Darmowy fragment publikacji:
Jarosław Struniawski
OCHRONA
PRZED CZYNNIKAMI
MASOWEGO RAŻENIA
Szczytno 2015
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Recenzenci
podinsp. dr hab. Mariusz Nepelski, prof. WSPol
dr hab. Waldemar Zubrzycki
Redakcja Wydawcy
Dariusz Kamassa
Robert Ocipiński
Projekt okładki
Jan Napiórkowski
© Wszelkie prawa zastrzeżone — WSPol Szczytno 2015
ISBN
e-ISBN
978-83-7462-494-7
978-83-7462-495-4
Druk i oprawa:
Dział Wydawnictw i Poligrafii Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie
12-100 Szczytno, ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 111
tel. 89 621 51 02, fax 89 621 54 48
e-mail: wwip@wspol.edu.pl
Objętość: 8,09 ark. wyd. (1 ark. wyd. = 40 tys. znaków typograficznych)
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Spis treści
Wstęp .............................................................................................................
5
Rozdział 1
Broń jądrowa ................................................................................................
9
1.1. Charakterystyka broni jądrowej ................................................ 13
1.2. Czynniki rażenia broni jądrowej ............................................... 17
1.3. Przepisy dotyczące broni nuklearnej ........................................ 21
Rozdział 2
Broń radiologiczna ..................................................................................... 25
2.1. Charakterystyka broni radiologicznej ....................................... 25
2.2. Awarie i katastrofy jądrowe na świecie ..................................... 29
Rozdział 3
Broń chemiczna ........................................................................................... 37
3.1. Charakterystyka broni chemicznej ............................................. 37
3.2. Rodzaje broni chemicznej ........................................................... 41
3.3. Historia broni chemicznej .......................................................... 45
3.4. Przepisy dotyczące broni chemicznej ........................................ 50
Rozdział 4
Broń biologiczna ......................................................................................... 53
4.1. Charakterystyka broni biologicznej .......................................... 53
4.2. Historia stosowania broni biologicznej..................................... 63
4.3. Przepisy dotyczące broni biologicznej ...................................... 68
Rozdział 5
Wybrane elementy ochrony ludności przed czynnikami
broni masowego rażenia ............................................................................ 73
5.1. Wykrywanie broni masowego rażenia ...................................... 73
5.1.1. Krajowy System Wykrywania Skażeń
i Alarmowania .................................................................. 82
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
5.2. Zasady informowania ludności o zagrożeniach i sposobach
postępowania na wypadek zagrożeń ......................................... 89
5.2.1. Sygnały alarmowe i zasady postępowania po ich
ogłoszeniu .......................................................................... 91
5.3. Przygotowanie społeczeństwa na zagrożenie czynnikami
broni masowego rażenia ............................................................. 93
5.3.1. Samoobrona społeczeństwa............................................. 93
5.3.2. Ogólne zasady postępowania w razie wystąpienia
zagrożeń bronią masowego rażenia ............................... 95
5.4. Środki ochrony zbiorowej i indywidualnej .............................. 108
5.5. Likwidacja skażeń i zakażeń ...................................................... 114
Rozdział 6
Zadania i obowiązki uczestników zarządzania kryzysowego
wobec zagrożeń związanych z wystąpieniem czynników
masowego rażenia — wybrane zagadnienia .......................................... 125
Literatura ...................................................................................................... 141
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Wstęp
Terroryzm międzynarodowy, jako zjawisko społeczne, stanowi jedno
z najpoważniejszych współczesnych zagrożeń dla bezpieczeństwa w wymia-
rze narodowym i globalnym. Nasilenie jego przejawów sprawia, że również
na terenie Polski nie można wykluczyć możliwości wystąpienia tego zja-
wiska. Wynika to m.in. z zaangażowania w różnego rodzaju misje w Iraku
i Afganistanie, członkostwa w euroatlantyckich i europejskich strukturach
współpracy, deklarowanej współpracy ze Stanami Zjednoczonymi Ame-
ryki oraz wsparcia reform państw Partnerstwa Wschodniego. Powoduje
to, że celem ataków terrorystycznych mogą być również polscy żołnierze,
uczestniczący w zagranicznych misjach wojskowych i antyterrorystycznych
(m.in. w Iraku i Afganistanie), oraz polscy obywatele, przebywający poza
granicami kraju, przede wszystkim w tzw. krajach wysokiego ryzyka.
