Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00211 004114 12919005 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Podręcznik sanskrytu. Gramatyka-wypisy-objaśnienia-słownik - ebook/pdf
Podręcznik sanskrytu. Gramatyka-wypisy-objaśnienia-słownik - ebook/pdf
Autor: Liczba stron:
Wydawca: Wydawnictwo Akademickie Dialog Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-8002-622-3 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> nauka języków obcych >> inne
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Wydanie nowe, poprawione, znakomitego autora Podręcznika sanskrytu Andrzeja Gawrońskiego z 1932 roku.
Książka obejmuje szczegółową część gramatyczną z ćwiczeniami, wypisy z objaśnieniami oraz rozbudowany słownik sanskrycko-polski.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

 (cid:2)  O  E   H E A  J =   A ANDRZEJ GAWRONSKI ` A N D R Z E J G A W R O N S K I ` PODRECZNIK SANSKRYTU GRAMATYKA WYPISY OBJASNIENIA SLOWNIK , – ` , P O D R E C Z N I K S A N S K R Y T U 15* ! !  # ,1)/ Sanskryt_okl.p65 1 08-04-15, 15:06  PODRECZNIK SANSKRYTU , GRAMATYKA–WYPISY–OBJASNIENIA–SLOWNIK / ` ANDRZEJ GAWRONSKI ` PODRECZNIK SANSKRYTU GRAMATYKA–WYPISY–OBJASNIENIA–SLOWNIK , ` / Wydanie trzecie poprawione 9O@=ME?JM)=@AE?EA ,1)/ 9=HI=M=  ����������������� ����������� ����������� ������������������������������������. ����������������������������������������������������� ������������������������������������������������ �������������������������������������������������� ����� ����������������������� ��������������� ��������������������������wskiego. Wydanie trzecie poprawione pod redakcj��������������������������acowali: �������������������������������������������������������������� © Copyright for this edition by Wydawnictwo Akademickie DIALOG 2009 ������������������������������������ ��������������� ���������������������������� ������ ������������� ������ ������ ������������o program Itrans������ ���� �� ��������� ��������� ����� �������e na stronie internetowej http://www.omkara- nanda-ashram.org) ������������������������������������������������ �������������������������������przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy�szego ����������������� ���������������������� ISBN 978-83-8002-622-3 ISBN: 978-83-88938-95-5 Wydawnictwo Akademickie DIALOG 00–112 Warszawa, ul. Bagno 3/218 Wydawnictwo Akademickie „DIALOG” Anna Parzymies Sp. z o.o. 00–112 Warszawa, ul. Bagno 3 m. 218 tel./faks: (022) 620 87 03 tel./faks 22 620 87 03 e-mail: editions@dialog.edu.com.pl e-mail: redakcja@wydawnictwodialog.pl http://www.dialog.edu.com.pl www.wydawnictwodialog.pl v SPIS TREŚCI PRZEDMOWA DO NOWEGO WYDANIA .......................................................... ix SŁOWO WSTĘPNE......................................................................... xii SKRÓTY..................................................................................... xv PISOWNIA I WYMOWA, §§ 1–12 .............................................. 1 Samogłoski............................................................................................................ 2 Spółgłoski ............................................................................................................. 2 GŁOSOWNIA, §§ 13–51 ............................................................ 7 Akcent, § 13.......................................................................................................... 7 Stopniowanie samogłosek, § 14............................................................................ 7 Sandhi, § 15 .......................................................................................................... 8 I. Sandhi w zdaniu i w złożeniach, §§ 16–40........................................................ 9 A. Samogłoski, §§ 16–23 ................................................................................. 9 B. Spółgłoski, §§ 24–40 ................................................................................. 11 Koniec wyrazu, §§ 24–27 .......................................................................... 11 Prawa asymilacji, §§ 28–40 ....................................................................... 15 II. Sandhi wewnętrzne, §§ 41–51........................................................................ 19 A. Samogłoski, §§ 41–44 ............................................................................... 19 B. Spółgłoski, §§ 45–51 ................................................................................. 20 FLEKSJA, §§ 52–226 ............................................................... 25 Ustopniowanie wokalizmu tematów, §§ 52–54.................................................. 25 Imię, §§ 55–105 .................................................................................................. 26 Tworzenie tematów imiennych, §§ 55–61 ..................................................... 26 I. Imiona pierwiastkowe, § 56.................................................................... 26 II. Imiona pochodne, § 57.......................................................................... 26 Sufiksy pierwotne, § 58 ............................................................................. 27 Sufiksy wtórne, § 59 .................................................................................. 29 Tworzenie tematów żeńskich, §§ 60, 61 ........................................................ 30 Stopniowanie przymiotników, §§ 62, 63 ............................................................ 31 Deklinacja, §§ 64–66 .......................................................................................... 33 Wzory deklinacyjne, §§ 67–103 ......................................................................... 36 Deklinacja samogłoskowa, §§ 67–78 ............................................................. 36 Deklinacja spółgłoskowa, §§ 79–93............................................................... 46 Zaimki, §§ 94–100.............................................................................................. 60 Liczebniki, §§ 101–105 ...................................................................................... 66 Słowo, §§ 106–226 ............................................................................................. 70 Podział pierwiastków, § 106 .......................................................................... 70 Tworzenie tematów, § 107 ............................................................................. 70 Odmiana, §§ 108–115......................................................................................... 70 System czasu teraźniejszego, §§ 116–156 .......................................................... 73 Pierwsza koniugacja, §§ 117–123 .................................................................. 73 Tworzenie tematów, §§ 118–121............................................................... 74 Wzór koniugacyjny, §§ 122, 123............................................................... 