Darmowy fragment publikacji:
MOTYLEM BĘDĘ
dr Monika Stołyhwo-Gofron | Agnieszka Radzikowska
MOTYLEM
BĘDĘ czyli WSZYSTKO
O ODCHUDZANIU
© Copyright for the text by Agnieszka Radzikowska and Monika Stołyhwo-Gofron, 2010
© Copyright for the Edition © 2010 G+J Gruner + Jahr Polska Sp. z o.o. Co.
Spółka Komandytowa
02-674 Warszawa, ul. Marynarska 15
Dział handlowy: tel. +48 22 360 38 38 (41, 42)
faks +48 22 360 38 49
Sprzedaż wysyłkowa
Dział obsługi klienta: tel. +48 22 607 02 62
Opracowanie graficzne, projekt okładki i rysunki: Maciej Szymanowicz
Redakcja: Joanna Marcińczyk, Elżbieta Morawska
Korekta: Ewa Kłosiewicz
Skład i łamanie: Maria Kowalewska
Fotoedycja: Łukasz Załuski
Zdjęcia: shutterstock oprócz stron: 7, 10, 40-41, 47, 50, 54-55, 57, 63, 68, 86, 93, 97, 106, 162-163, 168, 197,
199, 205, 274 – Villeroy Boch; 248 – Paweł Łukaszewicz; 256 – Sanoflore
Redaktor prowadzący: Magdalena Chorębała
Druk: Białostockie Zakłady Graficzne SA
ISBN: 978-83-61299-56-1
978-83-7778-078-7
Wszelkie prawa zastrzeżone. Reprodukowanie, kopiowanie w urządzeniach przetwarzania danych, odtwarzanie,
w jakiejkolwiek formie oraz wykorzystywanie w wystąpieniach publicznych –
tylko za wyłącznym zezwoleniem właściciela praw autorskich.
M
o
t
y
l
e
m
b
ę
d
ę
5
M
o
n
i
k
a
S
t
o
ł
y
h
w
o
–
G
o
f
r
o
n
Spis treści
Wstęp ............................................................................................................................................ 8
Czy jestem otyły czy mam nadwagę? ......................................................................... 12
Co to jest wskaźnik BMI, jak go obliczyć? ................................................................. 12
Czy jest idealne BMI? ......................................................................................................................... 12
Jak obliczać BMI w praktyce? ......................................................................................................... 15
Do czego służy obwód talii i stosunek talii do bioder? ......................................................... 15
Jak dużo jest nadwagi i otyłości w Polsce i na świecie? ..................................... 19
Jakie są najczęstsze i najważniejsze przyczyny tycia? ....................................... 20
Co właściwe najczęściej wpływa na wzrost masy ciała? .................................... 24
Co to jest podstawowa przemiana materii? ............................................................................ 25
Od czego zależy podstawowa przemiana materii i jak ją przyspieszyć? ...................... 25
Zielona herbata ..................................................................................................................... 30
Jakie są skutki przybierania na wadze? ..................................................................... 33
Motywacja do skutecznego odchudzania się ......................................................... 38
Badania diagnostyczne w leczeniu nadwagi i otyłości ...................................... 42
Problemy z tarczycą ........................................................................................................................... 42
Ryzyko cukrzycy, objawy i przydatne badania ....................................................................... 44
Leczenie dietetyczne jest podstawą każdej kuracji odchudzającej ............ 46
Dieta na bazie niskiego indeksu glikemicznego .................................................. 48
Czym jest indeks glikemiczny? ..................................................................................................... 48
Jak prowadzić swoją skuteczną dietę
w odchudzaniu w otyłości prostej? ............................................................................. 50
Najważniejsze zasady diety .................................................................................................... 53
6
Leczenie dietetyczne w chorobach przewodu pokarmowego ...................... 59
Odżywianie w chorobach żołądka i jelit .................................................................................... 59
Choroby przełyku. Główne objawy występujące w chorobach przełyku
oraz ich przyczyny ............................................................................................................................. 65
Zespół jelita drażliwego ................................................................................................................... 70
Zaparcia ................................................................................................................................................ 72
Biegunki ................................................................................................................................................ 78
Dieta przy chorobach wątroby ...................................................................................... 81
Preparaty ziołowe skutecznie leczące wątrobę ..................................................................... 82
Co można więc jeść bezpiecznie, aby stopniowo redukować
masę ciała i odciążyć wątrobę? ..................................................................................................... 87
Dieta przy kamicy pęcherzyka żółciowego ............................................................. 91