Celami działań grup o charakterze terrorystycznym i ekstremistycz-
nym mogą być także zakłady przemysłowe i instytuty badawcze (zloka-
lizowane w obrębie miast), w których są wykorzystywane materiały nie-
bezpieczne. Zamach na tego typu obiekty mógłby doprowadzić do awarii
przemysłowej o skutkach wykraczających poza ich teren1 oraz zagrożeń
biologicznych będących źródłem epidemii.
Istotą terroryzmu jest bezprawne i nielegalne użycie przemocy z wyko-
rzystaniem w swych zamachach środków walki z zamiarem wymuszenia
jakiegoś działania lub zastraszenia określonej społeczności lub rządu do
osiągnięcia celów politycznych, społecznych, religijnych bądź osobistych.
Do wywołania jak największej liczby ofiar wśród ludności terroryści mogą
posłużyć się również niekonwencjonalnymi środkami walki — bronią
masowego rażenia. W literaturze przedmiotu określa się to mianem super-
terroryzmu.
Wejście w posiadanie broni masowego rażenia i technologii jej produk-
cji przez terrorystów jest możliwe m.in. dzięki finansowaniu ich działalno-
ści przez niektóre państwa, tj. Iran, Koreę Północną czy Syrię. Znacznie
1 Narodowy Program Antyterrorystyczny Rzeczypospolitej Polskiej na lata
2012–2016.
5
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
przyczynił się do tego także brak kontroli nad jej zapasami zgromadzo-
nymi na terenie byłego ZSRR. Również w innych państwach potencjalnymi
dostawcami surowców są rozmaite zakłady chemiczne, laboratoria biolo-
giczne, gabinety rentgenowskie, reaktory jądrowe i składowiska odpadów
radioaktywnych, a powszechny dostęp do informacji na temat produkcji
broni umożliwia Internet.
Przyczyną dążenia do stosowania tego rodzaju broni przez ugrupowa-
nia terrorystyczne jest2:
— chęć zabicia jak największej liczby ludzi w czasie jednego zamachu ter-
rorystycznego;
— dążenie do eskalacji przemocy przez wykorzystanie strachu do wywo-
łania paniki i wzmocnienia efektu psychologicznego oddziaływania;
— pragnienie uzyskania znacznej przewagi do prowadzenia negocjacji
z rządami państw — szantaż polityczny;
— zapewnienie terrorystom anonimowości — atak pozostałby przez długi
czas w ukryciu, a tym samym umożliwiłby zarówno oddalenie się ter-
rorysty z miejsca jej użycia, jak i jej rozprzestrzenienie się na dość
dużym obszarze;
— wyrządzenie szkód gospodarczych i społecznych.
Bronią masowego rażenia3 (dalej: BMR) są współczesne środki rażenia
śmiertelnego lub obezwładniania organizmów żywych i częściowo sprzętu
bojowego, działające na ogromną skalę, tzn. na wielkich obszarach i dużą
ilość, oraz potężnej sile rażenia i straszliwych skutkach, prowadząc do nie-
odwracalnych zmian w środowisku naturalnym. Jej czynniki rażenia mogą
być znacznie skuteczniejsze od konwencjonalnej broni, określenie zaś ich
szkodliwego działania w czasie nie jest możliwe.
Określenie „broń masowego rażenia” jest w pełni adekwatne do wywo-
ływanych przez nią skutków. Nie tak dawne, tragiczne wydarzenia na świe-
cie, m.in. w Japonii, Iraku czy Syrii, pokazały możliwość jej skutecznego
wykorzystania przeciwko społeczeństwu.
BMR jest elementem negocjacji politycznej i zapewnia państwu siłę
polityczną przez oddziaływanie odstraszania ewentualnego agresora. Kraje
z regionów świata będących areną przewlekłych konfliktów — niezależnie
2 Y. Alexander, M. Hoenig, Superterroryzm biologiczny, chemiczny i nukle-
arny, Warszawa 2001, s. 24.
3 Broń masowego rażenia BMR (WMD — Weapon of Mass Destruction;
od lat 50. XX wieku w trakcie zimnej wojny określana jako broń ABC — atomowa,
biologiczna, chemiczna; obecnie jest stosowany amerykański skrót NBCR — che-
mical, biological, radiological, nuclear).
