Darmowy fragment publikacji:
5.
Zakres ochrony tajemnicy adwokackiej przy kontroli skarbowej
Wyrok NSA w Katowicach z 21.9.1998 r., I SA/Ka 2214/96
(ONSA 1999, Nr 3, poz. 88)
Z uzasadnienia faktycznego
• W wyniku czynności kontrolnych przeprowadzonych przez inspektora Urzędu Kontroli Skarbowej
w kancelarii adwokackiej W.B. stwierdzono, że w ewidencji sprzedaży, jak również w deklaracjach
VAT-7 za określone miesiące wskazano m.in. obrót z tytułu sprzedaży usług opodatkowanych stawką
0 . Ponieważ w trakcie postępowania nie przedstawiono dowodów potwierdzających zasadność
zastosowania stawki 0 , podatek określono z zastosowaniem podstawowej stawki 22 . W związku
z tym podatnik zażądał skierowania sprawy na drogę postępowania w sprawach zobowiązań podat-
kowych, w którego efekcie Urząd Skarbowy wydał dziesięć jednobrzmiących decyzji określających
zobowiązanie w podatku od towarów i usług za pierwszy kwartał 1994 r. Po rozpatrzeniu odwołania
Izba Skarbowa utrzymała te decyzje w mocy.
Z uzasadnienia prawnego
• (...) zasadniczym argumentem, jakim skarżący zwalcza stanowisko zajęte w sprawach przez organy
skarbowe, jest obowiązek zachowania przez niego tajemnicy adwokackiej. W związku z tym wymaga
rozważenia, jaki wpływ ma powyższy obowiązek, wynikający z art. 6 PrAdw, na publicznoprawne
obowiązki podatników podatku od towarów i usług wykonujących zawód adwokata.
• Aktem prawnym określającym prawa i obowiązki podatników podatku od towarów i usług
jest ustawa z 8.1.1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz.U. Nr 11,
poz. 50 ze zm.). W ustawie tej brak jest przepisów, które uprzywilejowywałyby niektóre kategorie
podatników (np. wykonujących zawód adwokata). Nie można zatem z przepisów tej ustawy wy-
prowadzić wniosku, że w stosunku do adwokatów obowiązki, które obciążają podatników podatku
od towarów i usług, mają inny charakter niż w stosunku do ogółu podatników tego podatku. Trzeba
zatem uznać, że obowiązki te spoczywają także na osobie wykonującej zawód adwokata, która
jest podatnikiem podatku od towarów i usług. Jednym z obowiązków każdego podatnika podatku
od towarów i usług, a więc także adwokata będącego podatnikiem tego podatku, jest przewidziany
w art. 27 ust. 4 cytowanej ustawy obowiązek rzetelnego prowadzenia ewidencji zawierającej: kwoty
określone w art. 20, dane niezbędne do określenia przedmiotu i podstawy opodatkowania, wysokość
podatku należnego, kwoty podatku naliczonego obniżającego podatek należny oraz kwoty podatku
podlegającego wpłacie do urzędu skarbowego lub zwrotowi z tego urzędu, a także inne dane służące
do prawidłowego sporządzenia deklaracji podatkowej. Ewidencja podatkowa przewidziana przez
ww. przepis ma charakter szczególny. Jest ona mianowicie ogniwem pośredniczącym pomiędzy
dokumentami źródłowymi a sporządzanymi przez podatnika deklaracjami podatkowymi VAT-7.
Ewidencja ta zatem powinna być prowadzona w taki sposób, aby na jej podstawie, bez sięgania
do dokumentów źródłowych, można było sporządzić prawidłowo deklarację podatkową VAT-7,
po czym ewentualnie deklarację tę zweryfikować.
• Odnosząc powyższe spostrzeżenia do okoliczności faktycznych ustalonych w mniejszych sprawach
przede wszystkim należy zauważyć, że bezspornie zostało ustalone, iż ewidencja podatkowa prowa-
dzona przez skarżącego była wadliwa. Usługi adwokackie bowiem, w zależności od rodzaju sprawy,
mogą podlegać różnym stawkom podatkowym podatku od towarów i usług. Prowadzona ewi-
dencja zatem powinna zawierać dane uzasadniające zastosowanie stawki innej aniżeli stawka
podstawowa. Tymczasem zostało stwierdzone, że w prowadzonej przez skarżącego ewidencji
sprzedaży usług podawano jedynie numer sprawy z repertorium oraz określano sprzedaż jako
„usługę prawniczą”, po czym podawano różne stawki podatkowe.
10
Część I. Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego, sądów powszechnych... Rozdział 1. Tajemnica zawodowa
• W tym miejscu należy zauważyć, że art. 18 ust. 1 omawianej ustawy przewiduje stawkę 22 jako
podstawową stawkę podatku od towarów i usług. Na zasadzie wyjątku natomiast ustawa przewiduje
stawki preferencyjne: 7 i 0 (ust. 2 i 3 tego artykułu). Skoro stawki preferencyjne są wyjątkiem
od reguły, to na każdym podatniku, a więc także na podatniku wykonującym zawód adwokata,
ciąży obowiązek wykazania podstawy, na jakiej stawki te stosuje. Preferencje w prawie podat-
kowym mają charakter wyjątku od reguły, w związku z czym już choćby z ogólnej reguły dowodzenia
wywieść można powyższy pogląd, albowiem każdy, kto z faktu bądź prawa wyprowadza korzystne
dla siebie skutki, obowiązany jest wykazać podstawy, na jakich należą mu się preferencje. Poza tym
obowiązek, o którym mowa, znajduje w sytuacji, na którą powołuje się skarżący, tj. świadczenia
usługi na rzecz osoby zagranicznej, umocowanie w przepisach obowiązującego prawa. Zgodnie
bowiem z przepisem § 39 ust. 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Finansów z 12.5.1993 r. w sprawie
podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 39, poz. 176 ze zm.) podatnik ma obowiązek posiadać dowód,
iż należność za wykonaną usługę została zapłacona w dewizach i przekazana na rachunek bankowy
podatnika w banku polskim.
• Odnosząc powyższe uwagi do stwierdzonych w sprawach okoliczności faktycznych należy zauważyć,
że skarżący nie przedstawił kontrolującym dowodów, o których wyżej mowa, tj. dowodów uzasadnia-
jących zastosowanie stawek preferencyjnych. Sytuacja taka spowodowała, iż w toku kontroli zażądano
od skarżącego dokumentów źródłowych pozwalających na weryfikację prawidłowości stosowanych
stawek podatkowych. Skarżący jednak odmówił ujawnienia tych dokumentów, powołując się wła-
śnie na obowiązek zachowania tajemnicy adwokackiej, która jego zdaniem zakazuje mu ujawniania
danych personalnych klientów.
