Darmowy fragment publikacji:
ORGANIZACJA
I KIEROWANIE
INSTYTUCJAMI
BEZPIECZEŃSTWA
WEWNĘTRZNEGO
PAŃSTWA
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
AKADEMIA HUMANISTYCZNA
im. Aleksandra Gieysztora
Katarzyna Grosicka
Leszek Grosicki
Przemysław Grosicki
ORGANIZACJA
I KIEROWANIE
INSTYTUCJAMI
BEZPIECZEŃSTWA
WEWNĘTRZNEGO
PAŃSTWA
Pułtusk–Warszawa 2013
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
© Copyright by Katarzyna Grosicka, Leszek Grosicki, Przemysław Grosicki
© Copyright by Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora,
© Copyright by Ofi cyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2013
Pułtusk 2013
Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części
niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej,
fotografi cznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Autorów i Wydawców.
Projekt okładki
Barbara Kuropiejska-Przybyszewska
Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora
ul. Daszyńskiego 17, 06-100 Pułtusk
Wydawcy:
tel./fax (48-23) 692-50-82
e-mail: rektorat@ah.edu.pl
www.ah.edu.pl
Ofi cyna Wydawnicza ASPRA-JR
03-982 Warszawa, ul. Dedala 8/44
tel. 0-602-247-367, fax (22) 870-03-60
e-mail: ofi cyna@aspra.pl www.aspra.pl
Skład i łamanie
OFI
ISBN 978-83-7549-170-8
ISBN 978-83-7545-433-8
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Spis treści
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Część I
PRZEDMIOT I ORGANIZACJA BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO
Rozdział 1. Zakres przedmiotowy bezpieczeństwa wewnętrznego
państwa – Leszek Grosicki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.1. Typologia bezpieczeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.2. Bezpieczeństwo państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.3. Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
1.3.1. Bezpieczeństwo i porządek publiczny . . . . . . . . . . . . . . 22
1.3.2. Bezpieczeństwo powszechne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
1.3.3. Bezpieczeństwo ustrojowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Rozdział 2. Podstawy prawne bezpieczeństwa wewnętrznego
– Przemysław Grosicki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.1. Źródła prawa powszechnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.2. Podstawowe akty prawne bezpieczeństwa wewnętrznego. . . . 33
Rozdział 3. Organizacja bezpieczeństwa wewnętrznego
– Leszek Grosicki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.1. Miejsce bezpieczeństwa wewnętrznego w systemie
bezpieczeństwa państwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.2. System bezpieczeństwa wewnętrznego państwa . . . . . . . . . . . 40
Rozdział 4. Organy administracji publicznej o charakterze ogólnym
w systemie bezpieczeństwa wewnętrznego – Przemysław Grosicki. . 49
4.1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
4.2. Rada Ministrów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
4.3. Ministrowie właściwi w sprawach bezpieczeństwa
wewnętrznego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
5
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
4.4. Terenowe organy administracji rządowej. . . . . . . . . . . . . . . . . 57
4.5. Organy samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Rozdział 5. Składowe systemu bezpieczeństwa wewnętrznego
– Leszek Grosicki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
5.1. Podsystem bezpieczeństwa i porządku publicznego . . . . . . . . 65
5.2. Podsystem bezpieczeństwa powszechnego . . . . . . . . . . . . . . . 69
5.3. Podsystem bezpieczeństwa ustrojowego . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
5.4. Podsystem zarządzania kryzysowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Rozdział 6. Prawne formy działania organów władzy publicznej
realizujące swoje zadania w sferze bezpieczeństwa wewnętrznego
– Przemysław Grosicki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
6.1. Prawne formy działania o charakterze ogólnym . . . . . . . . . . . 87
6.2. Szczególne formy działania organów/instytucji bezpieczeństwa
wewnętrznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
6.2.1. Środki bezpośredniego działania . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
6.2.2. Czynności operacyjno-rozpoznawcze. . . . . . . . . . . . . . . 94
6.2.3. Czynności administracyjno-porządkowe . . . . . . . . . . . . 98
Część II
ZADANIA I ORGANIZACJA INSTYTUCJI BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO I STRAŻY
Rozdział 7. Instytucje bezpieczeństwa nadzorowane przez prezesa
Rady Ministrów – Katarzyna Grosicka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
7.1. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego . . . . . . . . . . . . . . . . 103
7.2. Centralne Biuro Antykorupcyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
7.3. Agencja Wywiadu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Rozdział 8. Instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego nadzorowane
przez ministra spraw wewnętrznych – Katarzyna Grosicka . . . . . . 119
8.1. Policja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
8.2. Straż Graniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
8.3. Państwowa Straż Pożarna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
8.4. Biuro Ochrony Rządu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
6
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Rozdział 9. Instytucje bezpieczeństwa nadzorowane przez ministra
obrony narodowej – Leszek Grosicki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
9.1. Służba Kontrwywiadu Wojskowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
9.2. Służba Wywiadu Wojskowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
9.3. Żandarmeria Wojskowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
Rozdział 10. Instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego nadzorowane
przez ministra fi nansów – Leszek Grosicki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
10.1. Kontrola skarbowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
10.2. Służba Celna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Rozdział 11. Instytucja bezpieczeństwa wewnętrznego podległa
ministrowi sprawiedliwości – Służba Więzienna
– Leszek Grosicki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Rozdział 12. Instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego podległe
innym organom konstytucyjnym – Inspekcje – Leszek Grosicki . . 207
12.1. Inspekcja Transportu Drogowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
12.2. Inspekcja Ochrony Środowiska. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
12.3. Państwowa Inspekcja Sanitarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
12.4. Inspekcja Weterynaryjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
12.5. Państwowa Inspekcja Farmaceutyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
12.6. Inspekcja Handlowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
12.7. Państwowa Inspekcja Pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Rozdział 13. Straże – Katarzyna Grosicka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
13.1. Straż Ochrony Kolei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
13.2. Straż Leśna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
13.3. Państwowa Straż Łowiecka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
13.4. Państwowa Straż Rybacka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
13.5. Straż Parku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
13.6. Straż Gminna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Bibliografi a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
Akty prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
7
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Wprowadzenie
Proces globalizacji, sprzeczności interesów państw, społeczności lub jed-
nostek, generują różnego rodzaju niebezpieczeństwa, od konfl iktów zbroj-
nych, poprzez terroryzm, przestępczość zorganizowaną o charakterze
międzynarodowym, regionalnym, czy pospolitą po ekscesy chuligańskie.
