Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00318 014101 13631576 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Porozumienie z pacjentem. Relacje i komunikacja - ebook/pdf
Porozumienie z pacjentem. Relacje i komunikacja - ebook/pdf
Autor: , , Liczba stron:
Wydawca: Wolters Kluwer Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-264-7512-2 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> biznes >> zarządzanie i marketing
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj
Porozumienie z pacjentem. Relacje i komunikacja jest unikatową publikacją prezentującą komunikację z pacjentem jako zbiór wielu umiejętności: humanistycznych i medycznych, teoretycznych i praktycznych. Główną cechą książki jest interdyscyplinarne podejście do omawianego problemu, uwzględniające aspekty językowe, etyczne, prawne, psychologiczne i społeczne związane z komunikacją. W opracowaniu przedstawiono nie tylko pogłębioną analizę wyżej wymienionych elementów, ale także charakterystykę porozumienia z pacjentami w różnych specjalnościach medycznych.

Czytelnik odnajdzie tu praktyczne wskazówki dotyczące m.in.:
Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

POROZUMIENIE Z PACJENTEM RELACJE I KOMUNIKACJA redakcja naukowa Jan Doroszewski Marek Kulus Andrzej Markowski Warszawa 2014 Wydawca Izabella Małecka Sekretarz zespołu autorskiego Antonina Doroszewska Redaktor prowadzący Marta Kamińska Opracowanie redakcyjne Agata Czuj Łamanie Sławomir Sobczyk Projekt grafi czny okładki i stron tytułowych Maciej Sadowski Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ Więcej na www.legalnakultura.pl P(cid:202)(cid:189)(cid:221)(cid:187)(cid:131) I(cid:254)(cid:144)(cid:131) K(cid:221)(cid:174)(cid:141)(cid:257)(cid:187)(cid:174) © Copyright by Wolters Kluwer SA, 2014 ISBN: 978-83-264-3364-1 Wydane przez: Wolters Kluwer SA Dział Praw Autorskich 01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35 e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl www.wolterskluwer.pl księgarnia internetowa www.profinfo.pl    ––––––––   SpiS treści   ––––––––    Wstęp........................................................................................................................ 11 Rozdział 1. Podstawy współczesnej komunikacji lekarskiej [Jan Doroszewski]............................................................................................... 13 1.. Zmiany.w.relacji.łączącej.lekarza.z.pacjentem.i.rozwój.. nauk.medycznych.......................................................................................... 14 2.. Komunikacja.na.różnych.etapach.postępowania.leczniczego................... 16 3.. Rola.języka.w.komunikacji.lekarz.–.pacjent............................................... 19 4.. Komunikacja.lekarz.–.pacjent.jako.system.znaków................................... 20 5.. Ogólne.cechy.choroby.a.komunikacja.lekarz.–.pacjent............................. 21 Bibliografia......................................................................................................... 22 Rozdział 2. Prawda i prawdomówność w relacjach lekarz – pacjent [ks. Wiesław Przyczyna]...................................................................................... 23 1.. Pojęcie.prawdy.i.prawdomówności.............................................................. 23 2.. Korzyści.płynące.z.mówienia.prawdy.klinicznej......................................... 24 2.1.. Uznanie.chorego.za.pełnowartościową.osobę.................................... 25 2.2.. Zwiększenie.efektywności.terapii........................................................ 26 2.3.. Podtrzymywanie.nadziei....................................................................... 27 3.. Sposoby.przekazu.prawdy.klinicznej........................................................... 28 3.1.. Przekaz.prawdy.w.chorobie.przejściowej............................................ 29 3.2.. Przekaz.prawdy.w.chorobie.nieuleczalnej.. niezagrażającej.życiu............................................................................. 29 3.3.. Przekaz.prawdy.w.chorobie.terminalnej,.zmierzającej.. do.śmierci............................................................................................... 30 4.. Rola.empatii.w.przekazywaniu.prawdy.klinicznej...................................... 31 5.. Dziesięć.zasad.przekazywania.prawdy.klinicznej....................................... 32 Bibliografia......................................................................................................... 33 Rozdział 3. Prawne aspekty komunikacji lekarza z pacjentem [Zbigniew Czernicki]........................................................................................... 