• Zgodnie z art. 6 PrAdw w brzmieniu obowiązującym w 1994 r. adwokat obowiązany jest zachować
w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Wobec
takiej redakcji przepisu można stwierdzić, iż tajemnicą adwokacką są niewątpliwie objęte wszelkie
wiadomości, jakie adwokat uzyskał świadcząc pomoc prawną. Przepis ten jednak nie daje podstawy
do twierdzenia, że tajemnicą objęte są także dane personalne klientów oraz ogólna informacja o cha-
rakterze udzielonej im pomocy prawnej przynajmniej w takim zakresie, w jakim niezbędne jest to dla
prawidłowego określenia stawki podatkowej w podatku od towarów i usług.
• Powyższy pogląd wesprzeć można orzecznictwem sądów dyscyplinarnych i powszechnych. Między
innymi w uchwale Wydziału Wykonawczego NRA z 13.10.1934 r. (Pal. 1935, s. 48) stwierdzono,
że „obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej obejmuje nie tylko zakomunikowane adwokatowi
wiadomości, lecz w ogóle wszelkie wiadomości o charakterze poufnym, uzyskane przez adwokata
w bezpośrednim związku z wykonywaniem zawodu, nie wyłączając wiadomości uzyskanych dzięki
osobistym obserwacjom itp.” (Z. Krzemiński, Prawo o adwokaturze. Komentarz, Warszawa 1998,
s. 30). W orzeczeniu z 25.1.1936 r., Nr 1824/36 (Pal. 1936, s. 798) stwierdzono, że „tajemnica odnosi
się do wszelkich wiadomości udzielonych adwokatowi z tytułu wykonywanego zawodu nie tylko
przez klienta” (Z. Krzemiński, Prawo o adwokaturze. Komentarz, Warszawa 1998, s. 30). Natomiast
w orzeczeniu SN z 18.12.1964 r., RAD 74/64 (Pal. 1965, Nr 3, s. 63) wyjaśniono, że „społecznym
celem przepisu o ochronie tajemnicy zawodowej adwokata jest m.in. zagwarantowanie nie tylko
klientowi, ale także każdej osobie, która w związku ze sprawą rozmawia z adwokatem (...), że oko-
liczności rozmowy niemające wpływu na wynik pertraktacji bądź stanowiące wyraz emocjonalnych
uprzedzeń do klienta nie zostaną ujawnione przez adwokata na zewnątrz i wykorzystane na szkodę
rozmówcy w sprawie zupełnie innej niż sprawa, która się toczy” (Z. Krzemiński, Prawo o adwokaturze.
Komentarz, Warszawa 1998, s. 30–31).
• Przytoczone orzeczenia, a w szczególności ostatnie z nich, pozwalają – w przekonaniu składu
orzekającego w tej sprawie – jednoznacznie stwierdzić, iż tajemnicą adwokacką nie są objęte
dane personalne klienta i ogólna informacja (wiedza) o rodzaju świadczonej na jego rzecz
usługi prawnej. Ratio legis omawianego przepisu bowiem sprowadza się do tego, aby tajem-
nicą objęte były te wszystkie okoliczności sprawy, które mogą wyrządzić klientowi adwokata
szkodę, a nie sam fakt korzystania z pomocy prawnej oraz taka ogólna wiedza o rodzaju
usługi, która pozwala określić jej charakter na użytek prawa podatkowego. A zatem odmowa
11
ujawnienia dokumentów źródłowych na potrzeby kontroli podatkowej – co godzi się podkreślić –
była nieuzasadniona.
• Ta ostatnia uwaga ma przy tym istotny charakter, albowiem organ odwoławczy trafnie podkreślił,
że organy skarbowe obowiązane są także do przestrzegania tajemnicy skarbowej (wcześniej pań-
stwowej bądź służbowej). Tym samym obawy eksponowane przez skarżącego wydają się rzeczy-
wiście nieuzasadnione, albowiem jakiekolwiek naruszenia danych objętych taką tajemnicą czy też
wykorzystanie danych w sposób niezgodny z prawem pociąga za sobą konsekwencje prawne.
• W konkluzji sąd uznał, że: po pierwsze, obowiązkiem każdego podatnika w tym także wykonującego
zawód adwokata, jest prowadzenie ewidencji podatkowej dla podatku od towarów i usług w taki
sposób, aby można było ustalić podstawy stosowania preferencyjnej stawki podatkowej; po drugie,
każdy podatnik podatku od towarów i usług, a więc także adwokat, obowiązany jest wykazać pod-
stawy, według których świadczone przez niego usługi podlegają preferencyjnej stawce podatkowej
w podatku od towarów i usług; po trzecie, tajemnica adwokacka nie obejmuje danych, które należy
umieszczać na dokumentach finansowych (faktury, rachunki itp.), w związku z czym podatnik
wykonujący zawód adwokata nie ma podstaw do odmowy okazania takich dokumentów upraw-
nionym do tego organom, w tym także organom skarbowym.
6.
Konstytucyjne granice tajemnicy zawodowej
Wyrok TK z 22.11.2004 r., SK 64/03
(OTK-A 2004, Nr 10, poz. 107)
Z uzasadnienia faktycznego
• W czterech, w zasadzie jednobrzmiących, skargach skarżący domagali się stwierdzenia, że art. 180
§ 2 KPK jest niezgodny z art. 2, 17, art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 1, art. 49 oraz art. 51 ust. 2 Konstytucji
RP. Skarżący są radcami prawnymi, którzy świadczyli pomoc prawną na rzecz spółki „O.” S.A.
