyniliśmy na-
szym mottem. To oznacza, że postawiły przed redaktorami wiele pytań
oraz nowych wyzwań. Choć wyda się to paradoksem, należy jednak
stwierdzić wciąż poważny niedostatek badań, zarówno szczegółowych,
jak i syntez, nad nowożytnym życiem monastycznym w Polsce. Jedną
z głównych przyczyn tego stanu zdiagnozował Tadeusz Silnicki:
2 Druk. Akademicka: Poznań 1756.
~ 10 ~
kultura_RP_04.indb 10
2016-10-25 10:26:41
• WPROWADZENIE DO LEKTURY TOMU •
Dopóki benedyktyni nie tylko w życiu zakonnym, lecz także w ustroju Ko-
ścioła w Polsce odgrywali wybitną rolę, brak jest źródeł, które by pozwoliły
wejrzeć w ich działalność, kiedy zaś poczynają płynąć obficie źródła, zdystan-
sowali benedyktynów najpierw cystersi, a później dominikanie i franciszka-
nie, tak że zakon nasz stracił na ich rzecz swe stanowisko. Dlatego jest rzeczą
zrozumiałą, że uczeni, którzy zajmowali się historią benedyktynów w Pol-
sce, obierali za przedmiot swych badań ten pierwszy, świetny okres zakonu,
mimo że zamiast pewności dawali w wyniku najczęściej hipotezy, natomiast
późniejsze losy zakonu pozostały do dziś niedostatecznie poznane. Jest jed-
nak rzeczą jasną, że te późniejsze stulecia wymagają również naukowego
opracowania, tak jeśli idzie o poszczególne klasztory, jak i zakon jako całość3.
Choć od wypowiedzi tego uczonego upłynęło już kilkadziesiąt lat, to
nie sposób odmówić mu słuszności. Jednocześnie można od razu uzu-
pełnić jego myśl stwierdzeniem, że również inni „synowie” św. Bene-
dykta – cystersi oraz kameduli, a pośrednio także i kartuzi – czekają na
opracowanie swego nowożytnego dziedzictwa.
Zdecydowanie bardziej imponująco niż badania nad intere-
sującym nas piśmiennictwem przedstawiają się prace o charakterze
historycznym i bibliologicznym, a także z zakresu historii sztuki czy
muzyki. Ponieważ nie możemy zamieścić tu bibliografii tych opraco-
wań, wspominamy tylko kilkoro autorów, których studia są w naszym
przekonaniu fundamentalne. Wypada zacząć od Pawła Sczanieckie-
go4, niestrudzonego badacza dziejów i kultury intelektualnej opac-
twa tynieckiego i świętokrzyskiego. Podobne znaczenie dla wspólnot
żeńskich, ale i cystersów, mają prace Małgorzaty Borkowskiej5. Do
3 T. Silnicki, Z dziejów Kościoła w Polsce. Studia i szkice historyczne, PAX:
Warszawa 1960, s. 461.
4 P. Sczaniecki, Benedyktyni polscy. Zbiór szkiców i opowiadań, Opactwo
Benedyktynów: Tyniec 1989; idem, Tyniec, Znak: Kraków 11980, Tyniec: Kraków
22008 (wyd. poszerz.).
5 M. Borkowska, Słownik mniszek benedyktyńskich w Polsce, Opactwo Be-
nedyktynów: Tyniec 1989; eadem, Życie codzienne polskich klasztorów żeńskich
w XVII–XVIII wieku, PIW: Warszawa 1996; eadem, Słownik polskich ksień bene-
dyktyńskich, Wyd. OO. Franciszkanów: Niepokalanów 1996; eadem, Z dziejów
Opactwa Cystersów w Wąchocku, Agencja JP: Wąchock 1998; eadem, Panny sio-
stry w świecie sarmackim, WN PWN: Warszawa 2002; eadem, Dzieje cystersów
sulejowskich, Wyd. Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy: Kraków 2008;
~ 11 ~
kultura_RP_04.indb 11
2016-10-25 10:26:41
• MICHAŁ T. GRONOWSKI OSB, PIOTR URBAŃSKI •
klasyki należą prace Karola Górskiego, którego zasługą jest m.in.
wprowadzenie do obiegu naukowego postaci Magdaleny Mortęskiej6.