74 Druga koniugacja, §§ 124–156....................................................................... 77 Tworzenie tematów, §§ 125–130............................................................... 77 Wzory koniugacyjne, §§ 131–156 ............................................................. 78 Klasa druga, §§ 131–142....................................................................... 78 Klasa trzecia, §§ 143–145 ..................................................................... 84 Klasa piąta, §§ 146, 147 ........................................................................ 87 Klasa siódma, § 148 .............................................................................. 88 Klasa ósma, §§ 149, 150 ....................................................................... 89 Klasa dziewiąta, §§ 151–156................................................................. 90 System perfectum, §§ 157–169........................................................................... 93 Perfectum proste, §§ 157–160........................................................................ 93 Wzory koniugacyjne, §§ 161–167.................................................................. 96 Perfectum opisowe, §§ 168, 169 .................................................................... 98 System aorystu, §§ 170–188 ............................................................................... 99 Aoryst prosty, §§ 171, 172 ............................................................................. 99 Aoryst reduplikowany, §§ 173, 174 ............................................................. 100 Aoryst sygmatyczny, §§ 175–178 ................................................................ 100 3. sing. aoristi passivi, § 179 ........................................................................ 102 Precativus, § 180 .......................................................................................... 102 Wzory koniugacyjne, §§ 181−188 .............................................................. 103 System futurum, §§ 189–194............................................................................ 106 Futurum proste, § 189 .................................................................................. 106 Futurum opisowe, § 190............................................................................... 106 Conditionalis, § 191 ..................................................................................... 106 Wzory koniugacyjne, §§ 192–194................................................................ 106 Passivum, §§ 195, 196 ...................................................................................... 107 Koniugacje pochodne, §§ 197–207................................................................... 108 Intensivum, § 198......................................................................................... 109 Desiderativum, §§ 199, 200 ......................................................................... 109 Causativum, §§ 201–206.............................................................................. 110 Denominativum, § 207 ................................................................................. 111 Formy imienne słowa, §§ 208–226................................................................... 112 Imiesłowy, §§ 209–219 ................................................................................ 112 Imiesłowy utworzone od pierwiastka, §§ 210–215 ................................. 112 Imiesłowy utworzone od tematu, §§ 216–219 ......................................... 116 Infinitivus, § 220 .......................................................................................... 117 Absolutiva, §§ 221–226 ............................................................................... 117 NIEODMIENNE CZĘŚCI MOWY, §§ 227–237 .......................... 120 Przysłówki, §§ 227–230 ............................................................................... 120 Postpozycje i prepozycje, §§ 231, 232 ......................................................... 122 Spójniki, § 233 ............................................................................................. 123 Wykrzykniki, §§ 234, 235............................................................................ 124 Inne partykuły nieodmienne, §§ 236, 237 .................................................... 124 SKŁADNIA, §§ 238–356 ......................................................... 126 Nauka o złożeniach, §§ 238–255.................................................................. 126 Złożenia imienne, §§ 239–247................................................................. 126 Złożenia słowne, §§ 248–255 .................................................................. 132 Szyk wyrazów, kongruencja, §§ 256–258.................................................... 134 Liczba, §§ 259, 260 ...................................................................................... 135 Imię, §§ 261–295 .............................................................................................. 136 Rzeczownik i przymiotnik, § 261................................................................. 136 Przypadki, §§ 262–270................................................................................. 136 Opisywanie przypadków, §§ 271, 272 ......................................................... 145 Stopniowanie przymiotników, §§ 273–275.................................................. 146 Zaimki, §§ 276–285 ..................................................................................... 148 Przysłówki, §§ 286–289 ............................................................................... 150 Liczebniki, §§ 290–295................................................................................ 151 Słowo, §§ 296–332 ........................................................................................... 153 Strony, rodzaje, §§ 296–302......................................................................... 153 Czasy i tryby, §§ 303–318............................................................................ 157 Indicativus, §§ 303–310........................................................................... 157 Czasy proste, §§ 303–305 ................................................................... 157 Czasy opisowe, §§ 306–310................................................................ 159 Imperativus, §§ 311–315 ......................................................................... 160 Potentialis, § 316...................................................................................... 162 Conditionalis, § 317................................................................................. 163 Precativus, § 318...................................................................................... 163 Imiesłowy, §§ 319–324 ................................................................................ 