6
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Jarosław Struniawski, Ochrona przed czynnikami masowego rażeniaWstęp
od przyjętej formy rządów — najczęściej próbują wzmocnić swoje możli-
wości obronne lub podnieść swój status za pomocą tego typu broni4.
Bezpośrednio związana z tym zagrożeniem jest niekontrolowana pro-
liferacja broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia. Proliferacja
jest to rozprzestrzenianie broni masowego rażenia i środków jej przeno-
szenia do tzw. krajów ryzyka. Przedmiotem jej są także materiały, surowce,
urządzenia i wiedza, które mogą mieć podwójne zastosowanie zarówno
w sektorze cywilnym, jak i wojskowym.
Działanie czynników masowego rażenia uwolnionych wskutek ataków
terrorystycznych może sprowadzić niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia
ludzi na obszarach objętych skażeniem lub zakażeniem. Przeciwdziałanie
skutkom takich zdarzeń i zabezpieczenie wszystkich potencjalnych ich źró-
deł jest niezwykle trudne, a największymi sprzymierzeńcami terrorystów
będą niekompetentne władze, zła organizacja służb ratunkowych, panika
oraz niski poziom edukacji.
W związku z tym ważne znaczenie ma systematycznie prowadzona
prewencja, która ma na celu wczesne wykrywanie zagrożeń, a w razie ich
wystąpienia eliminowanie i postępowanie zgodne z ustalonymi procedu-
rami5. Aby system działał sprawnie, konieczne są odpowiednio wczesne
przygotowania programowe, organizacyjne, materiałowe i szkoleniowe
(symulacyjne i aplikacyjne), dzięki którym możliwe jest m.in. przeprowa-
dzenie ewaluacji i wprowadzenie procedur bezpieczeństwa. Uzupełnieniem
tych działań będzie również edukacja w zakresie podnoszenia świadomości
społecznej w kwestii rozumienia istoty i charakteru zagrożeń dla bezpie-
czeństwa oraz kształtowanie kompetencji pozwalających w sposób celowy
i racjonalny na nie reagować. Nauczenie zasad postępowania i zachowania
się ludzi w terenie skażonym polega na przekonaniu ich, że proste metody
postępowania pozwalają uratować zdrowie i życie. Zaskoczenie i strach
przed niebezpieczeństwem mogą spowodować zgubne w skutkach postę-
powanie ludzi nieprzygotowanych wcześniej do samoobrony i racjonal-
nych zachowań w obliczu zagrożenia. Przestrzeganie przez ludzi ustalo-
nych zasad postępowania pozwala uniknąć wywołania paniki i przyczynia
się do zminimalizowania ofiar i strat.
4 M. ElBaradei, Gra pozorów. Arsenał nuklearny a dyplomacja, Wrocław 2012,
5 T. Płusa, Współczesne możliwości kontrolowania zagrożenia bioterroryzmem
[w:] Współczesne zagrożenia bioterrorystyczne i cyberterrorystyczne a bezpieczeń-
stwo narodowe Polski, red. P. Bogdalski, Z. Nowakowski, T. Płusa, J. Rajchel,
K. Rajchel, Warszawa 2013, s. 36.
s. 325.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
7
Wiedza i umiejętności z zakresu bezpieczeństwa są zdobywane
w ramach przedmiotu edukacja dla bezpieczeństwa realizowanego przez
szkolnictwo powszechne i wyższe, centralne i lokalne instytucje państwowe
oraz stowarzyszenia i organizacje pozarządowe. Istotne jest także zwięk-
szanie efektywności działania administracji publicznej w sprawach bezpie-
czeństwa przez ustawiczne podnoszenie kwalifikacji i zdolności do sku-
tecznego reagowania na zagrożenia6.
Niniejsza publikacja jest skierowana przede wszystkim do studen-
tów studiów drugiego stopnia na kierunku bezpieczeństwo wewnętrzne
w Wyższej Szkole Policji w Szczytnie i obejmuje treści programowe przed-
miotu ochrona przed czynnikami masowego rażenia.
6 Poz. 3.3. pkt 96 Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Pol-
skiej, Warszawa 2014.
