Darmowy fragment publikacji:
dwudzieStolecie międzywojenne – Główne
poetyckie nurty awanGardowe na świecie
• Awangarda francuska – poeci związani ideowo z malarza-
mi kubistami (Pablo Picasso, Georges Braque):
– dążyli do odświeżenia języka poetyckiego, odrzucenia
przestarzałych form wyrazu i uwolnienia wyobraźni;
– dostosowali sztukę do świadomości współczesnego
człowieka;
– wprowadzali nowatorskie metafory, prozaizmy, grote-
skę i skrótowość;
– główny przedstawiciel to Guillaume Apollinaire.
• Dadaizm – nurt powstały w Szwajcarii w 1916 r.:
– nazwa pochodzi od fr. dada, co w gaworzeniu niemowląt
oznacza zabawkę;
– wyraźne było skrajne odrzucenie tradycyjnego porząd-
ku i wszelkich norm w twórczości;
– stał się modny anarchiczny, przypadkowy układ dzieła
– Włóżcie słowa do kapelusza, wyciągnijcie na chybił trafił,
a otrzymacie poemat dada (Tristan Tzara);
– główni przedstawiciele to Tristan Tzara, André Breton,
Jean Cocteau i Francis Picabia.
• Ekspresjonizm – nurt, który zrodził się w Niemczech
w 1920 r. i rozwijał przez wiele lat:
– wywarł ogromny wpływ nie tylko na literaturę, ale tak-
że na inne dziedziny sztuki;
– dążył do uzewnętrznienia subiektywnych przeżyć
i emocji w całej ich różnorodności i intensywności;
d W u d z i e s t o l e c i e m i ę d z y W o j e n n e
137
– ukazywał skrajne stany, maksymalizował środki wyra-
zu, deformacje, kontrasty, hiperbole, wykrzykniki i zda-
nia urywane;
– główny przedstawiciel to Bertold Brecht.
• Futuryzm – kierunek zapoczątkowany we Włoszech mani-
festem poety Filippo Tommaso Marinettiego w 1909 r.:
– wyeksponował programowe i zdecydowane odcięcie się
od przeszłości i tradycji literackiej;
– aprobował wszelkie przejawy nowoczesności, fascyna-
cję zdobyczami cywilizacji, urbanizacją i techniką;
– stosował stylizację na potoczne, użytkowe formy wypo-
wiedzi;
– typowa była dynamiczna, żywiołowa, a czasem agre-
sywna twórczość; wprowadzenie do poezji brutalizmów,
neologizmów, nazw encyklopedycznych oraz celowych
błędów ortograficznych;
– obecny był kult materializmu (odwrót od metafizyki);
– główni przedstawiciele to Filippo Tommaso Marinetti
i Włodzimierz Majakowski.
• Nadrealizm (surrealizm) – zapoczątkowany manifestem
poetyckim Francuza André Bretona:
– głosił postulat uwolnienia w procesie twórczym wy-
obraźni jako naturalnej ekspresji podświadomości;
– rezygnował z nakładania na dzieło tradycyjnych ograni-
czeń;
– operował poetyką snu (oniryzm), swobodnymi skoja-
rzeniami słów, luźną i otwartą kompozycją;
– główni przedstawiciele to André Breton i Tristan Tzara.
• Neoklasycyzm – kierunek zapoczątkowany we Francji:
– kontynuował założenia symbolizmu i klasycyzmu;
– zadanie poety to dążenie do klasycznej doskonałości for-
my, podleganie rygorom formalnym i korzystanie z bo-
gatej tradycji literackiej;
– w sferze treści sztuka była wolna od doraźnej problema-
tyki, a zainteresowana uniwersalnymi, aktualnymi od
stuleci zagadnieniami filozoficznymi i moralnymi;
– główni przedstawiciele to Paul Valéry, Thomas Stearns
Eliot i Ezra Pound.
138 d W u d z i e s t o l e c i e m i ę d z y W o j e n n e
Grupy poetyckie w polSce
1. Skamander – najaktywniejszą grupę poetycką stworzyli
poeci skupieni wokół pisma o nazwie „Pro arte et studio”
i „Pro arte” wydawanego w latach 1916-1919. Ostatecznie
uformowanie grupy nastąpiło na przełomie 1919/1920 r.
