Darmowy fragment publikacji:
Seria: Prace Amerykanistyczne Uniwersytetu Jagiellońskiego
REDAKTOR NAUKOWY SERII
prof. dr hab. Andrzej Mania
RECENZENT
dr hab. Radosław Fiedler, prof. UAM
PROJEKT SERII
Maciej Kwiatkowski
OPRACOWANIE GRAFICZNE OKŁADKI
Marcin Bruchnalski
Projekt nr UMO-2011/01/B/HS5/00930 został zrealizowany ze środków fi nansowych
pochodzących z grantu NCN nr K/PBO/000007.
Publikacja dofi nansowana przez Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych
Uniwersytetu Jagiellońskiego z rezerwy Dziekana
© Copyright by Rafał Wordliczek Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Wydanie I, Kraków 2015
All rights reserved
Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany
i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych,
mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych
oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej
pisemnej zgody Wydawcy.
ISBN 978-83-233-3937-3
www.wuj.pl
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków
tel. 12-663-23-81, tel./fax 12-663-83-01-98
Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98
tel. kom. 506-006-674, e-mail: sprzedaz@wuj.pl
Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325
Spis treści
Wykaz akronimów ..................................................................................................
Wstęp ......................................................................................................................
Zapoznanie z problemem badawczym ..............................................................
Uwagi metodologiczne ......................................................................................
Konstrukcja pracy .............................................................................................
Aktualny stan badań ..........................................................................................
Rozdział 1. Regiony o niskim stopniu zainteresowania we współczesnych
stosunkach międzynarodowych .........................................................................
1.1. Defi nicje regionów o niskim stopniu zainteresowania w nauce o stosunkach
międzynarodowych. Rozważania teoretyczne ............................................
1.2. Regiony o niskim stopniu zainteresowania w polityce zagranicznej Stanów
Zjednoczonych jako hegemona współczesnych stosunków
międzynarodowych.....................................................................................
Rozdział 2. Dylematy w amerykańskiej polityce zagranicznej po 1989 r. .............
2.1. Priorytety polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych w unipolarnym
systemie międzynarodowym ......................................................................
2.1.1. American/New World Order według prezydenta George’a H. Busha
2.1.2. Selektywny multilateralizm prezydenta Williama Clintona .............
2.1.3. Unilateralizm prezydenta George’a W. Busha .................................
Rozdział 3. Afryka Północna jako region o niskim stopniu zainteresowania
w polityce zagranicznej Stanów Zjednoczonych w latach 1989–2001 .............
3.1. Kwestia Sahary Zachodniej. Między Rabatem a Algierem ........................
3.2. Libia – azyl dla międzynarodowego terroryzmu ........................................
3.3. Kryzys polityczny w Algierii w latach 90. XX w. .....................................
Rozdział 4. Ewolucja polityki USA wobec rejonu Afryki Północnej po atakach
terrorystycznych z 11 września 2001 r. na Waszyngton i Nowy Jork ...............
4.1. Ewolucja stosunków z Libią ......................................................................
4.2. Rola Tunezji w amerykańskiej polityce War on Terror..............................
4.3. Państwa muzułmańskie jako lojalni partnerzy w wojnie
z międzynarodowym terroryzmem. Casus Algierii i Maroka ....................
4.4. Operacja militarna Active Endeavour i instytucjonalizacja współpracy
militarnej.....................................................................................................
7
9
9
11
13
17
21
21
33
45
45
49
57
65
73
74
80
91
97
97
104
111
127
Rozdział 5. Pozamilitarne aspekty polityki zagranicznej USA wobec państw Afryki
Północnej na początku XXI w. ...........................................................................
5.1. Eizenstat Initiative/US-North Africa Economic Program ...........................
137
138
6
Polityka Stanów Zjednoczonych
5.2. Middle East Partnership Initiative (MEPI) .................................................
5.3. Middle East Free Trade Area (MEFTA) .....................................................
5.4. The Greater Middle East Initiative (GMEI) ................................................
5.5. Broader Middle East and North Africa Initiative (BMENAI) ....................
5.6. United States Agency for International Development (USAID) .................
5.7. Problem antyamerykanizmu w świecie islamskim na przykładzie Maroka
Rozdział 6. Charakterystyka polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych wobec
regionu o niskim stopniu zainteresowania na przykładzie wybranych państw
subregionu andyjskiego ......................................................................................
6.1. Boliwia – trudny partner .............................................................................
6.2. Ekwador – sukces w walce z narkobiznesem ..............................................
6.3. Peru – lojalny sojusznik ..............................................................................
Rozdział 7. Narkobiznes versus gospodarka rynkowa. Programy polityczno-
-gospodarcze Stanów Zjednoczonych adresowane do krajów subregionu
andyjskiego na przełomie XX i XXI w. .............................................................
7.1. Andean Trade Preference Act (ATPA).........................................................
7.2. Andean Trade Promotion and Drug Eradication Act (ATPDEA) ...............
7.3. Andean Regional Initiative (ARI) ...............................................................
7.4. Andean Counterdrug Initiative (ACI) .........................................................
Rozdział 8. Rywalizacja czy współpraca? Najważniejsi aktorzy międzynarodowej
sceny politycznej wobec wybranych państw Afryki Północnej i subregionu
andyjskiego .........................................................................................................
