Darmowy fragment publikacji:
Zamek w Mosznej
wstęp
skarby architektury
ŚWIAT POLSKICH CUDÓW ARCHITEKTURY JEST NIE-
ZWYKLE BOGATY I RÓŻNORODNY. SKŁADAJĄ SIĘ NAŃ
OWIANE LEGENDAMI STARE ZAMCZYSKA, MALOWNI-
CZE RUINY, POTĘŻNE TWIERDZE, ELEGANCKIE PAŁACE
I DWORKI ORAZ URZEKAJĄCE MAGICZNĄ ATMOSFERĄ
ZABY TKOWE STARÓWKI. WŚRÓD PEREŁ ARCHITEKTU-
RY MOŻNA PODZIWIAĆ DOSTOJNE MONUMENTALNE
GMACHY, ŚWIĄTYNIE RÓŻNYCH WYZNAŃ – KOŚCIOŁY,
SYNAGOGI, CERKWIE, ZBORY I MECZETY – ALE TAKŻE
KAMERALNE ULICZKI, ZAUŁKI, PLACE I INNE ZAKĄTKI
CZARUJĄCYCH MIASTECZEK. ZEBRANE W ALBUMIE
OBIEKTY SĄ ZAPROSZENIEM NA FASCYNUJĄCĄ FOTOGRA-
FICZNĄ WYPRAWĘ SZLAKIEM NAJPIĘKNIEJSZYCH,
NAJSŁYNNIEJSZYCH, NAJDZIWNIEJSZYCH I NAJBARDZIEJ
INTRYGUJĄCYCH POLSKICH BUDOWLI – ZARÓWNO
TYCH WZNIESIONYCH PRZED WIEKAMI, JAK I DZIEŁ
ARCHITE KTURY WSPÓŁCZESNEJ. TYCH NAJSŁYNNIEJ-
SZYCH I TYCH MNIEJ ZNANYCH, CZEKAJĄCYCH DO-
PIERO NA ODKRYCIE.
Polska
skarby
architektury
Antonin. Pałac myśliwski
Arkadia. Ogród w stylu angielskim
Baranów Sandomierski. Zamek
Białystok. Pałac Branickich
bielsko-biała
Kamienica Pod Żabami
Rynek główny
Zamek Sułkowskich
Binarowa. Kościół św. Michała Archanioła
Biskupin. Rezerwat archeologiczny
Brzeg. Zamek
Bydgoszcz. Wyspa młyńska
Chochołów. Zabudowa góralska
Cieszyn. Zabytkowy rynek
i góra zamkowa
Częstochowa. Jasna Góra
Dębno Podhalańskie. Kościół
św. Michała Archanioła
Dolina Pałaców i Ogrodów
Frombork. Katedra
Gdańsk
Bazylika Mariacka
Długi Targ
Długie Pobrzeże
Dwór Artusa
Ulica Mariacka
Żuraw
Gniezno. Katedra
Golub-Dobrzyń. Zamek
Gołuchów. Zamek
Góra Grabarka
Janowiec. Ruiny zamku
Kalwaria Zebrzydowska. Sanktuarium
Kanał Elbląski
Karpacz. Kościół Wang
Kazimierz Dolny. Kamienice
Kórnik. Zamek
Jawor i Świdnica. Kościoły Pokoju
Kostomłoty. Cerkiew
św. Nikity Męczennika
kraków
Bazylika Mariacka
Collegium Maius
Kazimierz
Nowa Huta
Rynek Główny
Sukiennice
Wawel
Krynica-Zdrój
Krzeszów. Opactwo Cystersów
Książ. Zamek
Kwiatoń. Cerkiew
Kwidzyn. Zamek
7
8
11
12
15
16
19
21
22
24
27
28
33
35
36
39
40
43
45
47
48
51
53
54
57
58
61
62
65
66
69
70
73
74
79
80
83
85
86
89
91
92
95
96
99
102
105
106
109
110
SKARBY ARCHITEKTURY | spis treści
W
r
o
c
ł
a
w
s
k
e
i
i
k
a
m
e
n
c
e
i
Lanckorona
Licheń Stary. Sanktuarium
Lubiąż. Opactwo Cystersów
Lublin. Stare miasto
Łańcut. Zamek
Łopuszna. Zabytki architektury drewnianej
łódź
Księży Młyn
Pałac Poznańskiego
Ulica Piotrkowska
Malbork. Zamek Krzyżacki
Kruszyniany i Bohoniki. Meczety
Moszna. Pałac
Niedzica. Zamek
Nowy Wiśnicz. Zamek
Ogrodzieniec. Zamek
Olsztyn. Zamek Kapituły Warmińskiej
