Darmowy fragment publikacji:
Narkotyki i paranarkotyki
(perspektywa polska)
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
S E R I A
TOM 1
© Copyright by Ofi cyna Wydawnicza ASPRA-JR
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Mazowieckie Centrum Profi laktyki Uzależnień
Śląska Wyższa Szkoła Zarządzania im. gen. Jerzego Ziętka w Katowicach
Piotr Jabłoński, Mariusz Jędrzejko
Narkotyki i paranarkotyki
(perspektywa polska)
Warszawa 2011
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Redaktor naukowy serii
dr hab. Mariusz Jędrzejko, prof. SGGW
Recenzent
prof. SWSZ dr hab. Marek Walancik
Opracowanie grafi czne
mgr Anna Chaberska
Projekt okładki
Zbigniew Pindor
© Copyright by Mariusz Jędrzejko Piotr Jabłoński
© Copyright by Ofi cyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2011
Wydawca
Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR
03-982 Warszawa, ul. Dedala 8/44
tel. 0-602-247-367. fax 615-34-21
e-mail: oficyna@aspra.pl
www.aspra.pl
ISBN 978-83-7545-243-3
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Spis treści
Narkomania - zagrożenie wieloaspektowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Część pierwsza
Problemy defi nicyjne i pojęciowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Część druga
Polskie regulacje prawne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
2. 1. Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii . . . . . . . . . . . . . . 25
2. 2. Kodeks Karny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2. 3. Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii . . . . . . . 30
Część trzecia
Przyczyny sięgania po narkotyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
3.1. Czynniki ryzyka i czynniki chroniące w używaniu
narkotyków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.1.1. Czynniki ryzyka – sfera psychologiczna. . . . . . . . . 40
3.1.2 Sfera społeczna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
3.1.3. Sfera biologiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
3.2. Destrukcyjny charakter uzależnienia od narkotyków . . . . 46
3.3. Narkomania jako forma ograniczenia wolności . . . . . . . . 49
3.4 Używanie narkotyków w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Część czwarta
Procedury postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Część piąta
Charakterystyka substancji psychoaktywnych. . . . . . . . . . . . . . . 63
5.1. Kannabis – preparaty otrzymywane z konopi indyjskich . 63
5.2. Stymulanty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
5.2.1. Amfetamina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
5.2.2. Metamfetamina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
5.2.3. Kokaina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
5.2.4. Ecstasy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
5.3 Środki halucynogenne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
5.3.1. LSD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
5.3.2. Meskalina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
5.3.3. Grzyby halucynogenne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
5
5.4. Opioidy (opiaty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
5.5. Inhalanty – wziewne środki odurzające . . . . . . . . . . . . . . 81
5.6. Narkotyki wykorzystywane w celach przestępczych . . . . 83
5.6.1. GHB (kwas gamma-hydroksymasłowy) . . . . . . . . . 84
5.6.2. Rohypnol (fl unitrazepam) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
5.6.3. Ketamina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
5.7. Nowe narkotyki syntetyczne – narkotyki klubowe . . . . . 89
5.7.1. PMA, PMMA (parametoksyamfetamina) . . . . . . . . 90
5.7.2. mCPP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
5.7.3. Fentanyl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