8.1. Chińska Republika Ludowa – energochłonna potęga gospodarcza ............
8.2. Unia Europejska – aktywna globalnie .........................................................
8.3. Federacja Rosyjska – próba powrotu do aspiracji mocarstwowych ...........
Podsumowanie .........................................................................................................
Bibliografi a ..............................................................................................................
Zbiory dokumentów ...........................................................................................
Dokumenty Administracji.............................................................................
Public Papers of the Presidents of the United States, the United States
Gavernment Printing Offi ce ....................................................................
Publikacje Kongresu USA ..................................................................................
Inne źródła drukowane i internetowe .................................................................
Pamiętniki...........................................................................................................
Monografi e .........................................................................................................
Artykuły z periodyków naukowych ...................................................................
Inne .....................................................................................................................
Spis tabel ..................................................................................................................
Spis wykresów .........................................................................................................
Summary ..................................................................................................................
139
141
142
145
147
150
157
158
174
190
209
209
214
221
229
237
237
254
271
285
291
291
291
296
296
300
302
302
312
315
321
323
325
Wykaz skrótów
Andean Counterdrug Initiative
American Enterprise Institute
United States Africa Command
Bolivarian Alliance of the Americas
Asia-Pacifi c Economic Cooperation
Al-Qaeda in the Islamic Maghreb
Andean Regional Initiative
The Anti-Terrorism Assistance
Andean Trade Preference Act
Andean Trade Promotion and Drug Eradication Act
Banco Central de Bolivia
Broader Middle East and North Africa Initiative
China-Africa Development Fund
China Civil Engineering Construction Corporation
Community of Latin America and Caribbean States
Comisión Economica Para America Latina y el Caribe
Central Intelligence Agency
Center for International Private Enterprise
Movimento Creando Oportunidades
Congressional Research Service
Direct Commercial Sales
Drug Enforcement Administration
Defense Intelligence Agency
Economic Community of West African States
Energy Information Administration
Euro-Mediterranean Free Trade Area
Europejska Polityka Sąsiedztwa
United States European Command
Euro-Mediterranean Study Commission
Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia
Foreign Direct Investment
Front Islamique du Salut
Front de Liberation Nationale
The Foreign Military Sale
Forum on China-Africa Cooperation
The Greater Middle East Development Bank
The Greater Middle East Initiative
Global Mediterranean Policy
Great Manmade River
Generalized System of Preferences
Global War on Terror
International Military Education and Training
Joint Combined Exchange Training
Lloyd Aéreo Boliviano
Libyan Islamic Fighting Group
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
ACI
AEI
AFRICOM
ALBA
APEC
AQIM
ARI
ATA
ATPA
ATPDEA
BCB
BMENAI
CADF
CCECC
CELAC
CEPAL
CIA
CIPE
CREO
CRS
DCS
DEA
DIA
ECOWAS
EIA
EMFTA
EPS
EUCOM
EuroMeSCo
FARC
FDI
FIS
FLN
FMS
FOCAC
GMED Bank
GMEI
GMP
GMR
GSP
GWOT
IMET
JCET
LAB
LIFG
8
LNG
MEDA
MEFTA
MEPI
MERCOSUR
MFW
MICG
MINURSO
MOMEP
MRTA
NAFTA
NATO
NED
NMP
NPT
OPA
ONDCP
ONZ
OPEC
OTI
PSCTI
PSI
PTPA
SADR
SIN
SIU
SOUTHCOM
TIFA
TIP
TSCTP
TCG
UfM
UNAHDR
UNASUR
UNECLAC
USAID
USITC
WMD
YPFB
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Polityka Stanów Zjednoczonych
Liquefi ed Natural Gas
Mesure D’Accompagnement / Mediterranean Economic
Development Assistance
Middle East Free Trade Area
Middle East Partnership Initiative
Mercado Comun del Sur
Międzynarodowy Fundusz Walutowy
Moroccan Islamic Combat Group
United Nations Mission for the Organization of a Referendum
in the Western Sahara
Military Observer Mission Ecuador-Peru
Movimiento Revolucionario Tupac Amaru
North American Free Trade Agreement / North American Free
Trade Area
North Atlantic Treaty Organization
National Endowment for Democracy
New Mediterranean Policy
The Nuclear Non-Proliferation Treaty
Organizacja Państw Amerykańskich
Offi ce of National Drug Control Policy
Organizacja Narodów Zjednoczonych
Organization of the Petroleum Exporting Countries
Offi ce of Transition Initiatives
Pan-Sahel Counter – Terrorism Initiative
Pan-Sahel Initiative
U. S. – Peru Trade Promotion Agreement
Sahrawi Arab Democratic Republic
Servicio de Inteligencia Nacional
Sensitive Investigative Unit
United States Southern Command
Trade Investment Framework Agreement
The Terrorist Interdiction Program
Trans-Sahara Counter Terrorism Partnership
Tunisian Combatant Group
Union for the Mediterranean / Unia dla Morza Śródziemnego /
Unia dla Śródziemnomorza
United Nations Arab Human Development Report
Unión de Naciones Suramericanas
United Nations Economic Commission for Latin America and
the Caribbean’s
United States Agency for International Development
United States International Trade Commission
Weapons of Mass Distraction
Yacimientos Petroliferos Fiscales Bolivianos
Wstęp
It is the policy of the United States to seek and support the
growth of democratic movements and institutions in every nation and
culture, with the ultimate goal of ending tyranny in the world.