164 Infinitivus, §§ 325–328 ................................................................................ 166 Absolutiva, §§ 329–332 ............................................................................... 167 Partykuły nieodmienne, § 333...................................................................... 169 Zdanie, §§ 334–348 .......................................................................................... 169 Uwagi ogólne, §§ 334–338 .......................................................................... 169 Zdanie główne, §§ 339–342 ......................................................................... 170 Zdanie poboczne, §§ 343–348...................................................................... 172 Konstrukcja bezpośrednia, §§ 349–354 ............................................................ 176 Główne cechy składni sanskryckiej, §§ 355, 356 ............................................. 179 ĆWICZENIA .......................................................................... 182 WYPISY ................................................................................ 187 1. Złote myśli .................................................................................................... 187 2. O grzechu mięsożerstwa ............................................................................... 189 (Manusm(cid:1)ti V, 45–55).................................................................................. 189 3. Życie mija ..................................................................................................... 190 (Rāmāya(cid:3)a II, 105, 15–30)........................................................................... 190 4. Obowiązki rycerza w oświetleniu filozofii ................................................... 191 (Bhagavadgītā I, 20–II, 38).......................................................................... 191 5. W domu najlepiej ......................................................................................... 195 (Pa–catantra, ed. BSS IV, 16) ..................................................................... 195 6. Czapla, ryby i rak.......................................................................................... 196 (Pa–catantra, ed. BSS I, 7) .......................................................................... 196 7. Wesz i pchła.................................................................................................. 197 (Pa–catantra, ed. BSS I, 9) .......................................................................... 197 8. Stary kupiec, młoda żona i złodziej .............................................................. 199 (Pa–catantra, ed. BSS IV, 10) ..................................................................... 199 9. Nie pytaj żony o radę .................................................................................... 200 (Pa–catantra, ed. HOS V, 6)........................................................................ 200 10. Myśliwy i gołębie ....................................................................................... 201 (Pa–catantra, ed. HOS III, 8)....................................................................... 201 11. Lepszy łut szczęścia niż funt rozumu.......................................................... 204 (Kathāsaritsāgara 30, 92–138) .................................................................... 204 12. Fraszki......................................................................................................... 207 a. Kathāsaritsāgara 65, 200–212 ................................................................. 207 b. Kathāsaritsāgara 63, 157–162................................................................. 208 c. Kathāsaritsāgara 63, 163–173 ................................................................. 209 13. Misjonarz buddyjski.................................................................................... 209 (Divyāvadāna 38, 4–39, 15) ......................................................................... 209 14. Bodhisattwa i tygrysica............................................................................... 210 (Jātakamālā I) .............................................................................................. 210 15. Ś(cid:1)(cid:6)gāratilaka .............................................................................................. 214 a. I, 120–130................................................................................................. 214 b. I, 131–148................................................................................................. 215 16. Skarga opuszczonego kochanka.................................................................. 217 (Gītāgovinda III, 3–10) ................................................................................ 217 17. Z Bhartryhariego – „Trzy setki strof” ......................................................... 218 a. Nītiśataka.................................................................................................. 218 b. Ś(cid:1)(cid:6)gāraśataka .......................................................................................... 218 c. Vairāgyaśataka......................................................................................... 219 18. Złote myśli .................................................................................................. 219 OBJAŚNIENIA ....................................................................... 221 SŁOWNIK ............................................................................. 247 Przedmowa do nowego wydania Przedkładamy Czytelnikom nowe, poprawione wydanie Podręcz- nika sanskrytu Andrzeja Gawrońskiego (1885–1927). Podręcznik sanskrytu A. Gawrońskiego, jedyny polski akademic- ki podręcznik do nauki tego języka, ukazał się w roku 1932 już po śmier- ci autora staraniem krakowskich językoznawców-sanskrytologów, prof. Jana Rozwadowskiego i prof. Heleny Willman-Grabowskiej. Redaktorzy sumiennie i kompetentnie opracowali i przygotowali do druku rękopis A. Gawrońskiego. Dzięki ich mozolnej pracy otrzymaliśmy dzieło, z któ- rego korzystały i nadal korzystają kolejne pokolenia wykładowców i stu- dentów indologii (i indoeuropeistyki) Ð któż z indologów nie uczył się sanskrytu według podręcznika Gawrońskiego, popularnie zwanego po prostu „Gawrońskim”? Jest to bowiem dzieło mistrzowskie, doskonale skomponowane, które wyszło spod ręki wielkiego sanskrytologa, twórcy naukowych podstaw polskiej indologii. Już sam ten fakt skłania do podjęcia inicjatywy ponownego wydania Podręcznika sanskrytu A. Gawrońskiego. Skromny nakład pierwotny już dawno się wyczerpał. W 1978 r. staraniem Wydawnictwa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego ukazał się przedruk oryginału z dodatkiem erraty na osobnych stronach (pod red. T. Rucińskiego). Ale i ten nakład jest od dawna całkowicie wyczerpany. Tymczasem zapotrzebowanie na Podręcznik sanskrytu A. Gawrońskiego jest