Książka zawiera szczegółowe omówienie zagadnień podatkowych odnoszących się do wszystkich rodzajów spółek kodeksowych, tj. spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej, z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcyjnej. W pracy zwrócono uwagę na problematykę skutków podatkowych zdarzeń prawnych, jakie pojawiają się przy utworzeniu spółki, jej funkcjonowaniu, likwidacji lub transformacji. Zakresem publikacji została objęta także tematyka podatkowa przekształceń, połączeń i podziałów spólek, łącznie z reżimem opartym na zasadach odmiennych od tych, które są stosowane dla opodatkowania bieżących rozliczeń podatkowych w toku funkcjonowania spółki. Opracowanie zawiera cenne wskazówki na temat poprawnego rozliczania podatków związanych z działalnością spółki oraz planowania podatkowego, dlatego zainteresuje przedsiębiorców, doradców podatkowych, adwokatów, radców prawnych oraz studentów.
Darmowy fragment publikacji:
Opodatkowanie
spółek
redakcja naukowa Hanna Litwińczuk
Hanna Litwińczuk, Marcin Jamroży
Piotr Karwat, Robert Krasnodębski
ZAGADNIENIA PRAWNE
WARSZAWA 2016
Stan prawny na 1 maja 2016 r.
Wydawca
Grzegorz Jarecki
Redaktor prowadzący
Małgorzata Jarecka
Opracowanie redakcyjne
Anna Łubińska-Bujak
Łamanie
JustLuk Łukasz Drzewiecki, Justyna Szumieł, Krystyna Szych
Zdjęcie na okładce
shutterstock/vic927
Poszczególne części opracowali:
Hanna Litwińczuk – wprowadzenie, część I rozdz. 1.2.1, 1.2.2.2, 2.2.1.1,
3.2 (3.2.5.6 współautorstwo), 6.1, 6.2; część IV rozdz. 1.1–1.4, 2.1.2 (współautorstwo),
2.2.2 (współautorstwo), 2.3.2 (współautorstwo), 2.4.2 (współautorstwo), 3.1.2.1, 3.1.2.2,
3.1.2.4 (współautorstwo), 4.1 (współautorstwo), 4.2 (współautorstwo), 5.1, 5.2
Marcin Jamroży – część I rozdz. 3.2.5.6 (współautorstwo); część II rozdz. 1.1 (współautorstwo),
1.2, 2.1 (współautorstwo), 2.2, 3.1 (współautorstwo), 3.2, 4.1.1 (współautorstwo),
4.1.2 (współautorstwo), 4.1.3, 4.2, 5; część IV rozdz. 2.2.1, 2.2.2 (współautorstwo), 2.3.1,
2.3.2 (współautorstwo), 2.4.1, 2.4.2 (współautorstwo), 2.5.1, 2.5.2, 3.2
Piotr Karwat – część I rozdz. 1.3, 2.3, 3.3, 5.3, 5.4, 6.3, 7.3, 8; część II rozdz. 1.1 (współautorstwo),
1.3, 2.1 (współautorstwo), 2.3, 3.1 (współautorstwo), 3.3, 4.1.1 (współautorstwo),
4.1.2 (współautorstwo), 4.3, 6; część III; część IV rozdz. 1.5, 2.1.3, 2.2.3, 2.3.3, 2.4.3,
2.5.3, 2.6.3, 3.1.3, 3.2.3, 5.3, 5.4
Robert Krasnodębski – część I rozdz. 1.1, 1.2.2.1, 1.2.2.3, 2.1, 2.2.1.2, 2.2.2, 3.1, 4, 5.1, 5.2,
7.1, 7.2; część IV rozdz. 2.1.1, 2.1.2 (współautorstwo), 2.6.1, 2.6.2, 3.1.1, 3.1.2.3,
3.1.2.4 (współautorstwo), 4.1 (współautorstwo), 4.2 (współautorstwo), 4.3
© Copyright by
Wolters Kluwer SA, 2016
ISBN: 978-83-8092-362-1
Dział Praw Autorskich
01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33
tel. 22 535 82 19
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl
www.wolterskluwer.pl
księgarnia internetowa www.profinfo.pl
Spis treści
5
SpiS treści
Wykaz skrótów ................................................................................................................. 17
Wprowadzenie .................................................................................................................. 21
Część I
Spółka kapitałowa
Rozdział 1. Zawiązanie spółki. Utworzenie kapitału zakładowego i późniejsze
jego podwyższenie ........................................................................................................... 43
1.1. Aspekty prawnohandlowe ........................................................................................ 43
1.2. Podatek dochodowy .................................................................................................. 50
1.2.1. Utworzenie kapitału zakładowego .............................................................. 50
1.2.1.1. Wkłady pieniężne i niepieniężne .................................................. 50
1.2.1.2. Wkłady niepieniężne w postaci przedsiębiorstwa
lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa ............................... 53
1.2.1.2.1. Pojęcie przedsiębiorstwa i zorganizowanej części
przedsiębiorstwa ............................................................. 53
1.2.1.2.2. Skutki podatkowe wniesienia wkładu
niepieniężnego w postaci przedsiębiorstwa
lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa ............... 60
1.2.1.3. Wkłady niepieniężne w innej postaci niż przedsiębiorstwo
lub jego zorganizowana część ........................................................ 70
1.2.1.3.1. Skutki podatkowe u podatnika wnoszącego aport ..... 70
1.2.1.3.2. Skutki podatkowe u spółki przejmującej aport .......... 79
1.2.1.4. Wkłady niepieniężne objęte regulacjami szczególnymi ............. 80
1.2.1.4.1. Partnerstwo publiczno-prywatne ................................. 80
1.2.1.4.2. Komercjalizowana własność intelektualna .................. 81
1.2.2. Podwyższenie kapitału zakładowego .......................................................... 83
1.2.2.1. Utworzenie nowych udziałów/akcji i podwyższenie wartości
nominalnej udziałów (akcji) już istniejących .............................. 83
6
Spis treści
1.2.2.2. Podwyższenie kapitału w drodze konwersji wierzytelności ...... 89
1.2.2.3. Wydatki na utworzenie i podwyższenie kapitału
zakładowego ponoszone przez spółkę .......................................... 94
1.3. Podatki obrotowe ...................................................................................................... 97
1.3.1. Podatek od towarów i usług (VAT) ............................................................. 97
1.3.1.1. Uwagi ogólne ................................................................................... 97
1.3.1.2. Wspólnik wnoszący aport działający w charakterze
podatnika VAT ................................................................................ 98
1.3.1.3. Przedmiot aportu .......................................................................... 103
1.3.1.4. Podstawa opodatkowania przy wniesieniu aportu ................... 107
1.3.1.5. Finansowanie VAT od aportu: wspólnik czy spółka? ............... 113
1.3.2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) ..................................... 115
1.3.2.1. Uwagi ogólne ................................................................................. 115
1.3.2.2. Przedmiot opodatkowania. Zasada jednokrotności poboru
podatku i zasada standstill ......................................................... 115
1.3.2.3. Podmiot podatku .......................................................................... 118
1.3.2.4. Podstawa opodatkowania i stawka. Zwrot PCC ........................ 118
1.3.2.5. Aport w postaci przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej
części ............................................................................................... 119
1.3.2.6. Aport innych składników w kontekście opodatkowania VAT ...... 121
Rozdział 2. Finansowanie spółki ze środków wspólników .................................... 126
2.1. Aspekty prawnohandlowe i cywilnoprawne ........................................................ 126
2.2. Podatek dochodowy ................................................................................................ 128
2.2.1. Pożyczki od wspólników ............................................................................ 128
2.2.1.1. Zasady ogólne ................................................................................ 128
2.2.1.2. Niedostateczna kapitalizacja ........................................................ 131
2.2.1.2.1. Zasada podstawowa ..................................................... 131
2.2.1.2.2. Przepisy intertemporalne ............................................ 142
2.2.1.2.3. Alternatywna metoda rozliczania odsetek ................ 142
2.2.2. Dopłaty ......................................................................................................... 146
2.3. Podatki obrotowe .................................................................................................... 148
2.3.1. Podatek od towarów i usług (VAT) ........................................................... 148
2.3.2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) ..................................... 154
Rozdział 3. Podział zysku spółki pomiędzy wspólników ....................................... 155
3.1. Aspekty prawnohandlowe ...................................................................................... 155
3.2. Podatki dochodowe ................................................................................................ 160