Opinogóra. Pałacyk i park
Paczków
Pelplin. Katedra
Pieskowa Skała. Zamek
poznań
Stary Browar
Stary Ratusz
Stary Rynek
Promnice. Pałacyk myśliwski
Pszczyna. Pałac
Rogalin. Pałac
Sandomierz
Sierpc. Muzeum Wsi Mazowieckiej
Sopot. Ulica Bohaterów
Monte Cassino i molo
Srebrna Góra. Twierdza
Stańczyki. Wiadukty
Sucha. Zamek Czocha
Święta Lipka. Sanktuarium
Toruń
Tychy. Browar
Tykocin. Wielka synagoga
Wambierzyce. Sanktuarium
warszawa
Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego
Krakowskie Przedmieście
Łazienki Królewskie
Pałac Kultury i Nauki
Stare miasto
Pałac w Wilanowie
Zamek Królewski
Wieliczka. Kopalnia soli
Wigry. Klasztor
wrocław
Aula Leopoldina
Hala Stulecia
Ostrów Tumski
Stary Ratusz
Rynek
Zakopane. Zabytki stylu zakopiańskiego
Zalipie
Zamość. Zespół miejski
Żelazowa Wola
Żyrardów. Osada przemysłowa
Żywiec. Stary i nowy zamek
113
115
116
119
120
122
125
126
129
130
133
137
138
141
142
144
147
148
151
153
154
157
159
161
162
165
166
169
170
173
174
177
178
181
182
185
189
191
192
195
196
199
201
203
205
206
208
211
213
215
217
219
220
223
224
227
229
230
235
236
238
SKARBY ARCHITEKTURY | spis treści
antonin
pałac myśliwski
Antonin, wieś na skraju Parku Krajobrazowego „Dolina Baryczy”,
słynie z urokliwego pałacu myśliwskiego wzniesionego w latach
1821–1824 dla księcia Antoniego Radziwiłła. Polowania nie były
jedyną pasją księcia, dał się on także poznać jako miłośnik i mecenas sztuki,
a także muzyk – kompozytor i wiolonczelista. Przyjaźnił się z Nicolem
Paganinim, Johanem Wolfgangiem Goethem i Ludwikiem van Beethovenem,
a w jego progach gościł dwukrotnie Fryderyk Chopin (1827 i 1829 r.),
co upamiętnia m.in. pomnik Mariana Owczarskiego.
Młody kompozytor koncertował tu, a podobno także
gorąco flirtował z jedną z córek Radziwiłła. O chwilach
jego pobytu przypomina dziś stylowy salonik muzyczny.
Letnia rezydencja w Antoninie powstała według
projektu Fryderyka Schinkla, cenionego architekta
berlińskiego. Pałac, zbudowany na planie krzyża gre-
ckiego, wygląda elegancko i lekko – to zasługa modrze-
wiowych belek, którymi obłożono ceglaną konstrukcję.
Równie interesujące rozwiązanie zastosowano we
wnętrzu. Główny korpus budowli zajmuje przepiękna
centralna sala, którą obiegają dwie kondygnacje balkonów. Na środku stoi
potężna kolumna dorycka, podtrzymująca strop, pełniąca jednocześnie fun-
-kcję kominka, ozdobiona efektownymi trofeami myśliwskimi.
W otoczeniu pałacu przetrwały zabudowania w stylu szwajcarsko-
-tyrolskim, a na wysepce stawu – marmurowy nagrobek córek Antoniego
Radziwiłła.
