Darmowy fragment publikacji:
Benedykt Chmielowski urodził się w roku 1700. Po ukończeniu semi-
narium we Lwowie poświęcił się karierze duchownej. Na jego dorobek
pisarski składają się liczne ksiąŜki o charakterze kompilacyjnym np. mo-
dlitewniki i Ŝywoty świętych.
NOWE ATENY albo Akademia wszelkiej sciencyi pełna, na róŜne
tytuły jako na classes podzielona, mądrym dla memoriału, idiotom dla nau-
ki, politykom dla praktyki, melancholikom dla rozrywki erygowana stano-
wi najciekawszy przykład barokowego zamiłowania do encyklopedyzmu.
Wydana w wersji czterotomowej encyklopedia (edycja druga z lat 1754–
1756) o układzie rzeczowym przez wiele lat uchodziła za przykład sar-
mackiej degeneracji. Dziś zachwyca nie tylko stylem, typowym dla doj-
rzałego baroku i pełnym makaronizmów, ale równieŜ bawi niezliczonymi
facecjami, do których sam autor nieraz zachowuje zdroworozsądkowy
dystans, a które w takim samym stopniu musiały bawić ówczesnego czy-
telnika. To monumentalne dzieło jest przy tym nieocenionym źródłem
do badań nad światopoglądem, świadomością historyczną i przyrodniczą
pierwszej połowy wieku XVIII. Niektóre spostrzeŜenia Chmielowskie-
go na stałe weszły do polskiej kultury, jak choćby słynna definicja konia.
Prezentowany wybór, jakŜe skromny wobec bogactwa materiału, ma
głównie za zadanie ukazać wiedzę z zakresu fizyki (przyrodoznawstwo)
oraz metafizyki (teologia i demonologia).
2
© Copyright for Klasyka Mniej Znana
by Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych
UNIVERSITAS, Kraków 2003
Podstawą niniejszej edycji jest wydanie Nowych Aten w wyborze
i opracowaniu M. i J. Lipskich, Kraków 1968.
Tekst zmodernizowany według obowiązujących zasad
ortograficznych i interpunkcyjnych.
Wybór, opracowanie tekstu i słowniczka wyrazów archaicznych
Michał Hanczakowski
ISBN 97883-242-1092-3
TAiWPN UNIVERSITAS
Projekt okładki serii
Ewa Gray
T Y T U Ł P I E R W S Z E J T E J K S I Ę G I
T E O L O G
w BOSKICH RZECZACH
I D I O T A,
THALES w Niebo wlepiony, w dół OBALONY
Albo
GŁĘBOKOŚĆ MIERZONA
NIE ZMIERZONA,
OKO W SŁOŃCU UTOPIONE, OŚLEPIONE.
SCIENCJA KRÓTKA i PROSTA O BOGU,
o nim dyszkurująca, nie pojmująca.
Najpierwsza, Najświętsza Corde ore tractanda domagająca
się serca i ust wymownych przychodzi mi Materja o BOGU,
STWÓRCY Visibilium Invisibilium; który jest ENS ENTIUM
Byt bytów . Tego nie rozumem pojmować, nie dyskursem okreś-
lać mnie naleŜy, ale in abyssum mei nihili w otchłań nicości
mojej rzucić się, serce ogniem miłości spalić, Jemu in holocau-
stum na całopalenie : o Nim nigdy inaczej nie trzymać, tylko
jak sentit Sancta Romana Catholica Apostolica Ecclesia orzeka
Święty Rzymski Katolicki i Apostolski Kościół . Nie wchodzę Ja
tedy w Teologiczne trudności, bo bym Czytelnikowi nie kaŜdemu
w tej sciencyi biegłemu wstręt uczynił zaraz in ipsa fronte na
samym wstępie do czytania dalszego hujus mei Operis tego
Dzieła mojego ; albo mniej mu przyniósł Owocu z moich folia-
łów. Nie przelewam, mówię, tego Morza to jest BOGA w Dobro-
ci, Mądrości, Wszechmocności, Sprawiedliwości niewyczerpane-
go w mały dołek z Aniołem od Augustyna widzianym teste jak
świadczy Cantipratano, raczej mię w ten EURYP nie pojęty rzu-
cam z Aristotelesem mówiąc: Quia te non capio, tu me capias Po-
niewaŜ ja ciebie nie ogarniam, ty mnie ogarnij teste Bessaeo.
Dosyć na ukontentowanie Twojej tu kuriozyi Czytelniku powie-
dzieć, co BÓG sam MojŜeszowi o sobie effari wyjawić raczył
Exodi cap. 3. Ego sum qui sum Jam jest, którym jest . Te własne
5
Imię moje: wiecznie być, nigdy się nie poczynając, nigdy nie koń-
cząc, niczego i nikogo do konserwacji Mojej Istoty, nie potrzebu-
jąc.