3.2.1. Przepisy mające zastosowanie do opodatkowania dywidend ............... 160
3.2.2. Pojęcie dywidendy ....................................................................................... 161
3.2.2.1. Przepisy krajowe ............................................................................ 161
3.2.2.2. Dyrektywa 2011/96/UE ................................................................ 165
3.2.2.3. Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania ..................... 168
Spis treści
7
3.2.3. Opodatkowanie dywidend na podstawie przepisów
implementujących dyrektywę 2011/96/UE .............................................. 171
3.2.3.1. Cel i zakres podmiotowy dyrektywy .......................................... 171
3.2.3.2. Zasady opodatkowania dywidend wypłaconych przez spółkę
będącą polskim rezydentem podatkowym ................................ 174
3.2.3.2.1. Wypłata dywidendy na rzecz spółki państwa
członkowskiego ............................................................. 174
3.2.3.2.1. Wypłata dywidendy do zakładu spółki państwa
członkowskiego ............................................................. 179
3.2.3.3. Zasady opodatkowania dywidend otrzymanych przez spółkę
będącą polskim rezydentem podatkowym ................................ 181
3.2.3.4. Środki przeciwko nadużyciu przepisów dyrektywy ................. 183
3.2.4. Opodatkowanie dywidend na podstawie umów o unikaniu
podwójnego opodatkowania ...................................................................... 186
3.2.4.1. Zasady ogólne ................................................................................ 186
3.2.4.2. Klauzula beneficial owner ........................................................... 190
3.2.4.3. Inne środki przeciwko nadużyciu postanowień umów
dotyczących opodatkowania dywidend ..................................... 192
3.2.5. Szczególne zasady opodatkowania dywidend uregulowane w prawie
krajowym ...................................................................................................... 194
3.2.5.1. Zryczałtowany krajowy podatek od dywidend ......................... 194
3.2.5.2. Odbiorcy dywidend objęci zwolnieniem podmiotowym
lub specjalnym statusem podatkowym ...................................... 195
3.2.5.3. Metody eliminowania podwójnego opodatkowania
dywidend przewidziane w prawie krajowym ............................ 196
3.2.5.4. Obowiązki spółki RP jako płatnika podatku od dywidend ..... 198
3.2.5.5. Szczególny reżim opodatkowania przewidziany
dla dywidend rzeczowych ............................................................ 202
3.2.5.6. Problem opodatkowania tzw. ukrytej dywidendy
oraz świadczeń wzajemnych pomiędzy spółką a wspólnikami 205
3.3. Podatki obrotowe .................................................................................................... 213
3.3.1. Podatek od towarów i usług (VAT) ........................................................... 213
3.3.2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) ..................................... 216
Rozdział 4. Zysk niepodzielony zagranicznej spółki kontrolowanej.
Skutki podatkowe u wspólnika ................................................................................... 217
4.1. Istota i cel przepisów o zagranicznych spółkach kontrolowanych ................... 217
4.2. Polskie regulacje dotyczące zagranicznych spółek kontrolowanych ................ 221
4.2.1. Uwagi wstępne ............................................................................................. 221
4.2.2. Definicja zagranicznej spółki kontrolowanej .......................................... 222
4.2.3. Obowiązki ewidencyjne. Podstawa opodatkowania i ustalenie
wysokości podatku ...................................................................................... 231
8
Spis treści
Rozdział 5. Obniżenie kapitału zakładowego spółki .............................................. 238
5.1. Aspekty prawnohandlowe ...................................................................................... 238
5.2. Podatki dochodowe ................................................................................................ 240
5.2.1. Skutki podatkowe obniżenia kapitału zakładowego i umorzenia
udziałów (akcji) ........................................................................................... 240
5.2.1.1. Umorzenie dobrowolne ................................................................ 240
5.2.1.2. Umorzenie przymusowe i automatyczne ................................... 245
5.2.1.3. Obniżenie wartości udziałów ...................................................... 246
5.2.1.4. Umorzenie rzeczowe ..................................................................... 247
5.2.1.5. Umorzenie nieodpłatne ................................................................ 247
5.2.1.6. Umorzenie z czystego zysku ........................................................ 248
5.2.2. Koszt spółki, w której udziały są umarzane ............................................. 249
5.3. Podatek od towarów i usług (VAT) ....................................................................... 249
5.4. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) ................................................. 251
Rozdział 6. Organy spółki. Wybrane aspekty ich finansowania przez spółkę ... 253
6.1. Aspekty prawnohandlowe ...................................................................................... 253
6.2. Podatki dochodowe ................................................................................................ 260
6.2.1. Uwagi ogólne ............................................................................................... 260
6.2.2. Pełnienie funkcji członka zarządu i rady nadzorczej
bez wynagrodzenia ...................................................................................... 260
6.2.2.1. Członkowie zarządu ...................................................................... 260
6.2.2.2. Członkowie rady nadzorczej ........................................................ 264
6.2.3. Wydatki ponoszone przez spółkę w związku z funkcjonowaniem
zarządu i rady nadzorczej ........................................................................... 265
6.2.3.1. Ubezpieczenie członków zarządu i rady nadzorczej
od odpowiedzialności cywilnej ................................................... 265
6.2.3.2. Inne wydatki spółki związane z wykonywaniem funkcji
przez członków zarządu ............................................................... 267
6.2.3.3. Inne wydatki spółki związane z wykonywaniem funkcji
przez członków rady nadzorczej ................................................. 267
6.3. Podatki obrotowe. Podatek od towarów i usług .................................................. 271
Rozdział 7. Likwidacja spółki ...................................................................................... 274
7.1. Aspekty prawnohandlowe ...................................................................................... 274
7.1.1. Likwidacja spółki wpisanej do rejestru sądowego .................................. 274
7.1.2. Likwidacja spółki kapitałowej w organizacji ........................................... 277
7.2. Podatki dochodowe ................................................................................................ 277
7.2.1. Zamknięcie roku podatkowego oraz obowiązki informacyjne ............. 277
7.2.2. Prowadzenie działalności w trakcie likwidacji ........................................ 279
7.2.3. Opodatkowanie wspólnika spółki kapitałowej ........................................ 279
7.2.3.1. Dochód z likwidacji jako dochód z tytułu udziału w zyskach
osób prawnych ............................................................................... 279
Spis treści
9
7.2.3.2. Nabycie składników majątkowych w związku z likwidacją ..... 281
7.2.4. Opodatkowanie likwidowanej spółki w związku z przekazaniem
majątku likwidacyjnego .............................................................................. 283
7.3. Podatki obrotowe .................................................................................................... 283
7.3.1. Podatek od towarów i usług (VAT) ........................................................... 283
7.3.2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) ..................................... 285
Rozdział 8. Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe spółki .................... 286
8.1. Uwagi ogólne ........................................................................................................... 286