Po wojnie pałac pełnił rozmaite funkcje, powoli popadał jednak w zaniedbanie.
Dziś działają w nim hotel oraz ośrodek pracy twórczej. Każdego roku odbywa
się tu międzynarodowy festiwal „Chopin w barwach jesieni”.
połoŻenie:
województwo wielkopolskie, gmina Przygodzice, 15 km od Ostrowa Wielko-
polskiego.
POLSKA | skarby architektury
7
arkadia
oGród w stylu anGielskim
A rkadia, której historia sięga 1778 roku, to jeden z najpiękniej-
szych i najlepiej zachowanych parków romantycznych w Polsce.
Nastrojowe alejki, wijący się serpentyną staw i malownicze
budowle rozsiane na ponad 14-hektarowym terenie czynią to miejsce
idealnym terenem do romantycznych przechadzek, rozmyślań, kontemplo-
wania sztuki i podziwiania natury. Taki też cel przyświecał założycielce parku,
księżnej Helenie z Przeździeckich Radziwiłłowej, żonie właściciela pobliskiego
Nieborowa. Nazwa Arkadia przywoływała mitologiczną
sielską krainę szczęśliwości, swoisty raj na ziemi.
Projekt założenia, dzieło Szymona Bogumiła Zuga,
powstawał przy znacznym udziale księżnej, która
upiększała swój ogród do końca życia, czyli do
1821 roku, zatrudniając wybitnych artystów epoki.
Jej główną inspiracją był modny wówczas park angiel-
ski, przypominający naturalny krajobraz z umiejętnie
wkomponowanymi budowlami rustykalnymi, a także
stylizowanymi na gotyckie i antyczne. Nie mogło w nim
zabraknąć nastrojowych sztucznych ruin, tajemniczych
zakątków i ustronnych świątyń dumania.
Do najciekawszych budowli Arkadii zalicza się Świątynię Diany, wznosząca
się nad stawem, Grotę Sybilli oraz Domek Gotycki z przyległą galerią, którą
tworzą ostrołukowe arkady. Równie malowniczo prezentuje się Łuk Grecki,
łączący się murkiem z Domem Murgrabiego, a także efektowny akwedukt
(rekonstrukcja) nad kanałem doprowadzającym wodę do stawu.
Warto także wspomnieć o drewnianym domku, w którym częstym
gościem była Maria Konopnicka – budynek należał do jej syna Jana.
połoŻenie:
województwo łódzkie, gmina Nieborów, 6 km od Łowicza, nad rzeką Skierniewką.
888
POLSKA | skarby architektury
POLSKA | skarby architektury
POLSKA | skarby architektury
9
baranów
sandomierski
zamek
Zamek w Baranowie Sandomierskim to jedna z najpiękniejszych siedzib
magnackich w Polsce. W swych długich, sięgających średniowiecza
dziejach (był wówczas rycerskim dworem obronnym) wiele razy
zmieniał właścicieli, wygląd i charakter. Należał kolejno do rodzin Baranowskich,
Leszczyńskich, Wiśniowieckich, Sanguszków, Lubomirskich, Małachowskich,
Potockich i Krasickich, a ostatnim właścicielem był Feliks Dolański.
Ze względu na podobieństwa architektoniczne, zwłaszcza efektowny
arkadowy dziedziniec, pałac często nazywa się „małym
Wawelem”. Trzykondygnacyjna budowla w typie pala-
zzo in forteca wznosi się na planie prostokąta. Jej naroża
zdobią cztery okrągłe baszty, a środek frontowej ściany
prostokątna wieża z bramą wejściową, przez którą
wchodzi się na uroczy wewnętrzny dziedziniec otoczony
z trzech stron dwukondygnacyjnymi krużgankami.
Uwagę przyciągają fantazyjne maszkarony na cokołach
wspierających arkady.