W toku postępowania karnego toczącego się przeciwko byłemu prezesowi zarządu spółki i innym
kierującym nią osobom prowadząca śledztwo Prokuratura Apelacyjna uznała za konieczne prze-
słuchanie skarżących w charakterze świadków. Przesłuchanie to miało objąć okoliczności objęte
tajemnicą zawodową radcy prawnego. W związku z tym Prokuratura wystąpiła do Sądu Rejonowego
o zwolnienie skarżących z obowiązku zachowania tajemnicy radcowskiej. Sąd Rejonowy zwolnił
wszystkich skarżących z obowiązku zachowania tajemnicy radcowskiej. Skarżący wnieśli zażalenie
do Sądu Okręgowego, który utrzymał w mocy rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego. Skarżący – uznając,
iż zwolnienie ich z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej jest sprzeczne z prawem – nadal
odmawiali zeznań co do okoliczności nią objętych. W konsekwencji trzem osobom spośród skarżą-
cych postawiono zarzut utrudniania postępowania karnego poprzez bezpodstawną odmowę złożenia
zeznań (art. 239 § 1 KK). Mimo umorzenia postępowania karnego wobec skarżących, podkreślili oni,
że nadal grozi im stosowanie kar porządkowych przewidzianych przez KPK.
Z uzasadnienia prawnego
• Między uczestnikami postępowania jest bezsporne, iż Konstytucja RP nie zawiera przepisu, który
wprost stanowiłby o prawie radców prawnych do zachowania w tajemnicy informacji pozyska-
nych w toku udzielania pomocy prawnej lub przy prowadzeniu sprawy. Zasadniczym problemem
teoretycznym, od którego rozwiązania zależy rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie, jest ustalenie,
czy wolność lub prawo konstytucyjne mogą być zrekonstruowane na podstawie kilku przepisów
Konstytucji RP, i to zarówno zawartych w rozdziale dotyczącym wolności i praw osobistych, jak
i w innych rozdziałach, w szczególności poświęconych Rzeczypospolitej (art. 1–29). Dopuszczenie
takiej teoretycznej możliwości otwiera dopiero drogę do zbadania, czy powołane przez skarżących prze-
pisy w istocie „składają się” na konstytucyjne prawo do „szczególnej tajemnicy komunikowania się”.
12
Część I. Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego, sądów powszechnych... Rozdział 1. Tajemnica zawodowa
• Punktem wyjścia do rozważań musi być stwierdzenie faktu, który – w ocenie Trybunału Konstytu-
cyjnego – ma zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia kluczowego w niniejszej sprawie problemu,
a mianowicie dostrzeżenie, że przepisy regulujące funkcjonowanie poszczególnych zawodów za-
ufania publicznego traktują tajemnicę zawodową jako obowiązek ciążący na przedstawicielach
tych zawodów, nie zaś jako ich prawo. W szczególności w ustawie o radcach prawnych czytamy,
że „radca prawny jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku
z udzielaniem pomocy prawnej” (art. 3 ust. 3) oraz, że „radca prawny nie może być zwolniony z obo-
wiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy
prawnej lub prowadząc sprawę” (art. 3 ust. 5). Podobne przepisy znajdujemy w PrAdw i w PrNot.
Zgodnie z art. 6 PrAdw „adwokat jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowie-
dział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej” (ust. 1), a ponadto „adwokata nie można zwolnić
od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając
pomocy prawnej lub prowadząc sprawę” (ust. 3).
• Notariusz z kolei „jest obowiązany zachować w tajemnicy okoliczności sprawy, o których powziął
wiadomość ze względu na wykonywane czynności notarialne” (art. 18 ust. 1 PrNot). Obowiązek ten
ustaje, gdy notariusz składa zeznanie jako świadek przed sądem, chyba że „ujawnienie tajemnicy
zagraża dobru państwa albo ważnemu interesowi prywatnemu”. W takiej sytuacji notariusza może
zwolnić z zachowania obowiązku tajemnicy Minister Sprawiedliwości (art. 18 ust. 3 PrNot). Powo-
łane przepisy wskazują dość jednoznacznie, że zachowanie tajemnicy zawodowej stanowi obowiązek,
a nie prawo osoby wykonującej zawód prawniczy, w tym radcy prawnego. Obowiązek zachowania
tajemnicy przez przedstawicieli tych zawodów, co wypada podkreślić, jest także elementem ich etyki
zawodowej. Zakres przedmiotowy obowiązku, we wszystkich przypadkach, jest ograniczony do in-
formacji, które prawnik uzyskał „udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę” czy też „ze
względu na czynności notarialne”.
• Adwokat, radca prawny, notariusz, będąc osobą zaufania publicznego wykonującą wolny zawód,
wykonuje funkcję doradcy i powiernika stron (por. A. Redelbach, Tajemnica zawodowa notariusza
w świetle zasady poszanowania życia prywatnego, Rej. 1999, Nr 6–7, s. 38). Konsekwencją tego spo-
strzeżenia jest dalsze ograniczenie zakresu przedmiotowego tajemnicy zawodowej: obejmuje ona
tylko te wiadomości, które prawnik uzyskał od swego klienta w związku z prowadzoną sprawą,
czasem dodaje się nawet, iż chodzi o informacje poufne.
• Skoro RPrU, podobnie jak ustawy regulujące funkcjonowanie adwokatury i notariatu, nakłada na osoby
wykonujące ten zawód obowiązek zachowania tajemnicy, racjonalne wydaje się pytanie, czy i komu
przysługuje prawo wymagania od radcy prawnego zachowania tajemnicy. Prawo to istnieje niewąt-
pliwie po drugiej stronie stosunku prawnego (zwykle umowy zlecenia); nie powinno budzić wątpli-
wości, że naruszenie przez radcę prawnego zasady poufności rodzi jego odpowiedzialność prawną
opartą na różnych tytułach, począwszy od odpowiedzialności dyscyplinarnej, skończywszy na karnej.
• Naruszenie tajemnicy zawodowej może być podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej wobec
klienta, który doznał szkody na skutek ujawnienia informacji przekazanych radcy. Podkreślenia
wymaga jednak, że ustawodawca nie traktuje obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej radcy
prawnego wyłącznie w kategoriach stosunku prywatnoprawnego, zachodzącego między radcą
a jego klientem, lecz w art. 266 KK przewiduje odpowiedzialność karną każdego, „kto wbrew prze-
pisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą
zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną,
gospodarczą lub naukową”.
• Na poziomie ustawodawstwa zwykłego tajemnica zawodowa radcy prawnego została ukształtowana
w kategoriach obowiązku. Jest to obowiązek ustawowy; sankcją za jego naruszenie jest nie tylko
cywilnoprawna odpowiedzialność wobec klienta, ale także – na wniosek pokrzywdzonego – sankcja
karna. Obowiązek ten, w ocenie Trybunału, jest nierozerwalnie związany właśnie z pełnieniem przez
radcę prawnego funkcji zaufania publicznego. Jego istnienie, obwarowane sankcją karną, stanowi dla
osób poszukujących pomocy prawnej gwarancję poufności.