8
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Jarosław Struniawski, Ochrona przed czynnikami masowego rażeniaRozdział 1
Broń jądrowa
Po zakończeniu I wojny światowej najwybitniejsi fizycy na świecie
prowadzili intensywne badania nad wynalezieniem bomby, która mogłaby
skutecznie odstraszyć, ewentualnie zniszczyć przeciwnika. Spektakular-
nym osiągnięciem w dziedzinie fizyki nuklearnej było odkrycie i opisa-
nie w 1932 r. przez Anglika Jamesa Chadwicka nowej cząsteczki w jądrze
atomu, którą naukowiec nazwał neutronem. Została ona odkryta w trakcie
badań emisji promieni gamma z materiałów radioaktywnych, a już 10 lat
później Włoch, Enrico Fermi, zaprojektował pierwszy na świecie reaktor
jądrowy, uzyskując reakcję łańcuchową7.
Intensyfikacja badań nad budową broni masowej zagłady przypada
na okres II wojny światowej. Niemieccy i amerykańscy naukowcy prowa-
dzili wyścig, który miał ją zakończyć sukcesem jednej ze stron. Wyścig ten
wygrali Amerykanie. Pierwszy próbny wybuch bomby odbył się 16 lipca
1945 r. na poligonie wojskowym w stanie Nowy Meksyk.
Po kapitulacji III Rzeszy wysiłki wielkich mocarstw zostały skierowane
na pokonanie Japonii. Od czerwca 1945 r. siły powietrzne armii Stanów
Zjednoczonych regularnie dokonywały nalotów na japońskie miasta. Jed-
nak dziania te nie doprowadziły do bezwarunkowej kapitulacji cesarstwa
japońskiego. W związku z tym władze amerykańskie podjęły decyzję o uży-
ciu bomb atomowych. Decyzja ta była podyktowana również chęcią wyko-
nania odwetu za zbombardowanie przez lotnictwo marynarki wojennej
Japonii bazy w Pearl Harbor 7 grudnia 1941 r.
Pierwszą bombę uranową nazwaną Little Boy zrzucono z bombowca
B-29 Enola Gay na Hiroszimę 6 sierpnia 1945 r. Wybuch miał siłę około 16
kiloton, a efektem tego był formujący się nad centrum miasta gigantyczny
słup dymu, który przybrał kształt grzyba, jego zaś wysokość sięgała kilkuna-
stu kilometrów. Szacuje się, że zginęło około 30 populacji miasta (70–90
tys. mieszkańców), a liczba ta do dziś jest sporna. Z 76 tys. budynków
7 P. Grudziński, Teologia bomby. Narodziny systemu nuklearnego odstraszania
1939–1953, t. 1, Bomba atomowa, Warszawa 1988, s. 9.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
9
w Hiroszimie 70 tys. zostało zburzonych lub uszkodzonych, w tym 48 tys.
całkowicie8.
Kolejny nalot Amerykanie wykonali trzy dni później — 9 sierpnia
1945 r. — na Nagasaki. Uważa się, że atak ten był spowodowany dalszym
oporem Japończyków do poddania się i działaniem wojsk radzieckich
w Mandżurii. Tym razem użyto bombowca B-29 o nazwie Bock’s Car, z któ-
rego zrzucono implozyjną bombę plutonową Fat Man. Pierwotnie celem
miało być miasto Kokura, jednak zbyt duża pokrywa chmur nad miastem,
uniemożliwiająca celowanie optyczne, spowodowała zmianę obiektu ataku.
Nagasaki zostało całkowicie zniszczone w promieniu ok. 1,6 km od miejsca
wybuchu, a do sporych zniszczeń w dalszych jego częściach doprowadziły
liczne pożary. Szacuje się, że eksplozja Fat Mana zabiła 40–70 tys. osób9.
Po stworzeniu przez Amerykanów bomby atomowej podczas II wojny
światowej Albert Einstein powiedział znamienne zdanie: „Nie wiem, jaka
broń będzie użyta w trzeciej wojnie światowej, ale czwarta będzie na kije
i kamienie”10. Zagłada Hiroszimy i Nagasaki stała się ostrzeżeniem, ale
także dowodem na to, że w określonej sytuacji może dojść do użycia broni
jądrowej. Dzięki jej istnieniu powstało przekonanie o możliwości pokona-
nia przeciwnika bez użycia ogromnych armii, do zadania zaś dużych znisz-
czeń na obszarze przeciwnika wystarczy samolot bombowy, pocisk artyle-
ryjski lub rakieta przenosząca atomowe głowice bojowe.
Po zakończeniu wojny rozpoczął się nuklearny wyścigu zbrojeń.