Oprócz tych skutków, zagrożenia wynikają z nieprzewidywalnych zja-
wisk, będących wynikiem działania sił przyrody w postaci różnego rodza-
ju kataklizmów, jak również powodowanych przez człowieka katastrof.
Bezpieczeństwo wewnętrzne jest jednym z najważniejszych dóbr pożąda-
nych przez społeczności a jego zapewnienie i utrzymanie akceptowalnego
stanu jest podstawowym warunkiem funkcjonowania państwa.
Współczesne państwo posiada, w ramach administracji publicznej, in-
stytucje, których celem jest zapewnienie oraz kreowanie polityki bezpie-
czeństwa wewnętrznego państwa. Organizacja tych instytucji, ich podle-
głość, wzajemna współpraca lub współdziałanie oraz kierowanie w ujęciu
regionalnym, państwa, czy terytorialnej jednostki organizacyjnej nabiera
formy systemu organizacyjnego bezpieczeństwa wewnętrznego. Uczest-
niczą w nim wszystkie instytucje/organy i inne podmioty, których zadania
i kompetencje ulokowane są w sferze przeciwdziałania powstawaniu za-
grożeń, likwidacji i usuwania ich skutków. Ze względu na różnorodność
uczestniczących podmiotów, usystematyzowaliśmy je w relacji do struk-
tury organizacyjnej administracji publicznej. Wskazujemy ich miejsce
w systemie bezpieczeństwa wewnętrznego w zależności od celu powo-
łania i działania, uwzględniając specyfi kę każdego organu, nadaną przez
ustawodawcę, zadania, strukturę organizacyjną, uprawnienia – w tym
szczególne. Mamy nadzieję, że nasza publikacja będzie użyteczna dla
pracowników administracji publicznej, studentów i wszystkich zaintere-
sowanych problematyką bezpieczeństwa wewnętrznego.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
9
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
CZĘŚĆ I
PRZEDMIOT I ORGANIZACJA
BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
ROZDZIAŁ 1
ZAKRES PRZEDMIOTOWY BEZPIECZEŃSTWA
WEWNĘTRZNEGO PAŃSTWA
Bezpieczeństwo należy do grupy najważniejszych potrzeb człowieka,
a zadaniem każdego demokratycznego państwa, reprezentowanego przez
jego władzę, jest zagwarantowanie swoim obywatelom takiego poziomu
bezpieczeństwa, który jest przez nich do zaakceptowania oraz rozwoju
umożliwiającego osiągnięcie odpowiedniego, pożądanego stopnia egzy-
stencji. Posiada złożony charakter a jego zaspokojenie, określa warunki
funkcjonowania i rozwoju narodu/państwa. Stanowi przedmiot badań
a zarazem obszar, w którym poszukuje się rozwiązań prowadzących do
optymalizacji, uwarunkowanej otoczeniem, stopnia bezpieczeństwa spo-
łeczności międzynarodowej, grupy państw, pojedynczych państw, grup
społecznych czy jednostki.
1.1. Typologia bezpieczeństwa
Pojęcie bezpieczeństwo wywodzi się od łacińskiego „sine cura” co
w czasach rzymskich oznaczało polityczną stabilność1 a aktualnie w naj-
ogólniejszym znaczeniu, pojmowane jest jako stan pewności istnienia
i przetrwania, funkcjonowania i rozwoju2. Pewność, czyli brak zagrożeń
lub zagrożenia znane, niewpływające w zasadniczy sposób na poczucie
„spokoju”. Brak zagrożeń jest stanem obiektywnym i dającym się zdia-
gnozować pod warunkiem posiadania wystarczających sił i środków do
pozyskania potrzebnej wiedzy o zjawiskach mogących zakłócić pożądany
stan oraz oceny tych zjawisk w kategoriach typologii bezpieczeństwa. Po-
czucie bezpieczeństwa ma charakter subiektywny i związany jest ze stanem
1 K. Wojtaszczyk, A. Materska-Sosnowska (red.), Bezpieczeństwo państwa, War-
szawa 2009, s. 11.
2 R. Zięba, Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie, Warszawa 2008,
s. 15–17; Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego, Warszawa 2004, s. 27.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
13
Zakres przedmiotowy bezpieczeństwa wewnętrznego państwa
psychicznym człowieka (obywatela, zbiorowości, państwa) w relacjach
z występującymi zagrożeniami. Ma charakter sprzężenia z zagrożeniami
tzn. – im więcej dociera do niego wiadomości o zaistniałych sytuacjach
stanowiących zagrożenie lub aktach będących już ich skutkiem (np. ter-
rorystycznych) wpływających na ten stan, to poczucie zagrożenia niejed-
nokrotnie niewspółmiernie do zjawiska wzrasta. Bezpieczeństwo odnosi
się do procesów zaspakajania potrzeb podmiotów a zarazem jest podstawą
funkcjonowania państwa i sprawuje nadrzędną rolę w jego działalności.
Pojęcie bezpieczeństwa jest szerokie i obejmuje wszystkie dziedziny bytu
konkretnego podmiotu (istnienie, przetrwanie, całość terytorialna, tożsa-
mość, niezależność, spokój, posiadanie, pewność)3. Zagrożenie bezpie-
czeństwa zawsze może się pojawić niespodziewanie i to niezależnie od
podjętych działań wyprzedzających związanych z pozyskiwaniem wiedzy
o źródłach ich powstawania. Przeciwdziałanie zagrożeniom jest skiero-
wane do wewnątrz, jak i na zewnątrz struktury organizacyjnej narodu czy
społeczeństwa. Wyodrębnia się trzy jego wymiary: podmiotowy, przed-
miotowy oraz funkcjonalny (procesualny), rozumiany jako (…) proces
„zmierzający do budowania pewności przetrwania, posiadania i swobód
rozwojowych”4.