5.7.4. DXM (dekstrometorfan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
5.7.5. PCP (fencyklidyna) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
5.7.6. Poppers (azotan amylu, azotan butylu) . . . . . . . . . . 95
5.8. Dopalacze – paranarkotyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
5.9. Leki uspokajające i nasenne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
5.9.1. Barbiturany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
5.9.2. Benzodiazepiny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
5.10. Sterydy anaboliczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Część szósta
Politoksykomania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Część siódma
Ostre zatrucia – podstawowe pojęcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Część ósma
Narkomania i nowe uzależnienia – konteksty i problemy . . . . . 117
Część dziewiąta
Rozpoznanie zachowań narkotykowych
(paranarkotykowych) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
9.1. Obserwacje zachowań osoby i jej twarzy . . . . . . . . . . . . 131
Załączniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Bibliografi a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
6
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Narkomania
– zagrożenie wieloaspektowe
Pomimo setek badań i analiz nie znamy rzeczywistej liczby osób się-
gających po narkotyki i substancje działające podobnie. Najprawdopo-
dobniej w każdym roku ponad pół miliona osób w Polsce zażywa przy-
najmniej jedną z substancji narkotycznych (wliczamy w to także środki
określane jako dopalacze). Być może liczba ta oscyluje około miliona,
na co wskazywałby bardzo dynamiczny rozwój sieci sklepów dopala-
czowych (na początku września 2010 było ich około 1000). Jak się uwa-
ża, większość z sięgających po narkotyki stanowią ludzie młodzi, a w tej
grupie dominują chłopcy. Z kolei osób zażywających narkotyki w sposób
okresowy, bardziej regularny (tworzą ją szczególnie tzw. weekendowcy
oraz osoby używające narkotyków dla osiągnięcia określonego stanu
psychicznego lub/i fi zycznego) jest ok. 150-160 tys. osób. Narkomanów
w pełnym tego słowa znaczeniu (osób o zdefi niowanych cechach trawłe-
go uzależnienia) jest natomiast kilkadziesiąt tysięcy. Jednak każda z tych
liczb może być myląca, bowiem badania w tym zakresie obarczone są ry-
zykiem dużego błędu. Jak wskazują autorzy ostatniego raportu o sytuacji
narkotykowej w Polsce, 12 respondentów miało kontakt z marihuaną
lub haszyszem a 2 z amfetaminą (Struzik, Malczewski, 2010). Z kolei
w przeprowadzonym przez SMG/KRC badaniu populacji 15–17-latków
(2008) 7 członków tej grupy miało kontakt z marihuaną a 3 z haszy-
szem (tamże). Jeszcze inne dane przynoszą nam liczne, bardzo ciekawe
opracowania przygotowane w ośrodkach akademickich, w ramach prac
doktorskich i magisterskich. Z zamieszczonych tam analiz wynika, iż
w populacji nastolatków od 7 do 16 miało w ciągu ostatniego roku
kontakt z jednym z narkotyków (SGGW, WSP ZNP, UŚ, UAM, UW).
Problem narkomanii można analizować wielu perspektywach i płasz-
czyznach: np. badając przyjęcia pacjentów do placówek stacjonarnych
7
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
otrzymujemy interesujące dane dotyczące struktury tej choroby. Z ko-
lei analiza eksperymentów narkotykowych nastolatków przynosi ważne
informacje o zmianie tendencji używania tych substancji. Od kliku lat
pojawiają się też nowe płaszczyzny diagnozy tego problemu np. poprzez
analizowanie czynów przestępczych, wyroków z ustawy o przeciwdzia-
łaniu narkomanii, czy też diagnozy środowiskowe bądź grup zawodo-
wych (wojsko, pracownicy korporacji, kierowcy). Jakkolwiek by badać
problem narkomanii otrzymujemy szereg nowych wiadomości.