Na początku lat 50. XX wieku broń nuklearna była traktowana jako pod-
stawa amerykańskiego prestiżu na świecie11. Była podstawą bezpieczeństwa
globalnego. Równowaga strachu przed skutkami jej wzajemnego zmaso-
wanego użycia zapewniała względną stabilność dwubiegunowego systemu
światowego. Także w państwach europejskich, m.in. we Francji, w Wiel-
kiej Brytanii, a przede wszystkim w Związku Radzieckim, zintensyfiko-
wano prace nad bronią atomową. Przekonanie, że taka broń jest bardziej
elastyczna i skuteczna przyczyniło się do uruchomienia kolejnych progra-
mów nuklearnych, które doprowadziły do ogólnoświatowych napięć i kry-
zysów. Ideologiczna, polityczna i militarna rywalizacja pomiędzy Układem
Warszawskim a państwami NATO trwała od 1947 r. do roku 1991.
Obowiązująca w okresie zimnej wojny zasada wzajemnego gwaran-
towanego zniszczenia sprawiała, że w praktyce broń jądrowa była bronią
8 R. Rhodes, Jak powstała bomba atomowa, Warszawa 2000, s. 41–42.
9 Tamże, s. 674.
10 J. Fedirko, Einsteiniana, „Alma Mater” 2009, nr 114, s. 80.
11 P. Grudziński, Teologia bomby…, s. 13.
10
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Jarosław Struniawski, Ochrona przed czynnikami masowego rażeniaRozdział 1 Broń jądrowa
ostateczną, przewidzianą do użycia jedynie w razie krańcowej koniecz-
ności. Była przede wszystkim środkiem odstraszania, powstrzymywania.
Posiadanie przez obydwie strony broni jądrowej w praktyce oznaczało
minimalizowanie groźby użycia broni nuklearnej. Każda bowiem decyzja
o jej użyciu spowodowałaby kontrreakcję strony zaatakowanej12.
Po upadku systemu komunistycznego i rozpadzie Związku Radziec-
kiego wspólnota międzynarodowa stanęła przed wspólnym zagrożeniem
— przed możliwością, że materiały nuklearne (pluton i wysoko wzboga-
cony uran — podstawowe części broni nuklearnej) mogą zostać ukradzione
albo przechwycone. Utrata choćby niewielkiej ilości tak niebezpiecznego
materiału mogłaby umożliwić kolejnym państwom albo jakiejś organiza-
cji terrorystycznej skonstruowanie broni nuklearnej13. Wynikało to przede
wszystkim z pogarszającej się sytuacji ekonomicznej tego regionu. Problem
ten jeszcze się zaostrzył wskutek rosnącego upowszechnienia nowoczesnej
technologii z powodu powiększenia się rynku światowego, przez co tym
trudniej wykryć nielegalne przekazywanie materiałów i technologii wiążą-
cych się z wytwarzaniem broni nuklearnej14.
Analiza literatury wskazuje, że trudna sytuacja ekonomiczna, poli-
tyczna czy gospodarcza w Rosji mogła być przyczyną kradzieży z niechro-
nionych bądź słabo zabezpieczonych magazynów jądrowych.
Broń jądrową mają aktualnie nieliczne państwa, tzn. Stany Zjedno-
czone, Rosja, Francja, Wielka Brytania, Chiny, Indie i Pakistan, a nieoficjal-
nie Izrael i prawdopodobnie Korea Północna oraz Iran15. Niektóre państwa,
zwłaszcza będące niejako kolebką terroryzmu, w których grupy terrory-
styczne znajdują schronienie i cichą aprobatę, czynią starania, aby wejść
w posiadanie broni jądrowej, gdyż jest to mocny argument kształtowania
światowej i regionalnej sytuacji geopolitycznej16. W posiadaniu organizacji
terrorystycznych broń ta może znaleźć się tylko w wyjątkowej sytuacji poli-
tycznej oraz militarnej w świecie, np. w razie utraty przez państwo jądrowe
kontroli nad własnym arsenałem i nagłego załamania się struktur władzy
państwowej. Jednak główną przeszkodę dla terroryzmu jądrowego stanowi
12 S. Koziej, Strategiczne środowisko bezpieczeństwa międzynarodowego
i narodowego w okresie pozimnowojennym (Skrypt internetowy), Warszawa 2010,
s. 37, www.koziej.pl , 10 lutego 2014 r.