niezmiennie duże. W Polsce istnieje obecnie kilka dużych ośrodków uniwersyteckich, w których wykładany jest sanskryt: Warszawa, Kra- ków, Wrocław, Lublin, Poznań. Wszędzie tam grono studentów ma wiel- kie trudności z dostępem do podręcznika Gawrońskiego. W niniejszym nowym wydaniu wprowadzono pewne zmiany i uzupełnienia, które wynikają z postępu wiedzy o historii i budowie tego języka. Różne uwagi dotyczące rozmaitych zagadnień nasunęły się re- x daktorom tej edycji w ciągu lat obcowania z Podręcznikiem sanskrytu A. Gawrońskiego Ð najpierw podczas własnych studiów uniwersyteckich, następnie w toku pracy naukowo-dydaktycznej. Uwzględniliśmy w miarę możliwości opinie i postulaty także innych wykładowców sanskrytu. Zasadniczy tekst Ð tekst polski, a także wzory odmiany i przykła- dy, ćwiczenia, wypisy i słownik zapisane w alfabecie dewanagari Ð zo- stał złożony bez większych zmian na nowo, z zachowaniem oryginalnego podziału na rozdziały, paragrafy, punkty, uwagi itd. Autor posługiwał się terminologią językoznawczą, która dziś wymaga często korekty i uwspółcześnienia; niektóre objaśnienia grama- tyczne i leksykalne Gawrońskiego odwołują się bowiem do znajomości greki i łaciny (przeznaczone były dla absolwentów gimnazjów humani- stycznych, w których filologia klasyczna stanowiła podstawę edukacji) Ð i to także wymagało wprowadzenia stosownych uzupełnień. W niektó- rych miejscach należało zamieścić dodatkowe objaśnienia, już to ze względu na lakoniczność sformułowań Autora, już to ze względu na po- stępy wiedzy w danej kwestii. Dawna ortografia (i miejscami stylistyka) została dostowana do wymogów współczesnej polszczyzny. Dalej, niektóre paradygmaty odmian (deklinacje i koniugacje) wymagały uzupełnień Ð Gawroński podawał je w skróceniu, dziś student chciałby je widzieć w rozwinięciu. Teraz, przy okazji, wprowadziliśmy pewne uzupełnienia, dodaliśmy dalsze przykłady i objaśnienia zaczerp- nięte z indyjskich traktatów gramatycznych. Zarówno Ćwiczenia, jak Wypisy pozostawiliśmy bez zmian (przy czym w Wypisach dodano od- nośniki do istniejących polskich przekładów), natomiast zawartość Słownika została przejrzana i uzupełniona, z dodatkiem odnośników do odpowiednich paragrafów w tekście gramatyki. Rzecz jasna, w całym tekście podręcznika poprawione zostały wszystkie dostrzeżone Ð dawniej i teraz Ð błędy drukarskie itp. Trzeba przy tym zaznaczyć wyraźnie, że ze względu na osobę Autora i wybitne walory naukowe dzieła wszelkie ingerencje w tekst oryginalny staraliśmy się wprowadzać z taktem i umiarem. Większe wstawki i uzupełnienia zostały zaznaczone w przyjęty w tego rodzaju xi opracowaniach redakcyjnych sposób – ujęte w nawiasy kwadratowe; przypisy u dołu strony niesygnowane „przyp. Autora” pochodzą od re- dakcji. Drobniejsze poprawki czy uzupełnienia nie zostały osobno zaznaczone. Na koniec chciałbym podziękować w imieniu redakcji wszystkim tym, których kompetentne uwagi i życzliwa pomoc przyczyniły się do powstania tej edycji. Marek Mejor Secymin Nowy, listopad 2004 W trzecim wydaniu poprawiono zauważone błędy, dodano para- dygmaty koniugacyjne czasowników klasy IX (§§ 154, 156) oraz uzu- pełniono słownik. Zmiany te w nieznacznym stopniu wpłynęły na zmianę paginacji książki w stosunku do poprzedniego wydania. Secymin Nowy, wrzesień 2009 Marek Mejor Słowo wstępne Nie napisał go sam Autor, zmarły przedwcześnie, d. 11 stycznia 1927 r., profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, założyciel Towarzystwa i Rocznika Orientalistycznego, wybitny indianista i języ- koznawca* . Podpisani, prowadząc druk książki, czują więc potrzebę zdać sprawę z losów rękopisu i przebiegu wydania. Andrzej Gawroński przygotował najpierw gramatykę i wypisy, następnie objaśnienia i słownik, już na parę lat przed śmiercią, a Polska Akademia Umiejętności w Krakowie chętnie podjęła się wydania tak po- trzebnego podręcznika. Jednakowoż z powodu, że drukarnia Uniwersyte- tu Jagiellońskiego – tak samo zresztą jak wszystkie inne w Polsce – nie posiadała garnituru czcionek sanskryckich, postanowiono najpierw oddać książkę do druku jednej z zagranicznych drukarni. Odnośne kroki, robio- ne już w trudnych stosunkach powojennych, zabrały wiele czasu, nie do- prowadziwszy do celu. Wreszcie zarząd drukarni postanowił nabyć po- trzebny komplet czcionek i wydrukować książkę u siebie, ale znowu upłynęło sporo czasu, zanim czcionki znalazły się w potrzebnym na razie komplecie w drukarni, zanim tu zostały rozłożone i zanim się znalazł od- powiedni składacz, zanim – wreszcie – zapoznał się dostatecznie z nimi. Patrz o Nim: Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego I (1927), str. 38–46: J. Kuryłowicz, „Andrzej Gawroński”; Czas z 14 stycznia 1927: K. Nitsch i Jan M. Rozwadowski, „Andrzej Gawroński”; Język Polski XII (1927), str. 1–5: K. Nitsch, „Andrzej Gawroński”; Journal Asiatique t. CCX, N° 2 (1927), p. 368–370: H. Willman- Grabowska, „André Gawroński”; Lud XXVI (1927), str. 116–117: J. Kuryłowicz, „An- drzej Gawroński”; Pamięci Andrzeja Gawrońskiego, Lwów, Towarzystwo Naukowe, 1928; Prace Filologiczne XI (1927), str. 503–507: S. Szober, „Andrzej Gawroński”; Przegląd Współczesny XX (1927), str. 177–191: K. Nitsch, „Andrzej Gawroński”; Rocznik Orientalistyczny IV (1928), str. I–Vll; str. VIII–XXI: S. Stasiak, „Andrzej Gawroński jako indianista”. [Ponadto: Polski Słownik Biograficzny, t. 7, Kraków 1948– 1958, str. 325–328: K. Nitsch, „Andrzej Gawroński (1885–1927)”; Szkice z dziejów pol- skiej orientalistyki, pod red. J. Reychmana, t. 3, Warszawa 1969, str. 173–215: E. Słusz- kiewicz, „Andrzej Gawroński (W czterdziestolecie zgonu)” – przyp. red.]. * xiii Tymczasem Autor zmarł. Powstała znowu sprawa prowadzenia druku. Początkowo podjął się tego dr Eugeniusz Słuszkiewicz we Lwowie, uczeń i asystent Zmarłe- go, ale z różnych powodów, przede wszystkim zaś dlatego, że zecer po- trzebował przy składaniu i korektach możności stałego osobistego ze- tknięcia się z prowadzącym druk, okazało się to niewykonalnym. Wtedy podręcznik nieżyjącego Autora znalazł pomoc prof. H. Willman -Grabowskiej, która objęła wykłady z zakresu filologii indyjskiej w Kra- kowie i z całą gotowością ofiarowała swoje współdziałanie, od czego też nie uchylał się od samego początku także prof. Jan M. Rozwadowski. Pracę podzielono w ten sposób, że właściwe korekty, pierwszą, drugą, trzecią, początkowo nieraz i dalsze, prowadziła prof. H. Willman -Grabowska, udzielająca też stale wskazówek składaczowi, zaś prof. J. M. Rozwadowski sprawdzał ostatnie korekty każdego arkusza, prze- znaczonego ewentualnie już do imprimatur i jeszcze raz porównywał z rękopisem. Trudności techniczne często przecież jeszcze występowały: wy- padało odnawiać zapas zbyt szybko zużywających się pod naszymi ma- szynami czcionek, to znów dopełniać brakujących. Wynikały z tego po- wodu niekiedy paromiesięczne przerwy; zecer tymczasem bywał używa- ny do innej roboty, a gdy wracał do składania sanskrytu, na nowo musiał zdobywać utraconą sprawność. To wszystko opóźniało