8.2. Tryb orzekania o odpowiedzialności oraz jej egzekwowania ............................ 289
8.3. Szczególne zasady odpowiedzialności osób trzecich pełniących funkcje
organów spółek kapitałowych za zaległości podatkowe tych spółek ................ 291
Spółka jawna, komandytowa, partnerska, cywilna
Część II
Rozdział 1. Zawiązanie spółki i utworzenie jej majątku oraz jego późniejsze
powiększenie ................................................................................................................... 299
1.1. Aspekty prawnohandlowe i cywilnoprawne ........................................................ 299
1.2. Podatki dochodowe ................................................................................................ 309
1.2.1. Wkłady pieniężne ........................................................................................ 309
1.2.2. Wkłady niepieniężne .................................................................................. 311
1.2.3. Podwyższenie wkładów .............................................................................. 314
1.2.4. Wydatki wspólników na utworzenie lub powiększenie kapitału .......... 315
1.2.5. Odsetki od udziału kapitałowego .............................................................. 316
1.3. Podatki obrotowe .................................................................................................... 318
1.3.1. Podatek od towarów i usług (VAT) ........................................................... 318
1.3.1.1. Uwagi ogólne ................................................................................. 318
1.3.1.2. Wspólnik wnoszący aport działający w charakterze
podatnika VAT .............................................................................. 319
1.3.1.3. Przedmiot aportu .......................................................................... 321
1.3.1.4. Podstawa opodatkowania przy wniesieniu aportu ................... 322
1.3.2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) ..................................... 328
1.3.2.1. Uwagi ogólne ................................................................................. 328
1.3.2.2. Przedmiot opodatkowania ........................................................... 330
1.3.2.3. Podmiot podatku .......................................................................... 330
1.3.2.4. Podstawa opodatkowania i stawka ............................................. 331
Rozdział 2. Finansowanie dłużne spółki ze środków wspólników ....................... 333
2.1. Aspekty prawnohandlowe i cywilnoprawne ........................................................ 333
2.2. Podatki dochodowe ................................................................................................ 334
2.2.1. Odsetki jako koszty uzyskania przychodów ............................................ 334
10
Spis treści
2.2.2. Odsetki jako przychód ................................................................................ 335
2.3. Podatki obrotowe .................................................................................................... 337
2.3.1. Podatek od towarów i usług (VAT) ........................................................... 337
2.3.2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) ..................................... 338
Rozdział 3. Rozliczenia pomiędzy spółką a wspólnikami w toku bieżącej
działalności spółki ......................................................................................................... 339
3.1. Aspekty prawnohandlowe i cywilnoprawne ........................................................ 339
3.1.1. Udział w zyskach i stratach ........................................................................ 339
3.1.2. Udział kapitałowy ........................................................................................ 341
3.1.3. Umowy wspólników ze spółką .................................................................. 343
3.2. Podatki dochodowe ................................................................................................ 344
3.2.1. Status podatkowy spółki ............................................................................. 344
3.2.2. Ustalanie wyniku podatkowego wspólników z tytułu udziału
w spółce ........................................................................................................ 345
3.2.2.1. Ewidencja rachunkowa lub podatkowa ...................................... 345
3.2.2.2. Udział w zysku a dochód podatkowy ......................................... 347
3.2.2.3. Kwalifikacja do źródła przychodów ............................................ 350
3.2.2.4. Taryfa podatkowa .......................................................................... 351
3.2.2.5. Straty podatkowe ........................................................................... 353
3.2.3. Ustalanie dochodu z wybranych umów zawieranych
przez wspólników ze spółką ....................................................................... 354
3.2.3.1. Świadczenie pracy ......................................................................... 354
3.2.3.2. Najem lub inne umowy o podobnym charakterze ................... 356
3.2.3.3. Sprzedaż składników majątkowych ............................................ 357
3.2.3.4. Świadczenia nieodpłatne .............................................................. 359
3.2.3.5. Ceny transakcyjne ......................................................................... 361
3.3. Podatki obrotowe .................................................................................................... 362
3.3.1. Podatek od towarów i usług (VAT) ........................................................... 362
3.3.2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) ..................................... 364
Rozdział 4. Rozwiązanie i likwidacja spółki. Wystąpienie wspólnika
albo zbycie udziału ........................................................................................................ 365
4.1. Aspekty prawnohandlowe i cywilnoprawne ........................................................ 365
4.1.1. Postępowanie likwidacyjne ........................................................................ 365
4.1.2. Wystąpienie ze spółki .................................................................................. 367
4.1.3. Sprzedaż udziału spółkowego .................................................................... 371
4.2. Podatki dochodowe ................................................................................................ 372
4.2.1. Opodatkowanie likwidacji ......................................................................... 372
4.2.2. Opodatkowanie wystąpienia ze spółki ..................................................... 373
4.2.3. Opodatkowanie sprzedaży udziału spółkowego ..................................... 376
Spis treści
11
4.3. Podatki obrotowe .................................................................................................... 378
4.3.1. Podatek od towarów i usług (VAT) ........................................................... 378
4.3.2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) ..................................... 379
Rozdział 5. Specyfika spółek z udziałem nierezydentów ....................................... 380
5.1. Podmiotowość spółki na gruncie umów o unikaniu podwójnego
opodatkowania ........................................................................................................ 380
5.2. Powstanie zakładu zagranicznego ......................................................................... 382
5.3. Udział nierezydentów w spółce niebędącej osobą prawną ................................ 383
5.4. Świadczenia wynikające z umów ze spółką ......................................................... 384
5.5. Straty podatkowe ..................................................................................................... 385
Rozdział 6. Odpowiedzialność wspólników za zaległości podatkowe spółki .... 386
Część III
Spółka komandytowo-akcyjna
Rozdział 1. Aspekty prawnohandlowe ....................................................................... 391
Rozdział 2. Podatek dochodowy ................................................................................. 397
2.1. Uwagi ogólne ........................................................................................................... 397
2.2. Opodatkowanie dochodów spółki komandytowo-akcyjnej do końca 2013 r. 397
2.2.1. Pogląd pierwszy: brak odmienności opodatkowania wspólników
spółki, w tym akcjonariuszy, w porównaniu z opodatkowaniem
wspólników innych spółek osobowych .................................................... 397
2.2.2. Pogląd drugi: dochody akcjonariuszy opodatkowane w momencie
wypłaty dywidendy ..................................................................................... 399
2.3. Opodatkowanie dochodów spółki komandytowo -akcyjnej od 2014 r. ........... 401
2.3.1. Uwagi ogólne ............................................................................................... 401
2.3.2. Spółka komandytowo-akcyjna podatnikiem podatku dochodowego
od osób prawnych ....................................................................................... 402
2.3.3. Akcjonariusze spółki komandytowo-akcyjnej ........................................ 406
2.3.4. Komplementariusze spółki komandytowo-akcyjnej .............................. 408
Rozdział 3. Podatki obrotowe ...................................................................................... 412
3.1. Podatek od towarów i usług (VAT) ....................................................................... 412
3.1.1. Zawiązanie spółki. Utworzenie kapitału zakładowego i późniejsze
jego podwyższenie ....................................................................................... 412
3.1.2. Finansowanie spółki ze środków wspólników po rozpoczęciu
działalności oraz inne rozliczenia między spółką a wspólnikami
w toku bieżącej działalności spółki ........................................................... 414
12
Spis treści
3.1.3. Podział zysku spółki pomiędzy wspólników. Obniżenie
kapitału zakładowego spółki. Obniżenie wkładu kapitałowego
komplementariusza ..................................................................................... 415
3.1.4. Rozwiązanie i likwidacja spółki ................................................................. 415
3.2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) ................................................. 417
Rozdział 4. Odpowiedzialność za zaległości podatkowe spółki
komandytowo-akcyjnej ................................................................................................. 421
Część IV
Restrukturyzacja spółek
Rozdział 1. Charakterystyka ogólna .......................................................................... 425
1.1. Istota i rodzaje procesów restrukturyzacyjnych .................................................. 425
1.1.1. Aspekty prawnohandlowe .......................................................................... 425
1.1.2. Aspekty podatkowe ..................................................................................... 428
1.2. Podstawy prawne przekształceń, połączeń i podziałów ..................................... 429
1.2.1. Prawo krajowe .............................................................................................. 429
1.2.2. Prawo unijne ................................................................................................ 431
1.3. Sukcesja podatkowa przy przekształceniach, połączeniach i podziałach ........ 432
1.4. Problemy na gruncie podatków dochodowych przy przekształceniach,
połączeniach i podziałach ...................................................................................... 435
1.5. Problemy na gruncie podatków obrotowych przy przekształceniach,
połączeniach i podziałach ...................................................................................... 437
Rozdział 2. Wybrane rodzaje przekształceń ............................................................. 439
2.1. Przekształcenie spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową .......................... 439
2.1.1. Aspekty prawnohandlowe .......................................................................... 439
2.1.1.1. Uwagi ogólne ................................................................................. 439
2.1.1.2. Procedura przekształcenia spółki kapitałowej .......................... 441
2.1.2. Podatek dochodowy .................................................................................... 443
2.1.2.1. Spółka przekształcana ................................................................... 443
2.1.2.2. Wspólnicy spółki przekształcanej ............................................... 445
2.1.2.2.1. Przekształcenie z udziałem wszystkich
dotychczasowych wspólników oraz bez
podwyższenia kapitału zakładowego ......................... 445
2.1.2.2.2. Przekształcenie z udziałem wszystkich
dotychczasowych wspólników wraz
z podwyższeniem kapitału zakładowego ................... 445
2.1.2.2.3. Przekształcenie bez udziału wszystkich
dotychczasowych wspólników .................................... 445
Spis treści
13
2.1.3. Podatki obrotowe ........................................................................................ 447
2.1.3.1. Podatek od towarów i usług (VAT) ............................................. 447
2.1.3.2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) ....................... 447
2.2. Przekształcenie spółki jawnej, komandytowej, partnerskiej i cywilnej
w spółkę kapitałową ................................................................................................ 447
2.2.1. Aspekty prawnohandlowe .......................................................................... 447
2.2.2. Podatki dochodowe ..................................................................................... 449
2.2.3. Podatki obrotowe ........................................................................................ 454
2.2.3.1. Podatek od towarów i usług (VAT) ............................................. 454
2.2.3.2. Podatek od czynności cywilnoprawnych ................................... 454
2.3. Przekształcenie spółki jawnej, komandytowej, partnerskiej i cywilnej
w inną tego samego typu osobową spółkę handlową ......................................... 457
2.3.1. Aspekty prawnohandlowe .......................................................................... 457
2.3.2. Podatki dochodowe ..................................................................................... 459
2.3.3. Podatki obrotowe ........................................................................................ 460
2.3.3.1. Podatek od towarów i usług (VAT) ............................................. 460
2.3.3.2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) ....................... 460
2.4. Przekształcenie spółki kapitałowej w spółkę jawną, komandytową
i partnerską .............................................................................................................. 464
2.4.1. Aspekty prawnohandlowe .......................................................................... 464
2.4.2. Podatki dochodowe ..................................................................................... 466
2.4.2.1. Skutki podatkowe dla spółki przekształcanej ............................ 466
2.4.2.2. Skutki podatkowe dla wspólników spółki przekształcanej ...... 469
2.4.3. Podatki obrotowe ........................................................................................ 474
2.4.3.1. Podatek od towarów i usług (VAT) ............................................. 474
2.4.3.2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) ....................... 474
2.5. Przekształcenie spółki komandytowo-akcyjnej w spółkę jawną,
komandytową i partnerską .................................................................................... 476
2.5.1. Aspekty prawnohandlowe .......................................................................... 476
2.5.2. Podatki dochodowe ..................................................................................... 477
2.5.3. Podatki obrotowe ........................................................................................ 477
2.5.3.1. Podatek od towarów i usług (VAT) ............................................. 477
2.5.3.2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) ....................... 478
2.6. Przekształcenie spółki komandytowo-akcyjnej w spółkę kapitałową .............. 480
2.6.1. Aspekty prawnohandlowe .......................................................................... 480
2.6.2. Podatki dochodowe ..................................................................................... 481
2.6.3. Podatki obrotowe ........................................................................................ 482
2.6.3.1. Podatek od towarów i usług (VAT) ............................................. 482
2.6.3.2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) ....................... 482
Rozdział 3. Połączenia spółek ...................................................................................... 483
3.1. Połączenie spółek kapitałowych ............................................................................ 483
3.1.1. Aspekty prawnohandlowe .......................................................................... 483
14
Spis treści
3.1.1.1. Zagadnienia ogólne ....................................................................... 483
3.1.1.2. Procedura łączenia polskich spółek kapitałowych ................... 486
3.1.1.3. Połączenie odwrotne ..................................................................... 490
3.1.2. Podatki dochodowe ..................................................................................... 491
3.1.2.1. Opodatkowanie łączących się spółek kapitałowych ................. 491
3.1.2.1.1. Uwagi ogólne ................................................................. 491
3.1.2.1.2. Rok podatkowy ............................................................. 492
3.1.2.1.3. Sposób podatkowego traktowania nadwyżek
wartości ujawnionych przy przeszacowaniu
majątku spółki przejmowanej ..................................... 494
3.1.2.1.4. Sposób podatkowego traktowania nadwyżek
wartości przejętego majątku nad wartością
udziałów u spółki przejmującej .................................. 495
3.1.2.2. Opodatkowanie wspólników łączących się spółek ................... 498
3.1.2.3. Wybrane problemy związane z przejęciem spółki kapitałowej 500
3.1.2.3.1. Strata spółki przejmowanej ......................................... 500
3.1.2.3.2. Dopłaty otrzymane przez spółkę od wspólnika ....... 501
3.1.2.3.3. Konfuzja zobowiązania w związku z połączeniem
spółek ............................................................................. 501
3.1.2.3.4. Połączenia a podatkowa grupa kapitałowa ............... 502
3.1.2.3.5. Koszty połączenia oraz nabycia akcji (udziałów)
spółki przejmowanej .................................................... 502
3.1.2.3.6. Metoda rozliczania różnic kursowych ....................... 503
3.1.2.3.7. Możliwość kontynuacji uiszczania zaliczek
w formie uproszczonej po połączeniu ze spółką
przejmowaną ................................................................. 504
3.1.2.4. Obejście prawa podatkowego ...................................................... 504
3.1.3. Podatki obrotowe ........................................................................................ 507
3.1.3.1. Podatek od towarów i usług (VAT) ............................................. 507
3.1.3.2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) ....................... 509
3.2. Połączenie z udziałem spółek osobowych ........................................................... 509
3.2.1. Aspekty prawnohandlowe .......................................................................... 509
3.2.2. Podatki dochodowe ..................................................................................... 512
3.2.3. Podatki obrotowe ........................................................................................ 514
3.2.3.1. Podatek od towarów i usług (VAT) ............................................. 514
3.2.3.2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) ....................... 514
Rozdział 4. Wymiana udziałów jako alternatywa dla przejęcia majątku spółki ...... 516
4.1. Istota i podstawy prawne wymiany udziałów ...................................................... 516
4.2. Podatki dochodowe ................................................................................................ 517
4.3. Podatki obrotowe .................................................................................................... 524
4.3.1. Podatek od towarów i usług (VAT) ........................................................... 524
4.3.2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) ..................................... 526
Spis treści
15
Rozdział 5. Podziały spółek ......................................................................................... 527
5.1. Aspekty prawnohandlowe ...................................................................................... 527
5.2. Podatki dochodowe ................................................................................................ 536
5.2.1. Uwagi ogólne ............................................................................................... 536
5.2.2. Podziały spółek polegające na przeniesieniu zorganizowanych części
przedsiębiorstwa .......................................................................................... 538
5.2.2.1. Sposób wyodrębnienia z majątku spółki dzielonej
zorganizowanych części przedsiębiorstwa ................................. 538
5.2.2.2. Sukcesja podatkowa ...................................................................... 540
5.2.2.3. Skutki podatkowe dla spółki dzielonej i spółki przejmującej
(nowo zawiązanej) ......................................................................... 542
5.2.2.4. Skutki podatkowe dla wspólników spółki dzielonej ................. 545
5.2.3. Podziały spółek polegające na przeniesieniu składników
majątkowych niestanowiących zorganizowanych części
przedsiębiorstwa .......................................................................................... 547
5.2.3.1. Skutki podatkowe dla spółki dzielonej i spółki przejmującej
(nowo zawiązanej) ......................................................................... 547
5.2.3.2. Skutki podatkowe dla wspólników spółki dzielonej ................. 549
5.2.4. Porównanie obciążeń podatkowych przy podziałach spółek ................ 550
5.3. Podatki obrotowe .................................................................................................... 551
5.3.1. Podatek od towarów i usług (VAT) ........................................................... 551
5.3.1.1. Podział polegający na przeniesieniu składników
majątkowych stanowiących zorganizowaną część
przedsiębiorstwa ............................................................................ 551
5.3.1.2. Podział polegający na przeniesieniu składników
majątkowych niestanowiących zorganizowanej części
przedsiębiorstwa ............................................................................ 556
5.3.2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) ..................................... 557
5.4. Odpowiedzialność spółek przejmujących lub nowo zawiązanych w wyniku
podziału za zaległości podatkowe spółki dzielonej ............................................ 557
Literatura ......................................................................................................................... 559
Wykaz orzecznictwa ...................................................................................................... 567
Wykaz pism urzędowych .............................................................................................. 579
Wykaz skrótów
17
Wykaz skrótóW
1. akty prawne
dyrektywa 69/335/EWG – dyrektywa Rady 69/335/EWG z dnia 17 lipca 1969 r. dotycząca po-
datków pośrednich od gromadzenia kapitału (Dz. Urz. WE L 249
z 28.10.1969, s. 25; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 9,
t. 1, s. 11, z późn. zm.)
dyrektywa 2008/7/WE
– dyrektywa Rady 2008/7/WE z dnia 12 lutego 2008 r. dotycząca po-
datków pośrednich od gromadzenia kapitałów (Dz. Urz. UE L 46
z 21.02.2008, s. 11, z późn. zm.)
dyrektywa 2009/133/WE – dyrektywa Rady 2009/133/WE z dnia 19 października 2009 r.
w sprawie wspólnego systemu opodatkowania mającego zastosowa-
nie w przypadku łączenia, podziałów, podziałów przez wydzielenie,
wnoszenia aktywów i wymiany udziałów dotyczących spółek róż-
nych państw członkowskich oraz przeniesienia statutowej siedziby
SE lub SCE z jednego państwa członkowskiego do innego państwa
członkowskiego (Dz. Urz. UE L 310 z 25.11.2009, s. 34, z późn. zm.)
– dyrektywa Rady 2011/96/UE z dnia 30 listopada 2011 r. w sprawie
wspólnego systemu opodatkowania mającego zastosowanie w przy-
padku spółek dominujących i spółek zależnych różnych państw
członkowskich (Dz. Urz. UE L 345 z 29.12.2011, s. 8, z późn. zm.)
– dyrektywa Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w spra-
wie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE
L 347 z 11.12.2006, s. 1, z późn. zm.)
dyrektywa 2011/96/UE
dyrektywa VAT
k.c.
– ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn.:
Dz. U. z 2016 r. poz. 380 z późn. zm.)