W sferze funkcjonowania państwa, zasadnicze znaczenie ma wymiar
podmiotowy na podstawie którego wyróżniamy: bezpieczeństwo mię-
dzynarodowe, bezpieczeństwo narodowe. Te dwa pojęcia występu-
ją w języku polityki, dyplomacji, w dokumentach polityczno-prawnych
oraz w nauce o stosunkach międzynarodowych. Podział bezpieczeństwa
na międzynarodowe i narodowe ma charakter umowny, ponieważ bezpie-
czeństwo państw w stosunkach międzynarodowych, ma zawsze charakter
międzynarodowy.
Bezpieczeństwo międzynarodowe defi niowane jest jako „zespół
warunków, norm i mechanizmów międzynarodowych oraz oddziaływań,
które zapewniają każdemu państwu danego systemu międzynarodowe-
go, regionu, pewność niezagrożonego istnienia, przetrwania i swobód
rozwojowych. Obejmuje nie tylko lub nie przede wszystkim wartości
egzystencjalne pojedynczych państw, ale również wartości wspólne dla
3 K. Sienkiewicz-Matyjurek, Z.T. Niczyporek, Bezpieczeństwo publiczne, Gliwice
2010, s. 16.
4 R. Zięba, Bezpieczeństwo międzynarodowe…, s. 20.
14
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Typologia bezpieczeństwa
danego systemu takie jak: stabilność, pokój, rozwaga, współpraca”5.
Można przy użyciu powyższej defi nicji opisać bezpieczeństwo określo-
nej zbiorowości państw jak i scharakteryzować aspekty bezpieczeństwa
państwa.
Bezpieczeństwo narodowe odnosi się do pojedynczych państw oraz
ich narodów, czy społeczeństw i określane jest jako stan uzyskany w re-
zultacie odpowiedniego zorganizowania przeciwdziałania przed wszelkimi
zagrożeniami militarnymi i niemilitarnymi, zewnętrznymi i wewnętrznymi,
przy użyciu sił i środków pochodzących z różnych dziedzin działalności
państwa. Obejmuje nie tylko ochronę narodu i terytorium przed agresją
militarną ale również ochronę żywotnych interesów ekonomicznych i po-
litycznych, a których utrata lub ograniczenie zagroziłoby podstawowym,
uznawanym wartościom narodu/społeczeństwa a przede wszystkim ży-
ciu, zdrowiu i mieniu obywateli, majątku narodowemu oraz instytucjom
powołanych do ochrony państwa. To stan: zapewniający stabilny i har-
monijny rozwój państwa, świadomości społecznej, w którym powstający
poziom zagrożeń poprzez posiadane przez państwo zdolności przeciw-
działania nie budzi lęku, obaw o zachowanie uznanych wartości. Obser-
wuje się dualizm w pojmowaniu bezpieczeństwa, ponieważ spotykamy
się z pojęciem – bezpieczeństwo narodowe; a z drugiej strony, bezpie-
czeństwo grupy społecznej. Bezpieczeństwo narodowe było postrzegane
jako podstawowa jednostka światowego systemu, którego kryterium była
suwerenność6. Procesy integracyjne, które dzisiaj obserwujemy, prowa-
dzą do nowego wymiaru pojmowania bezpieczeństwa i to w kategoriach
terytorialnych jednostki organizacyjnej, jakim jest państwo czy struktury
o wymiarze regionalnym a celem jest bezpieczeństwo społeczności miesz-
kających na tym terenie. Powoduje to problemy związane z wykładnią
bezpieczeństwa w odniesieniu do państwa lub narodu. Brak powszechnie
uznanej wykładni bezpieczeństwa w odniesieniu do państwa lub narodu
powoduje, że bezpieczeństwo narodowe utożsamia się z bezpieczeń-
stwem państwa i jest używane zamiennie.
Drugim bardzo często stosowanym kryterium w typologiach bezpie-
czeństwa jest kryterium przedmiotowe, które ma charakter pomocniczy
5 Ibidem, s. 15–17.
6 Ibidem, s. 20, S.B. Wiśniewski, S. Zalewski, Bezpieczeństwo wewnętrzne RP
w ujęciu systemowym i zadań administracji publicznej, Bielsko–Biała 2006, s. 18.
15
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Zakres przedmiotowy bezpieczeństwa wewnętrznego państwa
względem podziału podmiotowego. Pozwala na wyodrębnienie, a niekie-
dy wręcz mnożenie, rodzajów bezpieczeństwa, co wpływa na wzbogacenie
opisu bezpieczeństwa rozpatrywanego z podmiotowego punktu widzenia.
W literaturze naukowej i publicystyce można więc spotkać następujące
rodzaje bezpieczeństwa:
– polityczne – środki i metody działania mające na celu wykrycie, zapo-
bieżenie i likwidację zjawisk mogących zagrozić interesom politycz-
nym państwa (integralność, porządek konstytucyjny, funkcjonowanie
władzy państwowej, spokój społeczny);
– militarne – zapewnienie skutecznej ochrony i obrony suwerenności
państwa w przypadku konfl iktu zbrojnego, wojny oraz działań zagra-
żających jego interesom;
– ekonomiczne – posiadane możliwości gospodarcze państwa oraz
umiejętność tworzenia i wykorzystania instrumentów polityki eko-
nomicznej, które będą gwarantowały niezagrożony rozwój (ochrona
socjalna, obrona ekonomicznej struktury państwa, regulowanie rynku,
kształtowanie przestrzeni gospodarczej/regionu, międzynarodowej);
– społeczne – zdolność państwa do zagwarantowania narodowi/społe-
czeństwu minimalnych – akceptowalnych warunków życia (świadcze-
nia społeczne, regulacje prawne ładu społecznego);
– kulturowe – ogół warunków umożliwiających pielęgnowanie i utrwa-
lanie wartości decydujących o tożsamości narodowej a jednocześnie
możliwości czerpania z doświadczeń innych narodów i społeczeństw;
– ideologiczne – brak zagrożeń dla funkcjonowaniu i ogólnego rozwo-
ju państwa/grupy państw, wynikających z uporządkowanego system
wartości (zbioru poglądów) grupy/grup społecznych, uzasadniających
działania zmierzające do utrwalenia lub zmiany określonych stosun-
ków społecznych w ujęciu państwa, regionu czy globalnym;
– ekologiczne – warunki korzystania z zasobów naturalnych i powstałych
w wyniku przetworzenia lub wytwarzania technologicznego w sposób
niekonfl iktowy z ekosystemem jako podstawy życia biologicznego;
– informacyjne – prawno-strukturalne uwarunkowania zachowania po-
ufności informacji (pozyskiwanie, przetwarzanie, przesyłanie, prze-
chowywanie, udostępnianie)7.