druk. Ś.p. A. Gawroński pozostawił rękopis gotowy, bardzo piękny i czysty, ale to i owo, jakiś przykład, odsyłacz, przekład, objaśnienie, za- chował sobie do wypełnienia, zostawiając w odnośnych miejscach pustą przestrzeń – widocznie przy pisaniu nie chciał się nieraz zatrzymywać, obiecując sobie wstawić potrzebne uzupełnienia albo w czasie druku, al- bo bezpośrednio przed oddaniem rękopisu, w całości lub w kolejnych częściach, do druku. To wszystko zostało, rzecz prosta, uzupełnione w myśl autora, zaś poza tym trzymano się ściśle rękopisu, naturalnie z wyjątkiem oczywistych, rzadkich zresztą, pomyłek. Wydając obecnie, po przezwyciężeniu wielu trudności, książkę A. Gawrońskiego do rąk młodzieży i publiczności, interesującej się In- xiv diami i ich starym językiem kulturalnym, kluczem do ich potężnego pi- śmiennictwa, podpisani spełniają – zamiast nieodżałowanego Autora – miły obowiązek złożenia gorącego podziękowania: Polskiej Akademii Umiejętności i Zarządowi drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego za wy- danie i piękne jego wykonanie, a składaczowi p. S. Halawie za jego do- kładną i inteligentną pracę. Jeszcze jedno. Książka jest podręcznikiem uniwersyteckim, zatem pracą przeważnie niewdzięczną i elementarną, której ś.p. A. Gawroński podjął się z pewnością tylko z poczucia obowiązku wobec młodzieży uniwersyteckiej, aby jej dać do rąk podręcznik polski. Mimo to książka w ujęciu i doborze materiału, w zestawieniu samodzielnym wypisów i w objaśnieniach nosi wyraźne piętno Jego ducha, który nie potrafiłby, nawet przy zwykłym podręczniku, nie być sobą, głębokim, rozległym i samodzielnym umysłem. Jan M. Rozwadowski Helena Willman-Grabowska Skróty terminologiczne, oznaczenia Abl. – ablativus Acc. – accusativus adv. – adverbium, przysłówek aor. – aoryst Ā./ātm. – ātmanepada C./causat. – causativum D./Dat. – dativus denom. – denominativum desid. – desiderativum dual. – dualis, liczba podwójna f. – femininum, rodzaj żeński, temat rodzaju żeńskiego fut. – futurum, czas przyszły G./Gen. – genetivus I./Instr. – instrumentalis imperat. – imperativus, tryb rozkazujący imperf. – imperfectum ind. – indicativus, tryb oznajmujący inf. – infinitivus, bezokolicznik intens. – intensivum L./Loc. – locativus m. – masculinum, rodzaj męski, temat rodzaju męskiego n. – neutrum, rodzaj nijaki, temat rodzaju nijakiego N./Nom. – nominativus P./parasm. – parasmaipada part. – participium, imiesłów Pass. – passivum, strona bierna perf. – perfectum plur. – pluralis, liczba mnoga pp. – participium praeteriti passivi, imiesłów bierny czasu przeszłego praes. – praesens, czas teraźniejszy sing. – singularis, liczba pojedyncza V./Voc. – vocativus ang. – angielski fr. – francuski gr. – greka, grecki łac. – łacina, łaciński ros. – rosyjski opuszczony wyraz lub część wyrazu na końcu złożenia lub wyrazu na początku złożenia lub wyrazu powstało z Skróty tytułów i serii wydawniczych xvi sanskr. – sanskryt, sanskrycki stp. – staropolski wł. – włoski dosł. – dosłownie gramat. – (termin) gramatyczny nn. – następny(e) p. – patrz por. – porównaj tem. – temat techn. – (termin) techniczny ts. – to (tak) samo Uw. – Uwaga zob. – zobacz ° –° °– BC BhG BSS DKC GG Hit HOS Ind. Spr. JM Kādambarī Kāv Kirāt. KNS KS KSS Mahāvīr. Buddhacarita, autor Aśvagho(cid:5)a Bhagavadgītā Bombay Sanskrit Series Daśakumāracarita, autor Da(cid:7)(cid:8)in Gītagovinda, autor Jayadeva Hitopadeśa Harvard Oriental Series Indische Sprüche, ed. Böhtlingk Jātakamālā, autor Āryaśūra Kādambarī, autor Bā(cid:7)a Kāvyādarśa, autor Da(cid:7)(cid:8)in Kirātārjunīya, autor Bhāravi Kāmandakīya–Nītisāra Kumārasambhava, autor Kālidāsa Kathāsaritsāgara, autor Somadeva Mahāvīracarita, autor Bhavabhūti xvii Mālavikāgnimitra, autor Kālidāsa Meghadūta, autor Kālidāsa Mānavadharmaśāstra Nalopākhyāna A(cid:5)(cid:10)ādhyāyī, autor Pā(cid:7)ini Prasannarāghava, autor Jayadeva Pa–catantra Rāmāya(cid:7)a (cid:12)tusa(cid:13)hāra, autor Kālidāsa Raghuva(cid:13)śa, autor Kālidāsa Abhij–ānaśākuntala, autor Kālidāsa (?) Śiśupālavadha, autor Māgha Skróty bibliograficzne Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, pod red. Kazi- mierza Polańskiego. Ossolineum, Wrocław 1995. M.R. Kale, A Higher Sanskrit Grammar (For the Use of School College Students). Delhi 1972 (reprint edition) (18941). M. Mejor, Sanskryt. 2. wyd. poprawione. Dialog, War- szawa 2004. M. Monier-Williams, A Sanskrit–English Dictionary, Etymologically and Philologically Arranged with Special Reference to Cognate Indo-European Languages. New edition. Oxford University Press, Oxford 18991 (liczne wznowienia). J.S. Speijer, Sanskrit Syntax, Leiden 1886. Speijer Thumb–Hauschild A. Thumb, R. Hauschild, Handbuch des Sanskrit, Mit Texten und Glossar. Eine Einführung in das sprachwis- senschaftliche Studium des Altindischen. Heidelberg, I.1 Teil (Einleitung, Lautlehre) 1958; I.2 Teil (Formenlehre) 1959; II. Teil (Texte und Glossar) 1953. W.D. Whitney, Sanskrit Grammar, including both the classical language and the older dialects of Veda and Brahmana. 2nd Indian Ed. Delhi 1969 (18892). J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego. PWN, Warszawa 1979. Wikarjak Māl MD MDhŚ Nala Pā(cid:7)ini PR PT Rām RS Rv Śāk ŚS ŚV EOJ Kale Mejor MW Whitney xviii Pisownia i wymowa, §§ 1–12 1. Przez sanskryt ( 2Ƚ ʖ sa(cid:8)sk(cid:1)ta ‘złożony, zestawiony’, tj. we- dług reguł gramatycznych) rozumiemy najbardziej rozwinięty i najpo- wszechniej w Indiach używany język literacki, należący do aryjskiej ga- łęzi języków indoeuropejskich. Rozróżniamy w nim trzy okresy: okres wedyjski, głównie w drugim tysiącleciu przed Chrystusem, ale i później, okres epicki, głównie w pierwszym tysiącleciu przed Chrystusem i póź- niej, oraz okres klasyczny, głównie w pierwszym tysiącleciu naszej ery, ale i później, aż po dziś dzień. Największa i jedynie wszechstronna jest literatura sanskrytu klasycznego, którym się też głównie zajmie niniejszy podręcznik. Epicką odmianę sanskrytu dzielą od klasycznej tylko bardzo nieznaczne różnice gramatyczne, zresztą raczej styl, więc i dla niej gra- matyka nasza wystarczy. Język wedyjski wymaga osobnych studiów. 2. Najbardziej rozpowszechnionym i w drukach, zwłaszcza euro- pejskich, jedynie używanym pismem sanskryckim jest alfabet “ʅ‚šʆ nāgarī (także ‘“ʅ‚šʆ devanāgarī)1. Jest to pismo zgłoskowe, w którym samogłoski wyrażają się osobnymi znakami tylko na początku wyrazu, zresztą każdy znak spółgłoskowy zawiera w sobie samogłoskę a; inne samogłoski wyraża się przez odpowiednią modyfikację znaków spółgło- skowych. 