Prezydent George W. Bush, 20051
ZAPOZNANIE Z PROBLEMEM BADAWCZYM
W wyniku zmian politycznych na świecie w 1989 r. i zakończenia zimnej wojny
Stany Zjednoczone stały się dominującym aktorem na scenie współczesnych sto-
sunków międzynarodowych2. Polityka zagraniczna tego kraju w unipolarnym syste-
mie międzynarodowym jest zagadnieniem złożonym z wielu wątków. Bez względu
na zmiany polityczne w USA decydenci amerykańscy mają zdolność, większą lub
mniejszą, do prowadzenia aktywnej polityki wobec różnych rejonów świata. Zgod-
nie z tezą głoszoną przez neorealistów państwa jako główni aktorzy współczesnych
stosunków międzynarodowych prowadzą swoją politykę opartą na ściśle określo-
nej hierarchii celów, która jest charakterystyczna również dla USA. Ważniejsze są
cele określane mianem high politics. Należą do nich: zapewnienie bezpieczeństwa
militarnego, dbanie o integralność granic państwa oraz systematyczne zacieśnianie
współpracy z sojusznikami. Do drugiej grupy celów z zakresu low politics należą:
zadania gospodarcze i społeczne / promocja amerykańskich wartości i kultury, pro-
1 Public Papers of the Presidents of the United States: George W. Bush, Book I (January 1 to
June 30, 2005), Washington, DC 2005, s. 721.
2 W międzynarodowym środowisku politologów i analityków od kilkunastu lat trwa debata na
temat rzeczywistej roli USA w stosunkach międzynarodowych po zakończeniu zimnej wojny. Szerzej
o pozycji USA w systemie międzynarodowym po 1989 r. piszą m.in.: B. Loveman (red.), Strategy for
Empire: U.S. Regional Security Policy in the Post-Cold War Era, Oxford 2004; M.E. Brown, O.R. Cote,
Jr., S.M. Lynn-Jones, S.E. Miller (red.), America’s Strategic Choices, Cambridge 1997; B. Rubin,
T.A. Keaney (red.), US Allies in a Changing World, London 2001; M.J. Rochester, U.S. Foreign Policy
in the Twenty-First Century, Philadelphia 2008; M. Cox, U.S. Foreign Policy after the Cold War:
Superpower without a Mission?, London 1995; J.M. Lindsay, U.S. Foreign Policy after the Cold War,
Pittsburgh 1997; F. Fukuyama, Ameryka na rozdrożu. Demokracja, władza i dziedzictwo konserwatyzmu,
przeł. R. Staniecki, Poznań 2006; Z. Brzeziński, B. Scowcroft, Ameryka i świat. Rozmowy o globalnym
przebudzeniu politycznym, Łódź 2010; S.W. Hook, U.S. Foreign Policy Today, Washington, DC 2011.
Z prac polskich autorów należy wymienić przede wszystkim: J. Zając (red.), Polityka zagraniczna USA
po zimnej wojnie, Toruń 2005; R. Fiedler, Od przywództwa do hegemonii. Stany Zjednoczone wobec
bliskowschodniego obszaru niestabilności w latach 1991–2009, Poznań 2010; W. Szymborski, Doktryna
Busha, Bydgoszcz 2004; W. Malendowski, Nowy ład międzynarodowy in statu nascendi, Poznań 1993;
M. Żmigrodzki (red.), Polska i świat końca XX wieku, Lublin 1996.
10
Polityka Stanów Zjednoczonych
mowanie idei praw człowieka i wspieranie tendencji demokratyzacyjnych. Pod ką-
tem realizowanych celów z obszaru high politics lub low politics różne państwa,
także Stany Zjednoczone, przyporządkowują regionom świata pozycję w hierarchii
swojej polityki zagranicznej.
Mocarstwa w dziedzinie współczesnych stosunków międzynarodowych, oprócz
potencjału politycznego, militarnego, gospodarczego czy demografi cznego, mają
jeszcze jedną zdolność: prowadzenie polityki zagranicznej wobec regionów o niskim
stopniu zainteresowania. Takie regiony, pomimo że znajdują się na marginesie głów-
nego nurtu współczesnych stosunków międzynarodowych, są w niej obecne i od-
grywają swoją rolę. Państwa o niskim stopniu zainteresowania z powodu nikłego
potencjału nie są w stanie rzucić wyzwania ani mocarstwom, ani państwom średnim.
Posiadają jednak wiele instrumentów zabezpieczających ich niezależne istnienie.
Działanie tzw. siły słabych może mieć stosunkowo duży wpływ na decyzje podejmo-
wane przez mocarstwa światowe3.
Przygotowany projekt badawczy jest próbą zmierzenia się z problematyką re-
gionów o niskim stopniu zaangażowania/zainteresowania/aktywności we współczes-
nym świecie. W rozprawie ten problem jest przedstawiony na przykładzie polityki
Stanów Zjednoczonych jako hegemona współczesnych stosunków międzynarodo-
wych. Z punktu widzenia celów współczesnej polityki zagranicznej Waszyngtonu
takimi regionami są obszar Afryki Północnej4 oraz niektóre państwa subregionu an-
dyjskiego5. Przez ostatnie dwie dekady polityka USA wobec państw Maghrebu i sub-
3 Przykładowo państwa z regionów o niskim stopniu zainteresowania mogą się nawet posunąć do
szantażu własną słabością wobec mocarstwa opiekuńczego i spowodować korektę jego polityki. Zob.
R.P. Barston (red.), The Other Powers, London 1973, s. 22.
4 W rozprawie będzie mowa o polityce zagranicznej USA wobec następujących krajów Afryki
Północnej: Mauretanii, Algierii, Maroka, Tunezji oraz Libii. Autor będzie również stosował termin
Maghreb do ww. krajów. Egipt, ze względu na priorytetowe miejsce, jakie zajmuje w amerykańskiej
polityce zagranicznej, został pominięty. Kryteria zastosowane przy wyborze państw to następujące cechy
wspólne wspomnianych państw arabskich: położenie geostrategiczne, podobna przeszłość kolonialna
oraz koherentne działania ze strony USA poprzez programy polityczno-gospodarcze kierowane do
tej grupy państw. Ważną cechą wspólną okazuje się ewolucja w postrzeganiu i traktowaniu regionu
Afryki Północnej przez Waszyngton jako całości na początku XXI w. Dowodem na ewolucję polityki
Waszyngtonu wobec wszystkich krajów Afryki Północnej jest ich rola w wojnie z międzynarodowym
terroryzmem, przede wszystkim ich znaczenie w operacji Active Endeavour, Iraqi Freedom i Enduring
Freedom, a także opracowanie wielu programów mających na celu demokratyzację życia politycznego
i promocję praw człowieka oraz koncepcja utworzenia Middle East Free Trade Area (MEFTA) mającej
objąć swym zasięgiem m.in. wymienione kraje.
5 Autor będzie analizował politykę USA wobec subregionu andyjskiego rozumianego w ujęciu
instytucjonalnym, a nie geografi cznym. Subregion andyjski pod kątem instytucjonalnym tworzą
następujące państwa: Kolumbia, Peru, Ekwador oraz Boliwia. Geografi cznie Chile również należy do
tej części Ameryki Południowej, jednak wyróżnia się pod wieloma względami spośród wymienionych
krajów. W związku z tym zdecydowano się jedynie zasygnalizować politykę USA wobec tego kraju.
Przykładem dystansowania się Santiago de Chile od Grupy Andyjskiej są działania, w wyniku których
Chile uniezależniło się od ścisłej współpracy z pozostałymi państwami andyjskimi poprzez wystąpienie
z Inicjatywy Andyjskiej. Poza przyczynami instytucjonalnymi, które wyróżniają te państwa spośród
innych, decydującymi kryteriami okazały się: koherentna polityka USA prowadzona wobec wszystkich
krajów subregionu andyjskiego (np. rozwiązania gospodarcze: zachęcanie do współpracy ekonomicznej
krajów regionu i wspieranie ich wysiłków fi nansowo przez USA), transnarodowy problem walki
z narkobiznesem/narkoterroryzmem, promocja praw człowieka i próby przeciwdziałania rządom
Wstęp
11
regionu andyjskiego była prowadzona z dwóch zasadniczych powodów. Pierwszy to
względy prestiżowe, spowodowane coraz bardziej widoczną obecnością Chin, Rosji
i UE w tych regionach. Drugi to przyczyny propagandowe, zauważalne zwłaszcza
w odniesieniu do roli państw Maghrebu w amerykańskiej polityce zagranicznej prze-
formułowanej w następstwie ataków terrorystycznych z 11 września 2001 r. Przystą-
pienie Algierii do koalicji antyterrorystycznej było istotnym wydarzeniem z punktu
widzenia interesów Stanów Zjednoczonych. W związku z rozwojem sytuacji mię-
dzynarodowej i ewolucją priorytetów w polityce zagranicznej USA nastąpił krótko-
trwały wzrost znaczenia regionu Maghrebu w geopolitycznej hierarchii państw Sta-
nów Zjednoczonych. W latach 2001–2008 Maroko, Algieria, Tunezja, a nawet Libia
awansowały z grupy celów low politics do grupy high politics i stały się ważnym
elementem realizacji celów związanych z bezpieczeństwem USA. Zachowawcza po-
stawa prezydenta Baracka Obamy na arenie międzynarodowej spowodowała powtór-
ne zmarginalizowanie państw Afryki Północnej i szybki ich powrót do celów z za-
kresu low politics. Rola państw subregionu andyjskiego w polityce amerykańskiej
sprowadza się z kolei do konsekwentnej realizacji celów o charakterze gospodar-
czym i społecznym z obszaru low politics, obejmującego swym zasięgiem dziedziny
niepriorytetowe z punktu widzenia Waszyngtonu (walkę z narkobiznesem, relacje
gospodarcze, ograniczenie nielegalnej emigracji), ale mającej znaczenie w dłuższej
perspektywie czasowej.
UWAGI METODOLOGICZNE
Główny cel dysertacji to podjęcie próby przedstawienia koherentnej polityki USA
wobec wybranych krajów Afryki Północnej i Ameryki Południowej. Kolejny aspekt
stanowi przeanalizowanie stosunków bilateralnych z poszczególnymi państwami
tych części Czarnego Lądu oraz Ameryki Południowej. Rozprawa ma ukazać cele
i narzędzia polityki USA wobec wspomnianych części świata. W realizacji zadania
ma pomóc interdyscyplinarne podejście do problemu, które jest często stosowane
w nauce o stosunkach międzynarodowych. W pracy odniesiono się do tradycyjnego
paradygmatu badawczego, podkreślającego znaczenie opisu i zrozumienia zacho-
dzących procesów politycznych6. Szeroko ujęty problem badawczy wymagał użycia
wielu metod badań naukowych, zarówno tradycyjnych, jak i nowoczesnych7. Analiza
dyktatorów latynoskich, walka z korupcją, wspólna przeszłość, tj. okres kolonii hiszpańskich. Niektórzy
autorzy zaliczają Chile wraz z Urugwajem, Argentyną i Paragwajem do grupy zwanej The Southern Cone.
Zob. A.A. Jordan, W.J. Taylor Jr., M.J. Meese, S.C. Nielsen, American National Security, Baltimore
2009, s. 512.
6 W przypadku analizy polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych dodatkowo wzięto pod uwagę
nurt realistyczny, mający zastosowanie głównie w badaniu polityki zagranicznej prezydentów G.H. Busha
i G.W. Busha, oraz liberalny, szczególnie przydatny w odniesieniu do polityki B. Clintona.
7 Z. J. Pietraś, Teoria stosunków międzynarodowych [w:] T. Łoś-Nowak (red.), Współczesne stosunki
międzynarodowe, Wrocław 1995, s. 26.
12
Polityka Stanów Zjednoczonych
ma charakter w głównej mierze politologiczny, w związku z czym zastosowano me-
tody badawcze z zakresu tej nauki. Najważniejsza z nich to analiza systemowa. Teresa
Łoś-Nowak podkreśla znaczenie analizy systemowej w naukach politologicznych,
ponieważ „pozwala na konstruowanie modelu badanego zjawiska w genetycznym,
strukturalnym i funkcjonalnym ujęciu”8. Kolejną zastosowaną metodą jest metoda
badań teoretycznych, w której główną rolę odgrywa eksperyment myślowy. Jego rolę
w badaniach o charakterze politologicznym wyjaśnił Józef Kukułka, stwierdzając, że
polega na „tworzeniu abstrakcyjnych zjawisk międzynarodowych, które tworzone
są jak najbardziej na podstawie zjawisk realnych – dzięki zastosowaniu tej metody
może dojść do odkrywania podstawowych tendencji i uwarunkowań danej sytuacji
międzynarodowej”9. Ponadto sięgnięto do metody ilościowej – okazała się ona po-
mocna przy analizie danych statystycznych z zakresu gospodarki. W celu pełnego
przedstawienia tendencji w stosunkach gospodarczych pomiędzy wybranymi kraja-
mi świata zdecydowano się na prezentację danych statystycznych w tabelach i na
wykresach10. Autor skorzystał również z metody analizy zawartości, tam gdzie ana-
lizowano akty prawne i inne dokumenty źródłowe (np. National Security Strategy,
Congressional Research Service Reports, dokumenty U.S. Department of State). Jej
wagę i znaczenie w badaniu relacji międzynarodowych przedstawiał Ziemowit J.
Pietraś, którego zdaniem
metoda analizy zawartości polega na zbieraniu i klasyfi kowaniu informacji pochodzącej
z wymiany komunikatów między uczestnikami stosunków międzynarodowych. Cel meto-
dy stanowi rekonstrukcja interesów stron na podstawie publicznie składanych deklaracji.
(…) Stosunki dyplomatyczne od wieków opierają się na stosowaniu specyfi cznych kodów
językowych i dlatego metoda ta ma istotne znaczenie dla procedury wyjaśniania stosun-
ków międzynarodowych11.
W związku z zastosowaniem podejścia interdyscyplinarnego, charakterystyczne-
go dla nauki o stosunkach międzynarodowych, wykorzystano również metody ba-
dawcze wywodzące się z innych nauk społecznych: socjologii, prawa czy – przede
wszystkim – historii: analizę i krytykę źródeł i literatury przedmiotu oraz metodę
case study12.
8 T. Łoś-Nowak, Stosunki międzynarodowe. Teorie – systemy – uczestnicy, Wrocław 2000, s. 128.
9 J. Kukułka, Teoria stosunków międzynarodowych, Warszawa 2000, s. 58.
10 J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1999, s. 191; P. John, Meto-
dy ilościowe [w:] D. Marsh, G. Stoker, Teorie i metody w naukach politycznych, przeł. J. Tegnerowicz,
Kraków 2006, s. 223–226.
11 Z.J. Pietraś, Teoria stosunków międzynarodowych [w:] T. Łoś-Nowak (red.), Współczesne stosunki
międzynarodowe…, s. 28.
12 Typologie metod badawczych w stosunkach międzynarodowych – zob. szerzej w: Z.J. Pietraś,
Podstawy teorii stosunków międzynarodowych, Lublin 1990; J. Kukułka, Podstawy teorii stosunków
międzynarodowych, Warszawa 1978.
KONSTRUKCJA PRACY
Wstęp
13
Rozprawa w swym założeniu składa się z kilku zasadniczych części. Pierwszy roz-
dział zawiera uwagi teoretyczne. Przedstawiono w nim koncepcje podziału współ-
czesnego świata na różne regiony. Autor sięgnął do głównych koncepcji gradacji
regionów świata, na czele z teorią systemów-światów autorstwa Immanuela Waller-
steina oraz teorią tranzycji potęgi Abrama Fima Kennetha Organskiego, czy do ba-
dań dependystów – Raula Prebisha i André Gundera Franka. Cennym uzupełnieniem
tego rozdziału jest spojrzenie na problem regionów o niskim stopniu zainteresowania
we współczesnych stosunkach międzynarodowych z perspektywy geopolitycznej do-
konanej przez amerykańskich geografów – Petera Taylora i Saula Bernarda Cohena.
W drugiej części zdefi niowano i scharakteryzowano rolę regionów o niskim stop-
niu zainteresowania na przykładzie polityki mocarstwa dominującego, czyli Stanów
Zjednoczonych. Charakterystyka dotyczy okresu po 1989 r. Ponadto dokonano gra-
dacji różnych regionów świata na poszczególne kategorie z punktu widzenia i inte-
resów USA. Drugi rozdział dotyczy głównych kierunków amerykańskiej polityki
zagranicznej, określonych po zakończeniu zimnej wojny, oraz zawiera syntetycz-
ny opis ich realizacji przez prezydentów: George’a H. Busha, Billa Clintona oraz
George’a W. Busha. Istotna uwaga dotyczy bibliografi i, na podstawie której został
napisany ten fragment drugiego rozdziału. Ze względu na wprowadzający charakter
tej części pracy oraz – przede wszystkim – z powodu mnogości publikacji, artyku-
łów i dokumentów traktujących o polityce zagranicznej USA po zakończeniu zimnej
wojny dobór literatury i materiałów źródłowych jest selektywny, a podejście do ich
zawartości merytorycznej krytyczne. W doborze i opisie wydarzeń widać również
selekcję faktów. Przykładowo skupiono się na wydarzeniach i decyzjach z okresu
prezydentury George’a H. Busha, których on był autorem: interwencji w Panamie
czy wojnie w Zatoce Perskiej. Wydarzenia w Europie zostały potraktowane mar-
ginalnie, gdyż stanowiły skutek polityki prezydenta Ronalda Reagana, a nie G. H.
Busha. Kolejne rozdziały to studia przypadków polegające na analizie czynników
determinujących politykę Stanów Zjednoczonych wobec regionów o niskim stop-
niu zainteresowania na przykładzie dwóch grup państw – północnoafrykańskich:
Maroka, Algierii, Tunezji i Libii, oraz subregionu andyjskiego: Boliwii, Ekwadoru
i Peru. W ostatniej części dysertacji scharakteryzowano politykę Chin, Rosji i Unii
Europejskiej wobec państw Afryki Północnej i subregionu andyjskiego w kontekście
interesów Stanów Zjednoczonych.
W sferze heurystycznej podjętych badań podstawowym zadaniem było dokona-
nie gradacji różnych części świata ze względu na ich miejsce w polityce zagranicz-
nej współczesnych Stanów Zjednoczonych. Dodatkowo należało wyselekcjonować
i opisać rolę regionów o niskim stopniu zainteresowania z punktu widzenia interesów
USA na przykładzie wybranych państw Afryki Północnej oraz subregionu andyjskie-
go. J. Kukułka opisał znaczenie tej fazy badań w sposób następujący:
14
Polityka Stanów Zjednoczonych
(…) heurystyczna faza poznania ma doniosłe znaczenie, dlatego że dotyczy przygotowań
do stawiania problemów i formułowania twierdzeń na temat całości oddziaływania wza-
jemnych uczestników stosunków międzynarodowych, ich uwarunkowań, konsekwencji
i prawidłowości13.
Główne zadania projektu badawczego sprowadzają się do odpowiedzi na kilka
1. Jakie jest znaczenie regionów o niskim stopniu zainteresowania (low interests/
intensity/activity) w polityce zagranicznej Stanów Zjednoczonych?
2. Jakie czynniki wpływają na postrzeganie przez Stany Zjednoczone różnych
obszarów świata jako regionów o niskim stopniu zainteresowania?
zasadniczych pytań:
3. Jakie są zasadnicze cele polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych wobec
regionu o niskiej intensywności zainteresowania na przykładzie wybranych
państw Afryki Północnej i subregionu andyjskiego?
4. W jakim stopniu relacje z krajami Afryki Północnej i subregionu andyjskiego
są integralnym komponentem amerykańskiej polityki w kontekście regional-
nym i globalnym?
5. Jakie czynniki determinują stosunki bilateralne pomiędzy Stanami Zjednoczo-
nymi a państwami obu regionów?
6. W jakim stopniu na politykę Stanów Zjednoczonych wpływają aktywne dzia-
łania innych aktorów sceny międzynarodowej w Afryce Północnej i subregio-
nie andyjskim?
W 2011 r. autor otrzymał grant w ramach pierwszego konkursu ogłoszone-
go przez Narodowe Centrum Nauki14. Dzięki środkom fi nansowym pochodzącym
z grantu odbył wiele podróży naukowych. Najważniejsze zbiory źródeł i opracowań,
z których korzystał, znajdują się w Niemczech i Stanach Zjednoczonych. Kweren-
da została przeprowadzona w następujących instytucjach: John Fitzgerald Kennedy
Institute w Berlinie, Ibero-Amerikanische Institut (IAI) w Berlinie oraz Library of
Congress w Waszyngtonie. Szczególnie cenny okazał się kilkumiesięczny pobyt na-
ukowy w stolicy USA. Dzięki tej wizycie autor skorzystał z nieocenionych druko-
wanych oraz zdigitalizowanych zbiorów dokumentów zgromadzonych w Library of
Congress. Do najważniejszych z nich należą Public Papers of the Presidents of the
United States: George Walker Bush, Washington, DC i Public Papers of the Presi-
dents of the United States: Barack Obama, Washington, DC.
Bazą źródłową okazały się dokumenty, raporty i przesłuchania przed Commit-
tee on International Relations, House of Representatives oraz Committee on Foreign
Relations, Senate. Do najważniejszych dokumentów Kongresu dotyczących ogól-
nych założeń amerykańskiej polityki zagranicznej należą: 2000 foreign policy over-
view and the President’s fi scal year 2001 foreign affairs budget request: hearings
before the Subcommittee on African Affairs and Subcommittee on Western Hemi-
sphere, Peace Corps, Narcotics, and Terrorism and the Committee on Foreign Rela-
tions, United States Senate, 106th Congress, 2nd session, February 8, 9, 10, 24, 25,29,
13 J. Kukułka, Podstawy teorii stosunków…, s. 40.
14 Projekt został sfi nansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie
decyzji numer DEC-2011/01/B/HS5/00930.
Wstęp
15
March 8 and 23, 2000, Washington, DC 2000; U.S. National Goals and Objectives
in International Relations in the Year 2000 and Beyond: hearing before the Commit-
tee on Foreign Relations, United States Senate, 104th Congress, 1st session, July 13,
1995, Washington, DC. 1997, sygn. 4.F76/2:S.HRG.104-600/.
Spośród raportów Izby Reprezentantów i Senatu dotyczących amerykańskiej poli-
tyki zagranicznej wobec państw Afryki Północnej należy wymienić: Libya: Defi ning
U.S. National Security Interests: hearing before the Committee on Foreign Affairs,
House of Representatives, 112th Congress, 1st session, March 31, 2011, Washington,
DC 2011; Recent developments in North Africa: hearing before the Subcommittee
on Africa of the Committee on Foreign Affairs, House of Representatives, 103rd Con-
gress, 1st session, September 28, 1994, Washington, DC. 1995, sygn. 4.F76/1:AF 8/40;
Report to the President of the United States: The Commission on the Intelligence
Capabilities of the United States Regarding Weapons of Mass Destruction, March 31,
2005, Washington, DC 2005.
Do najważniejszych dokumentów Kongresu USA, które okazały się niezbędne
w analizie polityki zagranicznej USA wobec państw subregionu andyjskiego trzeba
zaliczyć: A Review of the Andean Initiative: hearing and markup before the Sub-
committee on the Western Hemisphere of the Committee on International Relations,
House of Representatives, 107th Congress, 1st session, including markup of H. Res.
181, June 28, 2001, Washington, DC 2001; Democracy in the Western Hemisphe-
re, achievements and challenges: hearing before the Subcommittee on the Western
Hemisphere of the Committee on International Relations, House of Representatives,
106th Congress, 1st session, June16, 1999, Washington DC 1999; Peru: U.S. Prio-
rities and Policy: hearing before the Subcommittee on the Western Hemisphere Af-
fairs of the Committee on Foreign Affairs, House of Representatives, 103rd Congress,
1st session, March 10, 1993, Washington, DC 1993, sygn. 4.F76/1:P 43/21.
Ponadto skorzystano z: America’s National Interests: A Report from the Commis-
sion on America’s National Interests, Washington, DC 2000, a także z A National
Security Strategy for a Global Age, Washington, DC 2000 oraz A National Security
Strategy for a New Century, Washington, DC 1999, dzięki czemu wartość merytory-
czna dysertacji została podniesiona. Nieocenione okazały się raporty mające w dużej
mierze charakter statystyczny, przygotowane przez analityków z US Congressional
Research Service. Wykorzystano również dokumenty przygotowane przez organy
władzy Stanów Zjednoczonych, przede wszystkim przez urzędników Departamentu
Stanu: U.S. Department of State, 2009 International Narcotics Control Strategy Re-
port (INCSR): Peru, February 27, 2009, vol. 1; U.S. Department of State, 2013 Inter-
national Narcotics Control Strategy Report (INCSR), March 2013; U.S. Department
of State, Background Notes: Algeria; U.S. Department of State, Background Note:
Morocco, July 2006; U.S. Department of State, Bureau of Western Hemisphere Af-
fairs, Background Note: Peru, June 2006; U.S. Department of State, Bureau of West-
ern Hemisphere Affairs, Plan Colombia: Fact Sheet, March 14, 2001; Department
of State, Congressional Budget Justifi cation, Foreign Operations FY2003, FY2004,
FY2005; U.S. Department of State, Congressional Budget Justifi cations for Foreign
Operations Appropriations, FY 2010 and FY 2011; U.S. Department of State, Con-
16
Polityka Stanów Zjednoczonych
gressional Budget Justifi cations for Foreign Operations, FY 2008–FY 2012, CRS
Report RS 22855, Security Assistance Reform: ‘Section 1206’ Background and Is-
sues for Congress, by Nina M. Serafi no; U.S. Department of State, International In-
formation Programs, U.S. Aid Group To Name Three More Recipients, Offi cial Says,
January 27, 2006; U.S. Department of State, International Narcotics Control Strat-
egy Report, March 2006; U.S. Department of State, International Narcotics Control
Strategy Report (INCSR), annual editions; U.S. Department of State, Michael Deal’s
Statement Before the Subcommittee on Foreign Operations of the Senate Appropria-
tions Committee, Washington, DC, July 11, 2001; U.S. Department of State, Offi ce
of the Coordinator for Counterterrorism, Country Reports on Terrorism – Libya,
April 30, 2009; U.S. Department of State, Offi ce of the Coordinator for Counterter-
rorism, Country Reports on Terrorism 2012, Peru, May 30, 2013; U.S. Department
of State, Patterns of Global Terrorism, 2003, April 29, 2004.
Z zasobów John Fitzgerald Kennedy Institute w Berlinie pochodzą takie ma-
teriały źródłowe, jak: Public Papers of the Presidents of the United States: George
Bush, Washington, DC; Public Papers of the Presidents of the United States: Bill
Clinton, Washington, DC; A National Security Strategy of Engagement and Enlar-
gement, Washington, DC 1996; A National Security Strategy of the United States
of America, Washington, DC 1991. W Ibero-Amerikanische Institut w Berlinie autor
skorzystał z następujących źródeł: R. Osvaldo, K. Mikio, China y America Latina
y el Caribe: hacia una relación económica y el commercial estrategica, Comisión
Economica Para América Latina y el Caribe (CEPAL), Santiago 2012; La Repub-
lica Popular de China y America Latina y el Caribe: hacia una relación estrategica,
Comisión Economica Para America Latina y el Caribe (CEPAL), 2010, oraz z wie-
lu prac monografi cznych, np. R.M. Antas Jr., L. Dowbor, O. Ianni (red.), Estados
Unidos: A Supremacia Contestada, São Paulo 2003; B. Bagley, A. Bonilla, A. Paez
(red.), La economía politíca del narcotráfi co: el caso ecuatoriano, Quito 1991;
C.H. Beas, Colonización del Perú y America Latina. Historia de los abusos cometidos
por la superportencia, Lima 2003; A. Bonilla (red.), Ecuador – Perú: bajo un mismo
sol: Horizontes de la negociación y el confl icto, Quito 1999; L.P. Brunati, E.J. Corbière,
J. Laborde, C.O. Suárez, La Estrategia Neocolonial del Imperio para los años ’90,
Buenos Aires 1991 czy E.A. Gamarra, Entre la droga y la democracia. La coopera-
ción entre Estados Unidos – Bolivia y la lucha contra el narcotráfi co, La Paz 1994.
Cennym źródłem informacji są wspomnienia autorstwa najważniejszych decy-
dentów amerykańskich oraz innych świadków ówczesnych wydarzeń i podejmowa-
nych decyzji. W pierwszej kolejności należy wymienić pozycje, których autorami
są dawni sekretarze stanu: M. Albright, B. Woodward, Madam Secretary, New York
2003; W. Christopher, In the Stream of History: Shaping Foreign Policy for a New
Era, Stanford 1998, a także A.M. Haig Jr., Ch. McCarry, Inner Circles: How America
Changed the World. A Memoir, New York 1992. Spośród pamiętników napisanych
przez prezydentów USA najważniejsze są: G.H. Bush, B. Scowcroft, A World Trans-
formed, New York 1998 i B. Clinton, Between Hope and History: Meeting America’s
Challenges for the 21st Century, New York–Toronto 1996. Na szczególną uwagę za-
sługują wspomnienia byłego ambasadora Stanów Zjednoczonych w Algierii Came-
rona R. Hume’a, Mission to Algiers: Diplomacy by Engagement, Oxford 2006.
Pobierz darmowy fragment (pdf)