ŚWIAT NA WIOSNĘ OD BOGA STWORZONY
Josephus, historyk śydowski, Scaliger, Calvisius i inni trzymają,
Ŝe Stwórca wszech rzeczy, Świata machinę stworzył w JESIENI
podczas Aequinoctium jesiennego; probując, Ŝe to był czas jesien-
ny, poniewaŜ były w Raju frukta, ale ta racja non convincit nie
przekonuje . Mógł BÓG tak śliczne Niebo, luminarze, i człeka
na swój Obraz kreować ex nihilo, a mizernych fruktów nie mógłby
extra czasu swego? A potym w Azji, osobliwie koło Palestyny, Syryi,
w Afryce, cały Rok Drzewa wydają frukta jedne odchodzące, dru-
gie nastające. Druga sentencja jest, Ŝe świat od BOGA stworzony
na WIOSNĘ podczas Aequinoctium wiosnowego i ta sentencja
probabilior bardziej prawdopodobna , dla większej liczby pew-
niejszych autorów, bo Nowy Adam CHRYSTUS, Świat restauru-
jący, począł się na wiosnę 25. Marca w śywocie Najświętszej MA-
RYI, toć i Stary Adam, psujący Świat, w takimŜe wiosnowym czasie
miał być stworzony. 2do. W ten czas miał być Mundus creatus
świat stworzony , kiedy recreatus odnowiony . Trzymających
te zdanie wylicza Ojców Świętych Torniellus 20, Ascanius Marti-
nongus 25. Za tą idą sentencją Genebrardus, Clavius, główny ma-
tematyk, Delrio a Lapide, Saltanus i rabin Jozue. Synod Pale-
styński konwokowany przez Teofila biskupa Cezarieńskiego, ex
Mandato na polecenie Wiktora PapieŜa, decydował swoim
Dekretem, Ŝe świat na wiosnę od BOGA stworzony, jako świad-
czy Wielebny Beda.
6
ŚWIĘTE OSTATKI, NASZE DOSTATKI
LOSY KATOLICKIEGO SZCZĘŚCIA
Albo
Świętych BoŜych Kości
lub
NOWE KATAKUMBY
ŚWIĘTYCH CIAŁ PEŁNE.
Materja ta jest święta i piękna, bardziej by powinna Czytelnika
do siebie zwabić niŜeli Ovidius de Arte amandi, niŜeli Ovenus,
któremu multa dominatur Venus przewodzi nieprzyzwoita We-
nera ; Argenida dowcipnie pisana, ale sine nullo fructu bez Ŝadnej
korzyści dla Czytelnika; gdyŜ takowa i tej podobna lekcja Kato-
likowi czasem nie ujdzie bez grzechu. A zaś tę czytając i uwaŜając
materją, moŜe i duszę swoję, i rozum pascere posilić . Doczyta
się tu kaŜdy, Ŝe relikwie są dla nas Murus Aheneus Murem SpiŜo-
wym . Czcili je bardzo pierwsi chrześcijanie, jako za Chrystusa
zmęczone i wiele doznawali cudów, protekcji, dla tego apetycz-
niejsi byli na Święte zwłoki, niŜ na złoto i klejnoty. Nie wszystkich
ja ci Katoliku Świętych wystawiam kostnice, i relikwiarze, bo jak
piasków morskich, tak tych zregestrować nie potrafię. GdyŜ nie
mała sług Chrystusowych liczba od tyranów okrutnych i zajadłych
jest w popiół obrócona, rozrzucona na wiatry, w rzeki wrzucona,
lub w jeziora, lub w morze; to teŜ drapieŜnym bestjom dana na
poŜarcie; toć chyba ich święte członki na dniu sądnym uweneruje-
my, kiedy omnis caro videbit salutare Dei wszelkie ciało zobaczy
zbawienie BoŜe .
Heretycy teŜ swoich przeciwko naszym stawiają męczenników,
a raczej Pseudo-męczenników, które na rozstajne drogi, nie do
Kościołów przenosić; na szubienicach wieszać, nie w Relikwiarze
osadzać; stosami ognistemi, nie lampami oświecać naleŜy. Ciała
Luterskie, Kalwińskie wytuczone jak wieprze, postów nieznające
nigdy, dopieroŜ pasków nienoszące, dyscyplin nie czyniące, w kontr
wierze świętej się oponujące, czy mogą się zwać świętemi? czy
mogą tytułować się męczennikami, kiedy nie za wiarę, lecz prze-
7
ciw wierze upornie hostiliter i wrogo powstając, giną jako
psy, jako złoczyńce, nie jak świadkowie jej i wyznawcy. Wyliczają
obszernie suos Martyres swoich męczenników , a raczej hulta-
jów, hersztów, łotrów ci autorowie dysydenci: Ioannes Foxus,
Pantaleon, Adrianus, flandryjskim, francuskim, angielskim języ-
kiem. A cóŜ to są ich za męczennicy? Oto którzy katolickie ko-
ścioły powykradali, porabowali, SAKRAMENT Najświętszy po-
deptali, obrazy, relikwie zdespektowali, księŜy, biskupów pobili,
zakonne panienki violarunt zgwałcili ; którzy oczywistej wie-
rze katolickiej tot saeculis przez tyle wieków nauką Ojców
Świętych, cudami utwierdzonej, z pychy, ze złości kontradykują.
Za to tedy ich słusznie i świętobliwie królowie, ksiąŜęta, panowie,
magistraty, a najlepiej Święta Inkwizycja jako łotrów, kryminali-
stów, buntowników, świętokradców, toporem, mieczem, ogniem,
szubienicą karze, a oni ich mają za niewinnych, świętych męczen-
ników, Ŝe za niecnoty ukarani, za powstanie przeciw Ś. Wierze.
A CZY WSTAŁY JUś KTÓRE CIAŁA ŚWIĘTYCH?
Jeszcze nie było generalnej rezurekcyi ciał, aŜ chyba przy kon-
sumacyi wieków i świata. Wstały jednak juŜ dwie osoby, Primoge-
nitus Mortuorum Pierworodny z umarłych Chrystus Pan i Naj-
błogosławieńsza Matka Jego MARJA. Niektórzy na czas byli
Zmartwychwstali, jako Samuel Prorok w Starym Testamencie; wiele
Świętych w Nowym, jako Piotrowin, Krystyna etc. ale znowu po-
marli. Więcej rzekę: iŜ to artykuł wiary, Ŝe według Rozdziału 27
Mateusza Świętego, umarłych z grobu powstały ciała Świętych
podczas śmierci Chrystusowej: Monumenta aperta sunt multa
Corpora Sanctorum, qui dormierant, surrexerunt Groby się otwo-
rzyły, i wiele ciał Świętych, którzy byli posnęli, powstało ; a nie
tylko wstały, ale teŜ w mieście Jeruzalem wielom dały się widzieć.
To jest według Korneliusza a Lapide powstali wtedy z grobów:
Adam, Abraham, Izaak, Jakub, Melchisedech, Dawid, Job, Jo-
nasz, MojŜesz, Jozue, Samuel, Izajasz, Jeremiasz, Ezechiel, Za-
chariasz i inni; którzy wszyscy albo w Świętej ziemi pochowani,
albo koneksją mieli jakąś z Chrystusem, albo go figurowali, albo
opowiadali; do ich liczby niektórzy przydają Łotra dobrego, Ewę,
Józefa, Jana Chrzciciela etc. Ci tedy wszyscy z Chrystusem w dni
8
40 po rezurekcji wstąpili do Nieba, jako trzymają Origenes, Epifa-
niusz, Klemens Aleksandryjski, Euzebiusz, Hieronim, Beda, An-
zelm, Drekseliusz i wielu innych. JeŜeli by tedy ta prawdziwa była
sentencja, tobyśmy nie mieli relikwii namienionych Świętych, kie-
dy z ciałami i kośćmi do Nieba wstąpili, chyba szaty ich. E contra
Święty Augustyn, Teofilakt, Eutymiusz, Tomasz, Barradiasz trzy-
mają, Ŝe namienieni Święci chociaŜ wstali, co jest de Fide artyku-
łem wiary dla świadectwa Chrystusowi, ale znowu pomarli, do
grobow się powróciwszy.
Wyliczam tu porządkiem Świętości róŜne.
CHRYSTUSA PANA ZBAWICIELA ŚWIATA
Świętości
1. Pieluchy, w które po narodzeniu od Najświętszej Panny
uwiniony był, a ta jest w Raguzie, mieście Dalmackim. Jest jej część
w ParyŜu u Ś. Dionizego.
2. Koszulka Chrystusowa jest w Kościele Lateraneńskim, albo
Ś. Jana w Rzymie.
3. Suknia spodnia inconsutilis, nie szyta, z wełny od Matki naj-
droŜszej tkaną robotą uczyniona; była fiałkowa, która z nim rosła
cudownie, o którą zdjętą z Chrystusa pod KrzyŜem losy Ŝołnierze
rzucali: sortiamur de illa, cujus sit rzućmy o nią los, czyją ma
być . Ioannis c. 19. v. 24.; jest teraz w Auguście Trewireńskiej, alias
w Niemczech, teraz koloru ciemnego, zczerniałego z fiałkowego;
Piłat, Starosta Jerozolimski, tę samą suknią wziął był na się pod
suknię, będąc pozwany przed Tyberiusza Cesarza o niewinną
śmierć Chrystusa Pana, wierząc, Ŝe ucaleje; jakoŜ dwakroć stawiw-
szy się w tej sukni był z respektem przyjęty od Cesarza; za trzecim
razem, czyli zapomniawszy wziąć, czyli postponując, zaraz na wy-
gnanie kondemnowany; jako pisze Didacus Vega in Psal. 3. Paeni-
tentiale Conci. 1. Drexelius. Była ta suknia najpierwej w Rzymie,
skąd do Treweru sprowadził ją Agricus Święty, pierwszy arcybiskup
Patriarcha Antiocheński, Roku 330, a jeszcze pierwej była w mie-
ście Galatei, w Kościele ŚŚ. Archaniołów, od Stambułu na kroków
1150, alias więcej trochę niŜ ćwierć mili, podobno to w Galacie,
jednym przedmieściu Stambulskim, albo Carogrodzkim, w piecza-
rach, w skrzyni drzewianej, jako czytam in Gregorio Turonensi libr.
1. de Gloria Mart. cap. 8. Szata zaś biała, w której na się włoŜonej
Chrystus wyśmiany u Heroda, nie co innego była, tylko płótno jak
9
szkaplerz na śrzodku przerznięte i na Chrystusa wrzucone, jako
mniema X. Drexelius in Christo moriente, i powiada, Ŝe ta Szata jest
w Rzymie w Kościele Ś. Jana, vulgo Lateraneńskim.
4. Wierzchnej zaś sukni Chrystusowej były cztery sztuki, bo tak ją
rozdzielili Ŝołnierze (czterech ich było katowskiej professyi według
Ś. Augustyna), jako świadczy Ewangelia Ś. Jana w Rozdziale 19,
w wierszu 23: Acceperunt vestimenta ejus fecerunt quatuor partes,
unicuique militi partem Wzięli szaty jego i podzielili na cztery czę-
ści dla kaŜdego po jednej . Z tych tedy czterech części sukni dosta-
ło się po kawałku Kościołom Katolickim. Jest część znaczna jej
w AsyŜu w Włoszech, w Kościele Ś. Franciszka w trumience srebr-
nej, dana od Sykstusa IV, gdy nawiedzał Ciało Ś. Franciszka; znajdu-
je się kawałek w Krakowie na Tyńcu według Pruszcza autora.
5. Płaszcz z Chrystusa Pana w Ogrojcu zdarty od hałastry go
biorącej, jako świadczy Eutymiusz; nie doczytałem się, gdzie się
podział.
6. śłobek, w którym był złoŜony Chrystus Pan, gdy się narodził
w Betleemskiej szopie (chyba w jaskini), w kamieniu wykowany,
jest w Betleem, mieście Judejskim, w Kościele jeszcze od Świętej
Heleny fundowanym, nadłupany na Relikwie, a drugi Ŝłób drze-
wiany, w tamten wkładany, jest w Rzymie w Kościele Najświętszej
Panny Majoris, często się od tego Ŝłobu ad Praesepe zowiącym,
czasem teŜ Najświętszej Panny ŚnieŜnej, w Kaplicy podziemnej,
od Sykstusa V PapieŜa wystawiony.
7. Praeputium albo Obrzezek Ciałka Chrystusa Pana podczas
Obrzezania Jego, które w Betleem mieście ósmego dnia po Naro-
dzeniu uczyniła sama Najświętsza Panna według ŚŚ. Hieronima
i Bernarda; albo Ś. Józef według Efrema in Homilia de Transfigu-
ratione, czyli jakiś podróŜny Kapłan, będący wtedy w Betleem,
według Wielebnej Maryi de Agredo, który to Obrzezek, z uczci-
wością wtedy schowany, dostał się potym Rzymowi, na ostatek we
wsi Kalkata został, pod Rzymem, następującym sposobem. Gdy
Roku 1525 wojsko Luterskie z Borboniuszem Rzym napadło i ra-
bowało, wtedy Ŝołnierz jeden wpadłszy w Kościół Ś. Jana in Late-
rano do miejsca Sancta Sanctorum Święte Świętych zwanego,
porwał między innemi Relikwiami Świętość Obrzezek Pański,
a uchodząc złapany blisko Rzymu od chłopów w Kalkacie wsi
naleŜącej do Familii Angwyllariów, na 20 tysięcy sąŜniów od Rzy-
mu odległej, w tejŜe wsi w sklepie jednym osadzony, ów skarb nie
10
Pobierz darmowy fragment (pdf)