13
• Interes osób korzystających z pomocy prawnej, nawet sfera ich prywatności „udostępniona” prawni-
kowi, może znaleźć się w konflikcie z innymi dobrami, również zasługującymi na ochronę, w szcze-
gólności dotyczącymi interesu całego społeczeństwa. Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, iż
konflikt taki zachodzi w szczególności w związku z wykonywaniem przez państwo jednej z jego
podstawowych funkcji, a mianowicie – sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości. Jak wiadomo,
wszystkie regulacje dotyczące procedur przewidują obowiązek wystąpienia w charakterze świadka.
I tak, art. 83 § 1 KPA stanowi zasadę, że „nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka”.
Identycznie sformułowany jest art. 261 § 1 KPC. Jeszcze wyraźniej ujmuje tę zasadę KPK, który
w art. 177 § 1 przewiduje, że „każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się
i złożyć zeznania”. Konflikt między sferą życia prywatnego a obowiązkiem składania zeznań może
ujawnić się w przypadku każdej osoby wezwanej jako świadek. Tego rodzaju sprzeczność interesów
musi być jednak, co do zasady, rozstrzygnięta w płaszczyźnie moralnej.
• Inaczej przedstawia się sytuacja, gdy jako świadek ma wystąpić prawnik będący powiernikiem cudzej
tajemnicy. Złożenie zeznań co do okoliczności objętych tajemnicą zawodową pozostaje w wyraźnej
sprzeczności z obowiązkiem wynikającym z przepisów regulujących wykonywanie zawodu. Konflikt
ten ma więc charakter prawny: z jednej strony istnieje bowiem prawny obowiązek zachowania tajem-
nicy, z drugiej strony – prawny obowiązek składania zeznań. Ustawodawca jest oczywiście świadomy
istnienia wskazanych konfliktów i rozwiązuje je poprzez wprowadzenie wyjątków od zasady, iż każdy,
kogo wezwano w charakterze świadka, jest zobowiązany zeznawać.
• Ustawodawca uwzględnia wprowadzone przez siebie obowiązki niektórych grup zawodowych czy osób
sprawujących określone funkcje. Ustawodawca – raz decydując się na obciążenie określonej grupy
zawodowej obowiązkiem zachowania tajemnicy – postępuje konsekwentnie, tj. w innych ustawach,
wprowadzających obowiązek składania zeznań, przewiduje możliwość zachowania milczenia przez
osoby związane tajemnicą. W przeciwnym razie, w pewnych sytuacjach wypełnienie obowiązku
dyskrecji byłoby niemożliwe, a ochrona osób, w których interesie ten obowiązek wprowadzono,
okazałaby się iluzoryczna. Trzeba podkreślić ścisłą korelację między zakresem przedmiotowym
obowiązku zachowania tajemnicy a zakresem dopuszczalnej odmowy udzielenia odpowiedzi; wy-
jątek od obowiązku składania zeznań dotyczy wyłącznie tych informacji, które są objęte tajemnicą,
a więc – w przypadku radców prawnych – uzyskanych od klienta w związku z udzielaniem pomocy
prawnej lub prowadzeniem sprawy.
• Zwolnienie radcy prawnego z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej zostało wplecione
w reguły o charakterze ogólniejszym. Jak bowiem wskazuje Prokurator Generalny, wyjątki od obo-
wiązku składania zeznań w KPK mają swą tradycję i tworzą pewien system. Na plan pierwszy wysuwa
się zakaz przesłuchiwania w charakterze świadków: obrońcy co do faktów, o których dowiedział się
udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę, oraz duchownego co do faktów, o których dowie-
dział się przy spowiedzi (art. 178 KPK). Jest to zakaz bezwzględny. Kolejny wyjątek od obowiązku
składania zeznań, ale już wyjątek o charakterze względnym, wynika z art. 180 § 1 KPK. Przepis ten
stanowi, że: „Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy służbowej lub tajemnicy związanej z wy-
konywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się
ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy”.
Można powiedzieć, że art. 180 § 1 KPK tworzy pewną zasadę, obowiązującą w stosunku do osób
zobowiązanych do zachowania tajemnicy służbowej lub zawodowej. Sam przepis przewiduje jednak
możliwość zwolnienia ich przez sąd lub w postępowaniu przygotowawczym prokuratora, bez ko-
nieczności zachowania szczególnych przesłanek.
• Zaskarżony przepis, art. 180 § 2 KPK, przewiduje surowsze reguły zwalniania z obowiązku zacho-
wania tajemnicy w stosunku do przedstawicieli niektórych zawodów, w tym – radców prawnych.
Przepis ten, art. 180 § 2 KPK, wprowadza więc wyjątek od zasady ogólnej, wyrażonej w art. 180 § 1
KPK, odnoszącej się do zwalniania z tajemnicy zawodowej. Tylko sąd, i tylko w warunkach określo-
nych w art. 180 § 2 KPK, może bowiem zwolnić adwokata, radcę prawnego, lekarza i dziennikarza
od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej. Osoby wskazane w art. 180 § 1 KPK, a niewyli-
14
Część I. Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego, sądów powszechnych... Rozdział 1. Tajemnica zawodowa
czone w art. 180 § 2 KPK, mogą być zwalniane z obowiązku zachowania tajemnicy zarówno przez
prokuratora, jak i przez sąd, bez potrzeby zachowania wymogów z art. 180 § 2 KPK.
• W tym miejscu Trybunał Konstytucyjny uważa za celowe przypomnienie, że do nowelizacji KPK
obowiązującej od 1.9.2000 r. art. 180 § 2 KPK pomijał radców prawnych; w konsekwencji podlegali
oni bardziej liberalnej zasadzie zwalniania z obowiązku zachowania tajemnicy niż adwokaci, dzien-
nikarze i lekarze. Objęcie ich zakresem art. 180 § 2 KPK świadczy niewątpliwie o uznaniu przez
ustawodawcę roli radców prawnych, którzy – podobnie jak adwokaci – bywają depozytariuszami
poufnych informacji dotyczących klientów (na temat ewolucji rozwiązań dotyczących radców praw-
nych K. Brocławik, M. Czajka, Prawnokarne aspekty ochrony tajemnicy radcy prawnego, R. Pr. 2001,
Nr 3–4, s. 42 i n.). Podkreślenia wymagają skutki przesunięcia radców prawnych z kategorii zawodów
objętych zwolnieniem z obowiązku zachowania tajemnicy na zasadach ogólnych z art. 180 § 1 KPK
do kategorii objętej zakresem art. 180 § 2 KPK. Oznacza to nie tylko wyłączną kompetencję sądu
do zwalniania, ale także uzależnienie zwolnienia od przesłanek wskazanych w art. 180 § 2 KPK oraz
kontrolę instancyjną postanowienia sądowego o zwolnieniu. Regulacja ta stanowi część stworzonego
przez ustawodawcę systemu gwarancji zachowania tajemnicy.