13 Y. Alexander, M. Hoenig, Superterroryzm biologiczny…, s. 160.
14 J.M. Deutch, Zagrożenie nuklearne [w:] Y. Alexander, M. Hoenig, Superter-
roryzm biologiczny, chemiczny i nuklearny, Warszawa 2001, s. 79.
15 M. ElBaradei, Gra pozorów…, s. 36.
16 M. Krauze, Współczesny terroryzm niekonwencjonalny — zagrożenia i prze-
ciwdziałanie, „Chemik” 2007, nr 2, s. 24.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
11
wiedza techniczna o tym, jak skonstruować ładunek jądrowy i zdobyć
materiał rozszczepialny17.
Możliwość uzyskania broni jądrowej przez terrorystów, jak również
wybuch wojny jądrowej w Europie, a nawet na świecie, przynajmniej w naj-
bliższej przyszłości, są bardzo mało prawdopodobne, lecz niewykluczone.
Sytuacja polityczna m.in. w bezpośrednim sąsiedztwie Polski (działania
„wojenne” na wschodzie Ukrainy), zagrożenia dla całego świata ze strony
Państwa Islamskiego, nie dają stuprocentowej gwarancji bezpieczeństwa
dla naszego kraju.
W wyniku użycia broni jądrowej na terenie Polski lub w jej pobliżu
bezpośrednim zagrożeniem życia ludności, powodującym masowe straty,
mogłyby być wybuchy nuklearne. Ponadto w razie skażenia promienio-
twórczego żaden kraj nie czułby się bezpieczny. Opad promieniotwórczy
(wiatr) oddziaływałby na ludność każdego państwa bez względu na jego
postawę wobec wojujących stron18.
Broń jądrowa od momentu pojawienia się spełnia dwie funkcje —
polityczną i militarną. Funkcja polityczna sprowadzała się do wywierania
różnych presji na stronę przeciwną, co skutkowało zapobieganiem wojnie
przez odstraszanie jądrowe. Funkcja militarna przewidywała rażenie wojsk
i obiektów. Wraz z pojawieniem się możliwości samounicestwienia się
broń jądrowa zaczęła tracić na znaczeniu, co zaowocowało licznymi mię-
dzynarodowymi porozumieniami rozbrojeniowymi. Nie spowodowały one
jednak całkowitej likwidacji arsenałów jądrowych, lecz doprowadziły do
częściowej ich redukcji. Pomimo wszystko broń jądrowa jest i prawdopo-
dobnie nadal pozostanie głównym środkiem osiągania celów politycznych
i militarnych19.
Rok 2002 był tym, w którym zaszły znaczące zmiany w sposobie poj-
mowania jej funkcji. Dopuszcza się obecnie możliwość zastosowania sił
nuklearnych jako broni pola walki do niszczenia ukrytych celów. Istnieje
również możliwość użycia broni jądrowej w razie użycia broni masowego
rażenia przeciw terytorium lub siłom zbrojnym. Według strategii nukle-
arnej NATO główną funkcją broni jądrowej jest odstraszanie. Funkcja ta
jest postrzegana jako przeciwstawienie się Sojuszowi wobec proliferacji
broni masowego rażenia. Celem odstraszania nuklearnego w razie zagroże-
nia bronią masowego rażenia jest przekonanie potencjalnego przeciwnika
17 J. Pawłowski, Broń masowego rażenia orężem terroryzmu, Warszawa 2004,
s. 21–38.
18 T. Pióro, Broń jądrowa. Geneza, działanie, skutki, Warszawa 1971, s. 187.
19 S. Śladkowski, J. Solarz, E. Malicki, B. Michailiuk, Obrona przed bronią
masowego rażenia, Warszawa 2007, s. 10.
12
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Jarosław Struniawski, Ochrona przed czynnikami masowego rażeniaRozdział 1 Broń jądrowa
o nieopłacalności i nieracjonalności stosowania szantażu tą bronią
ze względu na gotowość Sojuszu do zastosowania odpowiednich środków
odwetowych20.
1.1. Charakterystyka broni jądrowej
Broń jądrowa wykorzystuje energię wydzielaną podczas łańcuchowej
reakcji rozpadu izotopów uranu 233U lub 235U, plutonu 239Pu lub 241Pu
(broń atomowa) albo podczas syntezy jąder izotopów wodoru (broń ter-
mojądrowa o sile wybuchu znacznie większej niż broni atomowej). Począt-
kowo określano ją nazwą „broń atomowa”, jednak szybko zdano sobie
sprawę, że wybuchowe reakcje chemiczne także operują na poziomie ato-
mów, a więc też można je nazwać atomowymi. Obecnie nazwę tę stosuje się
bardzo rzadko i tylko w celu kreślenia ładunku jądrowego21.