3. Alfabet nāgarī składa się z następujących znaków zasadni- czych: 1 Od nagara ‘miasto’, deva ‘bóg’; por. ros. grażdanka – przypis Autora. Uwaga: wszystkie pozostałe przypisy, o ile nie zaznaczono inaczej, pochodzą od redakcji. ʓ 2 A. Gawro�ski, Podr�cznik sanskrytu Samog�oski 2: Samog�oski pojedyncze (monoftongi) Dwug�oski (dyftongi) � � � a i � e � � � � � � ai au o � � � � � u � � � � Spó�g�oski: ka � kha � � cha � ca � � �ha � � tha � pha � � � ra � � (retrofleksyjna) �a ta pa ya �a �a (palatalna) ha ga ja �a da ba la � gha � �a � jha � �a �ha � � �a � � na dha � bha � ma � va sa (z�bowa) Welarne Palatalne (podniebienne) Retrofleksyjne Z�bowe Wargowe Pó�samog�oski (p�ynne) Sycz�ce Przydech � � � � � � � � sarga). · � (anusv�ra), � (�) (anun�sika), : � (visarjan�ya albo vi- . . � �a (cerebralis, retrofleksyjna) zast�puje czasem � �a. 4. D�wi�czne s� wszystkie samog�oski, wszystkie trzy ostatnie spó�g�oski w ka�dym z pi�ciu szeregów, pó�samog�oski i ha. Inne g�oski s� bezd�wi�czne3. 2 W indyjskich tekstach fonetycznych i gramatycznych �, ��, �, �� s� okre�lane mianem ‘samog�osek z�o�onych’ (������������)���������e z fonetycznego punktu widzenia � i � nale�� do samog�osek pojedynczych. – O systemie fonetycznym sanskrytu obszer- nie zob. Whitney §§ 19–79; przegl�d staroindyjskich traktatów fonetycznych daje mo- nografia W. Sidney Allen, Phonetics in Ancient India. Oxford University Press, London 1953. 3 Wszystkie drugie i czwarte spó�g�oski w ka�dym z pi�ciu pierwszych szeregów s� przydechowe. Wed�ug obecnej nomenklatury spó�g�oski sycz�ce to bezd�wi�czne szczelinowe, a przydech to spó�g�oska d�wi�czna szczelinowa. Pisownia i wymowa, §§ 1–12 3 5. Kreska ¯ nad samog�osk� w transkrypcji oznacza d�ugo�� (*np. � �). � �, � �, � � wymawiaj� si� samog�oskowo jak w czeskim, serb- skim i innych j�zykach. Bardzo star� i dzisiaj w Indiach powszechn� jest wszak�e wymowa r�, r� i l�. � �a brzmi jak n w wyrazie bank4. � ca brzmi jak polskie cz/�5, � ja jak d�/d�, � �a jak �; zbitka � j� wymawia si� w Indiach od dawna jak ��. Spó�g�oski retrofleksyjne wymawia si� jak odpowiednie z�bowe, ale opieraj�c koniec j�zyka wysoko o podniebienie. � ya brzmi jak polskie j, � va jak polskie w, po spó�g�osce raczej jak angielskie, work. � �a brzmi jak nasze sz, � ha nie jest nigdy nieme6. · � nadaje samog�osce, nad któr� stoi, d�wi�k nosowy, zwykle jednak asymiluje si� w wymowie do nast�puj�cej spó�g�oski, zachowuj�c czyste brzmienie nosowe tylko przed pó�samog�oskami, sycz�cymi i przed ha. � (�) brzmi bardzo podobnie, : � jak polskie h z lekkim po- wtórzeniem poprzedzaj�cej samog�oski7 (p. tak�e § 36 A Uw. 1). Pozo- sta�e d�wi�ki brzmi� jak ich znaki transkrypcyjne w polskiej wymowie8. . . 4 Wymowa n w wyrazie bank jako welarnej spó�g�oski nosowej (jak� jest sanskryckie �), cho� przez niektórych (zob. np. S�ownik wymowy polskiej PWN pod red. M. Karasia i M. Madejowej, Warszawa – Kraków 1977, s. XXVII) uwa�ana za jedyn� poprawn�, jest charakterystyczna przede wszystkim dla polszczyzny krakowsko-pozna�skiej, a bardzo rzadka w regionie warszawskim. Welarna spó�g�oska nosowa wyst�puje m.in. w angielskim, tak wymawia si� np. -ng w sing. 5 Spó�g�oski palatalne �, ��, �, �� by�y w sanskrycie spó�g�oskami zwartymi, a nie zwar- to-szczelinowymi jak polskie cz/� lub d�/d�. Sanskryckie � i � maj� odpowiedniki np. w w�gierskim: � np. w tyúk ‘kura’, � np. w gyár ‘fabryka’. Obecnie przyj�ta w sanskry- cie zwarto-szczelinowa wymowa palatalnych spó�g�osek odpowiada (cho� niedok�ad- nie) raczej polskim � i d� ni� cz i d�. 6 � jest spó�g�osk� retrofleksyjn�, czyli w trakcie jej artykulacji j�zyk jest zgi�ty do ty�u. � jest d�wi�czn� szczelinow� spó�g�osk� krtaniow� i nie ma odpowiednika w j�zyku polskim, wyst�puje za to m.in. w czeskim (np. hora ‘góra’). 7 Np. wyraz ���� 8 Sanskryckie � odpowiada raczej niemieckiemu ch, np. w wyrazie ich ‘ja’ ni� polskie- mu �. deva� wymawia si� *dewaha. 4 A. Gawro�ski, Podr�cznik sanskrytu 6. Ka�dy znak spó�g�oskowy zawiera w sobie, jak wy�ej (§ 2) powiedziano, samog�osk� a. Inne samog�oski wyra�aj� si� po spó�g�o- skach w nast�puj�cy sposób (np. dla � ta): �� t� �� ti �� t� �� tu �� t� �� t� �� t� � � t� �� te �� tai �� to �� tau Brak samog�oski wyra�a si� przez znak � (vir�ma) u spodu, np. ��� tat. 7. Niezupe�nie regularn� posta� maj�: �� k� � du � d� � d� � ru � r� � hu � h� � h� � � � mo�e mie� krótsz� posta� w znakach �� �u, �� ��, � ��. 8. Zbitki spó�g�oskowe wyra�aj� si� osobnymi znakami (ligatu- rami), powsta�ymi z po��czenia dwóch i wi�cej znaków zasadniczych. Wa�niejsze ligatury podajemy poni�ej, inne nie sprawi� trudno�ci. kma ktya ktra kva k�a kkha kta ktva ktha kna k��a k�ma k�mya k�va k�ya khya gna gnya gbha gbhya � �kta � � � � � � � � � � � � kra krya kka kya � � � � � � � � � � �� �� gda gdha kla khra �� � � �� �� � � � � �� � �� gva ghna gla gra gma gya gdhva � � � � � � � � � �gra �gha �gya ghma ghya ghra �k�a �k�va �kha � � � � � � � � � � � � jjva �ghra jja chra cca � � � � � � � � � � � � �ka �ja jjha jma �� �� � � � � � ��ha ��a �hra ��a ccha cchra cchva grya � �ga �ca jva jra �cha � � � � �hra ��a �hya �ya jya � �ga c�a cma cya chya j�a j�ya � �ka jj�a �ya �va �hya Pisownia i wymowa, §§ 1–12 3 5 nta � yva lha �� �ya tpa tva � tsa � psa bja ttra ttva tka tta ttya nma nya nra nva nsa ntya ntra ntsa ntha bda bdha bdhva nda nddha ndra �� �� �ma ��a tmya tra � � dda ddya ddra � � � dra drya dya �� �� � � � � � � �� 5. Kreska ¯ nad samog�osk� w transkrypcji oznacza d�ugo�� (*np. � �). �va ��ha ttha ��a � � � � � � � � � � � � � �, � �, � � wymawiaj� si� samog�oskowo jak w czeskim, serb- skim i innych j�zykach. Bardzo star� i dzisiaj w Indiach powszechn� jest tna tsna tma tnya tpha trya tya � � � � � � � � wszak�e wymowa r�, r� i l�. � �a brzmi jak n w wyrazie bank4. tsva tsya ddva ddha ddhya ddhva dgra thya dga � � � � � � � � � � ca brzmi jak polskie cz/�5, � ja jak d�/d�, � �a jak �; zbitka � dna dvya dhna dhma dva dba dbha dbhya dma j� wymawia si� w Indiach od dawna jak ��. � � � � � � � � � � � � Spó�g�oski retrofleksyjne wymawia si� jak odpowiednie z�bowe, dhya dhra dhva ndha ale opieraj�c koniec j�zyka wysoko o podniebienie. � � � � � � � � � � � � � ya brzmi jak polskie j, � va jak polskie w, po spó�g�osce raczej pna ndhya ndhra nna nnya pta jak angielskie, work. � � � � � � � � � �� � � � �a brzmi jak nasze sz, � ha nie jest nigdy nieme6. pya pma bbha pla pra bba bna · � nadaje samog�osce, nad któr� stoi, d�wi�k nosowy, zwykle � � � � � � � � � � � � jednak asymiluje si� w wymowie do nast�puj�cej spó�g�oski, zachowuj�c bra bhva mna mpa mba mbha mya mra mla bhna bhya bhra czyste brzmienie nosowe tylko przed pó�samog�oskami, sycz�cymi � � � � � � � � � � � � i przed ha. � (�) brzmi bardzo podobnie, : � jak polskie h z lekkim po- lka �ca vya yya lva � � �� � � � � � wtórzeniem poprzedzaj�cej samog�oski7 (p. tak�e § 36 A Uw. 1). Pozo- sta�e d�wi�ki brzmi� jak ich znaki transkrypcyjne w polskiej wymowie8. �ka �na �ma �cya ��a �va � � � � � � �pra ��rya ��ra ��ya �ya 4 Wymowa n w wyrazie bank jako welarnej spó�g�oski nosowej (jak� jest sanskryckie �), � � � � � � � � � � � � cho� przez niektórych (zob. np. S�ownik wymowy polskiej PWN pod red. M. Karasia �va sma stya stva stha i M. Madejowej, Warszawa – Kraków 1977, s. XXVII) uwa�ana za jedyn� poprawn�, � � � � � � � jest charakterystyczna przede wszystkim dla polszczyzny krakowsko-pozna�skiej, a bardzo rzadka w regionie warszawskim. Welarna spó�g�oska nosowa