Konstytucja RP
– Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
k.p.
k.s.h.
(Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U.
z 2014 r. poz. 1502 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych
(tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1030 z późn. zm.)
18
o.p.
rozporządzenie
w sprawie cen
transferowych
u.p.c.c.
u.p.d.o.f.
u.p.d.o.p.
u.p.t.u.
u.r.
ustawa nowelizująca
ustawa o KRS
Wykaz skrótów
– ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst
jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 613 z późn. zm.)
– rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 10 września 2009 r.
w sprawie sposobu i trybu określania dochodów osób prawnych
w drodze oszacowania oraz sposobu i trybu eliminowania podwój-
nego opodatkowania osób prawnych w przypadku korekty zysków
podmiotów powiązanych (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1186
z późn. zm.)
– ustawa z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilno-
prawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 223)
– ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fi-
zycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 361 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób
prawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 851 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst
jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 710)
– ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.:
Dz. U. z 2013 r. poz. 330 z późn. zm.)
– ustawy z dnia 8 listopada 2013 r. o zmianie ustawy o podatku do-
chodowym od osób prawnych, ustawy o podatku dochodowym
od osób fizycznych oraz ustawy o podatku tonażowym (Dz. U.
poz. 1387)
– ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym
(tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 687)
2. czasopisma i oficjalne publikatory
Biul. Skarb.
Dz. U.
Dz. Urz.
Dz. Urz. MF
M. Pod.
ONSA
ONSA WSA
OSA
OSNC
OSP
OTK
OTK-A
PiZS
PPH
– Biuletyn Skarbowy Ministerstwa Finansów
– Dziennik Ustaw
– Dziennik Urzędowy
– Dziennik Urzędowy Ministra Finansów
– Monitor Podatkowy
– Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego
– Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i wojewódzkich
sądów administracyjnych
– Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna
– Orzecznictwo Sądów Polskich
– Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
– Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; zbiór urzędowy, Seria A
– Praca i Zabezpieczenie Społeczne
– Przegląd Prawa Handlowego
Wykaz skrótów
19
Pr. Spółek
Prz. Pod.
Rec.
Zb. Orz.
3. Inne
ETS
KRS
MK-OECD
NSA
PCC
SA
SCE
SE
SKA
SN
SPV
TK
TSUE
WSA
– Prawo Spółek
– Przegląd Podatkowy
– zbiór orzeczeń sądów wspólnotowych (przed dniem 1 maja 2004 r.)
– zbiór orzeczeń sądów wspólnotowych (po dniu 1 maja 2004 r.)
– Europejski Trybunał Sprawiedliwości (obecnie: Trybunał Sprawied-
liwości Unii Europejskiej)
– Krajowy Rejestr Sądowy
– Modelowa konwencja w sprawie podatku od dochodu i majątku
Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju
– Naczelny Sąd Administracyjny
– podatek od czynności cywilnoprawnych
– sąd apelacyjny
– spółdzielnia europejska
– spółka europejska
– spółka komandytowo-akcyjna
– Sąd Najwyższy
– spółka celowa (ang. Special Purpose Vehicle)
– Trybunał Konstytucyjny
– Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
– wojewódzki sąd administracyjny
Wprowadzenie
21
WproWadzenIe
1. Wybór formy prawnej jest jedną z najważniejszych decyzji, jaką musi podjąć przed-
siębiorca przed rozpoczęciem działalności gospodarczej. Z reguły może on wybrać
jedną z form, jakie dopuszcza prawo danego państwa. Forma prawna staje się strukturą
organizacyjno-prawną wyodrębnionego przedsiębiorcy, przez pojęcie której należy ro-
zumieć nie tylko wewnętrzną strukturę majątkową i organizacyjną, ale także ogół ze-
wnętrznych stosunków prawnych1. Spółka jest jedną ze struktur organizacyjno-prawnych
przedsiębiorcy przewidzianych w prawie polskim. Obok niej wyróżnia się jeszcze takie
struktury organizacyjno-prawne, jak: przedsiębiorca indywidualny, przedsiębiorstwo pań-
stwowe, spółdzielnia oraz stowarzyszenie i fundacja prowadzące działalność gospodarczą.
W literaturze prawnohandlowej podkreśla się, że dla wyjaśnienia treści terminu
„spółka” niezbędne jest wskazanie, na czym polegają jej cechy szczególne, które
z jednej strony odróżniają tę specyficzną strukturę organizacyjn-oprawną od innych
form prawem dopuszczonych, z drugiej zaś stanowią pewne minima występujące we
wszystkich spółkach, niezależnie od ich rodzaju. Wychodząc z tego założenia, przez
spółkę należy rozumieć „prywatnoprawną «wspólnotę prawną» («stowarzyszenie»,
«zjednoczenie») osób, o charakterze jawnym, utworzoną w drodze umowy, dla osiąg-
nięcia wspólnego celu, poprzez zorganizowane współdziałanie tych osób”2.
Przepisy prawa polskiego definiują rodzaje spółek oraz określają ich kształt prawny,
tworząc w ten sposób tzw. nazwane (normatywne) typy umów spółek. Należą do nich:
1) spółka cywilna,
2) spółka jawna,
3) spółka partnerska,
4) spółka komandytowa,
5) spółka komandytowo-akcyjna,
6) spółka z o.o.,
7) spółka akcyjna.
1 S. Włodyka, Prawo spółek handlowych w systemie prawa (w:) J. Frąckowiak, A. Kidyba, W. Popiołek,
M. Spyra, System Prawa Handlowego, t. 2, Prawo spółek handlowych, red. S. Włodyka, Warszawa 2012, s. 32.
2 Tamże, s. 33.
22
Wprowadzenie
Regulacja rodzajów spółek zawarta w kodeksie cywilnym i kodeksie spółek hand-
lowych jest wyczerpująca, tj. poza wymienionymi wyżej nie ma innych kodekso-
wych rodzajów spółek. Warto zauważyć, że nie ma wśród nich tzw. spółki cichej,
którą przewidywały przepisy kodeksu handlowego, a która obecnie może być jedynie
uznana za formę współpracy ukształtowaną empirycznie3. Natomiast poza spółkami
kodeksowymi istnieją jeszcze dwa rodzaje spółek pozakodeksowych, które stały się
częścią prawa polskiego w wyniku jego dostosowania do europejskiego prawa spó-
łek. Chodzi o europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych (EZIG) oraz spółkę
europejską. Spółki te zostały pominięte w kodeksie spółek handlowych ze względu
na ponadnarodowy sposób powstawania regulujących je norm prawnych oraz trans-
graniczne ukierunkowanie regulowanych przez nie typów spółek4.
Z zamkniętego katalogu kodeksowych typów spółek wynika, że obok spółki cy-
wilnej, uregulowanej przepisami kodeksu cywilnego, pozostałe spółki są spółkami
prawa handlowego. Jeśli chodzi o te ostatnie, to istotny jest ich normatywny po-
dział na handlowe spółki osobowe i kapitałowe. Do pierwszej grupy kodeks spółek
handlowych zalicza spółkę jawną, spółkę partnerską, spółkę komandytową i spółkę
komandytowo-akcyjną, zaś do drugiej grupy – spółkę z ograniczoną odpowiedzial-
nością i spółkę akcyjną. Ten sztywny podział normatywny nie odzwierciedla jed-
nak rzeczywistego charakteru spółek z punktu widzenia stopnia występowania
w nich elementu osobowego i kapitałowego. I tak wskazuje się, że „spółka jawna
jest «czystą» spółką osobową, partnerska jest już bardziej kapitałowa, zaś spółka
komandytowa, a zwłaszcza komandytowo-akcyjna, są już «bardzo kapitałowe»”5. Za
modelowy typ spółki kapitałowej uznawana jest natomiast spółka akcyjna. Spółka
ma charakter osobowy lub kapitałowy w zależności od tego, czy w jej substracie
przeważa element osobowy (wspólnicy) czy kapitałowy (rzeczowy). Konkretyzacja
tych elementów w odniesieniu do poszczególnych rodzajów spółek wymaga jed-
nak wzięcia pod uwagę bardziej szczegółowych kryteriów, takich jak wyposażenie
spółki w przymiot osobowości prawnej, jej skład osobowy i jego stabilność, zakres
uprawnień wspólników, stosunki majątkowe spółki, organizacja zarządzania spółką
oraz akt założycielski6. Z uwagi na znaczenie tych kryteriów zostaną one bliżej scha-
rakteryzowane7.
Spółki kapitałowe są wyposażone w przymiot osobowości prawnej, podczas gdy
spółki osobowe nie są osobami prawnymi. Zgodnie z art. 8 k.s.h., spółka osobowa
może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne
prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Oznacza to, że
3 Tamże, s. 40.
4 A. Szumański, Kodeks spółek handlowych, Warszawa 2015, Wprowadzenie, s. VIII.
5 S. Włodyka, Prawo…, s. 42–45.
6 Tamże.
7 Charakterystyka różnic pomiędzy spółkami osobowymi i kapitałowymi zob. S. Włodyka, Prawo…,
s. 42–45.
Wprowadzenie
23
została wyposażona w zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych i zdolność
sądową, co pozwala uznać ją za ułomną osobę prawną. Jeśli chodzi o skład osobowy,
spółki kapitałowe mogą być zarówno wieloosobowe, jak i jednoosobowe, w przeci-
wieństwie do spółek osobowych, które nie mogą mieć jednego wspólnika. Ponadto
skład osobowy spółki osobowej jest w zasadzie stały, gdyż przeniesienie ogółu praw
i obowiązków wspólnika takiej spółki jest obwarowane warunkami takimi, jak wy-
móg przyzwolenia w samej umowie spółki oraz udzielenie pisemnej zgody przez
wszystkich wspólników. W spółce kapitałowej skład osobowy jest zmienny, co wy-
nika z większej swobody wchodzenia do spółki nowych wspólników w miejsce ustę-
pujących ze spółki.
Jeśli chodzi o zakres uprawnień przysługujących wspólnikom w zarządzaniu spółką,
to w spółkach osobowych przysługują one każdemu wspólnikowi w tym samym za-
kresie, niezależnie od wysokości wkładu. W spółkach kapitałowych obowiązuje na-
tomiast zasada proporcjonalności, zgodnie z którą zakres uprawnień przysługujących
wspólnikowi jest proporcjonalny do jego udziału w kapitale spółki. Przykładowo
można wskazać na regulacje kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którymi na je-
den udział przypada jeden głos, zysk rozdziela się w stosunku do liczby udziałów lub
akcji, nadwyżkę majątku po likwidacji spółki dzieli się w proporcji do dokonanych
przez każdego wspólnika wpłat kapitału zakładowego.
Przy podejmowaniu decyzji dotyczących spółki w spółkach osobowych obowiązuje
zasada jednomyślności, zaś w spółkach kapitałowych uchwały zapadają (z pewnymi
wyjątkami) większością głosów.
Jeśli chodzi o stosunki majątkowe, to w obu typach spółek majątek spółki powstaje
na skutek wniesienia wkładów przez wspólników i stanowi własność samej spółki.
W handlowych spółkach osobowych za długi spółki odpowiada spółka swoim ma-
jątkiem oraz wspólnicy bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z po-
zostałymi wspólnikami i ze spółką. Odpowiedzialność wspólników jest subsydiarna,
tj. egzekucja z majątku wspólnika jest możliwa tylko wtedy, gdy egzekucja z majątku
spółki okazała się bezskuteczna. W spółkach kapitałowych za długi spółki odpowiada
sama spółka, zaś odpowiedzialność wspólników jest wyłączona.
Jeśli chodzi o organizację zarządzania spółką, to różnice pomiędzy spółkami osobo-
wymi i kapitałowymi sprowadzają się do tego, że w tych pierwszych zarząd spółką
należy do samych wspólników, chociaż o ile nie wykluczają tego przepisy kodeksu,
mogą oni w drodze umowy zawartej pomiędzy sobą powierzyć te czynności także
profesjonalnym osobom trzecim, natomiast w spółkach kapitałowych zarządzanie jej
sprawami powierzone jest jej specjalnemu organowi – zarządowi spółki, do którego
mogą być także powołani wspólnicy, ale w tym przypadku nie działają oni w takim
charakterze, lecz jako organ spółki. W spółkach akcyjnych zarząd sprawowany jest
przez profesjonalistów w tej dziedzinie.
24
Wprowadzenie
Jeśli chodzi o akt założycielski, to różnice sprowadzają się do tego, że w spółkach
osobowych, które nie posiadają organizacji wewnętrznej, spełnia on rzeczywiście
tylko funkcję założycielską, podczas gdy w spółkach kapitałowych spełnia głównie
funkcję organizacyjną (np. określa sposób tworzenia, skład, kompetencje poszcze-
gólnych organów spółki).
Obecnie bliżej scharakteryzowane zostaną poszczególne spółki kodeksowe, tj. spółka
cywilna, a następnie osobowe spółki handlowe oraz spółki kapitałowe według po-
rządku przyjętego w kodeksie spółek handlowych.
2. Zgodnie z art. 860 k.c., przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć
do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony,
w szczególności przez wniesienie wkładów. Spółka cywilna nie musi być zatem po-
wołana do prowadzenia przedsiębiorstwa, ale może być utworzona na przykład do
realizacji jakiegoś jednorazowego przedsięwzięcia, któremu można przypisać cel go-
spodarczy. W przypadku zawarcia spółki na czas nieoznaczony przepisy przewidują
możliwość wystąpienia z niej wspólnika, które powinno być poprzedzone wypo-
wiedzeniem udziału. Jeżeli chodzi o zakres uprawnień wspólników w zarządzaniu
spółką, to każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia jej spraw,
a także jest umocowany w analogicznym zakresie do jej reprezentowania. Wkłady
mogą być wnoszone w rozmaitej formie, w gotówce, jak i w formie rzeczowej lub
własnej pracy. Wniesione wkłady nie tworzą odrębnego majątku spółki, lecz stano-
wią współwłasność łączną wspólników. W czasie trwania spółki wspólnik nie może
domagać się podziału wspólnego majątku, rozporządzać udziałem we wspólnym ma-
jątku wspólników lub udziałem w poszczególnych składnikach majątku oraz żądać
zaspokojenia z jego udziału w majątku wspólnym lub w poszczególnych składni-
kach tego majątku. Każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach
i w tym samym stosunku uczestniczy w stratach bez względu na rodzaj i wartość
wkładu, jednakże umowa może inaczej ustalić stosunek wspólników w zyskach
i stratach. Spółka cywilna podobnie jak wszystkie osobowe spółki handlowe nie ma
osobowości prawnej, ale w przeciwieństwie do nich nie jest ułomną osobą prawną.
Wszystkie czynności prawne, takie jak zaciąganie zobowiązań czy nabywanie praw,
wykonują wspólnicy.
Zgodnie z art. 22 k.s.h., spółką jawną jest spółka osobowa, która prowadzi przedsię-
biorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową. Spółka jawna jest naj-
prostszą formą spośród spółek handlowych, a jednocześnie, jak była o tym mowa, jest
modelową (czystą) spółką osobową. Wykazuje ona zatem wszystkie cechy wskazane
wyżej jako specyficzne dla tego typu spółek. Każda spółka handlowa, w której kon-
strukcji prawnej nie występują cechy właściwe dla innych spółek handlowych, jest
spółką jawną. Umowa spółki jawnej powinna zawierać firmę i siedzibę spółki, okre-
ślenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość, przedmiot dzia-
łalności spółki oraz czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony. Wszelkie mienie wnie-
Wprowadzenie
25
sione jako wkład lub nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia stanowi majątek spółki.
Majątek spółki jest więc majątkiem odrębnym od majątku wspólników. Obok poję-
cia wkładu występuje także pojęcie udziału kapitałowego. Udział kapitałowy wspól-
nika odpowiada wartości rzeczywiście wniesionego wkładu, z tym że wspólnicy mogą
w umowie spółki postanowić inaczej. Udział kapitałowy jest ujmowany jako ozna-
czający pewną wartość księgową wyrażoną w pieniądzu i zapisaną na koncie wspól-
nika w księgach spółki8. Każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach
i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość
wkładu. W doktrynie pojawia się także pojęcie udziału w spółce, przez które rozumie
się ogół praw i obowiązków wspólnika, majątkowych i organizacyjnych, przysługują-
cych z tytułu przynależności do spółki9. Różnice pomiędzy spółką cywilną a spółką
jawną sprowadzają się do tego, że spółka jawna jest przedsiębiorcą, a w spółce cywilnej
przedsiębiorcami są wspólnicy, spółka jawna prowadzi przedsiębiorstwo, spółka cy-
wilna może być utworzona dla osiągnięcia celu gospodarczego, którego realizacja nie
wymaga takiego stopnia organizacji, majątek wniesiony w postaci wkładów jest mająt-
kiem spółki jawnej, a w przypadku spółki cywilnej współwłasnością łączną wspólni-
ków, różnice dotyczą też odpowiedzialności za długi, gdyż w przypadku spółki jawnej
odpowiedzialność za długi jest odpowiedzialnością subsydiarną wspólnika, a w przy-
padku spółki cywilnej odpowiedzialność wspólników za jej długi ma charakter pierw-
szorzędny, a solidarność istnieje tylko między wspólnikami10.
Zgodnie z art. 86 k.s.h., spółką partnerską jest spółka osobowa, utworzona przez
wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej
przedsiębiorstwo pod własną firmą. Spółka może być zawiązana w celu wykonywania
więcej niż jednego wolnego zawodu, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej. Part-
nerami w spółce mogą być wyłącznie osoby fizyczne, uprawnione do wykonywania
wolnych zawodów, które zostały wymienione w przepisach kodeksu spółek handlo-
wych regulujących strukturę tej spółki lub odrębnej ustawie. Specyficzne dla tego
typu spółki jest uregulowanie zasad odpowiedzialności, zgodnie z którymi partner
nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wyko-
nywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce, jak również za
zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych
przez spółkę, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług
związanych z przedmiotem działalności. Jak wskazuje się w literaturze, spółka part-
nerska jest spółką osobową, jednakże występują w niej cechy charakterystyczne dla
spółek kapitałowych, znajdujące normatywny wyraz w możliwości utworzenia za-
rządu spółki, któremu zostanie powierzone prowadzenie jej spraw i reprezentowanie.
Do zarządu spółki partnerskiej mają zastosowanie przepisy dotyczące zarządu spółki
z o.o. Dlatego też zaliczana jest ona do spółek o charakterze hybrydowym, w której
8 Prawo spółek handlowych, red. A. Kidyba, Warszawa 2010, s. 25.
9 Tamże, s. 26.
10 Tamże, s. 20.
26
Wprowadzenie
występują zarówno elementy właściwe spółkom osobowym, jak i kapitałowym, jed-
nakże z przewagą elementów osobowych11. W sprawach nieuregulowanych w dziale
poświęconym tej spółce stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej.
Zgodnie z art. 102 k.s.h., spółką komandytową jest spółka osobowa mająca na celu
prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobo-
wiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komple-
mentariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza)
jest ograniczona. Spółka komandytowa, podobnie jak spółka partnerska zaliczana
jest do spółek hybrydowych o przewadze elementów osobowych12. Jest ona najbliższa
spółce jawnej, ale tylko w odniesieniu do części wspólników będących komplemen-
tariuszami, których pozycja ściśle odpowiada pozycji wspólników w spółce jawnej.
W przypadku zwiększenia w spółce roli komandytariuszy „oddali się” ona nieco od
spółki jawnej13. Cechą charakterystyczną spółki komandytowej jest ustawowe zróż-
nicowanie odpowiedzialności za zobowiązania spółki wobec wierzycieli. Komple-
mentariusz odpowiada zawsze bez ograniczenia, natomiast komandytariusz tylko
do wysokości sumy komandytowej. Dlatego też umowa spółki komandytowej obok
oznaczenia wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartości powinna
zawierać oznaczony kwotowo zakres odpowiedzialności każdego komandytariusza
wobec wierzycieli (sumę komandytową). Istotne jest także rozróżnienie w przypadku
komandytariusza znaczenia sumy komandytowej i jego wkładu. Suma komandytowa
jest jedynie kwotowo określoną wysokością jego odpowiedzialności osobistej wobec
wierzycieli, natomiast wkład wnoszony do spółki stanowi rzeczywiste zwiększenie
majątku spółki podlegające egzekucji na rzecz wierzy
Pobierz darmowy fragment (pdf)