Ze względu na zachodzące w czasie wybuchu reakcje jądrowe wyróż-
niamy rodzaje broni jądrowej22:
— atomową — czerpie swoją energię z reakcji rozszczepienia ciężkich jąder
atomowych, np. uranu, na lżejsze pod wpływem bombardowania neu-
tronami (Rozpadające się jądra emitują kolejne neutrony, które bom-
bardują inne jądra, wywołując reakcję łańcuchową. Obecnie do produk-
cji broni jądrowej stosuje się trzy rodzaje materiałów rozszczepialnych:
uran 235, uran 233 i pluton 239. W innych izotopach pierwiastków
ciężkich łańcuchowa reakcja rozszczepienia nie może nastąpić, gdyż
neutrony, powstające w czasie rozszczepienia jąder tych pierwiastków,
mają zbyt małą energię, aby wywołać kolejne procesy rozszczepienia);
— wodorową — zwaną też bombą termojądrową (Zasada jej działania
opiera się na wykorzystaniu reakcji termojądrowej, czyli łączenia się
lekkich jąder atomowych (np. wodoru lub helu) w cięższe, czemu towa-
rzyszy wydzielanie ogromnej ilości energii. Siła wybuchu jest najpo-
tężniejsza ze wszystkich rodzajów bomb nuklearnych. W założeniu jej
działania było zabijanie organizmów żywych, pozostawiając nietknięte
stworzone przez człowieka dobra materialne. Najpotężniejszą bombą
wodorową, jaka powstała do tej pory, była Car Bomba, zwana rów-
nież Big Iwan. Została stworzona w celu pokazania siły przez Związek
20 Por. S. Koziej, Strategie bezpieczeństwa NATO i UE. Skrypt internetowy,
Warszawa 2008, s. 14, www.koziej.pl , 24 lutego 2014 r.
21 J. Pawłowski, Broń masowego rażenia…, s. 23.
22 T. Pióro, Broń jądrowa…, s. 31.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
13
Radziecki. Detonacja nastąpiła na wysokości 4 km nad archipelagiem
Nowej Ziemi na Morzu Arktycznym. Broń miała moc około 58 mega-
ton, co równe jest mniej więcej 4000 bomb zrzuconych na Hiroszimę.
Podczas wybuchu Car Bomby część górzystych wysepek po prostu
wyparowała, wybuch był widoczny nawet z odległości 900 km, fala
uderzeniowa zaś okrążyła Ziemię trzykrotnie. Szacunki podają, że moc
wydzielona podczas wybuchu Car Bomby była równa w przybliżeniu 1
mocy wydzielanej na powierzchni Słońca. Nie to jest jednak najbardziej
przerażające. Okazuje się, że moc bomby została ograniczona, orygi-
nalnie mogła być ona trzykrotnie większa i wyniosłaby 150 megaton23);
— neutronową — to specjalny rodzaj bomby termojądrowej pozbawio-
nej ekranu odbijającego neutrony, w której energia powstaje w wyniku
reakcji syntezy deuteru z trytem (Siła jej wybuchu jest relatywnie nie-
wielka. Małe jest również skażenie promieniotwórcze terenu. Głównym
czynnikiem rażącym jest w tym wypadku strumień neutronów, który
przenika przez obiekty stałe, jak ściany budynków czy opancerzenie
pojazdów, ale jednocześnie jest zabójczy dla organizmów żywych. Teo-
retycznie teren, na którym zdetonowano bombę neutronową, zostaje
skażony, lecz można na niego wkroczyć bez zagrożenia dla życia już po
okresie od 24 do 48 godzin. Bomba tego typu została początkowo zapro-
jektowana jako narzędzie do obrony Europy Zachodniej przed inwazją
sowieckich dywizji pancernych. Detonacja bomb neutronowych miała
zabić załogi czołgów, nie czyniąc przy tym szkód w miastach oraz nie
dosięgając ludności cywilnej ukrytej w schronach przeciwbombowych);
— kobaltową — zawiera w osłonie kobalt, który pod wpływem wytwarza-
nych przez ładunek neutronów przekształca się w izotop Co-60, silne
i trwałe źródło promieniowania gamma (Głównym celem jest skaże-
nie terenu, by uczynić go niezdatnym do zasiedlenia. Zamiast kobaltu
dodatkiem może być złoto, które pozostanie radioaktywne przez kilka
dni, oraz tantal i cynk (kilka miesięcy). Jedna bomba kobaltowa została
zdetonowana przez Brytyjczyków, lecz test jednokilotonowej bomby
zakończył się niepowodzeniem24).