7 K. Wojtaszczyk, A. Materska-Sosnowska (red.), Bezpieczeństwo państwa, War-
szawa 2009, s. 13–15.
16
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Bezpieczeństwo państwa
Przyjmując kryterium przestrzenne, bezpieczeństwo może być
ujmowane jako bezpieczeństwo:
– lokalne;
– subregionalne;
– regionalne;
– ponadregionalne;
– globalne (światowe, uniwersalne).
Z punktu widzenia sposobu organizowania, bezpieczeństwo w sto-
sunkach międzynarodowych można postrzegać jako:
– bezpieczeństwo indywidualne (unilateralne) – zapewniane przez dzia-
łania jednostronne (hegemonizm mocarstwowy, izolacjonizm, neutral-
ność, niezaangażowanie);
– system blokowy (sojuszniczy);
– system bezpieczeństwa kooperatywnego;
– system bezpieczeństwa zbiorowego (regionalnego, uniwersalnego)8.
Uwzględniając źródła zagrożeń oraz stosunek do obszaru państwa
wyróżnia się bezpieczeństwo:
– zewnętrzne;
– wewnętrzne.
1.2. Bezpieczeństwo państwa
Defi nicja zawarta w słowniku języka polskiego określa państwo jako
organizację polityczną obejmującą ludzi stale osiadłych na pewnym te-
rytorium, natomiast w encyklopedii powszechnej PWN, jako suwerenną
organizację polityczną społeczeństwa zamieszkującego terytorium o okre-
ślonych granicach, której głównym składnikiem jest hierarchiczna władza
publiczna, dysponująca aparatem przymusu i dążąca do monopolu w jej
stosowaniu. Państwo defi niowane jest też jako organizacja polityczna wiel-
kiej grupy społecznej, nierozdzielnie związanej z określonym terytorium,
na którym rozciąga się jego władza, która jest podstawą sprawowania rzą-
dów oraz obowiązują prawa przez nią stanowione. Świadczy ona o istnie-
niu państwa i jego charakterze. Istotnymi jej cechami jest suwerenność
8 R. Zięba (red.), Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie, Warszawa 2008,
s. 16–19; Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego, Warszawa 2004, s. 30–32.
17
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Zakres przedmiotowy bezpieczeństwa wewnętrznego państwa
i powszechność. Suwerenność jako najważniejsza cecha dla konstrukcji
i istnienia państwa. Zawiera w sobie zwierzchność władzy państwowej
w obrębie państwa (suwerenność wewnętrzna) i niezależność władzy od
innych państw (suwerenność zewnętrzna). Powszechność oznacza, że
państwo obejmuje swoim oddziaływaniem wszystkich ludzi znajdujących
się na jego terytorium. Państwo realizując swoje funkcje musi dyspono-
wać również szeroko pojętym przymusem (jedna z podstawowych cech
państwa). Współczesne państwo spełnia następujące funkcje:
– wewnętrzna – zapewnienie bezpieczeństwa i porządku wewnątrz kra-
ju, osiągane poprzez działanie administracji rządowej państwa;
– zewnętrzna – działalność prowadzoną w zakresie stosunków z innymi
państwami oraz organizacjami międzynarodowymi, której istotą jest
ochrona interesów państwa;
– gospodarczo-organizatorska – organizowanie gospodarki oraz wpływ
– adaptacyjna – przystosowania państwa do zmieniających się uwarun-
na procesy gospodarcze;
kowań cywilizacyjnych;
– regulacyjna – wpływanie na zachodzące procesy społeczne;
– innowacyjna – wprowadzanie przez państwo nowych procesów i prze-
obrażeń społecznych.
Defi niując pojęcie – bezpieczeństwo państwa – uwzględniamy, że
bezpieczeństwo jest:
– składową bytu i rozwoju, określoną stosunkiem dysponowanych moż-
liwości do skali zagrożeń;
– stanem inspirującym rozwój narodu/społeczeństwa wynikającym
z braku zagrożenia zewnętrznego i wewnętrznego;
– stanem uzyskanym w wyniku zorganizowanego przeciwdziałania,
przewidywanym lub powstałym zagrożeniom, określanym stosunkiem
potencjału państwa do skali zagrożeń.
Bezpieczeństwo państwa najogólniej można określić jako zdolność
państwa do ochrony jego wewnętrznych wartości przed zewnętrznymi
i wewnętrznymi zagrożeniami a interesy bezpieczeństwa państwa takie jak
przetrwanie (państwa, narodu, zachowanie egzystencji biologicznej), in-
tegralność terytorialna, niezależność polityczna, jakość życia9 stawiane są
9 Zob. W. Fehler, Bezpieczeństwo wewnętrzne współczesnej Polski, Warszawa 2012,
s. 7–14.
18
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Bezpieczeństwo państwa
ponad interesami bezpieczeństwa międzynarodowego ponieważ związane
są z odpowiedzialnością rządów wobec własnych narodów/społeczeństw.
Bezpieczeństwo jest podstawą funkcjonowania państwa i spełnia nadrzęd-
ną rolę w jego działalności. To państwo jest centralnym podmiotem bez-
pieczeństwa i to na poziomie państwowym odbywają się najważniejsze
procesy dotyczące jego bezpieczeństwa. Posiada charakter całościowy,
który obejmuje całokształt stosunków nie tylko międzynarodowych ale
i wewnętrznych”10. Ma również charakter jednostkowy – bezpieczeń-
stwo jednostki to stan wolny od zagrożeń istotnych dla niej. Wartości
istotne dla każdego człowieka to życie, zdrowie, wolność, nietykalność
osobista i mienia, swoboda przekonań i głoszenia poglądów, prawo do
pracy11. Można powiedzieć, że bezpieczeństwo jednostek wpływa na
bezpieczeństwo państwa a bezpieczeństwo państwa jest składową bez-
pieczeństwa międzynarodowego. Środki jakimi dysponuje państwo są
zależne od charakteru i rozmiarów zagrożeń w stosunku do uznawanych
wartości, ważnych z punktu widzenia przetrwania i rozwoju państwa.