Marianowi Kaniorowi zawdzięczamy studia przede wszystkim nad
historią polskiej kongregacji Benedyktynów w XVIII stuleciu7. Nie-
dawno ukazał się tom prac, wcześniej w większości niepublikowanych,
Augustyna Ciesielskiego poświęcony cystersom8. Losy klasztornych
bibliotek benedyktynek i benedyktynów są tematem licznych prac Jo-
lanty Gwioździk9 i Jolanty M. Marszalskiej10, a kartuzów – Krzysztofa
Nierzwickiego11. Anna Szylar z kolei pisała o szkołach benedyktynek12.
Wspomnieć trzeba też zbiorową monografię Zakony benedyktyńskie
w Polsce. Krótka historia (Opactwo Benedyktynów: Tyniec 1981).
Niewątpliwie w stanie badań wyraźnie widać uprzywilejowanie be-
nedyktynów i cystersów. Szczęśliwie przybywa prac poświęconych
eadem, Zakony żeńskie w Polsce w epoce nowożytnej, Wyd. KUL: Lublin 2010,
a przede wszystkim eadem, Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej,
t. 1: Polska Zachodnia i Północna, t. 2: Polska Centralna i Południowa, t. 3: Wielkie
Księstwo Litewskie i Ziemie Ruskie Korony Polskiej, Wydawnictwo DiG: Warszawa
2004–2008.
6 K. Górski, Matka Mortęska, Znak: Kraków 1971; idem, Pisma ascetycz-
no-mistyczne benedyktynek reformy chełmińskiej, wyd. K. Górski, Jan Jachowski:
Poznań 1939.
7 M. Kanior, Polska Kongregacja Benedyktyńska Świętego Krzyża 1709–
1864, Tyniec: Kraków 2000.
8 A. Ciesielski, Dziedzictwo cystersów. Prace wybrane, red. M. Starzyński,
M. Zdanek, Wyd. TN Societas Vistulana: Kraków 2013.
9 J. Gwioździk, Biblioteka panien benedyktynek łacińskich we Lwowie (XVI–
XVIII wiek), Wyd. UŚ: Katowice 2001; eadem, Księgozbiór benedyktynek lwowskich
klasztoru pw. Wszystkich Świętych: katalog starych druków, Biblioteka Śląska: Ka-
towice 2004; eadem, Kultura pisma i książki w żeńskich klasztorach dawnej Rzeczy-
pospolitej XVI–XVIII wieku, Wyd. UŚ: Katowice 2015.
10 Katalog inkunabułów Biblioteki Opactwa OO. Cystersów w Szczyrzycu,
kom. i oprac. J.M. Marszalska, Tyniec: Kraków 2002; J.M. Marszalska, Biblioteka
opactwa Cystersów w Szczyrzycu do końca XIX stulecia: dziedzictwo wieków, Bi-
blos: Tarnów 2007.
11 K. Nierzwicki, Biblioteki kartuzji kaszubskiej oraz jej konwentów filialnych
w Berezie Kartuskiej i Gidlach, Bernardinum: Pelplin 2001.
12 A. Szylar, Działalność oświatowa benedyktynek sandomierskich w latach
1616–1865, TN KUL: Lublin 2002.
~ 12 ~
kultura_RP_04.indb 12
2016-10-25 10:26:41
• WPROWADZENIE DO LEKTURY TOMU •
kamedułom w okresie nowożytnym13, choć wciąż punktem wyjścia
pozostaje monografia Ludwika Zarewicza Zakon Kamedułów. Jego
fundacje i dziejowe wspomnienia w Polsce i na Litwie14. Intensywne ba-
dania nad kartuzami, a także kamedułami rozwija Rafał Witkowski15.
Jeśli idzie o samo piśmiennictwo, dysponujemy m.in. edycjami kronik
benedyktynek oraz wydaniem ich tekstów o charakterze ascetyczno-
-mistycznym16.