Wówczas pojawiło się czasopismo „Skamander”, które uka-
zywało się w Warszawie w latach 1920-27 i 1935-39. Człon-
kowie Skamandra spotykali się w kawiarni-kabarecie „Pod
Pikadorem”. Skamander to rzeka w Azji Mniejszej, która
w mitologii opływała Troję. Nazwa jest także aluzją do wer-
su z dramatu Akropolis S. Wyspiańskiego. Z założenia jest
to grupa bezprogramowa, jednak twórczość jej członków
łączą pewne wspólne cechy:
–
literatura powinna być wolna od funkcji narodowych,
dydaktycznych i społecznych;
– entuzjastyczne, aktywne spojrzenie na świat;
– przeciwstawianie się modernistycznej powadze i pesy-
mizmowi;
– różnorodność poetyk i tematów wynikająca z bezpro-
gramowości, ale wspólne zwrócenie się wszystkich
skamandrytów ku codzienności i powszedniości oraz
pewna innowacyjność języka i wersyfikacji;
– bohaterem wierszy jest człowiek przeciętny – zwykły
mieszkaniec miasta;
język obfituje w kolokwializmy, a nawet wulgaryzmy;
–
– przedstawiciele to poeci „wielkiej piątki”: Julian Tuwim,
Antoni Słonimski, Jan Lechoń, Jarosław Iwaszkiewicz
i Kazimierz Wierzyński.
2. Awangarda Krakowska – stworzyli ją artyści skupieni wo-
kół pisma „Zwrotnica” z Tadeuszem Peiperem zwanym
„papieżem awangardy” na czele. On właśnie sformułował
założenia grupy w artykule programowym Punkt wyjścia:
– sztuka powinna uwolnić się od przeszłości i zbratać się
z teraźniejszością, dla której charakterystyczne są nowe
jakości określane mianem „3xM”: miasto (to tu żyje
współczesny człowiek), masa (ludzie żyją teraz w gru-
d W u d z i e s t o l e c i e m i ę d z y W o j e n n e
139
pie, tworzą struktury), maszyna (dzieło człowieka, po-
wód jego dumy i obiekt zachwytu);
– nowoczesnym wierszem muszą rządzić określone zasa-
dy: ekonomia środków, wartki rytm (podobny szybkie-
mu rytmowi życia w mieście), ścisła konstrukcja, anty-
realizm, maksimum treści przy minimum środków (pod
tym względem metafora jest idealnym rozwiązaniem
poetyckim);
– praca poety przypomina pracę rzemieślnika: pracuje ze
specyficznym tworzywem, jakim jest język (typowe za-
biegi stylistyczne to elipsa i metafora wpisane w wiersz
wolny);
– koncepcja aktywnej roli poety, który ma nie tyle odwzo-
rowywać rzeczywistość, co ją twórczo przekształcać. Nie
nazywać wprost, ale „pseudonimować” (pseudonim to
grupa wyrazów, która zastępuje nazwę przedmiotu, pe-
ryfrazuje ją), co sprzyjało antyrealizmowi.
3. Futuryści – grupa związana ze środowiskiem krakowskim
i warszawskim. Działała równolegle ze Skamandrem. Była
aktywna głównie w latach 1918-1921. Należeli do niej m.in.
Tytus Czyżewski, Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec,
Aleksander Wat i Anatol Stern. Nawiązywali bezpośrednio
do założeń futuryzmu europejskiego, a swoje manifesty
wygłaszali na łamach wydawanych przez siebie broszur
(tzw. jednodniufki) oraz na spotkaniach z publicznością.
Żądali „słów na wolności”, czyli wyzwolenia języka z re-
guł składniowych i gramatycznych. Ich sztuka cechowała
się prowokacyjnością i antytradycjonalnością.