35 Bibliografia......................................................................................................... 42  SPIS TREŚCI Rozdział 4. Wybrane psychologiczne aspekty budowania poprawnej komunikacji między lekarzem a pacjentem [Mariola Kosowicz, Marta Kulpa, Sylwia Świstak-Sawa]................................. 43 1.. Wybrane.zasady.budowania.poprawnej.komunikacji................................ 45 1.1.. Umiejętne.słuchanie............................................................................. 45 1.2.. Sztuka.aktywnego.słuchania................................................................. 46 1.3.. Precyzowanie.tematu.rozmowy............................................................ 48 1.4.. Informacje.zwrotne............................................................................... 48 1.5.. Kompetentne.zadawanie.pytań............................................................ 50 1.6.. Empatia.................................................................................................. 51 2.. Komunikacja.werbalna.i.niewerbalna......................................................... 53 3.. Psychologiczne.aspekty.prowadzenia.wywiadu.z.pacjentem..................... 53 3.1.. Praktyczne.zasady.prowadzenia.wywiadu.medycznego..................... 55 3.2.. Wybrane.przyczyny.uniemożliwiające.pacjentowi.. otwarte.odpowiedzi.w.trakcie.wywiadu............................................... 57 4.. Przekazywanie.informacji.o.diagnozie........................................................ 58 4.1.. Kilka.wskazówek.dotyczących.przekazywania.informacji.. o.chorobie.............................................................................................. 59 5.. Uprzedzanie.o.swoich.intencjach................................................................ 61 Bibliografia......................................................................................................... 62 Rozdział 5. Socjologiczne aspekty komunikacji z pacjentem [Antonina Doroszewska].................................................................................... 64 1.. Rola.lekarza.(rola.zawodowa).i.rola.pacjenta.oraz.relacja.. lekarz.–.pacjent.w.socjologii......................................................................... 65 2.. Modele.komunikacji.medycznej.................................................................. 68 3.. Kontekst.społeczny.komunikacji.z.pacjentem............................................ 71 3.1.. Organizacja.przestrzeni........................................................................ 72 3.2.. Nawiązanie.kontaktu............................................................................. 75 3.3.. Wywiad................................................................................................... 77 3.4.. Ustalenie.diagnozy/wstępne.ustalenie.diagnozy,.które.pozwoli.. na.określenie.dalszego.postępowania.................................................. 77 3.5.. Wspólne.podjęcie.decyzji.dotyczącej.dalszego.postępowania........... 78 Bibliografia......................................................................................................... 83 Rozdział 6. Kultura języka w porozumiewaniu się lekarza z pacjentem [Andrzej Markowski]........................................................................................... 85 Bibliografia......................................................................................................... 91 SPIS TREŚCI  Rozdział 7. Innowacyjna komunikacja między medykami a przewlekle chorymi pacjentami [Jan Tatoń]............................................ 92 1.. Wprowadzenie............................................................................................... 92 2.. Znaczenie.innowacyjności.w.systemowej.komunikacji.. „medycyna.–.pacjenci.z.przewlekłymi.chorobami”.. w.opiece.zdrowotnej.i.społecznej.XXI.wieku............................................. 93 3.. Specjalne.cele.i.metody.komunikacji.lekarza.z.pacjentem.. obejmowanym.opieką.paliatywną................................................................ 95 4.. Jak.wyjątkowy.–.biologiczny,.społeczny.i.etyczny.–.charakter.. relacji.lekarza.i.pacjentów.determinuje.niepowtarzalne.cechy.. ich.wzajemnej.komunikacji.......................................................................... 96 5.. Definicja.profesjonalnej.komunikacji.medyków.z.pacjentami................ 100 6.. Prywatność.i.autonomia.osoby.pacjenta.w.praktyce.skutecznej.. komunikacji.(wskazania.dla.lekarzy)......................................................... 101 7.. Wpływ.osobowości.pacjenta.na.praktykę.komunikacji.. lekarz.–.pacjent............................................................................................ 102 8.. Komunikacja.jako.metoda.radzenia.sobie.ze.stresem............................. 104 9.. Techniki.komunikacji.................................................................................. 105 10.. Komunikacyjne.ograniczenia.pacjenta.wynikające.. z.wpływów.choroby...................................................................................... 106 11.. Szacunek.i.empatia.ze.strony.lekarza........................................................ 108 12.. Podawanie.informacji.o.nasileniu.objawów.choroby.. lub.niepomyślnym.rokowaniu.................................................................... 108 13.. Wskazówki.dotyczące.rozmowy.o.potrzebie.dalszych.. badań.klinicznych........................................................................................ 109 14.. Wywiady.lekarskie.–.profesjonalna.komunikacja.. do.celów.klinicznych................................................................................... 110 15.. Edukacja.terapeutyczna.jako.profesjonalna.metoda.komunikacji......... 116 15.1..Pedagogika.terapeutyczna................................................................. 116 15.2..Motywacja.terapeutyczna.................................................................. 117 15.3..Wzmacnianie.osobowości.pacjenta.do.celów.. terapeutycznych.................................................................................. 118 16.. Wpływ.lęku.przed.interwencjami.medycznymi.na.charakter.. komunikacji.lekarz.–.pacjent...................................................................... 119 17.. Lepsza.komunikacja.lekarza.i.pacjenta.jako.szansa.zmniejszenia.. liczby.procesów.o.błąd.medyczny............................................................... 120 18...Podsumowanie............................................................................................. 121 Bibliografia......................................................................................................... 122  SPIS TREŚCI Rozdział 8. Komunikacja w pediatrii [Marek Kulus].................................... 124 1.. Otoczenie..................................................................................................... 126 2.. Metody.komunikacji................................................................................... 127 3.. Nastolatki..................................................................................................... 129 4.. Trudne.wiadomości..................................................................................... 130 Bibliografia....................................................................................................... 132 Rozdział 9. Komunikacja lekarza z pacjentem z zaburzeniami psychicznymi [Tadeusz Parnowski].................................. 133 1.. Wprowadzenie............................................................................................. 133 2.. Ocena.stanu.psychicznego.......................................................................... 134 3.. Wywiad.przedmiotowy.–.obiektywizacja.informacji................................ 136 3.1.. Badanie.chorego.–.wywiad.podmiotowy.–.autoanamneza.............. 138 3.2.. Ocena.stanu.psychicznego.................................................................. 138 4.. Kontakt.z.pacjentem................................................................................... 139 4.1.. Urealnianie.nieprawidłowych.przekonań......................................... 143 4.2.. Błędy.w.komunikacji.z.pacjentem...................................................... 143 5.. Pacjent.trudny.............................................................................................. 144 5.1.. Pacjent.pobudzony.............................................................................. 144 5.2.. Pacjent.z.depresją................................................................................ 145 5.3.. Pacjent.z.psychozą............................................................................... 146 5.4.. Pacjent.z.otępieniem........................................................................... 147 5.5.. Konsultacja.pacjenta.z.zaburzeniami.psychicznymi.. na.oddziale.somatycznym................................................................... 148 5.6.. Pacjent.przyjęty.do.szpitala.wbrew.swojej.woli................................. 149 Bibliografia....................................................................................................... 150 Rozdział 10. Komunikacja w zespole terapeutycznym oraz pielęgniarki z pacjentem [Karolina Pietruk]..................................... 152 1.. Wstęp............................................................................................................ 152 2.. Komunikacja.w.zespole.terapeutycznym.................................................. 153 3.. Środki.i.systemy.komunikacji..................................................................... 153 4.. Komunikacja.to.nie.tylko.rozmowa.–.bariery.w.komunikacji.. w.zespole.terapeutycznym.......................................................................... 157 5.. Relacja.pielęgniarka.–.pacjent................................................................... 162 6.. Komunikacja.w.chorobie............................................................................ 164 7.. Troska.w.komunikacji.(model.CARE)...................................................... 166 8.. Postawy.rodziny.wobec.choroby.bliskiej.im.osoby................................... 166 9.. Zakończenie................................................................................................. 170 Bibliografia....................................................................................................... 170 SPIS TREŚCI  Rozdział 11. Holistyczne podejście do chorych na nowotwory [Janusz Meder].................................................................................................. 173 Bibliografia....................................................................................................... 188 Rozdział 12. Komunikacja lekarz – pacjent w opiece paliatywnej – wybrane problemy [Jerzy Jarosz]............................................................... 189 1.. Wprowadzenie.i.podstawowe.definicje..................................................... 190 2.. Zagadnienia.szczegółowe........................................................................... 192 2.1.. Światopogląd.medyczny...................................................................... 192 2.2.. Akceptacja.–.pogodzenie.się.z.nadchodzącą.śmiercią..................... 194 2.3.. Uporczywa.terapia.............................................................................. 195 2.4.. Oczekiwania.pacjentów...................................................................... 196 3.. Podsumowanie............................................................................................. 201 Bibliografia....................................................................................................... 202 Informacje o autorach........................................................................................ 205    ––––––––   WStęp   ––––––––    W ostatnich latach pojawiają się liczne prace naukowe poświęcone komuni- kacji lub naukom pokrewnym. Od kilkunastu lat w wielu krajach studentów kierunków medycznych kształci się w zakresie komunikacji. Kształcenie to przybiera różne formy, teoretyczne i praktyczne, na licznych uczelniach ma ono charakter obligatoryjny. Umiejętności w tym zakresie stają się istotnym elementem kształcenia przyszłego lekarza. Problematyka porozumienia z pa- cjentem stanowi też nierzadko przedmiot badań empirycznych. Również w polskich uczelniach medycznych rozpoczęto kształcenie w za- kresie komunikacji. W znacznej mierze ma ono jednak charakter fakultatyw- ny. Studenci są bardzo zainteresowani zdobywaniem wiedzy w tym zakresie. Kursy mające bardziej praktyczny charakter są związane z bezpośrednim po- rozumiewaniem się pacjentów i lekarzy, na przykład w ambulatorium, nato- miast kursy o szerszym zakresie obejmują również zagadnienia teoretyczne, zwłaszcza z zakresu nauk współpracujących z medycyną. Od 2009 r. na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym są organizowane fakultatywne kursy poświęcone porozumieniu z pacjentem. Współorganizu- ją je Rada Języka Polskiego przy Prezydium PAN oraz Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie. Co roku uczestniczy w tych zajęciach grono zainteresowanych tą problematyką studentów. Zespół wykładowców tworzą przedstawiciele różnych dyscyplin naukowych i dziedzin medycyny. W koncepcji leżącej u podstaw tych zajęć zakłada się, że proces komunikacji z pacjentem opiera się na mocnych podstawach teoretycznych, bez których komunikacja nie mogłaby się rozwijać, tj. przede wszystkim na filozofii i ety- ce, psychologii i socjologii. Równolegle z nauczaniem wybranych elementów tych dziedzin całość opiera się na podstawach nauki o języku i praktyki języ- kowej. Ważnym, ale nie jedynym, elementem nauczania z zakresu komuni- kacji są metody i techniki przydatne w porozumiewaniu się z pacjentem. Te- maty te powinny zatem wchodzić w zakres programu nauczania komunikacji na uczelniach medycznych. Jednocześnie