Bez względu na to jakie będziemy przytaczali liczby nie ulega wąt-
pliwości, że skala zjawiska jest poważna, tak w wymiarze społecznym,
prawnym, zdrowotnym, jak i moralnym. Bardzo ciekawe dane w tym
zakresie przynoszą nam opracowania medyczne, zwłaszcza dotyczące
leczenia stacjonarnego osób uzależnionych od narkotyków. Według naj-
nowszych dostępnych danych w roku 2007 do leczenia stacjonarnego
przyjęto ponad 12 500 osób uzależnionych od narkotyków. Blisko ¾
przyjmowanych do takiego leczenia stanowią mężczyźni, co ma zna-
czenie przy planowaniu i realizacji zamierzeń profi laktycznych. Skalę
problemu można oceniać także w perspektywie bazy leczniczej. W Pol-
sce działa 85 ośrodków stacjonarnych i 295 placówek ambulatoryjnych
zajmujących się osobami uzależnionymi od narkotyków. A przecież
wsparciem dla tych osób zajmują się także liczne organizacje non-profi t i
kościoły. Okazuje się też, że wydolność tego systemu jest coraz bardziej
ograniczona, a w niektórych sytuacjach wręcz niewydolna (np. polski
system penitencjarny nie jest w stanie zapewnić leczenia osób uzależ-
nionych od narkotyków i substancji działających podobnie, spośród od-
bywających kary pozbawienia wolności)
Dokonując wprowadzenia do niniejszego opracowania, przezna-
czonego przede wszystkim dla pedagogów, psychologów szkolnych,
nauczycieli oraz studentów kierunków pedagogicznych, chcielibyśmy
zwrócić uwagę na wielowymiarowość zagrożeń narkotykowych. Tylko
takie ujęcie daje bowiem możliwość ukazania złożonego charakteru tych
zagrożeń, jak i zaproponowanie rozwiązań ograniczających tę patologię
społeczną (Juczyński, 2004). Problem ten prezentujemy w ujęciu gra-
fi cznym.
8
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Rys. 1. Zagrożenia narkotykowe – perspektywa holistyczna
Narkomania jako problem: prawny (kryminologiczny,
kryminalistyczny), ekonomiczny, społeczny, moralny,
zdrowotny
Nowe narkotyki i substancje działające podobnie
(dopalacze). Przechodzenie narkomanii w plitoksyko-
manię
Wyraźny spadek wieku pierwszej inicjacji narkotyko-
wej
Oczekiwanie wielu środowisk na legalizację tzw. lek-
kich narkotyków
Źródło grafi ki: http://www.bing.com/images/search?q=drugs+problem FORM=BIFD#focal2Fteenage-
drug-addiction.jpg
Nie ulega wątpliwości, że problem uzależnienia lub używania sub-
stancji odurzających nie sprowadza się tylko do wąskiego kręgu samych
użytkowników tych substancji lub ich najbliższego środowiska (Szukal-
ski, 2005; Walancik, 2009; Ruden, Byalick, 2003; Cekiera, 1997, 2004).
Skutki działania osoby będącej pod wpływem substancji odurzających,
zarówno tych legalnych, jak i nielegalnych, można porównać do kręgów
o coraz większej średnicy, które rozchodzą się na wodzie po wrzuceniu
do niej kamienia. Początkowo konsekwencje są widoczne głównie w naj-
bliższym otoczeniu, ale skutki najczęściej dotykają także rodzinę, współ-
pracowników, przyjaciół oraz społeczność lokalną, w której funkcjonuje
osoba uzależniona. Diagnozując problem narkomanii rzadko wskazuje
się, iż generuje ona szczególnie niebezpieczne następstwa: rozwój prze-
stępczości (produkcja nielegalnych substancji i ich dystrybucja; obni-
żenie wyników ekonomicznych; dezorganizacja rodzin). Bardzo rzadko
w analizach omawianej tu problematyki ujmowane są konsekwencje
dalekosiężne w postaci niższych szans zawodowych, problemów zdro-
wotnych w wieku dojrzałym bądź konieczności opieki społecznej nad
ofi arami choroby narkotykowej.