• Mimo istotnego rozbudowania przepisów dotyczących odmowy zeznań w KPK, Trybunał Konsty-
tucyjny dostrzega pewną wspólną myśl leżącą u podstaw wszystkich unormowań proceduralnych.
Przepisy proceduralne pozwalające osobom zobowiązanym do zachowania tajemnicy zawodowej
odmówić zeznań co do pewnych okoliczności albo odmówić odpowiedzi na konkretne pytania stwa-
rzają niewątpliwie szczególną pozycję tych osób względem organów ochrony prawnej. W ocenie
Trybunału Konstytucyjnego uzasadnione jest twierdzenie, że z przepisów tych można wyprowadzić
prawo wskazanych osób do określonego zachowania względem organów stosujących prawo. Try-
bunał zwraca uwagę na bardzo ściśle ograniczony, w każdym ze wskazanych przypadków, zakres
tego prawa. Cytowane przepisy nie precyzują kręgu podmiotów uprawnionych, gdyż ten da się
ustalić tylko na podstawie unormowań dotyczących poszczególnych grup zawodowych. Niezależnie
jednak od zakresu obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, ciążącego na przedstawicielach
różnych profesji, zakres prawa do zachowania milczenia jest określony w przepisach proceduralnych
jednolicie w sposób dość wąski. Z jednej strony, chodzi tylko o prawo odmowy odpowiedzi na kon-
kretne pytanie (tak w KPC i KPA), z drugiej – wyraźnie się akcentuje konsekwencje ewentualnego
udzielenia odpowiedzi, tj. naruszenie obowiązku prawnie chronionej tajemnicy zawodowej, a nawet
„pogwałcenie istotnej” tajemnicy zawodowej. W procedurze karnej chodzi o odmowę zeznań „co
do okoliczności, na które rozciąga się (ten) obowiązek”. Jak słusznie podkreślono w literaturze, osoby
zobowiązane do zachowania tajemnicy jednak „zobligowane są do składania zeznań na inne okolicz-
ności” (W. Grzeszczyk, Szczególny tryb uchylania tajemnicy zawodowej w postępowaniu karnym,
Prok. i Pr. 2002, Nr 6, s. 123).
• Na tle przedstawionych wyżej przepisów Trybunał Konstytucyjny uznaje za uzasadnioną tezę, że obo-
wiązkowi zachowania tajemnicy, obciążającemu radców prawnych, towarzyszy nie tylko prawo
ich klientów do zachowania w dyskrecji pewnych informacji, ale także prawo samych radców
do określonych zachowań wobec organów wymiaru sprawiedliwości. Porównanie regulacji zawar-
tych w KPA, KPC i KPK pozwala stwierdzić, że ustawodawca w sposób zróżnicowany, odpowiednio
do potrzeb danego postępowania, kształtuje zakres tego prawa. W KPK zawęził je, przewidując
możliwość zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej i – tym samym – niejako
zmuszenia do składania zeznań. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, przewidziane w ustawach
proceduralnych przypadki dopuszczalności odmowy zeznań czy udzielenia odpowiedzi na pytanie
nie tworzą spójnej całości, która pozwalałaby mówić – w sposób generalny – o tajemnicy zawo-
dowej. Na tym poziomie analizy należy więc uznać, że o zakresie prawa radców do zachowania
milczenia wobec organów ochrony prawnej decyduje treść przepisów stanowiących podstawę
konstruowania tego prawa.
• Z treści art. 17 Konstytucji RP na pewno nie wynika istnienie konstytucyjnego prawa radców praw-
nych do zachowania tajemnicy zawodowej. Jest oczywiste, że sam fakt przynależności do korporacji
zawodowej nie tworzy praw konstytucyjnych. Z przepisu tego można natomiast wnosić o pewnych
15
obowiązkach publicznoprawnych ciążących na członkach korporacji radców prawnych. Z pierwszej
części art. 17 ust. 1 Konstytucji RP wynika, że samorząd jest uprawniony do egzekwowania od radców
prawnych m.in. poszanowania obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej (piecza nad należytym
wykonywaniem zawodu). Jak słusznie zauważono w literaturze, „dla państwa jakość świadczonych
obywatelom usług prawniczych nie może być sprawą obojętną”, a pewna monopolizacja zawodów
prawniczych, dokonana poprzez stworzenie samorządów, stanowi gwarancję należytej jakości obsługi
prawnej (P. Sarnecki, Konstytucyjne aspekty pozycji adwokatury i radców prawnych, Pal. 1996,
numer specjalny, s. 17).
• W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, jakość obsługi prawnej nie może być oceniana jedynie
w aspekcie stosunku prawnik – klient. Konieczne jest też dostrzeżenie roli zawodów prawniczych
w procesie wymiaru sprawiedliwości. Powołany w charakterze świadka radca prawny, adwokat, nota-
riusz, są w sytuacji konfliktu dwóch wartości: dobra wymiaru sprawiedliwości, a w procesie karnym
– poszukiwania prawdy o popełnionym czynie i jego sprawcy, oraz dobra klienta, który powierzył im
informacje o sobie. W ocenie Trybunału z art. 17 Konstytucji RP nie można wnosić, by Konstytucja
RP nakazywała dać bezwzględny prymat tej drugiej wartości. Nie ulega wątpliwości, że konstytucyjne
uznanie pozycji korporacji zawodowej radców prawnych (podobnie jak adwokatów) ma swą pod-
stawę także w dostrzeżeniu przez ustawodawcę publicznoprawnego aspektu pracy radców prawnych
i adwokatów. Oczekiwanie, jakie można odczytać w uzasadnieniach skarg, by tajemnicy zawodowej
radcy prawnego nadać charakter bezwzględny, na wzór tajemnicy obrończej, zdaniem Trybunału
Konstytucyjnego, jest raczej sprzeczne z wyżej zasygnalizowaną rolą korporacji zawodowej. Warto
bowiem uświadomić sobie, że „powołanie się na tajemnicę, która wyłącza możliwość przesłuchania,
jest potężną bronią, która może być wykorzystywana w słusznej sprawie – obrony interesów klienta,
obrotu prawnego, jak też w celu ukrycia nie zawsze zgodnych z prawem działań” (K. Brocławik,