wyst�puje m.in. smya hma hya h�a w angielskim, tak wymawia si� np. -ng w sing. 5 Spó�g�oski palatalne �, ��, �, �� by�y w sanskrycie spó�g�oskami zwartymi, a nie zwar- 9. Je�eli r poprzedza w zbitce, oznacza je si� haczykiem nad lini� to-szczelinowymi jak polskie cz/� lub d�/d�. Sanskryckie � i � maj� odpowiedniki np. �karman (‘czyn, dzie�o’). Ha- w w�gierskim: � np. w tyúk ‘kura’, � np. w gyár ‘fabryka’. Obecnie przyj�ta w sanskry- spó�g�oskow�, np. ��� arka (‘s�o�ce’), ���� cie zwarto-szczelinowa wymowa palatalnych spó�g�osek odpowiada (cho� niedok�ad- czyk ten stoi po innych znakach: ��� arke (‘w s�o�cu’); [po��czenie] r� pi- nie) raczej polskim � i d� ni� cz i d�. sze si� ��, np. ����� nir�ti (‘rozpad, �mier�’). [Por. te� ni�ej § 30 Uw.] 6 � jest spó�g�osk� retrofleksyjn�, czyli w trakcie jej artykulacji j�zyk jest zgi�ty do ty�u. � jest d�wi�czn� szczelinow� spó�g�osk� krtaniow� i nie ma odpowiednika w j�zyku 10. Inne znaki pisarskie: � (avagraha) apostrof � stoi na miejscu polskim, wyst�puje za to m.in. w czeskim (np. hora ‘góra’). � a, które wypad�o po � e lub � o (§ 19), np. ������� asmin k�le 7 Np. wyraz ���� (‘w tym czasie’), ale je�eli przestawimy wyrazy: ������� 8 Sanskryckie � odpowiada raczej niemieckiemu ch, np. w wyrazie ich ‘ja’ ni� polskie- mu �. lma lla � � � �ra �la �vya � � � � � �pa ��ha deva� wymawia si� *dewaha. lpa �� �ya � ��va �k�le ’smin ��hya ��a ��ya ska skha sta spha � hva stra � hna sna � hra sya sra sva spa � hla �kra �ma lya �rya ptya � vra � 6 A. Gawroński, Podręcznik sanskrytu (‘w czasie tym’). Znak M / apostrof ’ nie jest konieczny, można pisać T [kalesmin], z drugiej znowu strony używa się go czasami na €ʅ›ȴȍ“ oznaczenie krasis (§ 16)9. τ [da(cid:3)(cid:11)a ‘pałka’] i υ [podwójna danda] oznaczają pauzę krótszą i dłuższą; w zwrotkach czterostopowych kładzie się τ po drugiej, υ po czwartej stopie. Niektóre rękopisy i (bardzo rzadko) druki używają jesz- cze znaku na oznaczenie najkrótszej pauzy, równej mniej więcej nasze- mu przecinkowi. ¡ oznacza opuszczoną część wyrazu w skróceniu. 11. Całe zdanie pisze się jednym ciągiem, tzn. że spółgłoska koń- cowa jednego wyrazu łączy się w piśmie z dźwiękiem początkowym na- stępnego wyrazu, por. wyżej (§ 10): \ȴȍʅ›ʓ asmin kāle (‘w tym cza- sie’). 12. Cyfry: χ 1 ` 4 G 5 ψ 2 ω 3 χφ ψG 10 25 χIKχ = 1791 χJψ` = 1824 χKχG = 1915 ψφφ` = 2004. J 8 H 6 K 9 φ 0 I 7 (cid:1) (cid:2) 9 Podwójna avagraha jest czasami używana dla oznaczenia wypadnięcia ā po ā, jak np. w rājā (‘król’) + āsīt (‘był’) rājā’’sīt. Jednakże zalecaną praktyką jest pisanie awa- grahy tylko dla oznaczenia wypadnięcia krótkiego a po e lub o, a pomijanie jej (lub jej podwójnego wariantu) w pozostałych wypadkach. Krasis (gr. ‘zmieszanie’) oznacza ściągnięcie dwóch sąsiadujących samogłosek w jedną długą samogłoskę lub dyftong. ʓ Głosownia, §§ 13–51 Akcent, § 13 13. Akcent jest przyciskowy, nie pada nigdy na ostatnią zgłoskę wyrazu, w wyrazach wielozgłoskowych spoczywa na drugiej, jeśli ciężka (p. niżej Uw. 1), poza tym na trzeciej, czasem (jeżeli druga i trzecia lek- kie) na czwartej od końca, gdy pierwiastkowa10. Uwaga 1. Prozodia sanskrycka rozróżnia zgłoski lekkie i ciężkie. Lekką (laghu) jest zgłoska zawierająca samogłoskę krótką, jeżeli na- stępna zgłoska zaczyna się od spółgłoski pojedynczej, ciężką (guru) jest takaż zgłoska przed zbitką, dalej zgłoska zawierająca samogło- skę długą lub dwugłoskę i zgłoska zamknięta przez anusvāra lub vi- sarga. Uwaga 2. Akcent wedyjski był melodyjny, przy czym akcent głów- ny – acutus – był ruchomy. Ta ruchomość stoi w związku z różnymi zjawiskami w głosowni i morfologii sanskryckiej, przede wszystkim stopniowaniem samogłosek przez ‚Žȹ v(cid:1)ddhi (§ 14) oraz ustopniowaniem tematów (§§ 52–54). Dlatego, gdzie trzeba, poda- wać będziemy miejsce dawnego akcentu. gu(cid:3)a i ȴȽ Stopniowanie samogłosek, § 14 14. Samogłoski sanskryckie podlegają podwójnemu stopniowa- niu, które gramatycy indyjscy objaśniają w ten sposób, że do samogłoski 10 Akcent w sanskrycie nie różnił się niczym od akcentu w wedyjskim, tracił jednak powoli na znaczeniu. Podane przez Gawrońskiego reguły, wzorujące się na łacinie, opi- sują zasady akcentowania sanskrytu przyjęte przez ówczesnych indologów europej- skich. Por. Whitney §§ 95, 96. 8 A. Gawroński, Podręcznik sanskrytu na stopniu słabym, czyli pierwszym, przystępuje z przodu raz \ (= sto- pień drugi, zwany ‚Žȹ gu(cid:3)a ‘przymiot’) i jeszcze raz \ (= stopień trzeci, zwany ȴȽ v(cid:1)ddhi ‘wzrost’)11. Stopień słaby \ \ Gu(cid:7)a (p. § 17) V(cid:14)ddhi (p. §§ 16, 17) ] ^ _ f g ` a b l j k ]š T (czasem šʅ) \š T (czasem š) \› T c Przykłady: √ ‘ T ‘ȴ (‘mówi’), ʅȴ‘“ T (‘mówiący, mówca’). √ ȴ‘ T ȴʅ (‘wiedza’), ‘ʓ (‘wiedza, Weda’), ʔ (‘uczony, lekarz’). √ –’ – (‘buddysta’). √ ɣ ɣ (‘zabrany’), ¡šȴ (‘zabiera’), ¡ʅš (‘zabór’). √ ˔” T ˔Nj (‘urządzony’), €ʓ (‘jest zdatny’). (‘obudzony, Buddha’), –ʎ’ȴ (‘budzi się, czuwa’), –ʏ Uwaga 1. Na odwrót, zgłoski  i ™ niektórych pierwiastków tracą w pewnych warunkach \, przy czym pozostałe półsamogłoski wokalizują się [zjawisko to nosi nazwę sa(cid:8)prasāra(cid:3)a –  ʖή ʅšŽ12]. Przykłady w §§ 158 C, 211 A c. Uwaga 2. Wiemy z gramatyki porównawczej, że stopniowanie to jest refleksem prajęzykowej wymiany samogłoskowej, przy czym stopień normalny odpowiadał sanskryckiemu gu(cid:3)a. Sandhi, § 15 15. Przez sandhi ( ȴ’ʖ sa(cid:8)dhi ‘zestawienie (razem), połączenie’) rozumiemy oddziaływanie na siebie dźwięków w częściach składowych wyrazów (pierwiastek, temat, sufiks, końcówka), w złożeniach i w zda- niu. Dwie są główne zasady sandhi (patrz Uw. 2, niżej): unikanie rozzie- 11 Według Paniniego (Pā(cid:7)ini), samogłoski a, e, o noszą miano gu(cid:3)a, a samogłoski ā, ai i au miano v(cid:1)ddhi. Ani Panini, ani jego następcy nie objaśniają powstania stopni gu(cid:3)a i v(cid:1)ddhi, jedynie podają reguły sandhi opisane tutaj w § 17. 12 Por. też Mejor § 30.2; hasło w EJO. ȹ ȹ T Głosownia, §§ 13–51 9 wu (hiatus) i asymilacja; jako trzecią dodać można deaspirację, to jest fakt, że przydechowe tracą przydech w każdej pozycji, wyjąwszy przed samogłoską, półsamogłoską i nosówką. Ażeby ułatwić przegląd, trakto- wać będziemy oddzielnie I. sandhi w zdaniu i złożeniu, i II. sandhi we- wnętrzne; ponieważ jednak ogólne prawa są w zasadzie te same, przeto §§ 16–40 stosują się także do sandhi wewnętrznego, o ile ich nie znoszą §§ 41–51. Uwaga 1. W niewielu wypadkach dopuszczony jest rozziew wtórny, młodszego pochodzenia, p. §§ 20, 21, 39 C, 40. Rozziew zachodzi dalej w paru wyrazach niepewnej etymologii, jak ȴ` (‘sito’) i przy samogłoskach prag(cid:1)hya (§ 23), a wreszcie trafia się między pierw- szą a drugą lub trzecią a czwartą stopą (pāda) zwrotki czterostopo- wej u mniej poprawnych pisarzy; sporadycznie i poza tym, nawet u najlepszych. Uwaga 2. Niektóre wypadki sandhi nie dadzą się objaśnić fonetycz- nie na gruncie sanskryckim; wytłumaczenie daje historia języka. Tak np. sandhi spółgłosek podniebiennych i ¡ albo sandhi omówione w § 32 (z którym por. francuską liaison)13. I. Sandhi w zdaniu i w złożeniach, §§ 16–40 A. Samogłoski, §§ 16–23 16. Dwie samogłoski jednakowe dają długą. Przykłady14:  ȏȹ (‘szczęścia’) + \˜ T (‘koniec’, Acc. sing.)  