4. Żagary – grupa poetycka założona w latach 30. przez
studentów Uniwersytetu Wileńskiego (Czesław Miłosz,
Aleksander Rymkiewicz, Jerzy Zagórski, Jerzy Putrament
i Teodor Bujnicki). Łączyły ich lewicowe poglądy, sprzeciw
wobec faszyzmu oraz przeczucia katastroficzne wyrażane
w klasycznym, podniosłym stylu. Ugrupowanie to stanowi-
ło odłam tzw. drugiej awangardy. Poetykę awangardową
łączyło z elementami klasycyzmu, symbolizmu i groteski.
140 d W u d z i e s t o l e c i e m i ę d z y W o j e n n e
POECI DWUDZIESTOLECIA
MIĘDZYWOJENNEGO
Julian Tuwim
Chwilna, zwiewna przelotność,
Nikłe, smętne więdnienie,
Cicha, cicha samotność,
Cienie, cienie i cienie...
Słowa: słowa ukryte.
Oczy: oczy spuszczone
(Przeświecanie rozkwitu
Przez pajęczą zasłonę).
(J. Tuwim, Liryka)
Julian Tuwim urodził
się
13 września 1894 r. w Łodzi.
W 1913 r. zadebiutował na ła-
mach „Kuriera Warszawskiego”
wierszem pt. Prośba. Studiował
prawo i filozofię na Uniwersy-
tecie Warszawskim. Był współ-
twórcą kabaretów „Qui pro
Quo” i „Cyrulika Warszawskie-
go”. Pierwszy tom poetycki Czy-
hanie na Boga wydał w 1918 r.
Współtworzył czasopismo „Pro
arte et studio”, pisał też dla
„Wiadomości Literackich”. Po
wybuchu wojny w 1939 r. wraz
z żoną wyjechał do Paryża,
a następnie do USA. W 1946 r. powrócił do kraju, a trzy lata
później ukazały się Kwiaty polskie. Wtedy też otrzymał tytuł
doktora honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego. Zmarł nagle
27 grudnia 1953 r. w Zakopanem.
d W u d z i e s t o l e c i e m i ę d z y W o j e n n e
141
charakteryStyka poezji
• Witalizm – fascynacja życiem w jego bujności i dynamice.
Poezja ma chwytać żywiołowy pęd świata i zjawisk w sło-
wa i rytm wiersza. Witalizm przełomu XIX/XX w. łączył
się z uwielbieniem nieokiełznanego tłumu, pogańskiej mi-
tologii (zwłaszcza tej pod patronatem Dionizosa) oraz bio-
logicznego wymiaru istnienia.
• Wpływy filozofii:
– Nietzschego – krytyka kultury mieszczańskiej, fascy-
nacja światem pogańskim oraz negatywny stosunek do
ograniczającej jednostkę moralności chrześcijańskiej;
– Bergsona – zachwyt nad dynamizmem świata, idea
pędu życiowego (élan vital) i nieustannej ewolucji życia.
• Motyw miasta, tłumu, życia mieszczańskiego, scenki ro-
dzajowej (urbanizm) – nobilitacja codzienności i aprobata
dla tego, co współczesne. Pojawia się nowy bohater: miesz-
czanin przedstawiany w swoim codziennym życiu.
• Panteistyczna wizja świata – wszystkie elementy codzien-
ności są na równi podniesione do sfery sacrum. Częste sto-
sowanie motywów symboliki religijnej w stosunku do zwy-
kłych zdarzeń czy opisów przyrody. Wszystko jest święte.
• Język potoczny jest wzorowany na zasłyszanych rozmo-
wach ulicznych i stosowany na przemian ze stylizacją, ar-
chaizmami, stylem podniosłym i wulgarnym.
• Zrównanie i przemieszanie wszelkich form literackich:
hymnu, obrazka rodzajowego, gatunków kabaretowych
czy dytyrambu.
• Występują liczne wykrzykniki, apostrofy i eksklamacje. Do
wiersza często wprowadza się dialog lub zwroty do do-
myślnego adresata.
• Obecność kontrastu, żywiołowości, brutalizacji języka
oraz patosu połączonego z groteską.
• Wyraźne przejście od żywiołowego optymizmu obecnego
we wczesnej twórczości do postawy krytycznej względem
świata (ironia, dystans, parodia).
142 d W u d z i e s t o l e c i e m i ę d z y W o j e n n e
• Szczególny nacisk był położony na słowo – Tuwim zajmo-
wał się etymologią wyrazów i uwidaczniał ją w wierszu.
Wprowadzał liczne neologizmy, przekształcenia, stosował
wymyślne, rzadkie rymy oraz instrumentację głoskową,
wyrazy dźwiękonaśladowcze i eksklamację.
przykładowe utwory
Wiosna (dytyramb)
W starożytności dytyrambem nazywano podniosłą pieśń
pochwalną ku czci boga wina – Dionizosa. Stylizując swój
poemat właśnie na dytyramb, Tuwim wpisuje go w tra-
dycję „pogańskiego” kultu życia, erotyki, płodności i sił
witalnych. Z antycznym, hulaszczym orszakiem na cześć
Dionizosa poeta kojarzy tłumy ludzi wylegające na ulice
w wiosenny dzień. W dosadny sposób opisuje ich świe-
żość, młodość i entuzjazm podporządkowane siłom bio-
logicznym, a zwłaszcza popędowi płciowemu. Wysoki,
patetyczny styl dytyrambu miesza się z potocznym, nieraz
wulgarnym słownictwem. Dla podmiotu lirycznego obser-
wującego ten dynamiczny, witalistyczny obraz jest to wi-
dok jednakowo fascynujący co odrażający.
Do krytyków
Podmiot liryczny zwraca się do poważnych, dostojnych
ideologów sztuki, aby opowiedzieć im o prostej, żywioło-
wej radości, jaką czerpie z majowej przejażdżki tramwajem.
Entuzjazm, siły witalne i zachwycenie się chwilą – to war-
tości, które poeta pragnie przeciwstawić smutnej, posępnej
mądrości wiersza. Poezja powinna być wolna od społeczno-
-narodowych zobowiązań i być spontanicznym wyrazem
afirmacji codziennego życia we wszystkich jego banalnych
przejawach.
d W u d z i e s t o l e c i e m i ę d z y W o j e n n e
143
Julian Przyboś
Pozdrawiam cię, palaczko, szara gwiazdo iskier!
Twoja dłoń odjęta od żaru moją od pióra znalazła,
abym pisał wszystkimi uściśniętymi rękami.
(J. Przyboś, Do robotnicy)
Julian Przyboś urodził się
5 marca 1901 r. w Gwoźnicy na
Rzeszowszczyźnie. Mając 16 lat,
zadebiutował w uczniowskim
pisemku „Zaranie” sonetem
Wschód słońca. W 1920 r. zdał
maturę. Studiował polonistykę
i filozofię na Uniwersytecie Ja-
giellońskim. Za jego właściwy
debiut poetycki uważa się opu-
blikowanie w „Skamandrze”
wiersza pt. Cieśle. Współreda-
gował „Zwrotnicę” – progra-
mowe pismo Awangardy Kra-
kowskiej. Przed wojną odbył
liczne podróże do Francji, Belgii
i Włoch. Gdy wybuchła wojna, przebywał na Zaolziu. Praco-
wał jako bibliotekarz w Zakładzie Narodowym im. Ossoliń-
skich. Podczas okupacji utrzymywał się z pracy na roli, a swo-
je utwory wydawał wówczas konspiracyjnie. Po wojnie został
członkiem PPR (później PZPR). Publikował m.in. w „Kuźnicy”,
„Twórczości”, „Życiu Literackim”, „Dialogu” i „Kulturze”. Od
1966 r. był wiceprezesem Pen Clubu. Zmarł 6 października
1970 r. w Warszawie.
charakteryStyka poezji
• Dwa pierwsze tomy wierszy: Śruby i Oburącz to manifest
poetyki awangardowej:
–
jest widoczna pochwała nowoczesności – fascynacja
zdobyczami XX-wiecznej techniki;
144 d W u d z i e s t o l e c i e m i ę d z y W o j e n n e
Pobierz darmowy fragment (pdf)