M. Czajka, Prawnokarne aspekty..., s. 51).
• Trybunał Konstytucyjny stwierdza przede wszystkim bezpodstawność zarzutu niejasnej relacji między
art. 3 ust. 5 RPrU i art. 180 § 2 KPK. Podstawowe reguły rozumowania prawniczego pozwalają bowiem
odczytać zachodzący między tymi normami stosunek jako relację lex generalis – lex specialis. Zdaniem
Trybunału wątpliwości w tej kwestii mogły zachodzić na tle d.KPK, który w art. 163 (odpowiednik
art. 180 KPK) stanowił ogólnie o tajemnicy „związanej z wykonywaniem zawodu”. Nawet wówczas
jednak przyjmowano, że przepis ten stanowi unormowanie szczególne wobec art. 6 PrAdw statuującego
tajemnicę zawodową i uznawano, że „upatrywanie w art. 6 PrAdw przepisu uchylającego stosowanie
art. 163 KPK wobec adwokatów opiera się na błędzie w rozumowaniu” (A. Gaberle, Glosa do uchwały
SN z 16.6.1994 r., PiP 1995, Nr 4, s. 106; tak samo A. Murzynowski, Refleksje na tle Uchwały Na-
czelnej Rady Adwokackiej dotyczącej tajemnicy adwokackiej, Pal. 1994, Nr 11, s. 52). Tym bardziej
na tle aktualnego stanu prawnego nieuzasadnione byłyby jakiekolwiek wątpliwości co do stosunku
art. 3 RPrU do art. 180 § 2 KPK, skoro ten ostatni przepis wprost stanowi o zwolnieniu z obowiązku
zachowania tajemnicy radcy prawnego. Ponadto, Trybunał zwraca uwagę, że – skoro radcy prawni
„trafili” do art. 180 § 2 KPK dopiero w wyniku nowelizacji z 2000 r. – między analizowanymi nor-
mami zachodzi też relacja lex posterior – lex anterior.
• Także zarzut niedookreśloności art. 180 § 2 KPK, w ocenie Trybunału Konstytucyjnego, nie jest uza-
sadniony. Przepis zawiera dwa kryteria, od których kumulatywnego spełnienia uzależniona jest moż-
liwość zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej: musi tego wymagać dobro wy-
miaru sprawiedliwości oraz dana okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu.
Ponadto, przepis wymaga, by przesłuchanie osoby zobowiązanej do zachowania tajemnicy zawodowej
było niezbędne dla wskazanych celów. O ile pojęcie „dobra wymiaru sprawiedliwości” jest bardzo
ogólne, o tyle – w ocenie Trybunału Konstytucyjnego – drugie z kryteriów wskazanych w art. 180
§ 2 KPK, tj. brak innych środków dowodowych jest konkretne, wymierne i sprawdzalne. Ponieważ
o zwolnieniu z tajemnicy decyduje sąd, dysponujący już całym materiałem dowodowym zebranym
w postępowaniu przygotowawczym, należy przyjąć, że jest on władny ocenić niezbędność dowodu,
tj. stwierdzić, że za pomocą innych, realnie dostępnych środków dowodowych (takim środkiem
na pewno nie jest zeznanie oskarżonego, który ma prawo zachować milczenie), nie można danej
16
Część I. Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego, sądów powszechnych... Rozdział 1. Tajemnica zawodowa
okoliczności udowodnić. Argument braku precyzji art. 180 § 2 KPK na pewno nie wystarcza więc,
by podważyć konstytucyjność zaskarżonego przepisu. Przeciwstawiając się tezie skarżących o na-
ruszeniu zasad prawidłowej legislacji Trybunał Konstytucyjny, w ślad za stanowiskiem Prokuratora
Generalnego, uważa za konieczne podkreślenie, iż w prawie polskim istnieje pewna tradycja zwolnień
z obowiązku zachowania tajemnicy, a stworzony przez ustawodawcę system zwolnień jest dość jasny
i racjonalnie uzasadniony.
• Ostatnie z powołanych wzorców to art. 49 i art. 51 ust. 2 Konstytucji RP. Pierwszy z przepisów za-
pewnia „wolność i tajemnicę komunikowania się”. Drugi ogranicza władze publiczne w pozyskiwaniu,
gromadzeniu i udostępnianiu informacji o obywatelach. Analizując treść tych przepisów pod kątem
ich „przydatności” do skonstruowania konstytucyjnego prawa radców prawnych do zachowania tajem-
nicy zawodowej, Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę na dwie kwestie. Po pierwsze, oba powołane
przepisy dopuszczają limitowanie tajemnicy: art. 49 Konstytucji RP przewiduje możliwość ustawowego
ograniczenia wskazanej w nim wolności, zaś art. 51 ust. 2 już w swej treści zawiera przyzwolenie
dla działań władz, jeśli działania te są niezbędne w demokratycznym państwie prawnym. Po drugie,
Trybunał Konstytucyjny stoi na stanowisku, że na naruszenie wolności wskazanych w art. 49 i art. 51
ust. 2 Konstytucji RP – teoretycznie – mogliby powoływać się raczej klienci radców prawnych, ani-
żeli sami radcowie. Obowiązek zachowania tajemnicy ustanowiono bowiem w interesie klientów,
a nie radców. Nie jest on wyrazem uprzywilejowania grupy zawodowej, lecz właśnie obowiązkiem
związanym z wykonywaniem zawodu. Nie ulega jednak wątpliwości, że prawa wynikające z ana-
lizowanych teraz przepisów ustępują w toku postępowania karnego; świadczy o tym już choćby
powszechny obowiązek składania zeznań przez osobę powołaną w charakterze świadka.