Ładunki jądrowe ze względu na liczbę faz reakcji jądrowej dzieli się na25:
— jednofazowe — cała energia wybuchu pochodzi z reakcji rozszczepie-
nia jąder uranu 235 lub plutonu 239 za pomocą neutronów powolnych
(Ten rodzaj bomby jest nazywany także bombą atomową. W procesie
23 Por. tamże, s. 30.
24 J. Pięta, Broń neutronowa, Warszawa 1986, s. 29–35.
25 Tamże, s. 35.
14
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Jarosław Struniawski, Ochrona przed czynnikami masowego rażeniaRozdział 1 Broń jądrowa
rozszczepienia są uwalniane nowe neutrony, które mogą powodować
kolejne rozszczepienia, podtrzymując reakcję (reakcja łańcuchowa));
— dwufazowe — wydzielanie energii odbywa się w dwóch etapach (fa-
zach) (W fazie pierwszej źródłem energii jest ta sama reakcja jądrowa,
która jest wykorzystywana w bombie jednofazowej, w fazie zaś drugiej
reakcja syntezy dwóch pierwiastków lekkich. Ten rodzaj bomby jest
nazywany również wodorową lub termojądrową);
— trójfazowe — ostatnim ogniwem otrzymywania energii jest rozszcze-
pienie naturalnie występującego izotopu uranu 238, który do rozpadu
wymaga wysokoenergetycznych tzw. prędkich neutronów (Neutrony te
są wytwarzane właśnie w reakcjach termojądrowych. Uran 238 stanowi
obudowę komory reakcyjnej, w której przebiega wybuch ładunku dwu-
fazowego).
Użycie broni jądrowej powoduje wybuch, który jest wynikiem gwał-
townego uwolnienia dużych ilości energii w ograniczonej przestrzeni.
Wybuch jądrowy może być przeprowadzony na różnych wysokościach
od powierzchni ziemi (wody) lub pod ziemią (wodą). Zależnie od miej-
sca, w którym on nastąpił, rozróżnia się wybuchy: powietrzne (na wyso-
kości od kilkuset do kilku tysięcy metrów nad ziemią), powierzchniowe
(na powierzchni ziemi i wody lub na wysokości kilkudziesięciu metrów)
oraz podziemne i podwodne (na głębokości do kilkuset metrów).
W chwili wybuchu jądrowego wszystkie części amunicji jądrowej roz-
grzewają się do temperatury kilku milionów stopni, przechodząc w stan
lotny. Silnie nagrzane produkty wybuchu napromieniowują olbrzymie
ilości energii, która jest pochłaniana przez warstwę atmosfery otaczają-
cej strefę wybuchu. Strefa ta silnie się nagrzewa i tworzy tzw. kulę ogni-
stą, unoszącą się z wielką prędkością do góry. Wytwarzające się przy tym
w rejonie wybuchu silne toroidalne prądy, wstępujące w powietrze, uno-
szą z ziemi wielkie ilości pyłu. Przy wybuchu naziemnym duże ilości pyłu
i gleby zostają wessane do kuli ognistej, tworząc obłok wybuchu kształtem
zbliżony do grzyba26. Wybuchowi jądrowemu towarzyszy również zjawisko
błysku i grzmot wybuchu jądrowego.
Szczególną cechą broni jądrowej jest to, że podczas wybuchu oprócz
działania potężnej fali uderzeniowej i promieniowania cieplnego powstają
produkty promieniotwórcze, które pozostają na długo w środowisku
i napromieniowują wszystkie żywe organizmy. Produkty te mogą roz-
przestrzeniać się w atmosferze i działać szkodliwie na ludzi i zwierzęta
26 A. Janik, Charakterystyka skażeń promieniotwórczych i chemicznych oraz
niektóre zasady ochrony ludności cywilnej przed nimi, Warszawa 1973, s. 14.
15
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Pobierz darmowy fragment (pdf)