Wydany przez Stanisława Estreichera najstarszy spis książek ty-
nieckiej biblioteki powstały za rządów opata Mikołaja Mieleckiego
(1597), znajdujący się dziś w Bibliotece Jagiellońskiej (rkps 6208), stał
się podstawą następującej konstatacji, sformułowanej przez Karola Es-
treichera, który w 1964 r. podał do druku tekst swojego ojca:
W książkach z Tarnowa znajdują się cenne zapiski świadczące, że rozma-
ite idee, nawet idee reformacyjne, docierały do cel klasztornych. Mielec-
ki wśród zakonników tynieckich nie był jedynym zwolennikiem nowych
13 R. Witkowski, Uwag kilka o eremach kamedulskich w Rzeczypospolitej
szlacheckiej, w: Historia bliższa i dalsza: polityka, społeczeństwo, wojskowość. Studia
z historii powszechnej i Polski, red. S. Kowal i in., Instytut Pedagogiczno-Artystycz-
ny UAM: Poznań–Kalisz 2001, s. 161–225; W.J. Pałęcki, Służba Boża kamedułów
w Polsce. Tradycje życia pustelni czego w świetle potrydenckiej liturgii rzymskiej
(1605–1963), Wyd. KUL: Lublin 2012; J. Leclercq, Humanista eremita. Błogosła-
wiony Paweł Giustiniani (1476–1528), przekł. E. Buszewicz, Tyniec: Kraków 2014;
w ramach serii „Źródła Monastyczne” ukazały się również trzy tomy z przekładami
dzieł Pawła Giustinianiego (t. 71–73).
14 L. Zarewicz, Zakon Kamedułów. Jego fundacje i dziejowe wspomnienia
w Polsce i na Litwie, Władysław Jaworski: Kraków 1871.
15 R. Witkowski, Prosopographia polono-cartusiana, Institut für Anglistik
und Amerikanistik Universität Salzburg: Salzburg 1997; idem, Jerzy Schwengel
(1697–1766): przeor kartuzji kaszubskiej i dziejopis Kościoła, Wyd. Poznańskie –
Instytut Historii UAM: Poznań 2004; idem, Zakon kartuzów w Europie Środkowej
od początku XIV do połowy XVI wieku = The Carthusian Order in Central Europe
from the Beginning of the Fourteenth to the Middle of the Sixteenth Century, cz. 1–2,
Institut für Anglistik und Amerikanistik Universität Salzburg: Salzburg 2011.
16 Kronika benedyktynek sandomierskich, czyli Dzieje klasztoru sandomir-
skiego od roku 1615. 30 października spisane w roku 1763 za przełożeństwa P. Ma-
ryanny Siemianowski ksieni 13., wyd. A. Szylar, t. 1, Wyd. Diecezjalne: Sandomierz
2005; Kroniki benedyktynek poznańskich, oprac. M. Borkowska i in., Wyd. Miej-
skie: Poznań 2001; Pisma ascetyczno-mistyczne…
~ 13 ~
kultura_RP_04.indb 13
2016-10-25 10:26:41
• MICHAŁ T. GRONOWSKI OSB, PIOTR URBAŃSKI •
prądów. W XVI wieku w Tyńcu panowała ogólna atmosfera humanizmu
i renesansu, reprezentowana m.in. także przez opata Hieronima Krzyża-
nowskiego17.
Wspomnieć trzeba, że to właśnie Mielecki wydaje się modelową
postacią dla naszego postrzegania wczesnonowożytnego monastycy-
zmu – z jednej strony kontynuował on humanistyczne tradycje i posia-
dał takie wykształcenie, z drugiej zaś nadał im nowy, potrydencki rys.
Po pierwsze, aby dokonać reformy Tyńca, udał się do Cluny w celu za-
poznania się z obowiązującą tam interpretacją Reguły św. Benedykta,
czego owocem było skopiowanie consuetudines kluniackich dla Tyń-
ca. Po drugie, przeprowadzona przez niego reforma opactwa miała na
celu związanie go z działalnością „kontrreformacyjną”, czego dowodzą
kolejne wyprawy opata do Rzymu. Po trzecie, sam wykształcony na
uniwersytetach w Padwie, Rzymie i Würzburgu, akcentował koniecz-
ność kształcenia; wznowił zatem działalność, założonej jeszcze za-
pewne przez opata Łowczowskiego, szkoły w opactwie, kształcącej na
poziomie gimnazjalnym i wyższym (w zakresie teologii). Podarował
też jej przyrządy pomiarowe, podkreślając wagę nauk ścisłych w sys-
temie edukacji. Dodać można, że owo gimnazjum być może stało się
później zalążkiem studium commune osiemnastowiecznych benedyk-
tynów polskich. Po czwarte, uzupełniał bibliotekę o wiele ówcześnie
wydawanych publikacji, w czym widać wyraźnie kontynuację huma-
nistycznego profilu jego poprzedników18. Świadczy to o tynieckim
renesansie i humanistycznych inspiracjach, pochodzących nie tylko
z dzieł zgromadzonych autorów antycznych, ale również renesansu
17 Ogłosił go, z krótkim wstępem własnym, Karol Estreicher: S. Estreicher,
Katalog tyniecki, „Rocznik Krakowski” 1965, t. 37, s. 7–35, cyt. s. 7. Następny kata-
log tyniecki pochodzi z roku 1787 (LNNBU, Baw. 598): Tyniec. Catalogus librarum
in Bibliotheca Tynensi […] A.D. 1787. Szerzej na ten temat: P. Sczaniecki, Umysło-
wość i kultura duchowa klasztorów krakowskich za czasów Jana Kochanowskiego, w:
Cracovia Litterarum. Kultura umysłowa i literacka Krakowa i Małopolski w dobie
Renesansu. Księga zbiorowa Międzynarodowej Sesji Naukowej w czterechsetlecie
zgonu Jan Kochanowskiego (w Krakowie, 10–13 października 1984 r.), red. T. Ule-
wicz, Ossolineum: Wrocław 1991, s. 267–282.
18 T.M. Gronowski, Zwyczajny klasztor, zwyczajni mnisi. Wspólnota tyniec-
ka w średniowieczu, Wyd. TN Societas Vistulana: Kraków 2007, s. 117, przyp. 297.
~ 14 ~
kultura_RP_04.indb 14
2016-10-25 10:26:41
• WPROWADZENIE DO LEKTURY TOMU •
europejskiego (Petrarka, Erazm z Rotterdamu, Lorenzo Valla, Justus
Lipsjusz, liczni historycy) i polskiego (Benedykt Herbest, Jakub Gór-
ski, Andrzej Patrycy Nidecki). Z drugiej strony mnisi mieli możliwość
zapoznania się z najnowszą literaturą polemiczną, reprezentowaną
głównie przez jezuitów. Zgodnie z obyczajem epoki we wspomnianym
katalogu pogrupowano książki tematycznie. W dziale Oratorum et
aliorum authorum libri varii uderza obecność poezji nowołacińskiej,
jak np. Compendium silvae poeticae distincte in theatra Ioannis Bap-
tistae Rinaldi (Neapol 1583), listy Francesca Filelfa, Margarita poetica
Alberti de Eph. [recte: de Eyb (1420–1475)], Melancholiae seu affec-
tum melancholicum mirabilium et curatu difficiliorum (Kraków, przed
1595), a dodać też można, że w osobnym dziale znalazło się dwadzie-
ścia osiem tytułów z zakresu nauk ścisłych i przyrodniczych.
Dzisiejsza biblioteka tyniecka liczy zaledwie ok. 500 starych dru-
ków19, z których tylko nieliczne wydają się interesujące, jeśli chodzi
o poruszane w tym tomie zagadnienia. Z jej zasobów np. wydobyto
i wykorzystano w tomie zbiór Centuria epigrammatum super vitam
Divi Bernardi (Christianus Okelius: Svidinicii 1679). Niestety, bardzo
obszerne kompendium Novus rei litterariae Ordinis Sancti Benedicti
conspectus [….] Magnoaldusa Ziegelbaura (Joannes Caspar Memmel:
Ratisbonae 1739) nie pozwala się zorientować w produkcji literackiej
polskich benedyktynów. Trudno na razie ocenić, czy wśród zachowa-
nych dzieł polskich mnichów i mniszek znajduje się dzieło dorównu-
jące swym znaczeniem Holy Wisdom, or Directions for the Prayer and
Contemplation angielskiego benedyktyna (a zarazem konwertyty) Au-
gustine’a Bakera (1575–1641)20.
Ze względu na odczuwalny wciąż niedostatek badań nad nowo-
żytnym piśmiennictwem monastycznym w Polsce zdecydowaliśmy się
na przygotowanie tomu o charakterze analityczno-interpretacyjnym,
w którym najważniejsze miejsce zajmują studia nad tekstami. Oma-
wiane dzieła reprezentują rozmaite gatunki literackie, oba języki (łaci-
nę i polszczyznę), różne środowiska monastyczne. Zostały dobrane tak,
19 O losach biblioteki: ibidem, s. 35.
20 Na podstawie czternastu traktatów Bakera zbiór ten wydał pt. Sancta So-
phia w Douay (Iohn Patté Thomas Fievet) w roku 1657 Serenus Cressy.
~ 15 ~
kultura_RP_04.indb 15
2016-10-25 10:26:42
• MICHAŁ T. GRONOWSKI OSB, PIOTR URBAŃSKI •
aby książka miała charakter interdyscyplinarny. Choć dominuje w niej
perspektywa literaturoznawcza, obecne są także rozprawy poświęcone
artefaktom, historyczno-kulturowe i muzykologiczna. Pomieszczone
tu prace – w naszym przekonaniu reprezentatywne dla interesującego
nas zagadnienia – składają się na próbę syntezy. Celem naszego tomu
jest więc przebadanie świata wartości przekazanego w wybranych tek-
stach powstałych przede wszystkim w klasztorach benedyktyńskich
(męskich i żeńskich), a także – ubocznie, ze względu na brak materia-
łów – cysterskich. Szczególnym czasem jest okres renesansu opactwa
w Tyńcu, który nastąpił za rządów opatów Jana Łowczowskiego, Hie-
ronima Krzyżanowskiego i właśnie Mikołaja Mieleckiego.
Celem otwierającej tom rozprawy niżej podpisanych (Stare wino
w nowych bukłakach? Dziedzictwo średniowiecznych mnichów wobec
wyzwań epoki potrydenckiej i humanizmu) jest wprowadzenie w świat
monastycznego życia i wartości. Próbujemy także zarysować najważ-
niejsze problemy metodologiczne wynikające z niuansów terminolo-
gii, jak również odmiennych struktur organizacyjnych czy – w wielu
przypadkach – burzliwej historii, różnorodności zachowanych źródeł.
Dopiero to wszystko pozwoli na zrozumienie, dlaczego redaktorzy
podjęli takie a nie inne decyzje, a także będzie uzasadnieniem samego
kształtu i charakteru tomu.
Studium Michała T. Gronowskiego poświęcone programowi
ideowemu obrazów umieszczonych w zapleckach stalli tynieckich jest
próbą zrekonstruowania swoistego dla epoki przesłania duchowego,
jakie nieznany artysta w XVII w. zaprezentował mnichom i wiernym
(Między tradycją a reformą. Wartości monastyczne na obrazach w ty-
nieckich stallach). Obraz siedemnastowiecznej doskonałej benedyk-
tynki kreśli Jolanta Gwioździk (Benedyktynka doskonała [Pektoralik
duchowny, 1681]). Marcin Godawa zajmuje się polskim tłumacze-
niem jednego z najważniejszych nowożytnych tekstów poświęconym
propagowaniu monastycznej ascetyki (Kąpiel duszna albo ćwiczenie
żywota duchownego [1609] benedyktyńskim wydarzeniem formacyj-
nym). Praca Michała Czerenkiewicza, analizująca kult wizerunku
Matki Bożej Tuchowskiej, ukazuje problematykę związaną z maryj-
nym aspektem duchowości benedyktyńskiej, a zarazem cudownością
generującą popularność wizerunku (Mirakularny wymiar duchowości
~ 16 ~
kultura_RP_04.indb 16
2016-10-25 10:26:42
• WPROWADZENIE DO LEKTURY TOMU •
benedyktynów na przykładzie kultu Matki Bożej Tuchowskiej). Na przy-
kładzie osiemnastowiecznego zbioru epigramatów Anna Kapuściń-
ska rekonstruuje etos cysterski (Centuria epigrammatum super vitam
Divi Bernardi. Etosu cysterskiego demonstracja kunsztowna: między
perspektywą biograficzną a uniwersalnym wzorem cnoty). Wątek ten
kontynuuje Janusz S. Gruchała w studium nad tekstami Przemysła-
wa Domiechowskiego, badającym ascetykę i pobożność cysterską
(Kartka z dziejów cysterskiego piśmiennictwa ascetycznego. Twórczość
opata szczyrzyckiego Przemysława Domiechowskiego). Tradycję śre-
dniowiecznego kultu św. Hildegardy w okresie nowożytnym omawia
Tomasz Nastulczyk (Święta Hildegarda w siedemnastowiecznych Sta-
niątkach). Twórczość najlepszego w Polsce łacińskiego poety-bene-
dyktyna, Benignusa Buchowskiego, jest tematem studium Barbary
Milewskiej-Waźbińskiej (Symbolika krzyża w łacińskim panegiryku ku
czci prymasa Teodora Potockiego). Obecność benedyktynów w świecie
wartości akademickich bada na materiale tekstów okolicznościowych
Elwira Buszewicz (Fragmenty wielkich [księgo]zbiorów. Okolicznościo-
we publikacje Kazimierza Fortunata Albrychowicza związane z pro-
mocjami na Uniwersyteckie Krakowskim). Akomodację świeckich
tekstów do muzyki na potrzeby mniszek, a zarazem ich kulturę mu-
zyczną, omawia Magdalena Walter-Mazur (In te credo sponse ama-
te. Arie i duety ze spuścizny muzycznej sandomierskich benedyktynek
jako świadectwo ich pobożności indywidualnej i wspólnotowej). Do-
konana przez Krzysztofa Obremskiego analiza dzieła Jędrzeja Kito-
wicza ukazuje (przyznajmy – zaskakującą) niską pozycję, jeśli chodzi
o społeczny szacunek, zakonów mniszych pod koniec interesującego
nas okresu (Status benedyktynów w Opisie obyczajów za panowania
Augusta III ks. Jędrzeja Kitowicza). Studium to jednocześnie – co pra-
gniemy pokreślić – dowodzi wierności mnichów swojemu powołaniu
i zupełnego chyba niezrozumienia ich duchowości oraz stylu życia
przez społeczność sarmacką. Tom kończy nasza próba naszkicowa-
nia dziejów literatury monastycznej w Pierwszej Rzeczypospolitej
(Nowożytne piśmiennictwo monastyczne w Pierwszej Rzeczypospolitej.
Zarys) – z pewnością niepełna, ale ukazująca najważniejsze proce-
sy, zjawiska, autorów i teksty, a jednocześnie sugerująca perspektywy
dalszych poszukiwań.
~ 17 ~
kultura_RP_04.indb 17
2016-10-25 10:26:42
• MICHAŁ T. GRONOWSKI OSB, PIOTR URBAŃSKI •
Praca nad tomem Monastycyzm XV–XVIII wieku. Tradycja śre-
dniowieczna wobec wyzwań nowożytnego humanizmu przekonała
nas bowiem, że warto kontynuować rozpoczęte badania. Wydobyte
z zapomnienia teksty z kręgu monastycznego, pozytywne poczucie
niedosytu, wielość zagadnień i problemów czekających na naukową
refleksję, a także grono badaczy chętnych do podjęcia nowych wyzwań
ośmiela nas do zaanonsowania serii Studia monastica recentioris aevi,
której pierwszy tom ukaże się niebawem w Wydawnictwie Tyniec. Ma-
rzy się nam również przygotowanie w przyszłości repertorium dzieł
polskiej rodziny zakonów monastycznych, na kształt ujęć Adalberta de
Vogüégo czy Elisabetty Guerrieri21.
Pragniemy serdecznie podziękować Pani Profesor Alinie Nowic-
kiej-Jeżowej za możliwość przygotowania tomu w ramach kierowane-
go przez nią projektu. Słowa wdzięczności kierujemy do wszystkich
Autorek i Autorów, którzy zechcieli przyjąć nasze zaproszenie do
współpracy. Najuprzejmiej dziękujemy recenzentom książki, Siostrze
Doktor Małgorzacie Borkowskiej OSB i Ojcu Opatowi Doktorowi
Piotrowi Chojnackiemu OCist za wszystkie uwagi, natomiast Pani
Doktor Elżbiecie Wiater za opiekę redakcyjną nad książką i konsulta-
cje teologiczne.
Michał T. Gronowski OSB
Piotr Urbański
21 A. de Vogüé, Histoire littéraire du mouvement monastique dans l’antiquité.
Première partie. Le monachisme latin, t. 1–12, Éditions du Cerf: Paris 1991–2008;
E. Guerrieri, Clavis degli autori camaldolesi: secoli XI–XVI, Sismel: Firenze 2012.
~ 18 ~
kultura_RP_04.indb 18
2016-10-25 10:26:42
Pobierz darmowy fragment (pdf)