Obecny, późnorenesansowy kształt budowli to efekt
przebudowy przeprowadzonej na przełomie XVI i XVII
wieku przez Leszczyńskich, ówczesnych właścicieli. Prawdopodobnie proje-
ktantem był któryś z architektów z kręgu Santiego Gucciego. Pod koniec XVII
wieku między dwoma basztami przy skrzydle zachodnim powstała galeria
obrazów, wsparta na otwartych arkadach parteru – dzieło znanego architekta
Tylmana z Gameren, który zmodernizował także elewacje i zaprojektował
dekoracje stiukowe, które można podziwiać w Galerii Tylmanowskiej.
Pałac otacza ogród w stylu francuskim, z tarasami, fontannami oraz
starannie utrzymanymi ozdobnymi krzewami.
połoŻenie:
miasto w województwie podkarpackim, nad Wisłą i jej prawym dopływem Babu-
lówką,15 km od Tarnobrzega.
POLSKA | skarby architektury
11
białystok
pałac branickich
P ałac Branickich to jedna z najpiękniejszych i najlepiej zachowanych
rezydencji magnackich czasów saskich. Nazywana Wersalem
Podlasia budowla jest znakomitym przykładem późnego baroku
w architekturze.
Białystok wraz z okolicznymi dobrami należał niegdyś do książąt
litewskich. W 1661 roku Sejm Rzeczpospolitej przyznał białostockie
dobra Stefanowi Czarnieckiemu za zasługi w wojnach ze Szwedami, ten
zaś przekazał Białystok wraz z zamkiem córce Alek-
sandrze, która poślubiła Jana Klemensa Branickiego.
To właśnie on przekształcił niewielki zamek w pełną
przepychu rezydencję, nazywaną często Wersalem
Podlasia. Nad przebudową czuwał znany na ziemiach
polskich architekt pochodzący z Utrechtu, Tylman
z Gameren. Kolejna poważniejsza rozbudowa nastąpiła
w XVIII wieku.
W czasach największej świetności rezydencja
Branickich składała się z pałacu i przylegających
do niego ogrodów (w stylu francuskim i angielskim),
zwierzyńców oraz zespołu zabudowań: pomarańczarni, arsenału, stajni,
wozo wni, pawilonów ogrodowych i domu ogrodnika. Słynęła jako prężne
ognisko kultury – była jednym z najświetniejszych dworów w ówczesnej
Polsce, przyciągającym wiele znakomitości: poetów, malarzy i koronowane
głowy. Częstym gościem bywał tu król Stanisław August Poniatowski.
Pałac miał własny teatr, dworską orkiestrę , a nawet zespół baletowy,
a na gościnne występy zapraszano tu zagraniczne sławy.
Dziś rezydencja jest siedzibą władz Akademii Medycznej, ale turyści
mogą zwiedzać ogród, hol i klatki schodowe, aulę i pozostałe pomieszczenia
za zgodą gospodarzy obiektu.
połoŻenie:
Białystok, na wschód od rynku.
12
POLSKA | skarby architektury
Kościół św. Barbary
bielsko-
-biała
W śród polskich miast Bielsko-Biała, stolica
wniczym położeniem. Otoczone jest przez pa-
Pod beskidzia, wyróżnia się wyjątkowo malo-
sma Beskidu Śląskiego, Żywieckiego i Małego. Na niektóre ze
szczytów, w tym na wznoszącą się w granicach miasta Szyn-
dzielnię, można dotrzeć kolejką linową, by ogarnąć wzrokiem
atrakcyjną panoramę Bielska i okolic.
Do 1951 roku Bielsko i Biała były samodzielnymi miastami,
a granica między nimi przebiegała na rzece Białej. Oba ośrodki
słynęły z rozwijającego się prężnie włókiennictwa, o czym dziś
przypominają liczne XIX-wieczne budowle pofabryczne.
Dumą Bielska-Białej jest zabytkowa zabudowa centrum,
w której przetrwały prawdziwe perły secesyjnej architektury
i wiele innych zabytków z okazałym zamkiem Sułkowskich
na czele.
połoŻenie:
województwo śląskie, miasto nad rzeką Białą, około 60 km
na południe od Katowic.
kamienica
pod Żabami
Bielsko-Biała może się pochwalić efektownymi budowlami reprezen-
tującymi międzywojenną secesję. Wśród nich jest wiele kamienic
nawiązujących do wiedeńskiej architektury – nieprzypadkowo miasto
nazywano niegdyś małym Wiedniem. Najładniejsze z nich przetrwały przy
ulicach 11 Listopada oraz 3 Maja.
Jeden z najpiękniejszych i najciekawszych przykładów secesji można
podziwiać na placu Wojska Polskiego. Jest nim narożna kamienica Pod Żabami,
powstała w 1903 roku według projektu bialskiego
architekta Emanuela Rosta juniora. Pierwotnie działała
tu winiarnia Rudolfa Nahowskiego.
Wysoka kamienica o fantazyjnej niejednolitej bryle
wyróżnia się kolorową elewacją pełną architektoni-
cznych detali i ozdób, takich jak wykusze nad wejścia-
mi, okazała pseudowieża, wykończenie imitujące mur
pruski, efektowne okna i drzwi. Dom zawdzięcza nazwę
kamiennym żabom, które rozsiadły się nad portalem
ściany północnej, naprzeciwko kościoła ewangelickiego.
Eleganckie, ubrane we fraki żaby najwyraźniej urządzi-
ły tam sobie przyjemną sjestę: jedna gra na mandolinie, druga, wsparta
na beczce wina, pali fajkę i delektuje się zawartością trzymanego w drugiej
łapce kieliszka.
Warto dodać, że według historyków bielskie żaby nie są jedynie niewinną
ozdobą elewacji (choć trzeba przyznać – uroczą). Są także symbolem nieto-
lerancji religijnej skierowanej przeciwko ewangelikom, na których świątynię
spoglądają.
Nie zmienia to jednak faktu, że narożna kamienica Pod Żabami należy
do najwdzięczniejszych i najbardziej fotogenicznych obiektów miasta.
połoŻenie:
Bielsko-Biała, plac Wojska Polskiego.
1616
POLSKA | skarby architektury
POLSKA | skarby architektury
rynek
Główny
Bielski rynek główny to prostokątny lekko nachylony ku wschodo-
wi plac, którego kształt nie zmienił się od czasów średniowiecznej
lokacji miasta, czyli od XII wieku. Otaczające go kamienice pocho-
dzą głównie z XVII–XVIII stulecia – mają status zabytków, a większość
z nich reprezentuje styl barokowo-klasycystyczny. Na początku XIX stulecia
wszystkie wyposażone były w podcienia, które w późniejszych latach zostały
zamurowane – zachowały się tylko w pierzei zachodniej. W zabudowie wyróż-
nia się potężna czteropiętrowa kamienica pod nr. 11–12,
wzniesiona przed stu laty. W narożnym budynku w tej
samej pierzei, tuż obok uroczej, przenoszącej w czasy
przedwojennego Bielska kawiarni Oskar, działa najstarsza
bielska apteka Pod Jeleniem, założona w 1769 roku –
warto do niej zajrzeć, by rzucić okiem na neorenesan-
sowe wyposażenie.
Na środku rynku wznosi się pomnik Jana Nepomu-
cena (replika), a także fontanna z rzeźbą rzymskiego
boga mórz Neptuna. Wybiega z niej sztuczny kanał,
nad którym przewieszono mostek. Na placu znajdują
się też dwie ekspozycje archeologiczne – relikty dawnej zabudowy: funda-
menty XVII-wiecznej wagi miejskiej oraz kamienna studnia.
Nie brakuje tu knajpek, pubów, niewielkich galerii i sklepów z antykami,
a przy ul. Piwowarskiej w urokliwym pomarańczowym budynku działa nie-
wielki Browar Miejski.
Na uwagę zasługują także inne malownicze uliczki i zaułki w pobliżu
rynku, m.in. krótka uliczka Podcienie oraz wąska Kościelna, u której
wylotu wznosi się dumnie strzelista katedra św. Mikołaja.
połoŻenie:
Bielsko-Biała, centrum.
POLSKA | skarby architektury
19
zamek
sułkowskich
Okazały zamek Sułkowskich w samym centrum Bielska-Białej jest
najstarszą i największą zabytkową budowlą miasta. Jak głosi legenda,
niegdyś na wzgórzu mieli bazę rozbójnicy, napadający podróżu-
jących kupców. Ze zbójnikami miał się rozprawić książę opolski Kazimierz,
a na miejscu ich ufortyfikowanej kryjówki wznieść zamek, u stóp którego
zaczęło się rozwijać miasto.
Dominujący w panoramie starego miasta zabytek, którego współcze-
sna nazwa pochodzi od nazwiska ostatnich właścicieli,
reprezentuje typ zamku miejskiego, zintegrowanego
z systemem fortyfikacji miejskich (w pobliżu przetrwały
fragmenty murów). Przez stulecia pełnił funkcję przy-
granicznej warowni, strzegąc granic księstw cieszyń-
skiego i oświęcimskiego, później (od połowy XV wieku)
granicy czesko-polskiej, a od 1526 roku austriacko-
-polskiej. Od końca XVI wieku jego obronna funkcja
stopniowo malała – zamek przekształcał się stopniowo
w okazałą rezydencję szlachecką.
Na przestrzeni dziejów bielski zamek był wielokro-
tnie przebudowywany. Jego najstarsze fragmenty są datowane na XIV wiek,
a współczesny, eklektyczny wygląd jest efektem ostatniej wielkiej przebu-
dowy przeprowadzonej w drugiej połowie XIX wieku.
Rezydencja obecnie jest siedzibą Muzeum w Bielsku-Białej z ciekawymi
zbiorami, m.in. archeologicznymi, historycznymi i etnograficznymi. Działa
w nim także galeria sztuki współczesnej oraz nastrojowy pub z przyjemnym
tarasem.
Zamek zasługuje na uwagę także wieczorem – efektownie iluminowany
prezentuje się wręcz baśniowo.
połoŻenie:
Bielsko-Biała, centrum, ul. Wzgórze.
POLSKA | skarby architektury
21
binarowa
kościół św. michała
archanioła
P ołudniowa Małopolska oraz Podkarpacie słyną z kilkudziesięciu drew-
nianych świątyń wchodzących w skład znakomitego Szlaku Architektury
Drewnianej. Gotycki kościół św. Michała Archanioła w Binarowej to
jeden z najcenniejszych obiektów na tym szlaku oraz jeden z grupy sześciu
wpisanych na Listę UNESCO, uznanych za unikatowy relikt średniowiecznych
tradycji budowlanych, jaką jest konstrukcja zrębowa. Pozostałe wznoszą się
w miejscowościach Blizne, Dębno Podhalańskie, Haczów,
Lipnica Dolna i Sękowa.
Świątynia w Binarowej, druga, jaka powstała w tym
miejscu, została wzniesiona około 1500 roku. Jest to
jednonawowa budowla gotycka wykonana w całości
z drewna, obita gontem i podbita blachą. Jej domi-
nującym elementem jest wieża o konstrukcji słupowej,
wyróżniająca się pochyłymi, zwężającymi się ku górze
ścianami.
Kościół był kilkakrotnie restaurowany (w XVII,
XIX, XX wieku, także w ostatnich latach). Najbardziej
chybioną okazała się renowacja przeprowadzona na początku XX stulecia,
kiedy to kryjący dachy gont zastąpiono blachą miedzianą, a gont na ścia-
nach odeskowaniem. Pod koniec minionego stulecia podjęto jednak prace
zmierzające do przywrócenia oryginalnego wyglądu.
Wnętrze kryje wiele cennych zabytków sztuki sakralnej, m.in. piękną,
zabytkową polichromię z XVI i XVII wieku, na której wyobrażono m.in. sceny
z Nowego Testamentu oraz widoki dawnego Biecza. Na uwagę zasługują
także barokowe ołtarze boczne oraz późnorenesansowy ołtarz główny
z rzeźbą Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XV wieku.
połoŻenie:
Binarowa, wieś w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim, 4 km
od Biecza.
22
POLSKA | skarby architektury
Pobierz darmowy fragment (pdf)