• Jednym z podstawowych zadań demokratycznego państwa prawnego jest niewątpliwie wykrywanie
przestępstw, ściganie ich sprawców i wymierzanie im kar. Jeśli do tego celu konieczne okaże się gro-
madzenie określonych informacji przez Policję, prokuraturę i sądy, działania tych organów nie mogą
być uznane za niezgodne z Konstytucją RP. Przewidziane w zaskarżonym art. 180 § 2 KPK kryterium
zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej w postaci braku innych środków dowo-
dowych i niezbędności dowodu z zeznań radcy prawnego dostatecznie usprawiedliwiają domaganie
się od niego informacji.
• Dotychczasowej oceny nie zmienia uwzględnienie kolejnego wzorca kontroli, tj. powołanego przez
Rzecznika Praw Obywatelskich art. 45 ust. 1 w zw. z art. 78 Konstytucji RP. Rzecznik stoi na stano-
wisku, że statuowane tymi przepisami prawo do sądu, łącznie z prawem zaskarżenia, składają się,
wraz z analizowanymi już przepisami, na podstawę ochrony tajemnicy zawodowej radcy prawnego.
Realizacja prawa do sądu, zdaniem Rzecznika, jest bowiem możliwa tylko w przypadku zagwa-
rantowania tajemnicy związanej ze świadczeniem pomocy; poufność jest warunkiem efektywnego
skorzystania z niej. Trybunał nie podziela tak daleko idących wniosków, jakie Rzecznik Praw Obywa-
telskich wyciąga z treści powołanych przepisów. Nie kwestionując znaczenia profesjonalnej pomocy
w toku postępowania sądowego, a w konsekwencji – jej znaczenia dla realizacji prawa do sądu,
należy zwrócić uwagę, że Konstytucja – poza postępowaniem karnym – nie gwarantuje możliwości
skorzystania z pomocy prawnej. Z drugiej strony, przepisy regulujące postępowanie cywilne tylko
w bardzo wąskim zakresie (sporządzenie kasacji – art. 3932 KPC) wprowadzają tzw. przymus ad-
wokacki, czyli uzależniają możliwość dokonania pewnych czynności od udziału profesjonalnego
pełnomocnika. W świetle tych spostrzeżeń trudno uzasadnić generalną tezę o konstytucyjnym prawie
do korzystania z pomocy prawnej adwokata czy radcy prawnego. Tym bardziej nie da się obronić
tezy, że zwolnienie radcy prawnego, w ściśle określonych przypadkach, z obowiązku zachowania
tajemnicy jest równoznaczne z ograniczeniem prawa do sądu. W sytuacji, gdy ustawodawca uznaje
prawo do korzystania z pomocy obrońcy za wartość konstytucyjną (art. 42 ust. 2 Konstytucji RP),
konsekwentnie wyklucza możliwość „zmuszenia” tego obrońcy do składania zeznań. Taka sytuacja
nie zachodzi jednak w stosunku do radców prawnych.
• Trybunał Konstytucyjny nie znajduje podstaw do zaakceptowania tezy o istnieniu konstytucyj-
nego prawa do zachowania tajemnicy zawodowej. Żaden z powołanych w skargach wzorców kon-
troli ani sam, ani w powiązaniu z innymi, nie zawiera normy, której treść nakazywałaby traktowanie
17
obowiązku zachowania tajemnicy radcowskiej w kategoriach prawa konstytucyjnego przysługującego
im z samego tytułu wykonywania zawodu radcy prawnego. Trybunał nie dostrzega też powiązań lo-
gicznych między powołanymi przepisami, które pozwalałyby skonstruować takie prawo konstytucyjne.
Najbardziej ogólnym argumentem przemawiającym przeciwko niej jest niezwykle celne spostrzeżenie
Rzecznika Praw Obywatelskich, iż „tajemnica zawodowa osoby świadczącej pomoc prawną nie jest
ustanowiona w interesie samego prawnika, lecz w interesie osoby poszukującej tej pomocy”.
• Trybunał Konstytucyjny wyraża przekonanie, że jedynym przepisem Konstytucji RP, na którym
można oprzeć bezwzględny nakaz zachowania tajemnicy zawodowej przez przedstawiciela zawodu
prawniczego jest art. 42 ust. 2 przewidujący prawo do obrony. Z przepisu tego niewątpliwie wynika
konstytucyjne prawo każdej osoby, przeciwko której prowadzone jest postępowanie karne, do nieskrę-
powanego kontaktu z obrońcą. To prawo, jak podkreślił Prokurator Generalny, jest zagwarantowane
przez KPK w sposób niepodważalny. Trybunał zwraca jednak uwagę, że nawet z art. 42 ust. 2 Kon-
stytucji RP trudno byłoby wyprowadzić konstytucyjne prawo adwokatów do poszanowania tajemnicy
obrończej; przepis statuuje bowiem prawo podejrzanego i oskarżonego, czyli osób korzystających
z pomocy prawnej.
• Trybunał Konstytucyjny podziela oczywiście wynikające ze skarg i ze stanowiska Rzecznika Praw
Obywatelskich przekonanie, iż zachowanie tajemnicy radcowskiej jest elementem prawidłowego
funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości i – szerzej – całego systemu ochrony prawnej w demo-
kratycznym państwie. Nie oznacza to jednak, by Konstytucja RP dawała podstawę dla konstruowania
prawa podmiotowego radców prawnych w tym zakresie, gdyż – co wypada powtórzyć jeszcze raz
– to nie w ich interesie ustawodawca przewidział obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej. Te
same argumenty, które zadecydowały o istnieniu omawianej instytucji i związaniu radców tajemnicą,
tj. prawidłowe funkcjonowanie systemu ochrony prawnej, mogą w pewnych sytuacjach decydować
o jej uchyleniu. Tajemnica zawodowa wiążąca przedstawicieli zawodów prawniczych służy bowiem
nie samym prawnikom, lecz osobom korzystającym z ich pomocy, a szerzej – skutecznemu funkcjo-
nowaniu wymiaru sprawiedliwości.
• Trzeba przypomnieć, że szczególne traktowanie radców prawnych z punktu widzenia obowiązującej
ich tajemnicy zawodowej, czyli zrównanie ich pozycji z pozycją adwokatów, lekarzy i dziennikarzy,
nastąpiło dopiero w toku nowelizacji KPK z 2000 r. Wcześniej, co odnotowuje Prokurator Generalny,
sytuacja radców prawnych wezwanych w charakterze świadka podlegała dyspozycji art. 180 § 1 KPK,
tj. byli zobowiązani do składania zeznań, gdy sąd lub prokurator (na etapie postępowania przygoto-
wawczego) zwolnił ich od obowiązku zachowania tajemnicy. Mniej intensywna ochrona tajemnicy
zawodowej radców prawnych wynikała zapewne z ich szczególnej pozycji. Przez długi okres radcowie
prawni w przeważającej większości byli pracownikami przedsiębiorstw i innych jednostek organizacyj-
nych, którym świadczyli pomoc prawną. Również dzisiaj znaczna część radców prawnych pozostaje
w stosunku pracy lub wiąże się ze swym mocodawcą stałym stosunkiem zlecenia. Przykładowo, jak
wynika z uzasadnienia skarg złożonych w niniejszej sprawie, wszyscy skarżący świadczyli obsługę
prawną spółki „O.” w latach (...).
• Jak słusznie zauważa Rzecznik Praw Obywatelskich, gdy radca prawny jest zatrudniony w ramach
umowy o pracę, trudno mówić, iż wykonuje on zawód zaufania publicznego. W każdym razie,
w sytuacji długotrwałego stosunku prawnego łączącego radcę prawnego z podmiotem, na rzecz
którego świadczy on usługi prawne, niemal nie sposób oddzielić „faktów, o których dowiedział
się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę”, a które miałyby być objęte tajemnicą
zawodową, od okoliczności znanych mu po prostu na skutek stałych kontaktów z jednostką
organizacyjną, w której faktycznie wykonuje pracę.
• Trzeba wreszcie zwrócić uwagę, że już ze względu na ustawowe określenie granic zawodu radcy
prawnego (wyłączenie możliwości prowadzenia spraw z zakresu prawa rodzinnego i spraw karnych),
informacje powierzane radcom dotyczą dóbr majątkowych związane są z prowadzeniem działalności
gospodarczej, a radcowie prawni, często mający status prokurentów, uczestniczą w prowadzeniu firm.
Ochrona poufnego charakteru informacji dotyczących mienia nie musi być aż tak intensywna,
18
Część I. Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego, sądów powszechnych... Rozdział 1. Tajemnica zawodowa
jak ochrona informacji dotyczących dóbr osobistych człowieka, często powierzanych adwokatom
(np. w toku sprawy rozwodowej, adopcyjnej) czy znanych lekarzom.
• Po pierwsze, co wyżej już sygnalizowano, będzie ono miało miejsce wówczas, gdy sąd odwołuje
się do tego przepisu w sytuacji, gdy informacje, które chce uzyskać, w ogóle nie są objęte tajemnicą
zawodową radcy prawnego, a zatem nie ma potrzeby stosowania art. 180 § 2 KPK. Dla uniknięcia
tego rodzaju nieprawidłowości w odniesieniu do radców prawnych konieczne jest prawidłowe usta-
lenie zakresu tajemnicy zawodowej, tj. oddzielenie informacji, które radca uzyskał świadcząc pracę
czy obsługując w sposób stały dany podmiot gospodarczy, od tych, które z mocy art. 3 ust. 3 i 5 RPrU
są objęte tajemnicą zawodową, tzn. które radca uzyskał w związku z udzielaniem porady prawnej
lub prowadzeniem sprawy.
• Przykładowo, dane dotyczące podziału pracy między radców prawnych czy obiegu dokumentów
w przedsiębiorstwie nie mogą być traktowane jako poufne. Także sam fakt sporządzenia opinii
prawnej przez radcę prawnego i wyrażone przez niego stanowisko w kwestiach prawnych nie są
objęte tajemnicą zawodową. Przesłuchanie radcy prawnego w charakterze świadka na okolicz-
ność, jaki był zakres jego obowiązków i jakie stanowisko zajmuje w konkretnych kwestiach
prawnych, nie wymaga więc zwolnienia go z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej;
również radca prawny nie może się w tym zakresie zasłaniać tajemnicą zawodową. Potrzeba od-
wołania się do art. 180 KPK pojawia się dopiero wtedy, gdy chodzi o fakty, o których radca prawny
dowiedział się „udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę”.
• Po drugie, nieprawidłowość może polegać na tym, że – w zakresie rzeczywiście objętym tajemnicą
zawodową – sąd zbyt pochopnie zastosuje zwolnienie z art. 180 § 2 KPK, bez dostatecznych podstaw
przyjmując ziszczenie się przesłanek w nim przewidzianych. Tymczasem zwolnienie z tajemnicy może
nastąpić tylko pod warunkiem stwierdzenia przez sąd, iż w konkretnej sprawie karnej zachodzi rze-
czywisty brak możliwości ustalenia danej okoliczności na podstawie innego dowodu niż przesłuchanie
radcy prawnego. Przesłanka ta musi być spełniona kumulatywnie z przesłanką ogólną, by przesłu-
chania wymagało dobro wymiaru sprawiedliwości. Oczywistym warunkiem stosowania art. 180 § 2
KPK, niewątpliwie mieszczącym się w przesłance dobra wymiaru sprawiedliwości, jest przekonanie
sądu, że okoliczność, którą chce się dowodzić przez przesłuchanie radcy prawnego, ma znaczenie dla
ustalenia prawdy o popełnionym czynie i jego sprawcy.
Ograniczenia ochrony wynikające z ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy
7.
Wyrok TK z 2.7.2007 r., K 41/05
(OTK-A 2007, Nr 7, poz. 72)
Z uzasadnienia faktycznego
• Krajowa Rada Radców Prawnych zarzuciła, że szereg przepisów ustawy z 16.11.2000 r. o przeciw-
działaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych
lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z 2003 r. Nr 153,
poz. 1505 ze zm.) w zakresie, w jakim odnoszą się do radców prawnych wykonujących zawód poza
stosunkiem pracy oraz prawników zagranicznych świadczących pomoc prawną poza stosunkiem pracy
w zakresie odpowiadającym zawodowi radcy prawnego, jest niezgodnych z Konstytucją.
Z uzasadnienia prawnego
• W świetle dotychczasowych (...) poglądów Trybunału Konstytucyjnego tajemnica zawodowa radców
prawnych wprowadzona została przede wszystkim w interesie ich klientów. Niezależnie od tego
ustalenia, którego trafność uznaje również skład orzekający w niniejszej sprawie (...), tajemnica za-
wodowa stanowi jednocześnie istotną gwarancję oraz conditio sine qua non wykonywania zawodu
radcy prawnego.
19
Pobierz darmowy fragment (pdf)