Obejmują przedsięwzięcia podejmowane w ramach funkcji państwa.
Można dzielić je według kryterium przedmiotowego. Dobór środków
uzależniony jest od potrzeb stwarzanych przez powstające zagrożenia,
ale również a nawet przede wszystkim, od umiejętności zdiagnozowa-
nia i oceny stopnia zagrożenia przez gremia decyzyjne państwa oraz
znajdujące się w ich dyspozycji, możliwe do wykorzystania zasoby
(materialne, intelektualne). Bardzo ważną sprawą jest umiejętność ko-
rzystania dysponowanymi środkami, która powiązaną jest z efektyw-
nym ich wykorzystywaniem. Traktując państwo jako formę organizacji
życia społecznego wyróżniamy wymiar instytucjonalny tzn. państwo
tworzy instytucje, których zadaniem jest kreowanie polityki dotyczą-
cej bezpieczeństwa. To państwo organizuje przeciwdziałanie rodzącym
się zagrożeniom, a także neutralizuje już zaistniałe. Tworzenie instytu-
cjonalnych form ochrony interesów w demokratycznym państwie jest
procesem prawnym, co oznacza, że instytucje są tworzone w oparciu
o normy prawne.
Aktualnie obserwujemy zacieranie się podziałów między zewnętrznym
i wewnętrznym wymiarem bezpieczeństwa państwa ze względu na fakt
10 Ibidem.
11 Ibidem.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
19
Zakres przedmiotowy bezpieczeństwa wewnętrznego państwa
internacjonalizacji wielu zagrożeń, co wymusza konieczność uzewnętrz-
niania działań na rzecz utrzymania na pożądanym poziomie bezpieczeń-
stwa wewnętrznego. Jest to jednak proces, który nie wpływa na zasadni-
czy podział bezpieczeństwa państwa na bezpieczeństwo zewnętrzne
rozumiane jako brak zagrożenia pochodzącego ze źródeł zewnętrznych
dla bezpieczeństwa, obronności, niepodległości, nienaruszalności teryto-
rium Rzeczpospolitej Polskiej i jej pozycji na arenie międzynarodowej12
oraz bezpieczeństwo wewnętrzne.
1.3. Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa
Pojęcie „bezpieczeństwo wewnętrzne państwa” jest powszechnie uży-
wane w języku potocznym, urzędniczym, politycznym. Posługuje się nim
też polski ustawodawca w:
– art. 135 Konstytucji RP określającym rolę Rady Bezpieczeństwa Na-
rodowego, jako organu doradczego prezydenta w zakresie bezpieczeń-
stwa wewnętrznego i zewnętrznego;
– art. 146 ust. 4 pkt. 7 stanowiącym, że Rada Ministrów zapewnia bez-
pieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny;
– art. 230 – pośrednio, gdzie wymienione są istotne składniki bezpie-
czeństwa wewnętrznego takie jak; ustrój państwa, bezpieczeństwo
obywateli, porządek publiczny;
– w art. 1 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji
Wywiadu, stwierdzając że tworzy się ABW, jako agencję właściwą
w sprawach ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego
porządku konstytucyjnego. Wysuwając poza nawias porządek kon-
stytucyjny – który jest składnikiem bezpieczeństwa wewnętrznego
– zaakcentowano podstawowy, szczególny przedmiot jej działal-
ności.
Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej też
zawiera termin „bezpieczeństwo wewnętrzne”, którym zatytułowano
podrozdział opisujący cele działań państwa w sferze bezpieczeństwa we-
12 A. Misiuk, Administracja porządku i bezpieczeństwa publicznego. Zagadnienia
prawno-ustrojowe, Warszawa 2008, s. 153; R. Zięba, Instytucjonalizacja bezpieczeń-
stwa europejskiego, Warszawa 2004, s. 32–36.
20
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa
wnętrznego gdzie oprócz bezpieczeństwa publicznego wymienia się też
bezpieczeństwo powszechne.
Na wyodrębnienie bezpieczeństwa wewnętrznego, jako kategorii poję-
ciowej, wpływają następujące czynniki:
– państwo jest głównym podmiotem stosunków międzynarodowych, re-
alizujące swoje interesy z zakresu wewnętrznego w ramach prowadzo-
nej polityki zagranicznej i polityki wewnętrznej;
– naczelną funkcją państwa jest funkcja wewnętrzna (obok funkcji ze-
wnętrznej), określająca interesy państwa, które tworzą sferę bezpie-
czeństwa wewnętrznego;
– państwo prowadzące suwerenną politykę, dysponuje wyspecjalizo-
wanymi instytucjami (organami państwowymi) odpowiedzialnymi za
prowadzenie w sposób wyodrębniony polityki zagranicznej i polityki
wewnętrznej;
– państwo w ramach realizowanej polityki bezpieczeństwa wydziela
jej sferę wewnętrzną, w obrębie której ustala dla niej cele, które chce
osiągnąć oraz listę wartości podlegających szczególnej ochronie wraz
z metodami umożliwiającymi realizację polityki bezpieczeństwa we-
wnętrznego;
– w systemie bezpieczeństwa państwa funkcjonują wyodrębnione pod-
systemy wykonawcze, których podstawowym celem jest skuteczna
ochrona i przeciwdziałanie zagrożeniom dla stabilności wewnętrznej
państwa;
– państwo jest kreatorem bezpieczeństwa wewnętrznego poprzez różne-
go rodzaju formy działań wpływające na jego stabilizowanie;
– państwo uczestnicząc w różnorodnych formach współpracy międzyna-
rodowej z zakresu spraw wewnętrznych zachowuje atrybut suwerenno-
ści w odniesieniu do działań dotyczących jego terytorium i obywateli13.