Współczesna literatura poświęca wiele miejsca konsekwencjom
rozprzestrzeniania się zjawiska narkomanii i zjawisk jej pochodnych
(Hołyst, 2008; Juczyński, 2006; Cekiera, 2004; Jędrzejko, 2007; Nie-
wiadomska, 2007; Walancik, 2009; Łuczak 2004, KBdsPN 2006–2009;
Rada Europy, 2009), zwłaszcza w odniesieniu do braku kontroli zacho-
9
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Rys. 2. Niektóre konsekwencje uzależnienia od narkotyków i paranarkotyków
Zaburzenia relacji społecznych – problemy
interpersonalne – degradacja społeczna
Problemy zdrowotne – większa podatność na
choroby – zwiększone ryzyko zakażeń HIV – wy-
sokie koszty leczenia. Wysokie ryzyko wypad-
ków i kalectwa
Problemy szkolne i zawodowe, niższe
szanse ekonomiczne, niższe perspektywy
społeczno-zawodowe. Koszty ekonomiczne
wynikające z absencji w pracy.
Stygmatyzacja – wykluczenie społeczne – zacho-
wania kompulsywne – kryminogenność
Źródło grafi ki: http://www.bing.com/images/search?q=drugs+problem FORM=BIFD#focal=988793fa439
d0fba66027a103b8f05e furl=http 3A 2F 2Fi222.photobucket.com 2Falbums 2Fdd106 2FTheAu-
tark 2FDrugWarPoster.jpg
wań osób uzależnionych Podkreślmy bowiem, że używanie substancji
psychoaktywnych zakłóca relacje społeczne, jest czynnikiem dezinte-
gracji rodziny, ogranicza, a w przypadku pełnego uzależnienia – unie-
możliwia naukę i pracę, wpływa negatywnie na poziom wzajemnego
zaufania, który jest fundamentem relacji społecznych i zawodowych. Od
czasu zwiększenia podaży narkotyków i substancji działających podob-
nie, ich używanie wywołuje także coraz poważniejsze zagrożenia w ru-
chu drogowym (około 5 kierowców w Europie prowadzi raz w roku
pojazd pod wpływem substancji psychoaktywnej, innej niż alkohol) oraz
posługiwaniu się sprzętem technicznym. Jeszcze innym problemem jest
używanie narkotyków przez żołnierzy biorących udział w operacjach
bojowych (wszystkie armie NATO posiadają specjalne programy pre-
wencji narkotykowej). Nie bez znaczenia jest problem powierzania żoł-
nierzom (specjalistom, przełożonym) znajdującym się pod wpływem
substancji psychoaktywnej, uprawnień do wpływania na zdrowie i życie
10
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
innych oraz korzystania z kosztownego, zaawansowanego technologicz-
nie sprzętu i wyposażenia wojskowego (Jabłoński, 2009).
Wychodząc z założenia, że narkotyki choć niepożądane, stały się
obecne w przestrzeni społecznej, postanowiliśmy przygotować opra-
cowanie dotyczące zagrożeń narkotykowych. Mamy świadomość, iż
w ostatnich latach liczba publikacji o podobnym charakterze jest ogrom-
na (tylko w latach 2008–2010 na polskim rynku wydawniczym ukazało
się 27 nowych publikacji podejmujących problem narkomanii w ujęciu
cząstkowym lub ogólnym). Postanowiliśmy więc, korzystając z dorobku
wielu naukowców, a także własnej praktyki, przedstawić opracowanie
możliwie najbardziej syntetyczne, ze szczególnym naciskiem na charak-
terystykę substancji, pod kątem ich wpływu na zdrowie człowieka.