Leczenie dietetyczne w cukrzycy ................................................................................. 96
Leczenie dietetyczne
w Zespole policystycznych jajników (PCOS) ......................................................... 104
Leczenie dietetyczne w chorobach nerek .............................................................. 107
Leczenie dietetyczne w kamicy nerkowej .............................................................. 110
Dieta w niedoczynności tarczycy ............................................................................... 111
Leczenie dietetyczne w miażdżycy
i chorobach układu krążenia ........................................................................................ 116
Czosnek ................................................................................................................................... 124
Goździki ................................................................................................................................... 125
Leczenie farmakologiczne, korzyści i zagrożenia .............................................. 126
Zioła i odchudzanie ........................................................................................................... 132
Jak jeść, aby utrzymać z trudem osiągniętą wagę? ........................................... 134
Przegląd popularnych diet ............................................................................................ 141
Leczenie daje mi wiele radości
Rozmowa z dr Moniką Stołyhwo–Gofron, lekarzem internistą,
zajmującym się leczeniem nadwagi i otyłości ...................................................................... 149
Aspekt psychologiczny .................................................................................................... 165
Terapia ma dawać siłę
Rozmowa z mgr Justyną Domanowską–Kaczmarek, psychologiem ........................... 169
Należy zrobić wszystko, by schudnąć
Rozmowa dr n. med. Ewą Gross–Tyrkin, lekarzem endokrynologiem ......................... 189
W czasie ciąży należy jeść regularnie
Rozmowa z dr Janiną Ratnicką–Klimaszewską,
ginekologiem endokrynologiem .............................................................................................. 201
Aktywność fizyczna ........................................................................................................... 207
Spacer .................................................................................................................................................. 207
Jogging, czyli bieganie z niezbyt dużą szybkością (ok. 10 km/godz.) .......................... 208
Przykładowe treningi proponowane przez trenera – p. Sławomira Kalisza .............. 210
Bieżnia ................................................................................................................................................ 212
Zajęcia fitness ................................................................................................................................... 215
Trening osobisty .............................................................................................................................. 219
Widzę efekt i to mnie cieszy
rozmowa z mgr. Sławomirem Kaliszem, trenerem .............................................................. 222
Leczenie operacyjne, zabiegi inwazyjne i nieinwazyjne ................................ 233
Najważniejsze to oferować rzetelną usługę
Rozmowa z Karoliną Pociask,
właścicielką gabinetów Kształtosfera ...................................................................................... 245
Kosmetyki ............................................................................................................................... 255
Bez pracy nie ma efektów
Rozmowa z dr Marią Czubek, dermatologiem ..................................................................... 257
Aromaterapia jest subtelną sztuką uzdrawiania
rozmowa z mgr Hanną Łopuchow ............................................................................................ 265
Inne ............................................................................................................................................ 269
M
o
t
y
l
e
m
b
ę
d
ę
7
M
o
n
i
k
a
S
t
o
ł
y
h
w
o
–
G
o
f
r
o
n
8
→
Wstęp
Książka ta jest przewodnikiem po dietach odchudzających zarówno w otyłości prostej, jak
i wtórnej. Pomaga także osobom cierpiącym na niektóre schorzenia, takie jak: choroba wrzo-
dowa, niedoczynność tarczycy i wiele innych. Jest to pierwsza książka, która wszechstron-
nie traktuje o zagadnieniach związanych z otyłością. Porusza problemy nie tylko młodych
i zdrowych ludzi, ale także osób starszych, które cierpią już z powodu powikłań otyłości,
takich jak: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze czy dna moczanowa.
Ponadto dostrzegając, jak ogromne znaczenie dla zdrowia ma prawidłowe odżywianie,
w książce tej zgromadzono także szeroki zbiór informacji o pokarmach i ich roli w leczeniu
niektórych chorób cywilizacyjnych.
Oczywiście nie możemy obiecać natychmiastowej przemiany po zastosowaniu się do
wskazówek zaprezentowanych w niniejszej lekturze, zapewniamy natomiast, że pomogą
one w uzyskaniu poprawy zarówno sylwetki, jak i stanu zdrowia.
Dlaczego ciekawi nas nadwaga i otyłość? Powodem zainteresowania są nie tylko wzglę-
dy estetyczne, ale też wiele zagrożeń zdrowotnych, które im towarzyszą. Osoby otyłe
częściej chorują na cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, częściej występuje u nich podwyższony
poziom cholesterolu w surowicy. Otyłość prowadzi do niewydolności krążenia, bezdechu
sennego, zwiększa ryzyko zawału i udaru mózgu. Pomimo tego, do niedawna otyłość nie
M
o
t
y
l
e
m
b
ę
d
ę
9
M
o
n
i
k
a
S
t
o
ł
y
h
w
o
–
G
o
f
r
o
n
była uznawana za chorobę. Uważano, że jest to tylko problem nadmiernego spożywa-
nia pokarmów i niedoboru ruchu. Jednakże, w 1997 roku Światowa Organizacja Zdrowia
określiła otyłość jako epidemię o zasięgu światowym, stwarzającą poważne zagrożenie
dla zdrowia publicznego z powodu zwiększonego ryzyka występowania innych schorzeń
i uznała otyłość za chorobę.
Leczenie nadwagi i otyłości podlega więc regułom wspólnym dla wszystkich chorób, czyli
zaczyna się od diagnostyki i zrozumienia przyczyn jej powstawania, następnie wymaga odpo-
wiedniego leczenia dietą, a czasem i leczenia farmakologicznego. Niestety, nie każdy pacjent
jest dwudziestolatką o blond włosach i nieposkromionym apetycie. Większość pacjentów to
osoby z różnymi dolegliwościami i chorobami, które są wynikiem otyłości.
Ta książka napisana jest dla zdrowych i chorych, dla wszystkich, którzy pragną zdrowo się
odżywiać i mają dość fast foodów. To forma poradnika dla osób z różnymi dolegliwościami
chorobowymi, zawierającego wskazówki jak mają jeść, aby mimo towarzyszących chorób
chudnąć bezpiecznie, poprawiając swój stan zdrowia.
Jest to książka również dla moich pacjentów, którzy czekają na nią z ogromną niecierpli-
wością. Właśnie dla nich, ponieważ to dzięki nim pogłębiam nieustannie wiedzę na temat
odchudzania.
10
→
Czy jestem otyły czy mam nadwagę?
Skąd się bierze nadwaga i otyłość – jest to fundamentalne pytanie, na które wszyscy szuka-
my odpowiedzi. Niektórzy wierzą, że głównym powodem tycia są złe geny, które odpowia-
dają za narastające stopniowo kilogramy. Inni uważają, że to zanieczyszczenie środowiska,
żywność przetworzona, niewielka ilość ruchu lub nadmiar jedzenia, które czyha na nas za
każdym rogiem na każdej ulicy. Prawda leży prawdopodobnie po środku. Wielokrotnie wra-
cam myślami do mojej walki z wagą, którą toczę przez trzydzieści kilka lat mojego życia.
Z pewnym rozbawieniem wracam myślami do zdjęcia stojącego na kominku mojej mamy,
gdzie jako kilkunastomiesięczny bobas z twarzą okrągłego słoneczka, wcinam z radością
ogromną miseczkę twarogu podawanego przez jeszcze bardziej radosną mamę, szczęśli-
wą, że pasie sobie ślicznego bobasa – bo jak dawniej myślano: pulchne dziecko to zdro-
we dziecko. Sądzę, że dla wielu to właśnie przekarmiające nas mamy i babcie mogły być
pierwszym czynnikiem, który zdeterminował późniejszą walkę o zdrową sylwetkę. Drugim
obrazem, który ciągle jest niezatarty w mojej pamięci to okres stanu wojennego, kiedy po
długich staraniach udało mi się dołączyć do mojego taty, który uzyskał status emigranta
we Francji. Jak dziś pamiętam dzień, w którym zaprowadził mnie do pobliskiego sklepu
sieciowego – miałam wtedy 7 lat – i patrząc na moją otwartą ze zdziwienia buzię, powie-
dział – ten regał z szynkami, który widzisz, różni się ceną i tylko tym czy szynka jest prosto,
czy krzywo pokrojona.
Wiele osób kompensuje sobie wcześniejsze czasy niedostatku. Czasami jedzenie daje
nam złudne poczucie bezpieczeństwa, stając się najprostszym i najłatwiej dostępnym
uspokajaczem. Nie zastanawiamy się często ani nad jakością pożywienia, ani nad właści-
wym czasem jedzenia posiłków. Praca i związany z nią stres stały się wszechobecne. Od-
powiednie odżywianie organizmu zeszło na drugi plan.
Często moi pacjenci nie zdają sobie sprawy z tego ile ważą, boją się nawet wejść na wagę
– co rusz powtarzają mi – proszę mnie zważyć, ale nie mówić ile ważę.
Trudno jest każdemu z nas prawdziwie ocenić swoją masę ciała, nie stając na wadze.
M
o
t
y
l
e
m
b
ę
d
ę
11
M
o
n
i
k
a
S
t
o
ł
y
h
w
o
–
G
o
f
r
o
n
→
Co to jest wskaźnik BMI,
jak go obliczyć?
Aby prawidłowo ocenić swoją wagę przydatne jest określenie wskaźnika masy ciała
(ang. Body Mass Index; w skrócie BMI; inaczej wskaźnik Queteleta II) oraz zmierzenie obwodu
talii. Jednym ze sposobów oceny stanu odżywienia jest określenie stosunku masy ciała do
wzrostu. Wskaźnik Queteleta liczy się jako iloraz masy ciała w kilogramach przez wzrost w
metrach podniesiony do kwadratu:
12
BMI = masa ciała (kg) / wzrost (m) x wzrost (m)
Wskaźnik masy ciała (BMI) jest obecnie powszechnie zaakceptowany i rutynowo używany
w praktyce klinicznej jako pomiar stanu odżywienia. Ponieważ wzrost jest w dużej mierze
wartością stałą, BMI odzwierciedla zmiany związane z powstawaniem otyłości z wiekiem
lub zmiany związane z obniżeniem/przyrostem masy ciała. Jest to wskaźnik nieinwazyjny
i łatwy do zmierzenia.
Czy jest idealne BMI?
Ważnym jest uświadomienie sobie, że na wartość BMI wpływa wiele czynników, takich jak
wiek i płeć. Ponadto istotnym ograniczeniem tej klasyfikacji jest również to, że nie uzyskuje
się informacji dotyczących dystrybucji tkanki tłuszczowej. Proszę zauważyć, że osoby o zu-
pełnie innej sylwetce mogą mieć taki sam wskaźnik BMI, na przykład – sportowiec z dużą
masą mięśniową oraz młodzieniec z „mięśniem piwnym”. (rys. 1 i 2)
Również posługiwanie się wskaźnikiem BMI u pacjentów w różnym wieku pozostaje kon-
trowersyjne. Ponieważ z wiekiem dochodzi do zaniku tkanki beztłuszczowej i zastępowania
jej przez tłuszcz, z wiekiem rośnie procentowa zawartość tłuszczu w ciele. (rys. 2)
Wydaje się również, iż wskaźnik BMI nie jest adekwatny dla różnych ras. Wyobraźmy so-
bie osobę rasy kaukaskiej o danym BMI oraz osobę rasy azjatyckiej o tym samym BMI – na
pewno ich stan zdrowia nie jest równoważnie określony przez ten wskaźnik. Dorośli Azjaci
mają większe ryzyko wystąpienia cukrzycy i choroby niedokrwiennej serca przy niższych
wartościach wskaźnika BMI, niż ludzie rasy kaukaskiej. Zakłada się, że może to być wynikiem
różnic genetycznych występujących między tymi rasami. Jednak znaczenie mogą mieć
Rys. 2 Mężczyzna z otyłością brzuszną z wysokim BMI
M
o
t
y
l
e
m
b
ę
d
ę
13
M
o
n
i
k
a
S
t
o
ł
y
h
w
o
–
G
o
f
r
o
n
Rys. 1 Mężczyzna umięśniony z wysokim BMI
również czynniki środowiskowe powodujące epigenetyczne i patofizjologiczne zmiany
obciążenia komórek wysp trzustkowych oraz patologiczne zmiany funkcji wątroby, a także
wpływające na komórkowe procesy w życiu płodowym i we wczesnym dzieciństwie.
Innym ważnym ograniczeniem wskaźnika BMI jest fakt, że w żaden sposób nie odzwier-
ciedla on dystrybucji tkanki tłuszczowej. Wiemy bowiem, że zupełnie inaczej rokują pacjenci
z tak zwaną otyłością typu „jabłko” (nadmiar tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha), a inaczej
ci typu „gruszka” (mają rozlokowany tłuszcz w okolicy ud).
Rys. 3 Kobieta z otyłością brzuszną
14
Rys. 4 Kobieta z otyłością pośladkowo–udową
Jak obliczać BMI w praktyce?
Najlepiej obliczyć swoje BMI, ważąc się rano po oddaniu moczu, w samej bieliźnie, waga
powinna być koniecznie dobrze skalibrowana, aby uniknąć – jakże częstego – „oszuki-
wania się”, np. „może stanę trochę bardziej na lewo albo na prawo, albo tylko czubkiem
stóp… wtedy waga będzie mniejsza”. Równie złudnym bywa ocenianie swojego wzro-
stu – pamiętajmy, że z wiekiem jesteśmy niestety coraz niżsi i warto czasem się zmierzyć
u swojego lekarza – może być to dla nas niespodzianka, że nagle mamy dwa centymetry
mniej. Masa ciała powinna być podana w kilogramach z dokładnością do 0,1 kg, a wzrost
powinien być zmierzony w centymetrach z dokładnością do 0,5 cm.
Żeby obliczyć BMI pacjenta, dzielimy masę ciała w kilogramach przez jego wzrost
w metrach podniesiony do kwadratu (kg/m²).
Do czego służy obwód talii i stosunek talii do bioder?
Wskaźnik masy ciała (BMI) jest prawdopodobnie najczęściej używanym miernikiem otyłości
jednak nie daje on wskazówek odnośnie ilości tłuszczu w ciele i jego dystrybucji.
W 1940 roku francuski lekarz doktor Jean Vague, zaproponował pojęcia otyłości andro-
idalnej (centralnej lub górnej połowy ciała) i otyłości gynoidalnej (dolnej połowy ciała).
Zauważył on bowiem, że zaburzenia zdrowotne powszechnie obserwowane u otyłych
pacjentów były ściśle związane z dystrybucją tłuszczu. Zaobserwowano także, że stosunek
obwodu talii do bioder wykazuje istotniejsze powiązania z chorobowością niż BMI. 1
Badania epidemiologiczne przeprowadzone w ostatnim dziesięcioleciu potwierdziły
pogląd, że wysoki odsetek tłuszczu trzewnego jest głównym czynnikiem ryzyka choro-
bowości sercowo-naczyniowej i śmiertelności.
Interesujące jest to, że ryzyko wieńcowe ściślej związane jest z otyłością brzuszną niż
z wartościami wskaźnika BMI. Dlatego wcześniejsze analizy związku ryzyka wieńcowe-
go z BMI mogą być bardziej wyraźne, jeżeli do analizy zostaną włączone pomiary talii. Ry-
zyko rozwoju choroby wieńcowej jest większe u osób z prawidłowymi wartościami BMI, ale
wysokim obwodem talii niż u tych, którzy są otyli, ale nie mają dużego obwodu talii.
Wzrost ryzyka rozwoju chorób związanych z otyłością obserwuje się z reguły wtedy,
kiedy obwód talii u mężczyzn osiąga 94 cm, a u kobiet 80 cm.
Ryzyko rośnie istotnie, kiedy obwód talii u mężczyzn osiąga 102 cm, a u kobiet 88 cm.
M
o
t
y
l
e
m
b
ę
d
ę
15
M
o
n
i
k
a
S
t
o
ł
y
h
w
o
–
G
o
f
r
o
n
1) Tchernof i Després, 2005
Początkowo ocena otyłości brzusznej była oparta na pomiarze stosunku obwodu talii
do obwodu bioder. Wartości wskaźnika talia/biodra ≥1,0 dla mężczyzn i ≤0,85 dla kobiet
są używane tradycyjnie do wskazywania ryzyka zdrowotnego otyłości. 2 Niektóre badania
sugerują, że wskaźnik talia/biodra dostarcza bardziej dokładnych prognoz odnośnie ryzyka
rozwoju kilku chorób związanych z otyłością niż BMI, dlatego został on użyty w najnow-
szym badaniu INTERHEART. 3
Pomiar obwodu talii pozwala ocenić zawartość tłuszczu wewnątrzbrzusznego, co naj-
mniej tak dokładnie jak ocena wskaźnika talia/biodra. 4 Umożliwia również oszacowanie
poziomów czynników ryzyka sercowo–naczyniowego i ryzyka rozwoju chorób tak samo
dobrze, jak BMI i wskaźnik talia/biodra. 5
Ocena obwodu talii bywa czasem bardzo utrudniona – często trudno dokładnie oce-
nić, na jakiej wysokości zmierzyć obwód talii z powodu dużej ilości tkanki tłuszczowej,
w trakcie odchudzania bywa, że stopniowo spadająca masa ciała powoduje takie zmia-
ny w fizjonomii. Zdarza się również, że po włączeniu diety odchudzającej z dużą ilością su-
rowych warzyw pacjenci reagują wzdęciami, zwiększając tymczasowo obwód talii. Również
pomiary obwodu tali podczas menstruacji u kobiet mogą dać fałszywe wyniki, ponieważ
w pierwszych dniach krwawienia miesięcznego obwód talii jest większy.
Aby prawidłowo zmierzyć talię i znaleźć punkty odniesienia, należy obrać punkt w po-
łowie odległości między najwyższym punktem grzebienia kości biodrowej i najniższą czę-
ścią łuku żebrowego w linii pachowej środkowej. Natomiast obwód bioder mierzymy na
poziomie krętarza większego kości udowej i spojenia kości łonowej. Pomiary powinny być
odnotowywane w centymetrach z dokładnością do 0,5 cm.
16
2) Kissebah i wsp., 1994
3) Yusuf i wsp., 2004
4) Pouliot i wsp., 1994
5) Hen i wsp., 1995
panie – pomiaru dokonuje się w połowie odległości pomiędzy dolnym brzegiem łuku
żebrowego a górnym brzegiem talerza kości biodrowej
panowie – pomiaru dokonuje się na poziomie pępka
Pomiar obwodu talii:
•
•
Pomiar obwodu bioder:
•
•
panie – pomiaru dokonuje się w miejscu największego obwodu bioder
panowie – pomiaru dokonuje się na poziomie górnego końca kości udowej.
M
o
t
y
l
e
m
b
ę
d
ę
17
M
o
n
i
k
a
S
t
o
ł
y
h
w
o
–
G
o
f
r
o
n
Rys. 5 Pomiary obwodu talii i bioder – wysokości
18
Co drugi Polak ma nadwagę,
a co trzeci jest otyły!
→
Jak dużo jest nadwagi i otyłości
w Polsce i na świecie?
Częstość występowania otyłości na świecie wzrasta na tyle gwałtownie, że uzyskała ona
miano pandemii XXI wieku. Dowodem na to może być fakt, iż w latach 1991–2003 liczba
osób otyłych (BMI ≥30 kg/m²) w USA zwiększyła się od 15 do nawet 25 . W Polsce nato-
miast, stwierdza się ją u 19 osób, z kolei nadwaga i otyłość łącznie, występuje u 15,7 mln
osób. 6 No tak, liczby wydają się być duże, ale są dla nas obojętne. Jeżeli jednak spojrzymy
na siebie i na naszą rodzinę zauważamy, że problem dotyczy każdego z nas w sposób bez-
pośredni lub pośredni – ponieważ albo my sami mamy nadwagę lub otyłość, albo któryś
z członków naszej rodziny ją posiada (dzieci, rodzice, kuzyni czy też mąż lub żona).
Otyłość i nadwaga ma bezpośredni wpływ na nasze życie. Wyobraźmy sobie żonę, która
z powodu otyłości czuje się skrępowana przed mężem, np. w sypialni – bo dla jej szczu-
płego męża jej otyłość ma kolosalne znaczenie i w sposób pośredni dotyczy i jego. Ileż to
razy widziałam pacjentki, które w geście rozpaczy przychodziły po poradę lekarską, ponie-
waż w domu pojawiały się problemy małżeńskie – od rubasznego wyśmiewania, poprzez
przezywanie (cytuję: „ty gruba krowo, kiedy się odchudzisz?” – powiedział mąż), po zdra-
dy małżeńskie z powodu niezaspokajanych potrzeb damsko–męskich. Często też zjawiają
się pacjentki zamierzające odchudzać się przed komunią swoich dzieci: „...bo pani doktor,
moja córka się mnie wstydzi, bo jestem najgrubszą matką”.
M
o
t
y
l
e
m
b
ę
d
ę
19
M
o
n
i
k
a
S
t
o
ł
y
h
w
o
–
G
o
f
r
o
n
6) wg badania NATPOL PLUS, 2002 r.
20
→
Jakie są najczęstsze
i najważniejsze przyczyny tycia?
Uważa się, że 20–70 tycia spowodowane jest wielogenowym dziedziczeniem, ale liczba
genów, markerów genetycznych i regionów chromosomalnych związanych z fenotypami
otyłości przekracza 600. Opisano około 150 przypadków jednogenowego dziedziczenia
otyłości, jest to więc niewiele. Usprawiedliwianie się pacjentów, że „... pani doktor, u mnie
w rodzinie wszyscy są otyli, dlatego ja też jestem otyły” – nie ma sensu. Mam koleżankę le-
karkę, która znalazła sposób na takich pacjentów, prosi aby rodzina przyniosła swoje zdjęcia,
jeżeli i pies w tej rodzinie jest otyły, to na pewno nie jest to kwestia dziedziczenia.
Podstawowym czynnikiem tzw. otyłości prostej są złe nawyki żywieniowe, zmniejszo-
na aktywność fizyczna oraz szybkie tempo życia, w tym stres i zaburzenia emocjonalne.
Odnotowuje się to zjawisko w krajach rozwiniętych, w dużej mierze jest to konsekwencja
zmian ekonomicznych, społecznych i technologicznych. Wśród czynników powodujących
wzrost masy ciała są również czynniki kulturowe oraz tradycje rodzinne.
Nawet różnica między energią spożywaną, a wydatkowaną mniejsza niż 1 podczas roku
może skutkować zgromadzeniem 10 000 kcal i rocznym przyrostem masy ciała około 1–2 kg.
Niektórzy ludzie tyją, ponieważ zaburzone mechanizmy kontroli apetytu nie hamują
u nich głodu i po prostu nie są świadomi, ile jedzą. Pacjenci często niedoszacowują ilości
spożytych kalorii. Nie liczą podjadania, między innymi jedzenia podczas oglądania telewi-
zji, picia alkoholu w czasie jedzenia, dokładania jedzenia podczas uroczystości, gdy wystę-
puje duża różnorodność pokarmów. Podjadanie dalej stymuluje apetyt prawdopodobnie
przez zwiększanie wydzielania hormonu głodu (greliny), który jako hormon ortoreksyjny
nie dopuszcza do odczucia sytości.
Częstym powodem wzrostu masy ciała jest przyjmowanie leków, takich jak niektóre leki
antykoncepcyjne, np. octanu medroksyprogesteronu. Również glikokortykosteroidy, leki prze-
ciwdepresyjne, niektóre neuroleptyki – szczególnie pochodne fenotiazyny i butyrofenonu –
niektóre leki obniżające ciśnienie tętnicze, takie jak beta i alfa blokery i klonidyna powodują
wzrost masy ciała. U niektórych pacjentów możliwe są zmiany leków na takie, które nie po-
wodują zmiany masy ciała, dlatego warto skonsultować ewentualną ich zmianę z lekarzem.
Ponieważ otyłość powoduje szereg zaburzeń hormonalnych i metabolicznych, trudno
jest czasami ustalić czy te zaburzenia są przyczyną, czy skutkiem otyłości.
Wiemy obecnie, że istnieją endokrynopatie, które powo-
dują wzrost masy ciała. Najczęściej spotykaną chorobą po-
wodującą otyłość jest obecnie niedoczynność tarczycy.
Opinia, że po 35. roku życia
trudniej jest się odchudzić nie
jest prawdziwa. Od 21. roku życia
metabolizm organizmu spowalnia.
Staje się coraz wolniejszy z roku na
rok, a nie spada gwałtownie akurat
po 35. roku życia.
W niedoczynności tarczycy zauważany jest wzrost ape-
tytu i zmniejszone odczuwanie sytości. Hormony tarczycy
w nadmiarze powodują chudnięcie poprzez nasilenie pro-
teinolizy i lipolizy. Niedobór zatem powoduje proces od-
wrotny. Diagnostyka pacjentów pod kątem niedoczynności tarczycy wydaje się jednym
z podstawowych czynników w leczeniu otyłości, tym bardziej, że osoby z niedoczynno-
ścią tarczycy wykazują dość typowe objawy, które mogą nakierować nas na prawidłowe
rozpoznanie.
Bywa, że w przeciągu kilku sekund – zanim wchodzący do gabinetu pacjent zdąży usiąść
– mam już nieodpartą chęć zapytania go o objawy typowe dla niedoczynności tarczycy.