Bezpieczeństwo wewnętrzne defi niowane jest jako stan stabilności
i równowagi wewnętrznej. Utożsamiane jest ze stabilnym i harmonijnym
funkcjonowaniem struktur państwa, na które składają się struktury wła-
dzy, procedury decyzyjne w ramach tych struktur oraz relacje pomiędzy
władzą a obywatelami. W tym ujęciu określane jest jako stan struktur spo-
łecznych, politycznych i ekonomicznych wewnątrz państwa i tak kształto-
13 W. Fehler, I. Dziubek, Bezpieczeństwo wewnętrzne współczesnej Polski, War-
szawa 2012, s. 28.
21
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Zakres przedmiotowy bezpieczeństwa wewnętrznego państwa
wane, aby zapewniały poczucie pewności jego obywatelom oraz stwarza-
ły odpowiednie warunki do realizacji aspiracji tego państwa. Defi niowane
jest również poprzez elementy składowe bezpieczeństwa wewnętrznego
państwa jako: stan uzyskany w efekcie spełniania przez państwo funkcji
wewnętrznej realizowanej w ramach strategicznej polityki bezpieczeństwa
narodowego, przejawiający się ochroną porządku konstytucyjnego, bez-
pieczeństwa publicznego i bezpieczeństwa powszechnego, życia i zdro-
wia obywateli, majątku narodowego przed bezprawnymi działaniami oraz
skutkami klęsk żywiołowych i katastrof technicznych.
Komplementarnie ujmując bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, mo-
żemy je określić jako „zakotwiczony w porządku ustrojowym stan sto-
sunków i procesów wewnątrz państwa, który zapewniając skuteczną
i harmonijną realizację interesu państwa i jego obywateli jednocze-
śnie tworzy potencjał zdolności do sprawnego diagnozowania i re-
agowania w przypadkach pojawiających się zagrożeń godzących w te
interesy”14.
Jednym z podstawowych zadań państwa jest kreowanie i utrzymanie
pożądanego stanu bezpieczeństwa wewnętrznego a jego działania sprowa-
dzają się do zapewniania bezpieczeństwa, szczególnie w najważniejszych
jego kategoriach:
– bezpieczeństwa i porządku publicznego;
– bezpieczeństwa powszechnego;
– bezpieczeństwa ustrojowego.
1.3.1. Bezpieczeństwo i porządek publiczny
Zapewnienie bezpieczeństwa publicznego było i jest jednym z naj-
ważniejszych problemów społecznych leżących w gestii podejmujących
decyzje w imieniu państwa. Potrzeba zapewnienia bezpieczeństwa społe-
czeństwu, czy poszczególnym jednostkom wymusza rezygnację z posia-
danej przez nich części wolności na rzecz państwa, którego zadaniem jest
stworzenie określonej struktury decyzyjno-wykonawczej i ustalenie zasad
działania państwa oraz poszczególnych jednostek. Rezygnacja obywateli
z części wolności, ujęta jest w formie umowy społecznej, która ustalała
14 Ibidem, s. 32.
22
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa
zakres działania państwa wobec poszczególnych jednostek ludzkich oraz
określa ich obszar rezygnacji z wolności. Zapewnienie bezpieczeństwa
i porządku publicznego przypisane jest stworzonym przez państwo in-
stytucjom wyposażonym w prawno-organizacyjne instrumenty działania.
Pojęcie bezpieczeństwa publicznego i porządku publicznego, przy zmien-
ności uregulowań normatywnych, powoduje różność określeń. Defi niując
bezpieczeństwo publiczne, biorąc pod uwagę, że jest ono przedmiotem
działalności organów administracji państwowej, możemy je określić jako
pożądany stan wewnątrz państwa, gwarantujący jego istnienie i roz-
wój. Charakterystycznym elementem pojęcia „bezpieczeństwo publiczne”
jest zagrożenie, które skierowane jest przeciwko państwu i jego instytu-
cjom, interesom, ustrojowi społeczno-politycznemu i ekonomicznemu,
które posiada publiczny charakter. Zagrożenie bezpieczeństwa publicz-
nego, może negatywnie oddziaływać na warunki życia zbiorowego, bez
względu na to, czy bezpośrednio naraża na niebezpieczeństwo większą
zbiorowość, czy też tylko pojedyncze jednostki, przy czym obojętne jest
źródło tego niebezpieczeństwa jak i to, czy spowodowane jest działaniem,
czy też przez zaniechanie działania. W literaturze przedmiotu bezpieczeń-
stwo publiczne defi niowane jest między innymi jako stan:
– przejawiający się ochroną porządku prawnego, życia i zdrowia obywa-
teli oraz majątku narodowego przed bezprawnymi działaniami;
– braku zagrożenia dla funkcjonowania organizacji państwowej i reali-
zacji jej interesów, umożliwiający normalny, swobodny jej rozwój,
przy czym gwarancją prawną tego stanu są właściwe normy prawne,
a gwarancją instytucjonalną – kompetencje organów państwa15.
Zakres przedmiotowo-podmiotowy bezpieczeństwa publicznego obej-
muje państwo ze swoim ustrojem i innymi urządzeniami16, człowieka
(jego życie, zdrowie, mienie, realizacja jego praw podmiotowych) oraz
formy życia zbiorowego.
Podobnie jak bezpieczeństwo publiczne także porządek publiczny
można określić jako pewien stan wewnętrzny państwa. Mamy do czynie-
nia z pojęciem porządek i publiczny. Porządek jest stanem pozytywnym,
15 Zob. A. Misiuk, Administracja porządku i bezpieczeństwa publicznego, Warsza-
16 Zob. S. Pieprzny, Administracja bezpieczeństwa i porządku publicznego, Rze-
wa 2008, s 16–17.
szów 2008, s. 15–17.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
23
Zakres przedmiotowy bezpieczeństwa wewnętrznego państwa
akceptowanym przez większość ludzi i wpływającym pozytywnie na jed-
nostkę. Odnosi się do otoczenia człowieka. Natomiast publiczny oznacza
to samo co państwowy, powszechny, dotyczący ogółu, jawny, społeczny,
związany z urzędem czy instytucją17. Porządek publiczny defi niowany
jest jako faktycznie istniejący układ stosunków społecznych, uzupełniony
przez zespół norm prawnych i innych norm społecznie akceptowanych,
gwarantujący niezakłócone i bezkonfl iktowe funkcjonowanie jednostek
w społeczeństwie18. Obejmuje wszystkie te stosunki społeczne uregulo-
wane przez prawo i normy innych systemów, które kształtują się w miej-
scach publicznych. Dotyczy to norm gwarantowanych nie tylko prawem
ale również norm akceptowanych powszechnie w danej społeczności –
takie jak normy moralne, religijne, obyczajowe, zasady współżycia spo-
łecznego. Zakres przedmiotowy porządku publicznego możemy określić
na podstawie Kodeksu wykroczeń19, w którym, w części szczególnej ure-
gulowano odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko:
– porządkowi i spokojowi publicznemu;
– instytucjom państwowym, samorządowym i społecznym;
– bezpieczeństwu osób i mienia;
– bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji;
– osobie i zdrowiu;
– mieniu i interesom konsumenta;
– obyczajności publicznej;
– obowiązkowi ewidencji;
– szkodnictwu leśnemu, polnemu i ogrodowemu.
Porównując bezpieczeństwo publiczne i porządek publiczny, szczegól-
nie hierarchizację zagrożeń wynikających z ich zakresu przedmiotowe-
go, uwzględniając również kwalifi kację prawną wynikającą z popełnienia
czynów zabronionych możemy stwierdzić, że zagrożenia dla bezpieczeń-
stwa publicznego w swoich skutkach są bardziej dotkliwe dla państwa
i jego urządzenia.
17 Ibidem, s. 18–19.
18 A. Misiuk, Administracja porządku i bezpieczeństwa publicznego, poz. cyt., s. 18.
19 Ustawa z dnia 29 maja 1971 r., Kodeks wykroczeń, (Dz.U. z 1971, poz. 114
z póżn. zm).
24
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa
1.3.2. Bezpieczeństwo powszechne
Bezpieczeństwo powszechne możemy zdefi niować jako stan, zapew-
niający ochronę życia i zdrowia obywateli oraz majątku narodowego
przed skutkami klęsk żywiołowych i katastrof technicznych. Cechą
charakterystyczną jest wskazywanie życia i zdrowia człowieka (obywa-
tela danego państwa) jako nadrzędnego celu, w realizacji zadań wszyst-
kich podmiotów funkcjonujących w ramach bezpieczeństwa powszechne-
go. Nie odnosi się do środowiska, w którym żyje człowiek, rozumianego
jako ogół elementów przyrodniczych w szczególności: ziemia, powietrze,
woda, roślinność, krajobraz, (bezpieczeństwo ekologiczne), najogólniej
życia biologicznego ziemi. Mimo widocznych różnic, bezpieczeństwo
powszechne zazębia się z bezpieczeństwem ekologicznym a w wielu
przypadkach pozostają w stosunku sprzężenia względem siebie. Klęski
żywiołowe (np. powodzie, huragany, obfi te opady śniegu, mrozy, upały
itp.) oraz katastrofy ekologiczne, które powodują zmiany w środowisku
przyrodniczym, gatunku lub populacji w sposób, uniemożliwiający prze-
trwanie, spowodowane działalnością żywiołu lub człowieka (skażenie
przemysłowe, awarie elektrowni jądrowej, wycieki ropy, pożary itp.) są
przedmiotem bezpieczeństwa powszechnego.
Zakres przedmiotowy bezpieczeństwa powszechnego możemy określić
na podstawie kodeksu karnego20, rozdziału XX – przestępstwa przeciwko
bezpieczeństwu powszechnemu i rozdziału XXI – przestępstwa przeciw-
ko bezpieczeństwu w komunikacji. W obu tych rozdziałach wyartykuło-
wane są czyny, które zagrażają życiu lub zdrowiu wielu ludzi lub mieniu
w znacznych rozmiarach. Ustawodawca kwalifi kuje do bezpieczeństwa
powszechnego czyny w zakresie:
– katastrofy w ruch lądowym, wodnym, powietrznym;
– zawalenia się budynku, zalewu, obsuwaniu się ziemi, skał, śniegu;
– eksplozji materiałów wybuchowych lub łatwopalnych;
– gwałtownego wyzwolenia energii jądrowej lub promieniowania joni-
– rozprzestrzeniania się substancji trujących, duszących, parzących lub
zującego;
promieniotwórczych;
20 Ustawa z 6 czerwca 1997 r., Kodeks karny, (Dz.U. 1997 r., Nr 88, poz. 553
z późn. zm.).
25
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Zakres przedmiotowy bezpieczeństwa wewnętrznego państwa
– pożarów lub niebezpieczeństwo ich powstania;
– zagrożeń epidemiologicznych;
– zanieczyszczania powietrza, ziemi, wody;
– szkodliwych środków spożywczych, artykułów powszechnego użytku,
środków farmaceutycznych;
– urządzeń użyteczności publicznej;
– gromadzenia materiałów lub przyrządów wybuchowych;
– naruszania możliwości automatycznego przetwarzania, gromadzenia
i przekazywania danych informatycznych.
1.3.3. Bezpieczeństwo ustrojowe
Bezpieczeństwo ustrojowe związane jest z państwem, a podstawowe
prawa państwa zawarowane w konstytucji oparte są (…) na poszanowa-
niu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym
oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich
wspólnot (…)21. Określenie „konstytucja” wywodzi się z łacińskiego słowa
„constituere”, które oznacza: urządzać, ustanawiać, regulować. Zawiera zbiór
reguł będących podstawą urządzenia państwa, na których oparty jest jego po-
rządek. Pojęcie konstytucji wiąże się ze sposobem sprawowania władzy i jest
defi niowane jako naczelna norma rządzącą państwem lub jako akt tworzą-
cy i określający organy wykonujące władzę przynależną państwu a jej celem
jest kształtowanie instytucjonalnego porządku państwa. Do głównych
cech wyróżniających konstytucję należy: sprecyzowane podstawy ustroju
politycznego państwa, ranga aktu o najwyższej mocy prawnej, nadrzęd-
ne miejsce w hierarchii aktów prawnych oraz jej charakter jako jedynej
w swoim rodzaju ustawy zasadniczej22. Funkcje konstytucji obejmują:
– określenie ładu społeczno-instytucjonalnego i normatywnego państwa
poprzez akty prawne w zakresie stosunków społecznych i politycz-
nych, zapobiegających chaosowi prawnemu;
– tworzenie prawnych gwarancji swobód i wolności obywatelskich,
wpływających na identyfi kowanie się obywateli z państwem i jego in-
stytucjami oraz wpływanie na procesy integracyjne społeczeństwa;
21 Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r., preambuła.
22 P. Tuleja, Stosowanie konstytucji w świetle zasady jej nadrzędności, Kraków
2003, s. 13.
26
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa
– ugruntowanie tożsamości państwa, odnoszące się do podstawowych
zasad całego systemu prawa, w którym konstytucja jest gwarantem po-
litycznego ustroju państwa;
– konieczność działania zgodnie z prawem (dotyczy całego urządzenia
państwa w tym powoływanie tylko organów przewidzianych w Kon-
stytucji RP), ponieważ konstytucja stanowi ucieleśnienie społecznie
akceptowanych idei, przyjmując określony model państwa.
Używane jest pojęcie stosowanie konstytucji, które oznacza wyko-
rzystywanie określonych w konstytucji kompetencji, przez organy w niej
wyszczególnione i przez nią upoważnione, lub uzyskiwanie kompetencji
przez organy władzy publicznej do dokonywania aktów prawnych. Rów-
nież używa się tego pojęcia, kiedy akt organu państwa dokonywany jest
na podstawie normy konstytucyjnej, a nie normy zawartej w ustawie po-
średniczącej. Można stwierdzić, że demokracja konstytucyjna to taki sys-
tem, w którym decyzje podejmowane są demokratycznie, ale w granicach
wyznaczonych przez konstytucję. Demokratycznie podejmowane decyzje
sprowadzają się do formy sprawowania władzy określonej w konstytucji
i przypisanej jej odpowiedzialności oraz uprawnienia. Demokracja to rzą-
dy ludu, przez lud i dla ludu (A. Lincoln), rozumiane jako rządy pełno-
prawnych obywateli, w których źródło władzy stanowi wola większości.
Jest to prawo obywateli do bezpośredniego lub pośredniego wpływania
na treść polityki państwa a decyzje są podejmowane przez sprawujących
władzę w imieniu ludu. Sprawujący władzę w ich imieniu, podlegają tym
samym prawom co lud. Obywatele realizują swoją władzę poprzez formy
parlamentarne. Demokracja przesądza o tym, w jaki sposób są podejmo-
wane decyzje w państwie. Obecnie powszechną formą ustroju demokra-
tycznego jest demokracja parlamentarna, której gwarantem jest konstytu-
cja a państwo zobowiązane jest do przestrzegania prawa w niej zawarte-
go. Możemy mówić o państwie prawnym, rozumianym jako sprawowanie
władzy państwowej, dopuszczalnej tylko na podstawie konstytucji oraz
formalnie i materialnie zgodnych z nią ustaw w celu zagwarantowania
takich wartości, jak: godność człowieka, wolność, sprawiedliwość i pew-
ność prawa.
Wymienia się szereg zasad konstytuujących państwo prawa, takich jak
oparcie władzy na konstytucji, trójpodział władzy państwowej. Podstawą
i granicą wszelkiego działania państwa jest konstytucja i wynikające z niej
prawo, każdy wobec prawa jest równy, ochrona prawna niezawisłych są-
27
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Zakres przedmiotowy bezpieczeństwa wewnętrznego państwa
dów, odpowiedzialność funkcjonariuszy publicznych23. Konstytucja ogra-
nicza organom państwa pole podejmowania decyzji, a zarazem określa
jego ustrój, porządek prawny, relacje pomiędzy instytucjami władzy, obo-
wiązki oraz prawa i wolności obywatelskie. Jest podstawą porządku praw-
nego w państwie, a zarazem wykładnikiem bezpieczeństwa ustrojowego.
Określa system władzy, hierarchizuje jego organy, przypisuje im stosowne
właściwości, mówiąc inaczej – stanowi porządek konstytucyjny w kra-
ju, rozumiany jako zbiór reguł, w oparciu o które funkcjonuje pań-
stwo demokratyczne.
Natomiast ochrona porządku konstytucyjnego/ustrojowego to
ochrona instytucji/organów władzy w państwie, prawnych procedur
ich wyłaniania oraz zapewnienie warunków, w których funkcjonują
one w sposób niezakłócony.
Wyróżniamy instytucjonalny i prawny wymiar państwa, co oznacza,
że państwo do ochrony porządku konstytucyjnego powołuje instytucje na
podstawie prawa, które działają według prawa i w celu ochrony prawa.
Dla zapewnienia ochrony porządku konstytucyjnego państwa ważna jest
zasada legalizmu, to znaczy, że każdy czyn, który podlega karze musi
być zakazany przez prawo, obowiązujące w czasie jego popełnienia. Wy-
klucza działanie prawa wstecz oraz tworzy prawne gwarancje ochrony
praw obywateli. Obszar ochrony ogranicza środki, które też mają cha-
rakter prawny, mogące być stosowane przez państwo, jego instytucje do
wykonania zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa. Drugą
ważną zasadą jest zasada praworządności, zawarta w art.7 konstytucji,
który stanowi, że „organy władzy publicznej działają na podstawie prawa
i w granicach prawa”. Normy prawne określające zakres zadań dla insty-
tucji państwa oraz zakres uprawnień jego przedstawicieli najczęściej mają
charakter ustawowy. Ważną dla zapewnienia stabilizacji funkcjonowania
organów państwa jest stabilności prawa, co oznacza, że prawo stano-
wione, powinno być stabilne i przewidywalne, a wyraża się stworzeniem
przez państwo prawnych gwarancji dla obywateli. Państwo chroni działal-
ność obywateli w wielu żywotnych sferach życia, a zakres podstawowych
wolności i praw obywatelskich jest szeroki i obejmuje ochronę wolności
osobistych, praw politycznych i socjalnych. W polskim prawie karnym
23 B. Wiśniewski, S. Zalewski, Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w ujęciu systemo-
wym i zadań administracji publicznej, Bielsko-Biała 2006, s. 46.
28
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Pobierz darmowy fragment (pdf)