Konstrukcja opracowania zmierza nie tylko do ukazania zjawiska od
strony wpływu narkotyków na zachowania człowieka (z uwzględnie-
niem substancji najnowszych), ale także zaprezentowania naszych za-
wodowych doświadczeń w obszarze profi laktyki narkotykowej. Układ
opracowania zmierza również do zaprezentowania podstawowych infor-
Rys. 3. Zasadnicze kryteria skutecznej profi laktyki narkotykowej na poziomie
szkolnym
Systematyczność działań – powtarzalność przedsięwzięć
w kolejnych rocznikach
Treści i metody dostosowane do realiów oraz percepcji
odbiorcy
Profesjonalizm lektorów – unikanie straszenia. Przekaz
ukierunkowany na świadome zrozumienie problemu i jego
konsekwencje w wymiarze osobistym
Równoległe działanie w trzech grupach odbiorców: na-
uczyciele (rozpoznawanie zachowań, nowa wiedza, postę-
powanie w sytuacjach krytycznych; uczniowie (wiedza o
skutkach zdrowotnych, psychicznych, kształtowanie aser-
tywności; umiejętność postępowania w sytuacjach krytycz-
nych); rodzice (rozpoznawanie zachowań, kształtowanie
zachowań dzieci, postępowanie w sytuacji narkotykowej)
Źródło grafi ki: http://www.bing.com/images/search?q=drugs+problem FORM=BIFD#focal=308ef53e4-
d8ec70f962e2e969889c5c3 furl
=http 3A 2F 2Fhomepage.eircom.net 2F~araknie 2Fsite_image-
s 2Fdrugs.jpg
11
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
macji niezbędnych, a nierzadko koniecznych do rozpoznania zjawiska,
jego skutków i następstw oraz sposobów podejmowania działań prewen-
cyjnych.
Chcielibyśmy przy tym podkreślić, że pomimo licznych działań –
zwłaszcza w 2010 roku – skierowanych na profi laktykę narkotykową
i dopalaczową – jej skuteczność jest bardzo zróżnicowana. Niestety,
w znaczącej części przestrzeni społecznej problem ten jest niedostrzega-
ny, nierzadko traktowany jako okres „młodzieńczego wybryku”, a w te-
rapii uzależnień ujawnia się problem współuzależnienia najbliższych,
którzy za wszelką cenę chcą „chronić” bliską osobę.
Z analizy licznych programów zapobiegających, leczniczych i tera-
peutycznych wynika, że istota powodzenia wszelkich działań profi lak-
tycznym polega na zrozumieniu zasady podstawowej: efektywność za-
leży od ich systematyczności i budowania długofalowych oddziaływań
a także edukacji kadr. Należy wystrzegać się działań doraźnych i akcyj-
nych, które nie mają charakteru wystarczającego do skutecznego ogra-
niczania szkód, jakie niesie ze sobą używanie substancji psychoaktyw-
nych. Stąd na poziomie szkolnym konieczne jest działanie trzypłaszczy-
znowe: edukacja nauczycieli, edukacja uczniów oraz kształtowanie ich
umiejętności asertywnych a także pedagogizacja rodziców. Konieczne
jest przy tym dostosowanie treści, formy oraz zakresu problematyki do
zdolności percepcyjnych poszczególnych grup.
Podejmowany przez nas problem jest niewątpliwie wieloaspektowy
i wielowymiarowy. Dostrzegać należy w nim tragedię pojedynczego
człowieka (jako skutek uzależnienia) ale również ogromne koszty ekono-
miczne ponoszone przez państwo (zwalczanie przestępczości narkotyko-
wej, penalizacja sprawców tych przestępstw, koszty leczenia). W diagno-
zie zjawiska często podejmuje się kwestie konieczności zdecydowanego
zwalczania dystrybucji narkotyków i przeciwdziałania przestępczości,
zapominając, iż należy również pamiętać o niezwykle ważnej kwesti:
najpopularniejszą substancją psychoaktywną w Polsce nadal pozostaje
alkohol. Zgodnie z obserwowanymi trendami epidemiologicznymi jest
on, jako substancja legalna, coraz częściej używany w połączeniu z sub-
stancjami nielegalnymi. Mamy także pierwsze podstawy do postwienia
tezyo wyraźnym narastaniu używania alkoholu wśród młodzieży.
Prezentowane w opracowaniu treści mają również zastosowanie do
coraz powszechniejszego zjawiska politoksykomanii, tj. używania łącz-
nie lub w sekwencji czasowej substancji legalnych i nielegalnych – alko-
holu, narkotyków, leków i innych substancji zastępczych.
12
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
! Polska narkomania ma coraz częściej obraz politoksykomanii, tj uza-
leżnienia od kilku substancji jednocześnie. Najczęściej łączone są al-
kohol i narkotyki; alkohol i substancje wzmacniająco-energetyzujące;
alkohol i dopalacze; alkohol i leki.
Leczenie uzależnień o charakterze politoksykomanicznym jest
znacznie trudniejsze niż „klasycznej” narkomanii
Zjawisko narkomanii nie jest tylko problemem naszego kraju. Okazu-
je się, że od lat 90. XX wieku narasta on u wszystkich naszych sąsiadów,
a w niektórych krajach ma swoje specyfi czne cechy. Np. z analizy litera-
tury niemieckiej widać ścisłe powiązanie wzrostu używania narkotyków
z wielką zmianą społeczno-polityczno-ekonomiczną, jaką była integracja
obu państw niemieckich. Kryzys ekonomiczny we wschodnich landach
doprowadził do ujawnienia wielu zaburzeń i patologii społecznych, któ-
rych tłem były szybko rosnące bezrobocie oraz bieda. Podkreślamy ten
problem, bowiem narkomania jest patologią o silnym powiązaniu przy-
czynowo-skutkowym z innymi problemami społecznymi. Dynamiczny
rozwój narkomanii dostrzegamy również w krajach powstałych po roz-
padzie Związku Radzieckiego, gdzie nastąpiło zwiększenie produkcji
narkotyków syntetycznych oraz nielegalnych upraw. Rosja i Ukraina
stały się także częścią nowego wielkiego szlaku przemytniczego narko-
tyków z Azji Mniejszej. Rosnące problemy narkotykowe obserwuje się
także w Wielkiej Brytanii (80 banknotów jednofuntowych nosi ślady
kokainy) oraz Hiszpanii, która ze względu na swoje położenie jest „mor-
ską bramą” przemytu narkotyków (kokaina z Ameryki Południowej, ma-
rihuana z Maroka).
W tytule pracy, obok znanego terminu narkotyki, użyliśmy także
określenia „pranarkotyki”. Nie jest to przypadkowe, bowiem rynek sub-
stancji psychoaktywnych ulega tak wielkiemu rozszerzeniu, że ich pro-
ducenci skutecznie wyprzedzają rozwiązania prawne. Dopiero ostatnie
(październik 2010) rozwiązania prawne dają szansę na skuteczniejsze
przeciwdziałanie temu zjawisku w kontekście dopalaczy. Z omawianą
tu kwestią związane są także liczne sygnały przekazywane przez toksy-
kologów, lekarzy i terapeutów o stosowaniu coraz to nowych substancji,
które nierzadko w dawkach leczniczych dobrze służą człowiekowi (np.
syropy i leki na kaszel). Stąd właśnie określenie – paranarkotyki.
Piszemy zatem nieprzypadkowo w tytule rozdziału, że narkomania
jest zagrożeniem wieloaspektowym, tak jak w jej etiologii możemy wy-
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
13
U
W
A
R
U
N
K
O
W
A
N
I
A
MAKROSTRUKTURALNE
Cywilizacja konsumpcyjno-przemysłowa
Gwałtowana zmiana społeczna w obszarze funkcjonowania rodzin
Współczesne trendy kulturowe
Narkotyk jako towar masowego obrotu handlowego
Wzorce kultury masowej
MIKROSTRUKTURALNE
Środowisko sąsiedzkie
Środowisko rówieśnicze
Środowisko szkolne
Środowisko pracy
Dostępność narkotyków (substancji działających podobnie)
RODZINNE
Występowanie uzależnienia w rodzinie (rodzeństwo, rodzice, najbliższa
rodzina)
Patologie i zaburzenia życia rodzinnego (przemoc, alkoholizm, rozwody,
rodzinne środowisko przestępcze, zaniedbania, porzucenia) – rodzina
dysfunkcyjna
Traumy, urazy, choroby somatyczne, choroby i zaburzenia psychiczne
Zaburzenia procesu wychowania (brak wzorów pozytywnych, zaburzenia
komunikacji rodzice – dziecko)
Brak lub wadliwe kompetencje wychowawcze rodziców (niewydolność
wychowawcza)
INDYWIDUALNE – PERSONALNE
Niedojrzałość emocjonalna
Niska samoocena
Brak odporności na stres i problemy
Niska wiedza
Negatywne przekonania
Niskie kompetencje interpersonalne
różnić złożone, silnie z sobą powiązane źródła. Poniżej prezentujemy
niektóre z nich.
Powyższe zestawienie nie zamyka listy czynników mających wpływ
na eksperymenty narkotykowe oraz substancjami działającymi podob-
nie.
W trwającej od wielu dziesięcioleci diagnozie problemu narkotyko-
wego przyjęto, że patologia ta ujawnia się w ścisłym powiązaniu trzech
elementów – człowiek – narkotyk – środowisko. Czynnik drugi – nar-
kotyk, jego podaż – ma tutaj kluczowe znaczenie (Wojcieszek, 2009;
Juczyński, 2006). Stąd – o czym szerzej w dalszej części – wobec sil-
14
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
nego naporu starych i nowych substancji, licznych ofert internetowych
i z rynku nielegalnego, kluczowe znaczenie dla ograniczania zjawiska
uzależnienia od narkotyków i niebezpiecznych następstw eksperymen-
towania z nimi będą miały: sprawność państwa w zwalczaniu przestęp-
czości narkotykowej, edukacja (wiedza jakie czynią spustoszenie) oraz
kształtowanie umiejętności asertywnych dzieci i młodzieży.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Część pierwsza
Problemy defi nicyjne i pojęciowe
Narkotyki są znane od ok. 10 tysięcy lat, a pierwsze zapiski o nich
pochodzą z okresu starożytnej Babilonii, Egiptu i terenów dzisiejszych
Indii (Ariowie). Podróżujący po krajach środkowego wschodu najwięk-
szy starożytny historyk Herodot, w swoich „Dziejach” opisuje niezwy-
kłe zwyczaje wdychania oparów i picia napojów, po których wojownicy
i niewiasty ruszali w ekstatyczne tańce. Im bliżej współczesności tym
takich opisów więcej.
Sam termin narkotyk wywodzi się z greckiego słowa narcotikos –
oszałamiający. We współczesnej nauce pod tym pojęciem rozumie się
substancje powodujące zniesienie bólu, euforię i oszołomienie, której
częste stosowanie prowadzi do uzależnienia, tj. narkomanii. Pojęcie po-
wyższe odnosi się zwykle do substancji otrzymywanych z maku lekar-
skiego lub jego sztucznie pozyskiwanych chemicznych odpowiedników.
Współcześnie, szczególnie w mowie potocznej, jak i w języku prawni-
czym, termin ten używany jest często nieprecyzyjnie w znaczeniu każ-
da nielegalna substancja farmakologiczna używana w celach innych niż
medyczne, niezależnie od jej właściwości farmakologicznych i kierunku
działania. Rodzi to często niezrozumienie lub nadużywanie tego poję-
cia.
Terminem znacznie szerszym jest określenie substancja psychoaktyw-
na, lub też zamiennie używane środek psychoaktywny. Dodajmy w tym
miejscu, że pojęcie „psychoaktywny” nie oznacza, że środek ten bezwa-
runkowo wywołuje uzależnienie. Obecnie dość często terminu „substan-
cje (środki) psychoaktywne” używa się wymienne z terminem „narko-
tyki”, który oznacza związek chemiczny, który wpływa na pracę mózgu
i procesy umysłowe, w tym na funkcje poznawcze, ocenne i nastrój.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
17
Pobierz darmowy fragment (pdf)