Z trudem staram się wtedy przeprowadzić prawidłowo i po kolei wywiad chorobowy, bo
aż mnie korci, aby zapytać czy ma suche łokcie (potocznie „brudne łokcie”), czy miewa
stany depresyjne, wahania nastroju. Już na pierwszy rzut oka cera wydaje się lekko bla-
dawa i zażółcona, wyraźnie widać opuchniecie powiek oraz dłoni, często widać mocno
przerzedzone włosy na głowie, a bywa, że zupełnie zanikają brwi. Te wszystkie symptomy
współwystępują z objawem głównym – czyli z otyłością. W dalszej części napiszę, jakie
warto wykonać badania lub z czym zgłosić się do lekarza rodzinnego, aby wykluczyć lub
potwierdzić chorobę tarczycy.
Często po potwierdzeniu choroby tarczycy myślę sobie, że gdyby ten pacjent nie zgło-
sił się do lekarza w celu kompleksowej pomocy, gdyby odchudzał się sam, byłby skazany
na długie i smutne diety. Smutne tym bardziej, że zakończone fiaskiem, ponieważ nawet
jeżeliby schudł i tak z powrotem przybrałby na wadze myśląc, że to pewnie kolejny efekt
„jo-jo” – a to po prostu była nie leczona choroba podstawowa.
Inną obecnie dość „popularną chorobą” jest zespół policystycznych jajników. Choroba
ta pojawia się najczęściej w okresie pokwitania. Młode pacjentki z tym zespołem bardzo
cierpią nie tylko z powodu otyłości, ale też z powodu nadmiernego owłosienia (hirsuty-
zmu), trądziku i zaburzeń miesiączkowania. Niezbędna jest wtedy pomoc lekarza. Musi on
skontrolować poziomy hormonów androgennych, hormonu luteinizującego oraz ocenić,
jaka jest oporność organizmu na insulinę. Leczenie tego zespołu jest niezbędne nie tylko
z powodu leczenia otyłości, ale ze względu na utrzymanie płodności – ponieważ często
M
o
t
y
l
e
m
b
ę
d
ę
21
M
o
n
i
k
a
S
t
o
ł
y
h
w
o
–
G
o
f
r
o
n
22
Rys. 6 Cechy charakterystyczne niedoczynności tarczycy
występują cykle bezowulacyjne i niepłodne. Objawy i przyczyny sugerujące zespół poli-
cystycznych jajników to przede wszystkim:
– istnienie otyłości brzusznej
– występowanie cukrzycy typu 2 w rodzinie
– nieregularne miesiączkowanie.
Pocieszeniem może być to, że pacjentka, która schudnie nie będzie miała tego zespołu,
dopóki nie przytyje.
W wielu badaniach wykazano, że również menopauza powoduje zwiększenie BMI, nie-
zależnie od wieku. 7 Zjawisko to jest zależne od zmian hormonalnych; estrogeny są hormo-
nem nasilającym gromadzenie się tłuszczu w obrębie pośladków i ud, natomiast androgeny
za gromadzenie się tłuszczu w obrębie jamy brzusznej i górnej części tułowia. W trakcie
menopauzy zanika wydzielanie estrogenów, ale utrzymuje się wydzielanie androgenów
z nadnerczy co powoduje narastanie tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha. U kobiet po
menopauzie z otyłością brzuszną stwierdza się niskie stężenie globuliny wiążącej hormony
płciowe (SHBG-sex hormon binding globulin), co powoduje zwiększanie się stężenia „męs-
kich hormonów” w surowicy, stymulację receptorów androgenowych w tkance tłuszczo-
we, a w efekcie powstanie otyłości typu centralnego. Warto odwiedzić ginekologa–endo-
krynologa, aby ustalił czy są jakieś możliwości wspomagania pacjentki przy odchudzaniu
i unormowanie stanu hormonalnego w organizmie.
Niskie stężenie SHBG zostało uznane za niezależny czynnik prowadzący do centralnej
otyłości i cukrzycy.
Innymi zaburzeniami edokrynnymi, które powodują otyłość i nadwagę są: hiperkortyzole-
mia (pochodzenia centralnego lub nadnerczowego), niedorozwój gonad, niedobór hormonu
wzrostu i rzekoma niedoczynność przytarczyc. Są to jednak zespoły występujące bardzo
rzadko i powinny przede wszystkim być leczone i kontrolowane przez endokrynologa.
M
o
t
y
l
e
m
b
ę
d
ę
23
M
o
n
i
k
a
S
t
o
ł
y
h
w
o
–
G
o
f
r
o
n
7) Santuz M., Obesity and menopause
Pobierz darmowy fragment (pdf)