ȏʅ˜ T (‘koniec szczęś- cia’); ʎ™ (‘woda’) + \—ʅ (‘brak’) ʎ™ʅ—ʅ (‘brak wody’); £ʅʅ (‘po- znana’) + \ȴȍ (‘jestem’) + ^ȴ (‘tak’) £ʅʅȍʆȴ (‘poznana jestem tak’); “ (‘nie’) + ȹ (‘ale’) + ` ˜˜ T (‘najwyższego’) “  ˜˜ T (‘ale nie najwyższego’). 17. \ lub ] daje z następującą niejednakową samogłoską jej gu(cid:3)a, a z gu(cid:3)a i v(cid:1)ddhi – jej v(cid:1)ddhi. To znaczy \ lub ] + ^ lub _ daje f ; 13 Zob. też „Sandhi” w EJO. 14 + czytaj: plus, czytaj: daje. Gdzie trzeba, oznacza + plus w zdaniu, ¯ w złożeniu – przypis Autora. ȹ Ȼ 10 A. Gawroński, Podręcznik sanskrytu \ lub ] + ` lub a daje j; \ lub ] + f daje g; \ lub ] + j daje k; T \ lub ] + b daje \š T. Przykłady: \ʆʅ (‘szyja’) + ^™˜ T (‘ta’) \ʆ™˜ʓ (‘ta szyja’); ȴ”ÖŒ (‘placek’) ¯ `‘€ (‘woda’) ȴ”ÖŒʎ‘€ (‘placek i woda’); ʅ (‘porzuciwszy’), `ȴ  (‘powstań’) ʎȴ  (‘porzuciwszy po- wstań’); Ƚʅ (‘pragnienie’) + f€ʅ (‘jedno’) Ƚʔ€ʅ (‘pragnienie jedno; T (‘jego tylko pragnienie’); ȏ (‘jego’) + g™˜[ panowanie’); ȴ‘ (‘niebo’) ¯ j€  T (‘mieszkanie’) ȴ‘ʏ€  T (‘bóg’); ȏ T (‘jego tęsknota’); ˜˜ (‘jego’) + k˜ȹ (‘mnie’) + bŽ˜ T (‘dług’) ˜˜Ž˜[ T (‘tęsknota’) ȏʏ˜ȹ T (‘mój dług’). T (‘panowanie’) ȏʔ™˜[ Uwaga 1. W paru wyrazach złożonych może wypaść końcowe \ pierwszego członu. j (‘warga’) tworzy z \’š (‘dolny’) dowolnie \’šʏ (‘warga dolna’) lub, częściej, \’šʎ. Uwaga 2. W kompozycji słownej (§§ 248, 249) dają praeverbia (przedrostki czasownikowe) zakończone na \ lub ] v(cid:1)ddhi tylko z f pierwiastka f’ T (‘rosnąć, przybierać’) i mocnych form (§§ 52, 54) pierwiastka ^ (‘iść’); w innych pierwiastkach gu(cid:3)a, np. \” (‘od’) ¯ fȴ (‘idzie’) \”ʔȴ (‘odchodzi’), ale ή (‘po-’) ¯ fŸ™ȴ (‘śle’) ޟ™ȴ Uwaga 3. Te same praeverbia (wyżej Uw. 2) dają z b v(cid:1)ddhi; rzad- kie. 18. ^ ` b oraz ich długie _ a l przechodzą w ™  š (‘posyła’). T przed (nie- jednakową, § 17) samogłoską. Przykłady: ȴ‘“ʅȴ“ (‘dni’) + ]™ʅȴ (‘przychodzą’) ȴ‘“ʅƴʅ™ʅȴ (‘dni przychodzą’); \ȴ (‘prze-’) + fȴ (‘przechodzi’); ] ȹ (‘w tych’) + \.ȹ (‘w wodach’) (‘idzie’) \ ȴʓ ]4.ȹ (‘w tych wodach’). 19. \ wypada po f j. Przykłady: ʓ (‘ci’) + \ȴ3ʅʐ (‘ustawie- (‘ci ustawieni’); \Ȁȴ˜ʓ (‘w zaszłym’) + \¡ȴ“ ni’) Mȴ3ʅʐ (‘w dniu’) \Ȁȴ˜M¡ȴ“ (‘kiedy dzień zajdzie; po zachodzie słońca’). Uwaga. Na j przykładów w praktyce nie ma, częste jest jednakże to sandhi przy wtórnym j powstałym z \  T , p. § 39 B. 20. f j przed samogłoską inną niż \ (§ 19) przechodzą w \. Przykłady: ™ʓ (‘którzy’) + fʓ (‘ci’) ™ fʓ (‘ci, którzy’); `ȴ‘ʓ (‘w ze- szłym’) + ]ȴ‘ ʓ (‘w słońcu’) `ȴ‘ ]ȴ‘ ʓ (‘o wschodzie słońca’). ʓ T T ʓ ʓ Głosownia, §§ 13–51 11 Uwaga 1. Na j przykładów w praktyce nie ma. Uwaga 2. Prawo to sięga czasów, kiedy f i j były jeszcze rzeczy- wistymi dyftongami, w których słabiej artykułowane ^ i ` odpadły. Por. § 21. 21. g przed samogłoską przechodzi w ] (por. § 20 Uw. 2). Przykłady: ȍʔ (‘jemu’) + \‘‘ʅ˜ T (‘dałem’) ȍʅ \‘‘ʅ˜ T (‘dałem mu’). Uwaga. Dozwolone jest także przejście g w ]™ T (por. §§ 22, 18), a więc ȍʅ™‘‘ʅ˜ T. 22. k przed samogłoską przechodzi w ] T (por. § 18 i § 21 (‘ci obaj’); €ʏ Uw.). Przykłady: ʏ (‘ci dwaj’) + `—ʏ (‘obaj’) ʅ—ʏ (‘dwa wilki’) + ^ (‘jak, niby’) €ʅȴ (‘jak dwa wilki’). 23. Samogłoski końcowe niektórych form i wyrazów nie podlega- ją prawom sandhi, czyli są niezmienne (prag(cid:1)hya). Należą tu: A. _ a f w końcówkach dualis odmiany imiennej, f także słownej. B. Forma zaimkowa \˜ʆ p. § 95 D. C. Końcowe j w połączeniach \ʎ, “ʎ (z \ `, “ ` § 17) i paru innych. D. Końcowa (jedyna) samogłoska paru wykrzykników, jak \¡ʎ, ¡ʓ. Uwaga 1. Vocativus może się łączyć lub nie z resztą zdania. Uwaga 2. W sanskrycie epickim stosuje się czasem sandhi także do samogłosek prag(cid:1)hya. B. Spółgłoski, §§ 24–40 Koniec wyrazu, §§ 24–27 24. W końcu wyrazu15 może stać tylko jedna spółgłoska (§ 25), ze zbitek zostaje pierwsza, np. *bharants —š“ T (‘niosący’). 15 Chodzi o kompletny wyraz – przy czym należy odróżnić wyraz od pierwiastka cza- sownikowego lub tematu nominalnego – czy to stojący samodzielnie, czy też na końcu zdania lub wersu. Może się on kończyć samogłoską – oprócz (cid:24) i (cid:10) – lub jedną ze spół- głosek, p. niżej § 25. Zob. Whitney § 149. ȹ Ƚ Ƚ 12 A. Gawroński, Podręcznik sanskrytu Uwaga. Jedynym, nadzwyczaj rzadkim, wyjątkiem jest połączenie š T + spółgłoska zwarta (należąca do pierwiastka), np. \ T [ z *avart-t, T (‘obracać’), ale np. \š T *avar-t, ta sama 3. sing. aor. P. do √ Ƚ forma do √ Ƚ (‘okrywać’). 25. Mogą kończyć wyraz tylko następujące spółgłoski: €T , Š T ,  T , “ T , ” T , ˜ T , : (visarga), sporadycznie16 także „T , Ž T , › T. Uwaga. Zamiast ˜ T spotyka się w rękopisach i drukach (bardzo rzad- ko europejskich) także [znak] · (anusvāra). 26. Niewymienione w poprzednim paragrafie spółgłoski ulegają następującym zmianom: A. Każda zwarta welarna, retrofleksyjna lub wargowa przechodzi w zwartą bezdźwięczną przydechową (tenuis non aspirata) swego szere- gu (ale p. § 27 Uw. 2). Przykłady:  ‚ T  €T (‘należycie’), \“—ȹ T \“”ȹ T (‘nazwa metrum’). B. Podniebienne. a. … T przechodzi w €T, np. ʅ… T ʅ€T (‘mowa’). b. †T przechodzi w Š T, np. ήʅ†T ήʅŠ T (m. ‘pytający’); jedyny przykład17. Uwaga. Co do ‡ T p. niżej C, na ˆ T przykładów nie ma. C. ‡ ž ¡ T przechodzą w jednych wyrazach w €T, w innych w Š T (§ 15 Uw. 2). Przykłady: \ Ƚ‡ T \ Ƚ€T (‘krew’), ”ȴš^ʅ‡ T ”ȴš^ʅŠ T (‘wę- drowiec, pielgrzym’); ȴ‘ž T ȴ‘€T (‘strona świata’), ȴž T ȴŠ T (‘lud’); `ȴ¡ T `ȴ€T (‘nazwa metrum’), ˜’ȴ›¡ T T (‘pszczoła’). ˜’ȴ›Šȹ Uwaga. √ “¡ T, którego ¡ T powstało z ’ T (por. “ § 51 C), daje “ T (§ 26 A), np. `”“ʅ¡ T `”ʅ“ T (‘sandał, trzewik’). D. š  T T przechodzą w visarjanīya. Przykłady: ήʅš T ήʅʐ (‘ra- no’), ^  T ^ʐ (‘stąd’). E. Ÿ T przechodzi w Š T, np. ήʅŸȽ Uwaga. W niektórych pierwiastkach słownych ˜ T przechodzi w “ T , np. \‚“ T 3. sing. aor. P. do √ ‚˜ T (‘iść’); por. § 48 A Uw. 2. T (‘pora dżdżysta’). T ήʅŠȽ 16 W praktyce prawie się nie spotyka (dotyczy bardzo niewielu wyrazów). 17 Przykład wątpliwy, ponieważ wyraz ten bywa także zapisywany w formie ήʅž T (zob. MW s. 703b, 709b, gdzie ta właśnie forma uznana jest za poprawną); participium pra- eteriti passivi od √ή†T brzmi ”Ƚ (p. także § 211 A d). ȹ ȹ T T ȹ Głosownia, §§ 13–51 13 27. Tablica spółgłosek końcowych z oznaczeniem ich pochodze- nia przedstawia się zatem jak następuje18: : (visarga) ˜ T “ T  T €T ” T š T   T ˜ T “ T ˜ T  T  T ‘ T ’ T ¡ T €T  T ‚ T ƒ T … T ‡ T ž T ¡ T ” T •T – T — T § 26 § 25 § 25 § 26 Uw. p. niżej Uw. 2. § 26 C Uw. p. niżej Uw. 2. § 26 B. p. niżej Uw. 2. p. niżej Uw. 2. 18 czytaj: powstało z – przyp. Autora. § 26 A. § 26 A. § 26 C. § 26 A. 14 A. Gawroński, Podręcznik sanskrytu Š T ‹ T Œ T  T ‡ T ž T ¡ T †T Ÿ T „T › T Ž T Š T „T › T Ž T § 26 A. p. niżej Uw. 2. § 26 B b i
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Podręcznik sanskrytu. Gramatyka-wypisy-objaśnienia-słownik
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: