Darmowy fragment publikacji:
Wydawca
Monika Pawłowska
Redaktor prowadzący
Janina Burek
Opracowanie redakcyjne
Renata Włodek
Korekta i łamanie
www.wydawnictwojak.pl
Projekt graficzny okładki
Barbara Widłak
Zdjęcie wykorzystane na okładce
© sergeymansurovru – Fotolia.com
© Copyright by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. 2012
All rights reserved.
ISBN 978-83-264-0761-1
Wydane przez:
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.
Redakcja Książek
01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a
tel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl
www.wolterskluwer.pl
Księgarnia internetowa www.profinfo.pl
Spis treści
Wstęp ..................................................................................................................................
Monika Kostera, Beata Glinka
13
Część I. Współczesny kontekst organizowania – organizacja
w relacjach z otoczeniem ......................................................................................
27
1. Organizacja w środowisku międzynarodowym. Zarys teoretyczno-
-instytucjonalny .......................................................................................................
Martyna Śliwa
Opis przypadku .........................................................................................................
Podstawowe pojęcia ..................................................................................................
Zarys historyczno-teoretyczny .................................................................................
Teorie wymiany międzynarodowej ..........................................................................
Teorie związane z międzynarodową działalnością firm .........................................
Inwestycje zagraniczne .............................................................................................
Otoczenie instytucjonalne organizacji ....................................................................
Uwagi końcowe .........................................................................................................
2. Ponadnarodowi normodawcy i biznes ................................................................
Przemysław Hensel
Opis przypadku – IATA, EASA i standardy bezpieczeństwa
w komunikacji lotniczej ......................................................................................
Podstawowe pojęcia .................................................................................................
Wstęp .........................................................................................................................
Geneza nazwy............................................................................................................
Przyczyny powstawania ponadnarodowych normodawców ..................................
Mechanizmy oddziaływania na biznes ....................................................................
Typy ponadnarodowych regulatorów ......................................................................
Problemy związane z istnieniem ponadnarodowych normodawców ...................
3. Kultura i organizacje. Perspektywa antropologiczna .....................................
Paweł Krzyworzeka
Opis przypadku .........................................................................................................
Podstawowe pojęcia .................................................................................................
Kultura – definicje i pojęcia .....................................................................................
29
29
31
32
32
35
37
39
43
46
46
47
48
50
50
53
56
59
63
63
64
65
6
Spis treści
Etnografia .................................................................................................................
Kultura i organizacje – rys historyczny ...................................................................
Krytyka postkolonialna ...........................................................................................
Otwarcie kulturowej kapsuły ..................................................................................
4. Koncepcja klasy kreatywnej Richarda Floridy – nowa rzeczywistość
współczesnych organizacji? ..................................................................................
Magdalena Miedzianowska
Opis przypadku: Księży Młyn – osiedle kreatywne ...............................................
Podstawowe pojęcia .................................................................................................
Pojęcie klasy kreatywnej. Talent, Tolerancja, Technologia ...................................
Znaczenie klasy kreatywnej dla firm ......................................................................
Co motywuje klasę kreatywną do pracy? ...............................................................
Art_Inkubator jako miejsce przyciągające klasę kreatywną .................................
5. Społeczna odpowiedzialność organizacji ...........................................................
Ewa Filipp
Opis przypadku .........................................................................................................
Podstawowe pojęcia .................................................................................................
Społeczna odpowiedzialność biznesu – rys historyczny ........................................
Analiza przypadku firmy, która postrzega odpowiedzialność przede wszystkim
66
69
71
71
79
79
81
82
86
91
92
95
95
97
98
jako sposób zarządzania ..................................................................................... 102
6. Ekologiczny kontekst zarządzania ....................................................................... 114
Marcin Żemigała
Opis przypadku – THE BODY SHOP ................................................................... 114
Podstawowe pojęcia .................................................................................................. 117
Geneza zarządzania środowiskowego .................................................................... 118
Fundament zarządzania środowiskowego ............................................................. 120
Systemy zarządzania środowiskowego ................................................................... 123
Narzędzia wspomagające zarządzanie środowiskowe ........................................... 130
Uwagi końcowe ......................................................................................................... 135
7. Wykorzystanie teorii corporate governance w korporacjach ........................... 138
Igor Postuła
Opis przypadku ......................................................................................................... 138
Podstawowe pojęcia .................................................................................................. 141
Pojęcie corporate governance ................................................................................... 142
Główne teorie ........................................................................................................... 144
Rys historyczny .......................................................................................................... 146
Analiza przypadku .................................................................................................... 147
Część II. Różnorodność świata organizacji – metafory i archetypy ................... 153
8. Archetypy, opowieści archetypiczne i metafory ................................................ 155
Monika Kostera
Opis przypadku ......................................................................................................... 155
Podstawowe pojęcia .................................................................................................. 156
Spis treści
7
Archetypy a organizacje .......................................................................................... 157
Opowieść archetypiczna .......................................................................................... 162
Metafory ................................................................................................................... 165
9. Sektor publiczny – specyfika i metody zarządzania ......................................... 171
Przemysław Hensel
Opis przypadku – e-Government w Korei Południowej ........................................ 171
Podstawowe pojęcia .................................................................................................. 172
Specyfika zarządzania publicznego ......................................................................... 173
Hierarchie, rynki i sieci – podejścia do zarządzania publicznego ........................ 174
e-Government ............................................................................................................ 183
Podsumowanie .......................................................................................................... 185
10. Gmina jako organizacja – zarządzanie gminą ................................................... 189
Jacek Pasieczny
Opis przypadku ......................................................................................................... 189
Podstawowe pojęcia .................................................................................................. 192
Główne teorie ........................................................................................................... 193
Rys historyczny .......................................................................................................... 199
Analiza przypadku .................................................................................................... 201
11. Kwestie praktyczne zarządzania w kontekście wielonarodowym.
Perspektywa firmy i jej interesariuszy ................................................................ 205
Martyna Śliwa
Opis przypadku ......................................................................................................... 205
Podstawowe pojęcia .................................................................................................. 207
Badania i rozwój ....................................................................................................... 207
Marketing międzynarodowy .................................................................................... 208
Zarządzanie łańcuchem logistycznym..................................................................... 210
Operacje międzynarodowe w sektorze usług ......................................................... 211
Zarządzanie zasobami ludzkimi w kontekście firm wielonarodowych ................ 213
Znaczenie różnic kulturowych ................................................................................. 215
Aspekty zarządzania finansowego w firmach wielonarodowych .......................... 216
Standardy rachunkowości i sprawozdawczości finansowej ................................... 218
Uwagi końcowe ......................................................................................................... 219
12. Małe przedsiębiorstwa – specyfika i problemy zarządzania ........................... 221
Beata Glinka, Urszula Gulan
Opis przypadku ......................................................................................................... 221
Podstawowe pojęcia .................................................................................................. 222
Małe przedsiębiorstwa – wprowadzenie ................................................................. 223
Odmienna firma, odmienne wyzwania? ................................................................. 226
Podsumowanie .......................................................................................................... 234
13. Fenomen przedsiębiorczości społecznej ............................................................. 238
Aneta Milczarczyk
Opis przypadku – walka o godne życie ................................................................... 238
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 240
8
Spis treści
Ambiwalentność przedsiębiorczości społecznej .................................................... 241
Istota przedsiębiorczości społecznej ....................................................................... 242
Narodziny przedsiębiorczości społecznej ............................................................... 244
Przedsiębiorczość społeczna w praktyce ................................................................. 246
Część III. Społeczne i techniczne elementy organizacji – powiązania
i ewolucja ................................................................................................................ 251
14. Nowe technologie w organizacjach ..................................................................... 253
Jerzy Kociatkiewicz
Opis przypadku ......................................................................................................... 253
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 254
Wstęp ......................................................................................................................... 255
Rys historyczny .......................................................................................................... 255
Główne teorie ........................................................................................................... 259
Analiza przypadku .................................................................................................... 263
15. Struktury i projektowanie organizacji ................................................................ 267
Beata Glinka, Przemysław Hensel
Opis przypadku ......................................................................................................... 267
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 268
Wprowadzenie – potrzeba tworzenia struktur ....................................................... 269
Ewolucja podejścia do struktur i projektowania ................................................... 272
Podsumowanie .......................................................................................................... 283
16. Różnorodność kulturowa współczesnych organizacji ...................................... 285
Beata Glinka, Monika Kostera, Agnieszka Brzozowska
Opis przypadku ......................................................................................................... 285
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 288
Wstęp ......................................................................................................................... 289
Organizacje wielokulturowe – źródła i przejawy różnorodności kulturowej ...... 289
Źródła różnorodności kulturowej ........................................................................... 290
Zarządzanie organizacjami różnorodnymi kulturowo .......................................... 295
Współczesne podejścia do różnorodności .............................................................. 298
Podsumowanie .......................................................................................................... 301
17. Gender w organizacjach ........................................................................................ 305
Yga Kostrzewa
Opis przypadków ...................................................................................................... 305
Podstawowe pojęcia .................................................................................................. 307
Od sufrażystek do gender mainstreamingu ............................................................ 310
Wprowadzanie teorii w praktykę ............................................................................ 316
18. Duchowość w organizacji ..................................................................................... 323
Michał Izak
Opis przypadków ...................................................................................................... 323
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 325
Spis treści
9
Wprowadzenie .......................................................................................................... 326
Przejawy duchowości w organizacji ........................................................................ 326
Zainteresowanie duchowością ................................................................................ 328
Zdefiniować duchowość ........................................................................................... 328
Źródła i przyczyny .................................................................................................... 330
Przedstawienie głównych teorii ............................................................................... 332
Analiza przypadków ................................................................................................. 337
19. Kompetencje przedsiębiorcze w tworzeniu i rozwijaniu organizacji ............ 340
Svetlana Gudkova
Opis przypadku ......................................................................................................... 340
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 341
Model kompetencji przedsiębiorczych ................................................................... 342
Analiza przypadku .................................................................................................... 352
Podsumowanie .......................................................................................................... 355
Część IV. Współczesne trendy w zarządzaniu: teoria i praktyka ......................... 359
20. Zarządzanie na rynku doznań .............................................................................. 361
Monika Kostera
Opis przypadku ......................................................................................................... 361
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 362
Ewolucja zarządzania ............................................................................................... 363
Konsument na rynku doznań ................................................................................... 368
Zarządzanie firmą na rynku doznań ....................................................................... 370
Rynek doznań w praktyce ........................................................................................ 372
21. Współczesne koncepcje zarządzania strategicznego ........................................ 376
Aleksandra Wąsowska
Opis przypadku ........................................................................................................ 376
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 378
Strategia organizacji w perspektywie historycznej ................................................. 379
Zarządzanie strategiczne – podstawowe wybory ................................................... 382
Strategiczne odpowiedzi na wyzwania współczesności.......................................... 386
Podsumowanie .......................................................................................................... 392
22. Planowanie jako walka z niepewnością .............................................................. 395
Tomasz Szczerski
Opis przypadku ......................................................................................................... 395
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 396
Planowanie ................................................................................................................ 397
Luźne zasoby ............................................................................................................. 399
Intersubiektywne modele mentalne (dominująca logika) .................................... 401
Oswajanie niepewności ............................................................................................ 403
Strategiczna odpowiedź na słabe sygnały (weak signals)....................................... 404
Omówienie przypadku w świetle zaprezentowanych teorii .................................. 406
10
Spis treści
23. Nowe kierunki w zarządzaniu ludźmi – zaangażowanie organizacyjne ...... 409
Aleksandra Spik, Krzysztof Klincewicz
Opis przypadku ........................................................................................................ 409
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 411
Wprowadzenie .......................................................................................................... 412
Czym jest zaangażowanie organizacyjne i jak je mierzyć ..................................... 413
Model zaangażowania organizacyjnego ................................................................. 414
Zaangażowanie organizacyjne – ewolucja koncepcji ............................................ 416
Źródła zaangażowania organizacyjnego ................................................................. 418
Wpływ zaangażowania organizacyjnego na zachowania w organizacji ............... 424
24. Nowe kierunki w badaniach nad przywództwem ............................................. 429
Sylwia Ciuk
Opis przypadku ......................................................................................................... 429
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 430
Przywództwo a zmiana organizacyjna ..................................................................... 431
Rys historyczny .......................................................................................................... 431
Nowe kierunki w badaniach nad przywództwem ................................................... 433
Przywództwo a kultura organizacyjna ..................................................................... 437
25. Marketing krytyczny .............................................................................................. 443
Jerzy Kociatkiewicz
Opis przypadku ......................................................................................................... 443
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 444
Rys historyczny .......................................................................................................... 445
Główne tematy .......................................................................................................... 447
Analiza przypadku .................................................................................................... 451
26. Doradztwo naukowe (Action Research) jako metoda sprzyjająca
uczeniu się organizacji i tworzeniu wiedzy ........................................................ 455
Aleksander Chrostowski
Opis przypadku ......................................................................................................... 455
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 457
Co to jest organizacja ucząca się? Cechy, warunki i zasady charakteryzujące
uczące się organizacje ........................................................................................ 457
Projekty doradztwa naukowego jako podstawa uczenia się organizacji .............. 464
Etapy tworzenia prac projektowych w doradztwie naukowym, związanych
z uczeniem się ..................................................................................................... 465
27. Budowa i diagnoza organizacji uczących się ..................................................... 471
Adrianna Jednoralska
Opis przypadku – UBuild ........................................................................................ 471
Podstawowe pojęcia .................................................................................................. 472
Wprowadzenie .......................................................................................................... 473
Typy i poziomy uczenia się ....................................................................................... 474
Organizacja ucząca się a organizacyjne uczenie się .............................................. 476
Rezultaty procesu uczenia się .................................................................................. 477
Spis treści
11
Narzędzia diagnostyczne organizacji uczących się ................................................ 478
Imperatywy działania organizacji uczącej się ......................................................... 483
Wykorzystanie Kwestionariusza Wymiarów Organizacji Uczącej się
we współczesnych organizacjach ....................................................................... 485
28. Rachunkowość jako system informacyjny wspomagający zarządzanie ....... 488
Jan Turyna
Opis przypadku ......................................................................................................... 488
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 490
Pojęcie i struktura systemu informacyjnego ........................................................... 491
Pojęcie i zakres współczesnej rachunkowości ........................................................ 495
Potrzeby informacyjne menedżerów w zarządzaniu .............................................. 499
Rachunkowość jako system informacyjny w przedsiębiorstwie ............................ 502
Podstawowe podsystemy informacyjne rachunkowości ........................................ 506
29. Negocjacje w organizacji ....................................................................................... 511
Nikolay Kirov
Opis przypadku ......................................................................................................... 511
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 512
Negocjacje we współczesnych organizacjach ......................................................... 513
Dlaczego i jak uczestnicy organizacji powinni przygotowywać się do negocjacji
wewnątrzorganizacyjnych .................................................................................. 515
Jak budować koalicję ................................................................................................ 517
Analiza przypadku z wykorzystaniem głównych pojęć i teorii, pokazująca,
jak są one stosowane do opisu i wyjaśnienia zjawisk organizacyjnych
w praktyce ............................................................................................................ 519
Część V. Badanie współczesnych organizacji – wybrane metody
i ich implikacje ....................................................................................................... 525
30. Zarządzanie zmianą i badanie wartości organizacji z użyciem techniki
siatki repertuaru ..................................................................................................... 527
Dorota Joanna Bourne
Opis przypadku ......................................................................................................... 527
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 530
Wędrówki zarządzania zmianą po świecie .............................................................. 531
Badania wartości i pojęć osobistych w organizacjach ........................................... 534
Zarządzanie zmianą w General Motors ................................................................. 535
31. Teoria aktora-sieci (Actor-Network Theory) ....................................................... 540
Agnieszka Postuła
Opis przypadku ......................................................................................................... 540
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 543
Pojęcia i definicje ...................................................................................................... 544
Główne teorie ........................................................................................................... 546
Krótki rys historyczny ............................................................................................... 549
Jak zastosować ANT w badaniach organizacji ....................................................... 550
12
Spis treści
32. Wykorzystanie teorii ugruntowanej do badań przedsiębiorczości ................ 556
Beata Glinka, Svetlana Gudkova
Opis przypadku ......................................................................................................... 556
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 557
Przedsiębiorczość ..................................................................................................... 558
Różne metody badania przedsiębiorczości ............................................................ 560
Możliwości wykorzystania teorii ugruntowanej w badaniu
przedsiębiorczości .............................................................................................. 564
Podsumowanie .......................................................................................................... 572
33. Opowiadania o karierze – zawodowe paradygmaty i gra dystynkcji ........... 576
Katarzyna Wolanik Boström
Opis przypadku ......................................................................................................... 576
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 577
Wychowawcze opowiadania .................................................................................... 578
Opowieść paradygmatyczna .................................................................................... 578
Pole, kapitał i gra dystynkcji .................................................................................... 580
Pole naukowe – najlepiej profesor, nieco opozycyjny ........................................... 581
Potyczki polowe i negatywny kapitał polityczny..................................................... 584
Gra dystynkcji w polu medycznym .......................................................................... 586
Rozwojowy menedżer w polu ekonomicznym ....................................................... 589
Podsumowanie .......................................................................................................... 592
34. Podwójne czytanie rzeczywistości: wspieranie badań ilościowych
badaniami jakościowymi ....................................................................................... 594
Bartosz Sławecki
Opis przypadku ......................................................................................................... 594
Podstawowe pojęcia ................................................................................................. 595
Podłoże podziału na badania jakościowe i ilościowe ............................................ 596
Łączenie badań ilościowych i jakościowych ........................................................... 599
Korzyści związane z łączeniem badań ilościowych i jakościowych ...................... 602
Łączenie badań jakościowych i ilościowych – analiza przypadku ........................ 604
35. Krytyczne badania nad doradztwem organizacyjnym ..................................... 611
Tomasz Ludwicki ....................................................................................................... 611
Opis przypadku ......................................................................................................... 611
Podstawowe pojęcia .................................................................................................. 613
Krytyczne badania nad doradztwem organizacyjnym ........................................... 613
Relacja klient–konsultant ........................................................................................ 614
Podsumowanie .......................................................................................................... 624
Informacje o autorach ...................................................................................................... 629
Indeks ................................................................................................................................. 639
Wstęp
Monika Kostera, Beata Glinka
Nauki o zarządzaniu są dyscypliną podlegającą ciągłym zmianom: z dekady
na dekadę, a nawet z roku na rok pojawiają się nowe mody i koncepcje do-
tyczące świata organizacji oraz sposobów zarządzania nimi. Publikacja, którą
przekazujemy w ręce Czytelnika, jest z zamierzenia swoistym przewodnikiem
po tym zmieniającym się krajobrazie. Jest to podręcznik akademicki przezna-
czony dla studentów studiów II stopnia (magisterskich) nauk ekonomicznych
i zarządzania. Książka obejmuje kurs zaawansowany ze współczesnych teorii
organizacji i zarządzania oraz może być wykorzystana jako literatura podsta-
wowa do kompletnego kursu składającego się z wykładu i konwersatorium
lub ćwiczeń. Zawiera rozdziały poświęcone wybranym bieżącym i istotnym
z punktu widzenia dyscypliny kierunkom i tendencjom, które są powszechnie
znane w Europie i Stanach Zjednoczonych, a także wchodzą tam w zakres ka-
nonów nauczania zarządzania na poziomie zaawansowanym i podstawowym.
Z większością tych koncepcji polski Czytelnik nadal ma ograniczony kontakt,
gdyż wiele podstawowych prac z dorobku światowego nauk o zarządzaniu nie
doczekało się jeszcze polskich wydań, choć ostatnio sytuacja wydawnicza nieco
się pod tym względem poprawiła.
Materiał zawarty w podręczniku wykracza poza typowy zakres kursu pod-
stawowego z zarządzania i teorii organizacji. Obejmuje wybór aktualnych za-
gadnień przedmiotu – począwszy od współczesnych teorii (teoria aktora-sieci,
teoria uczącej się organizacji itd.), poprzez problemy współczesnego kontekstu
(np. globalizacja), a skończywszy na obecnych praktykach zarządzania (rola
informacji) oraz praktykach badawczych (wykorzystanie metod jakościowych
i ilościowych do badania organizacji i zarządzania). Podręcznik nie wyczerpuje
tematu, lecz oferuje przegląd niektórych kluczowych ujęć i modeli, które mogą
być przydatne absolwentowi studiów zarządzania we współczesnej Polsce.
Oddajemy w ręce czytelnika drugie wydanie, w którym zostały dokonane
znaczące zmiany w stosunku do wcześniejszej książki, czyli Nowych kierunków
w zarządzaniu (pod red. Moniki Kostery). W niniejszej publikacji została
zmieniona organizacja podręcznika, część tekstów została zastąpiona bardziej
14
Wstęp
szczegółowymi rozważaniami, niektóre wątki zostały rozwinięte, pojawiły się
także zupełnie nowe tematy. Mamy nadzieję, że zmiany te spotkają się z uzna-
niem czytelników i uczynią podręcznik ciekawszym.
Zarządzanie jako nowoczesna dyscyplina akademicka
Nauki o zarządzaniu często przywodzą na myśl dominujące w Polsce ujęcie
kojarzące się z przedsiębiorstwami zorientowanymi na zysk. Takie podejście
ma swoje korzenie w tradycji – wywodzi się jeszcze z czasów Henriego Fayola
(teoretyk i praktyk z początku XX w.) i pierwszych instytutów zajmujących się
organizacją procesu pracy, jego efektywizacją itp. Frederick Taylor, konsultant
współczesny Fayolowi, uważany często za ojca dyscypliny, był przekonany, że
uda się ostatecznie rozstrzygnąć, jaka jest „jedyna najlepsza metoda” (one
best way) organizacji1. Mimo że badacze szybko odeszli od tej uproszczonej
i w istocie naiwnej koncepcji, to nadal pokutuje ona w popularnym odbiorze
zarządzania, a także zapewne w oczekiwaniach wielu studentów rozpoczyna-
jących studia z tej dziedziny.
Tymczasem nauki o zarządzaniu, mimo że są młodą dyscypliną, mają
już za sobą wiele lat dość interesującego rozwoju. Już w latach 80. XX w.
przedstawiciele zachodnioeuropejskich i amerykańskich nauk o zarządzaniu
zaczęli się stawać bardziej autorefleksyjni, rozważając założenia i cele tych
nauk oraz analizując ich dorobek. W rezultacie ujawniło się bogactwo ujęć
i perspektyw, spośród których wiele jest stale rozwijanych i kontynuowa-
nych, a także stało się widoczne, jak interesującymi osiągnięciami może się
poszczycić współczesne zarządzanie. Część z nich odnosi się do zarządzania
przedsiębiorstwami zorientowanymi na zysk, ale istnieje też duża grupa bardzo
ciekawych i wartościowych ujęć i teorii, które poza ten tradycyjny schemat
wykraczają. Warto wymienić takie kierunki i ujęcia, jak: teoria aktora-sieci,
podejście przedsiębiorstwa-obywatela, przedsiębiorczość społeczna, zarządza-
nie różnorodnością, zarządzanie na rynku doznań. Te ujęcia i wiele innych
zostaną przedstawione w niniejszym podręczniku. Większość z nich może się
poszczycić nie tylko bogatą literaturą przedmiotu – licznymi publikacjami,
z których w zachodnim środowisku naukowym wiele jest już uznawanych za
klasyczne, ale także ważnym miejscem w programach edukacyjnych na stu-
diach typu magisterskiego, doktoranckiego i MBA wielu uczelni zachodnio-
europejskich2. Często poświęca się im oddzielne przedmioty, a wiedza o nich
1 Więcej na temat prekursorów nauk zarządzania zob. w: Piotrowski (2002).
2 W szczególności dotyczy to uniwersytetów, ale często także wyższych szkół zarządzania i biz-
nesu, takich jak np. Stokcholm School of Economics czy Copenhagen Business School.
Wstęp
15
jest także przekazywana w ramach kursów podstawowych i zaawansowanych
z zarządzania i teorii organizacji.
Nie będą tu natomiast prezentowane bardziej tradycyjne ujęcia i teorie (ta-
kie jak zarządzanie projektami, zarządzanie procesami, zarządzanie jakością
i TQM, reengineering), gdyż istnieje wiele publikacji polskojęzycznych, w tym
także podręczników akademickich, które są im poświęcone.
Czym zajmują się nauki o zarządzaniu?
Najogólniej rzecz biorąc, współczesne europejskie i amerykańskie nauki o zarzą-
dzaniu zajmują się badaniem zjawiska zwanego organizacją i jego szczególnymi
sposobami funkcjonowania, jakimi są zarządzanie i przedsiębiorczość. Przed-
miot jest złożony i nie da się jednoznacznie określić, czym jest organizacja, ale
nauki o zarządzaniu wyróżnia się spośród innych nauk, w tym od pokrewnych
nauk społecznych i ekonomicznych. O ile przedmiot badań (makro)ekonomii
i socjologii znajduje się na poziomie makro, a przedmiot badań psychologii na
poziomie mikro, o tyle organizacje zajmują poziom mezo, pomiędzy tymi po-
ziomami (Czarniawska-Joerges 1992). Podobnie jak wiele innych zjawisk, w tym
społecznych i ekonomicznych, organizacje można badać na dwa podstawowe
sposoby: jako przedmiot lub jako proces. Są to perspektywy równoprawne pod
względem filozoficznym i epistemologicznym, lecz poznawczo właściwie wklucza-
ją się wzajemnie – jeśli patrzymy na organizację jako proces, to nie istnieją takie
naukowe metody badawcze, które jednocześnie pozwoliłyby studiować ją jako
przedmiot, i odwrotnie. Patrząc na organizację w jeden sposób, zawsze musimy
pominąć sposób drugi. Przy przyjmowaniu określonej perspektywy badawczej nie
chodzi więc o to, która z tych dwóch jest bardziej prawdziwa, lecz raczej o to, by do
założeń dobrać stosowne metody badawcze i w sposób zdyscyplinowany podcho-
dzić do badań. W ogromnym uproszczeniu do ujęć zorientowanych na przedmiot
pasują badania ilościowe, umożliwiające wyciągnięcie wniosków co do wycinka
rzeczywistości, a następnie uogólnienie ich na całą populację za pomocą odpo-
wiednich procedur naukowych. Do podejść zorientowanych na proces natomiast
przydatne są metody jakościowe, za pomocą których, często w ramach tej samej
organizacji, badane są działania rozciągnięte w czasie, a wnioskowanie dotyczy
przebiegu procesów. Student niemający aspiracji naukowych nie musi znać pod-
staw epistemologicznych ani zgłębiać filozofii nauki, by zajmować się organizacją
i zarządzaniem, ale powinien rozumieć, że takie dwie perspektywy istnieją i że
sprawiają one, iż możemy rozważać organizację na dwa różne sposoby, lecz nie
jednocześnie. W Polsce niemal całkowicie dominuje podejście zorientowane na
przedmiot. Niniejszy podręcznik oferuje przede wszystkim punkt widzenia ujęć
procesualnych, aczkolwiek uwzględnia też ujęcia przedmiotowe.
16
Wstęp
Jedną z najbardziej znanych definicji organizacji jako przedmiotu jest
definicja wywodząca się z podejścia systemowego, która zakłada, że organizacje
to złożone systemy otwarte, czyli pozostające w ciągłej interakcji z otoczeniem,
składające się z elementów połączonych z sobą bezpośrednio i pośrednio (Ackoff
1973, cyt. w: Piotrowski 2002). Organizacje są systemami społeczno-technicz-
nymi, w których podsystemy społeczne – ludzie (kultura) i cele – są systemami
probabilistycznymi, czyli można przewidzieć ich zachowanie jedynie z pewnym
prawdopodobieństwem, a podsystemy techniczne – struktury i technologia – są
deterministyczne, czyli ich zachowanie jest w pełni przewidywalne (ilustra-
cja 0.1). Organizacja jako całość jest probabilistyczna (Emery i Trist 1960).
Ilustracja 0.1. Model Trista–Emery’ego
Ludzie (kultura)
Technologia
Cele
Struktura
Podsystemy społeczne
Podsystemy techniczne
Źródło: opracowanie własne na podstawie Emery i Trist 1960.
Zgodnie z tym ujęciem organizacja powinna być widziana jako całość – sys-
tem to coś więcej niż suma jego części. Często działania podejmowane w ramach
jednego podsystemu przynoszą rezultaty w kilku innych podsystemach, w tym
także tych, których reakcji inicjator działań się nie spodziewał. Ponadto całość
wywiera większy wpływ na części niż części na całość. Co więcej, nawet z za-
wodnych elementów można stworzyć stabilną całość, ponieważ najważniejsze
są relacje między elementami, nie zaś części same w sobie (Piotrowski 2002).
Autorem najczęściej cytowanego sposobu patrzenia na organizację jako
proces jest Weick (1969/1979). Według niego ciągle trwające procesy organi-
zowania polegają na łączeniu „trwających niezależnie działań w mające sens
sekwencje, to znaczy tworzenie mających sens wyników” (Weick 1969/1979,
s. 3). Rezultatem organizowania są cykle połączone z sobą w postaci pętli (lecz
Wstęp
17
nie łańcuchów przyczynowo-skutkowych). Weick wyróżnił cztery etapy procesu
organizowania, składające się na jeden cykl. Pierwszym etapem jest insceni-
zacja (enactment), polegająca na ujmowaniu w nawias3 fragmentu otoczenia
i nadaniu mu realności poprzez podejmowanie działań. Drugim etapem jest
selekcja (selection), w trakcie której ludzie starają się zmniejszyć niepewność,
obejmując działania swymi schematami poznawczymi. Dzięki temu działania
i wydarzenia zaczynają sprawiać wrażenie sensownej całości. Kolejnym etapem
jest przechowywanie (retention) polegające na tym, że wyniki działań są zacho-
wywane w schematach poznawczych. Na każdym z tych etapów najważniejsze
jest tworzenie sensu i dążenie do rozumienia całości (Weick 1995).
Organizacje – czy to widziane jako przedmiot, czy jako proces – mają
zawsze wiele aspektów, np. aspekt przedsiębiorstwa działającego na rynku
i jednocześnie aspekt społeczny – współpracy i rywalizacji ludzi itd. Trudno
jest odseparować którykolwiek z tych aspektów w sposób obiektywny; nie-
którzy naukowcy uważają nawet, że jest to niemożliwe. Zawsze zależą one od
dynamiki wewnętrznej i zewnętrznej, np. od aktorów społecznych i trendów
otoczenia, w jakim działają. Oprócz celów formalnych, racjonalnych orga-
nizacje zmierzają do osiągnięcia wielu innych celów oraz zaspokajają różne
potrzeby ludzkie – spośród nich te, których zaspokajanie oficjalnie głoszą,
mogą, ale wcale nie muszą być najważniejsze. Już Weick (1969/1979) pisał, że
jednym z ważnych aspektów organizowania są uczucia społeczne. Podobnie
Gabriel, Fineman i Sims (1992/2000) w swoim bestsellerowym podręczniku
podkreślają mnogość aspektów organizacji, takich jak uczucia uczestników,
przepisy i zasady, wstępowanie do organizacji i odchodzenie z niej, moralność,
odpowiedzialność itd. Hatch (1997/2002) w swoim nie mniej popularnym pod-
ręczniku przeznaczonym dla studentów zaawansowanych traktuje organizację
jako splot czterech równie ważnych wymiarów: kultury, struktury społecznej,
struktury fizycznej i technologii, pozostających z sobą w skomplikowanych
i stałych związkach (ilustracja 0.2). Są także ściśle powiązane z otoczeniem,
w które cały ten wzorzec jest wbudowany.
Organizacje mogą być i często są poddawane świadomym procesom wy-
wierania wpływu, procesy te jednak, nawet ukierunkowane, nie są ani liniowe,
ani deterministyczne. Burrell (1997) twierdzi, że liniowość zabija – przez wiele
lat nauki o zarządzaniu niepotrzebnie zajmowały się wtłaczaniem chaotycz-
nych i nielinearnych procesów w zubażający je porządek opisu. Nie pomaga to
w ich zrozumieniu, lecz przeciwnie – oddala nas od zrozumienia. Postrzeganie
organizacji jako tworów z dobrze wyodrębnionymi granicami jest złudze-
niem szkodliwym poznawczo. W ujęciu zorientowanym na przedmiot często
3 Ujmowanie w nawias jest niedoskonałym tłumaczeniem na język polski pojęcia bracketing,
które oznacza dosłownie wzięcie w nawias, ale nie sugeruje traktowania czegoś jako mniej ważnego
od głównego wątku, tak jak w wypadku polskiego odpowiednika.
18
Wstęp
podkreśla się otwartość systemów organizacyjnych oraz to, że pozostają one
w ciągłej interakcji z otoczeniem (Selznick 1948; Katz i Kahn 1966). W uję-
ciu nakierowanym na postrzeganie procesów organizowanie jest działaniem
wielokierunkowym, płynnym i umownym; staje się ono rzeczywiste dopiero
wtedy, gdy ludzie nadadzą mu znaczenie, jak podkreśla Wright (1994). W obu
podejściach akcentuje się rolę otoczenia. Ujęcia zorientowane na przedmiot
definiują otoczenie jako środowisko wchodzące w relacje z systemem, od któ-
rego system organizacyjny jest uzależniony, gdyż tylko w nim może przetrwać.
Otoczenia mogą być spokojne, wzburzone-reaktywne i burzliwe (Emery i Trist
1965), zawsze jednak są powiązane z organizacją – organizacje pobierają od
nich zasoby na wejściu i dostarczają im produkty na wyjściu. Z otoczenia
napływa niepewność, a relacje z otoczeniem powodują, że przyszłość organi-
zacji nie może być w prosty sposób przewidziana. By przetrwać w warunkach
ciągłej wymiany z otoczeniem, organizacje muszą zapobiec entropii, czyli
tendencji do rozpadania się systemów w otoczeniu – a zatem muszą się starać
uzyskać entropię negatywną, zwaną niekiedy negentropią (Katz i Kahn 1966).
Ilustracja 0.2. Model organizacji Mary Jo Hatch
OTOCZENIE
Kultura
Struktura
społeczna
ORG
Struktura
fizyczna
Technologia
Źródło: Hatch 1997/2002, s. 32.
Wstęp
19
W ujęciach zorientowanych na proces ważne są dynamiczne relacje istniejące
między organizacją a jej kontekstem. Na przykład według szkoły neoinstytucjo-
nalnej organizacja jest postrzegana jako część większego systemu społecznego
porządkowania – porządku instytucjonalnego (DiMaggio i Powell 1991). W da-
nym czasie i miejscu występuje zbiór dominujących, obowiązujących instytucji
(wzorców postępowania), spośród których część przenika procesy organizowa-
nia zarówno w praktyce, jak i w teorii oraz w wyobrażeniach ludzi. Do celów
analitycznych przydatne może być wyodrębnienie pól organizacyjnych, czyli
sieci działań połączonych z sobą instytucjonalnie. Takim polem mogą być np.
administracja publiczna, branża albo współpracujący z sobą lokalni dostawcy,
producenci, klienci, władze i konkurenci. Pola organizacyjne są wyodrębniane
ze skomplikowanej sieci faktycznych powiązań instytucjonalnych, a ich celem
jest przyjrzenie się wybranym działaniom.
Mówiąc o sposobach wywierania wpływu na organizacje, należy wspomnieć
o dwóch najbardziej powszechnych metodach, jakimi są zarządzanie i przedsię-
biorczość. Zarządzanie jest szczególnym przypadkiem organizowania, polega-
jącym na tym, że jednostki i zasoby są z sobą łączone w skoordynowany sposób
po to, by osiągnąć cel lub wiązkę celów (Sjöstrand 1998)4. Taka koordynacja
może przybierać formy zarówno zindywidualizowane, jak i zbiorowe. Zarządzać
może zespół albo jedna osoba. Punktem wyjścia do powstania zarządzania jest
postrzegana niepewność – jak pisze Sjöstrand – ponieważ zarządzanie to ra-
dzenie sobie z niepewnością5. Alvesson i Willmott (1996/1998) charakteryzują
zarządzanie jako złożone z aspektów technicznych i społecznych, przypomina-
jąc, że powszechna w literaturze fachowej tendencja, by traktować zarządza-
nie wyłącznie jako działalność techniczną, nie prowadzi do zrozumienia tego
zjawiska6. Zarówno działania, jak i środki, wiedza oraz świadomość potrzebne
do zarządzania wywodzą się z obu tych wymiarów rzeczywistości organizacyj-
nej. Zarządzanie ma też bardzo ważny wymiar polityczny, którego pomijanie
może prowadzić do naiwnych wyobrażeń, a niekiedy też do niebezpiecznie
uproszczonych propozycji rozwiązań praktycznych w poszukiwaniu „efektyw-
nego zarządzania”. Autorzy proponują, by patrzeć na zarządzanie całościowo,
biorąc pod uwagę to, że jest ono praktyką społeczną powstałą w określonych
warunkach społecznych i kulturowych.
Przedsiębiorczość – różnie rozumiana – jest innym powszechnym sposo-
bem na wywieranie wpływu na organizację (a także sposobem jej tworzenia),
4 Zgodnie z terminologią podejścia systemowego mówimy o podsystemie zarządzającym (Pio-
trowski 1990). Celem podsystemu zarządzającego jest realizacja zadań systemu i utrzymanie go
w zrównoważonych relacjach z otoczeniem (Koźmiński 1974).
5 Również w podejściu systemowym zwraca się uwagę na rolę zarządzania, polegającą na
utrzymaniu organizacji jako całości w relacji do sił otoczenia (Selznick 1948).
6 Oczywiście takie ujęcie nie jest nowe, lecz nawiązuje do klasycznego już podejścia systemo-
wego; por. np. Piotrowski (2002).
20
Wstęp
jej logika i dynamika są jednak całkiem odmienne niż w wypadku zarządzania
(Hjorth 2003). Przedsiębiorczość czerpie z niepewności, traktuje ją jako zasób,
dzięki któremu możliwe staje się zdobycie przez organizację innych potrzebnych
jej zasobów. Dzieje się tak w wyniku podważania i zmiany starych instytucji,
przełamywania utartych wzorców w celu testowania granic, sprawdzania, co jest
możliwe, eksplorowania nowych terytoriów oraz tworzenia nowych instytucji.
Przedsiębiorczość jest, według Hjortha (2003), silnie innowacyjna i zorientowa-
na kolektywnie – to twórcza forma organizowania, a więc także, podobnie jak
w wypadku zarządzania, szczególny sposób organizowania, opierający się jednak
na całkiem odmiennych zasadach i mający inne cele. Kwiatkowski (2000), pisząc
o szczególnym wariancie przedsiębiorczości – przedsiębiorczości intelektualnej,
zwraca uwagę, że istnieją trzy możliwe podejścia przedsiębiorców do otoczenia:
dostosowywanie, wykorzystywanie i tworzenie. To trzecie podejście jest cha-
rakterystyczne dla przedsiębiorcy intelektualnego. Przedsiębiorca intelektualny
ma umiejętność znalezienia się we właściwym miejscu i czasie (inni nazywają to
szczęściem). Ta wyjątkowa odmiana przedsiębiorczości polega na szczególnie
dynamicznym i twórczym uczeniu się. Jednakże przedsiębiorczość zawsze wiąże
się z aktywną postawą wobec otoczenia (Kwiatkowski 2000). O ile zarządzanie
ma uchronić organizację przed niepewnością, o tyle przedsiębiorczość traktuje
tę niepewność jako tworzywo i jakby swoiste „paliwo” dające organizacji napęd
do rozwoju (Johannisson 1987). Dlatego w niniejszej publikacji przedsiębior-
czości poświęcamy stosunkowo dużo miejsca.
Zarządzanie i organizacje we współczesnym świecie
Organizowanie jest zjawiskiem charakterystycznym dla nowożytności. Świat
współczesny jest światem organizacji (Perrow 1991), które przybierają różne
formy i mają różne cele – jedynie część z nich to przedsiębiorstwa nastawio-
ne na zysk. Aktualność tego tematu nie jest wszakże jedynym powodem, dla
którego warto się zajmować organizacjami – należy również pamiętać o tym,
że są one bliskie ludziom i towarzyszą ludzkiemu doświadczeniu od czasów
prehistorycznych. Ludzie często się organizują, gdy chcą osiągnąć coś, co jest
trudne do osiągnięcia, pragną uzyskać względnie trwałe wyniki swych wysiłków
czy po prostu chcą razem spędzić czas. Nauka, wiedza, technologia i cywili-
zacja są zorganizowanymi sposobami radzenia sobie ludzi z rzeczywistością,
przekazywanymi w zorganizowany sposób z miejsca na miejsce i z pokolenia
na pokolenie. Także organizacje ekonomiczne istniały już w czasach starożyt-
nych, niekiedy nawet w postaci prawdziwych imperiów gospodarczych, ich rola
i znaczenie wzrosły jednak w czasie rewolucji przemysłowej. Obecnie mamy
do czynienia z licznymi, niezwykle złożonymi organizacjami kierującymi się
Wstęp
21
skomplikowanymi i niejednoznacznymi motywami, funkcjonującymi w róż-
nych obszarach życia społecznego – od ekonomii do polityki. Teorie, które
tę złożoność pomijają, nie tylko wprowadzają w błąd, ale także są społecznie
niebezpieczne, gdyż proponują proste rozwiązania złożonych kwestii, co często
w długim okresie powoduje powstanie znacznie poważniejszych problemów niż
początkowe (Perrow 1972/1986). Jest bardzo prawdopodobne, że przyszłość
należy do organizacji jeszcze bardziej złożonych. Dużo się dzisiaj mówi o desta-
bilizacji życia organizacyjnego, powodującej korozję charakteru ludzi i poważne
dylematy egzystencjalne (Sennett 1999/2006). Obecne instytucje i wiedza często
nie przystają już do realiów zarządzania w rozwiniętych gospodarkach. Może to
powodować – i powoduje – wiele problemów, można jednak próbować uzbroić
się w wiedzę lepiej dostosowaną do współczesności i w ten sposób być lepiej
przygotowanym na stawienie jej czoła.
Ciekawą wizję zarządzania w przyszłości przedstawiają Strannegård
i Friberg (2001). Badane przez nich przedsiębiorstwo jest firmą przyszłości,
w której płynność i niestabilność są czymś powszednim, a nawet przyjmowane
są jako oczywistość. Pracownicy są wykształceni, często jest to wykształcenie
niebezpośrednio związane z wykonywaną pracą. Czują się źle w tradycyjnych,
ustrukturyzowanych zawodach, mają natomiast silną potrzebę wykonywania
pracy twórczej i różnorodnej. Mają do czynienia z osobami zarządzającymi
o wysokich kompetencjach, które sprawnie wykorzystują nowoczesne idee
zarządzania. Zarząd nie ogranicza pracowników ani firmy oraz stara się mak-
symalnie korzystać z różnorodności i oryginalności. Firma nie działa zgodnie
z klasycznymi kategoriami podręcznikowymi, łamie zasady zarówno marketingu,
jak i tradycyjnego zarządzania strategicznego, np. poprzez angażowanie swojej
marki na różnych niezwiązanych z sobą rynkach. „Business is not as usual” –
powiedział badaczom jeden z rozmówców (Strannegård i Friberg 2001, s. 40).
Zarządzanie tą organizacją zakłada zrozumienie oraz akceptację zmienności,
złożoności i wieloaspektowości. Firma przedstawiona przez autorów jako przy-
szłościowa daje przedsmak tego, czym w przyszłości może być zarządzanie.
Być może zmierzamy ku nowym sposobom prowadzenia przedsiębiorstwa i dzia-
łania w jego ramach. Nie tylko ku przedsiębiorstwom, którym udaje się opty-
malnie łączyć innowacje i zyskowność, ale także ku sposobowi [zarządzania],
gdzie granice między innowacją i zyskiem, zabawą i powagą oraz pracą i czasem
wolnym zostaną wymazane (Strannegård i Friberg 2001, s. 106).
Aby bez obaw wkroczyć w przyszłość takiej – i nie tylko takiej – praktyki,
należy mieć kontakt ze współczesnymi teoriami. Autorzy niniejszego pod-
ręcznika mają ambicję przedstawienia czytelnikowi jeśli nie kompletnego
ich przeglądu, to przynajmniej czegoś w rodzaju zestawu próbek do wstępnej
22
Wstęp
orientacji i przyjrzenia się całej gamie możliwości, jaką oferują nowoczesne
zachodnioeuropejskie i amerykańskie nauki o zarządzaniu.
Układ podręcznika
Podręcznik został podzielony na pięć głównych części:
1. Współczesny kontekst organizowania – organizacja w relacjach z otocze-
niem.
2. Różnorodność świata organizacji – metafory i archetypy.
3. Społeczne i techniczne elementy organizacji – powiązania i ewolucja.
4. Współczesne trendy w zarządzaniu – teoria i praktyka.
5. Badania współczesnych organizacji – wybrane metody i ich implikacje.
Pierwsza, wprowadzająca część definiuje tło dalszych rozważań. Autorzy
składających się na nią rozdziałów prezentują międzynarodowe środowisko
działania organizacji (Martyna Śliwa), rolę, jaką w funkcjonowaniu współ-
czesnych organizacji odgrywają ponadnarodowi normodawcy (Przemysław
Hensel) oraz mechanizmy nadzoru nad korporacjami (Igor Postuła). Paweł
Krzyworzeka nakreśla związki pomiędzy pojęciami organizacji i kultury (które
znajdą kontynuację w dalszej części podręcznika) oraz prezentuje antropolo-
giczne spojrzenie na organizację. Magdalena Miedziankowska przedstawia
klasę kreatywną, czyli profesje twórcze, wymagające wysokiego jednostkowego
kapitału ludzkiego. Dwójka autorów podejmuje tematykę odpowiedzialności
świata biznesu – Ewa Filipp pisze o społecznej odpowiedzialności organizacji,
Marcin Żemigała zaś – o znaczeniu ekologicznego kontekstu zarządzania.
W drugiej części podręcznika prezentujemy różnorodność współczesnych or-
ganizacji i wynikającą z niej konieczność dostosowywania procesów zarządzania.
Monika Kostera rozpoczyna tę część charakterystyką wybranych archetypów
i metafor świata organizacji. Kolejni autorzy skupiają się na przedstawianiu róż-
nych organizacji: organizacji sektora publicznego i koncepcji nowego zarządza-
nia publicznego (Przemysław Hensel), gmin (Jacek Pasieczny), korporacji wielo-
narodowych (Martyna Śliwa), małych przedsiębiorstw (Beata Glinka i Urszula
Gulan), a także zjawiska przedsiębiorczości społecznej (Aneta Milczarczyk).
Trzecia część – poświęcona społecznym i technicznym elementom organi-
zacji – nawiązuje do klasycznego, systemowego modelu organizacji. Społeczne
i techniczne komponenty organizacji zostały jednak przedstawione w sposób
dynamiczny, rozszerzający klasyczny, opisany wyżej układ: cele–ludzie–tech-
nologia–struktura. Różnym obliczom technicznej strony organizowania po-
święcili swoje rozdziały Jerzy Kociatkiewicz (nowe technologie), Beata Glinka
i Przemysław Hensel (struktura i projektowanie organizacji). Kolejni autorzy
Wstęp
23
podjęli problematykę aspektów społecznych – począwszy od różnorodności kul-
turowej (Beata Glinka, Monika Kostera, Agnieszka Brzozowska) i problemów
genderowych (Yga Kostrzewa), poprzez kwestie duchowości (Michał Izak), na
kompetencjach przedsiębiorczych skończywszy (Svetlana Gudkova).
Czwarta, najbardziej obszerna część książki pokazuje wybrane współczesne
trendy w naukach o zarządzaniu, z uwypukleniem ich teoretycznych i praktycz-
nych aspektów. Tradycyjnie zarządzanie jest interpretowane jako działanie
dotyczące rynku dóbr produktów i/lub usług – Monika Kostera prezentuje
odmienne podejście, opisując procesy zarządzania na rynku doznań. Dwa ko-
lejne rozdziały są poświęcone problematyce strategii (Aleksandra Wąsowska)
i planowania (Tomasz Szczerski). Zachowania ludzi i oddziaływania na nie są
opisywane przez kolejnych autorów – Aleksandrę Spik i Krzysztofa Klincewicza
(poruszających problematykę zaangażowania organizacyjnego) oraz Sylwię Ciuk
(prezentującą nowe kierunki w badaniach nad przywództwem). Jerzy Kociat-
kiewicz podjął problem nowych nurtów w marketingu, prezentując koncepcję
marketingu krytycznego. Dwójka autorów prezentuje różne wątki związane
z funkcjonowaniem organizacji uczących się: Aleksander Chrostowski koncen-
truje się na doradztwie naukowym (action research), które przedstawia jako
metodę sprzyjającą uczeniu się organizacji, zaś Adrianna Jednoralska opisuje
budowę i sposoby diagnozy organizacji uczących się. Część tę kończą rozdziały
dotyczące rachunkowości (Jan Turyna) i negocjacji (Nikolay Kirov).
Ostatnia, piąta część podręcznika jest poświęcona badaniom w naukach o za-
rządzaniu. Nie jest to przewodnik metodologiczny pokazujący ze szczegółami,
jak należy badać organizacje, lecz raczej prezentacja wybranych – głównie jako-
ściowych – podejść do badania, skoncentrowana na pokazaniu ich użyteczności
i konsekwencji przyjmowania takiej, a nie innej badawczej konwencji. Dorota
Bourne omawia technikę siatki repertuaru, Agnieszka Postuła pokazuje zaś,
jak wykorzystać teorię aktora-sieci (Actor-Network Theory – ATN) w badaniach
organizacji. Beata Glinka i Svetlana Gudkova analizują – opierając się na wła-
snych badaniach – możliwości zastosowania teorii ugruntowanej w badaniach
przedsiębiorczości. Opowieść paradygmatyczna, pole, kapitały i gra dystynkcji
to tematyka rozdziału Katarzyny Wolanik Boström, Bartosz Sławecki natomiast
włącza się do toczącej się obecnie w naukach o zarządzaniu dyskusji na temat
łączenia badań ilościowych i jakościowych.
Tę część, a zarazem całą książkę kończy rozdział Tomasza Ludwickiego,
który prezentuje krytyczne badania nad doradztwem organizacyjnym.
Wszystkie zawarte w podręczniku rozdziały mają jednolity układ ułatwia-
jący ich odbiór i wykorzystanie w procesie dydaktycznym. Otwierają je opisy
przypadków (często pochodzące z oryginalnych bada
Pobierz darmowy fragment (pdf)