warto, by obejmował on również zajęcia poświęcone specjalistycznym problemom związanym z wybranymi 12 WSTęP dziedzinami medycznymi, przede wszystkimi z tymi, które mają szczególnie istotny związek z porozumiewaniem się pacjenta z lekarzem, jak na przykład komunikacja w pediatrii, z osobami chorymi przewlekle, chorymi na nowo- twory czy inne choroby przewlekłe oraz chorymi w stanie terminalnym. Autorami zebranych w niniejszej książce artykułów są wykładowcy, którzy biorą udział w kursie organizowanym na Warszawskim Uniwersytecie Medycz- nym. Osoby te mają duże doświadczenie dydaktyczne i praktyczne. Książka ma, zgodnie z intencją, być źródłem informacji z dziedziny komunikacji dla nauczycieli akademickich, studentów, lekarzy – praktyków i badaczy zajmu- jących się tą problematyką. Mamy nadzieję, że publikacja spełni to zadanie. Warszawa, czerwiec 2014 r. Jan Doroszewski Marek Kulus Andrzej Markowski Jan Doroszewski    ––––––––   rozdział 1   ––––––––    podStaWy WSpółczeSnej komunikacji lekarSkiej Dobra komunikacja lekarza z pacjentem to najważniejsze narzędzie wzajem- nego porozumienia, niezbędnego, aby proces leczenia był obopólną współ- pracą. Współpraca zaś lekarza i pacjenta daje największą skuteczność tera- peutyczną i zapewnia możliwości opieki. Pozwala ona bowiem na traktowa- nie pacjenta jako całości bio-psycho-społecznej. Takie traktowanie pacjenta jest warunkiem dobrego badania podmiotowego, dzięki któremu lekarz może poznać stan psychiczny pacjenta (chorobę subiektywną), która z punktu wi- dzenia pacjenta odgrywa największą rolę. Dzięki zaś powiązaniu badania podmiotowego z badaniem przedmiotowym rozpoznanie choroby zawiera harmonijnie wszystkie podstawowe elementy prowadzące do wyzdrowienia. Jednym ze szczególnie ważnych aspektów komunikacji jest to, że umożliwia ona opracowanie projektu postępowania terapeutycznego, który czyni za- dość jednocześnie potrzebom leczenia choroby obiektywnej i dobrze spełnia subiektywną ocenę bilansu korzyści i kosztów. Świadoma zgoda pacjenta to- warzyszy zresztą, podobnie jak zrozumienie pacjenta przez lekarza, całemu postępowaniu lekarskiemu. Wreszcie, dzięki komunikacji lekarz poznaje, jakie potrzeby ma pacjent w związku z postępowaniem lekarskim, o czym decydują różne formy choroby: stopień ciężkości, czas trwania itd. Od tych czynników zależy, jaki powinien być w związku z danym pacjentem udział bezpośredniego leczenia, pomocy, opieki, wsparcia. Krótko rzecz ujmując, dzięki komunikacji może być osiągnięty niezbędny poziom moralny przy jed- noczesnej maksymalnej skuteczności praktycznej. Nowoczesna medycyna jest działalnością obejmującą dużą liczbę ludzi ma- jących różne zadania i liczne bardzo złożone organizacje. Sprawa ta wykra- cza poza problematykę bezpośredniego porozumienia lekarza z pacjentem, ma jednak wielkie znaczenie dla współpracy lekarzy, pielęgniarek, a także specjalistów wielu różnych dziedzin. 14 JAN DOROSZEWSKI Zmiany społeczne, rozwój medycyny i nauk współpracujących zmieniają istotę medycyny. Przez długi czas praktyka medyczna polegała na tym, że le- karz ponosił jednoosobową odpowiedzialność, by proces leczenia mógł prze- biegać skutecznie, a pacjent musiał mieć pełne zaufanie do lekarza. Prowa- dziło to do tego, że stosunek między lekarzem a pacjentem miał charakter stosunku dwuosobowego przy bardzo zdecydowanej kierowniczej roli lekarza oraz pełnym zaufaniu i posłuszeństwie pacjentów. Ten model relacji lekarz – pacjent nazywamy obecnie paternalizmem. Jednakże na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat środki leczenia, jakimi dysponuje medycyna, zarówno na- ukowo-badawcze, jak i praktyczne, zaczęły się powiększać, osiągając bardzo wysoki poziom rozwoju, co sprawiło, że lekarze znaleźli się w zupełnie innej sytuacji. Praktyka medyczna stała się znacznie bardziej złożona i trudniej- sza w porównaniu z dawnymi czasami. Dzisiaj po to, by skutecznie działać, lekarz musi korzystać z różnych źródeł pomagających mu w podejmowaniu decyzji. Co więcej, musi uwzględniać to, że nie ma możliwości już jednostron- nego decydowania o losach pacjenta, nie tylko ze względu na wielki rozwój nauk społecznych i etyki, ale przede wszystkim dlatego, że jako autor decy- zji i współuczestnik kierowania swoim losem występuje obecnie pacjent. Ten dwukierunkowy model relacji lekarz – pacjent nazywa się modelem partner- skim. Ten nowy charakter relacji ma bardzo istotne znaczenie nie tylko dla procesu leczenia, ale dla całości postępowania lekarskiego. 1. zmiany w relacji łączącej lekarza z pacjentem   i rozwój nauk medycznych W obrębie nauk związanych z medycyną w ostatnich dziesięcioleciach ob- serwuje się postęp w zakresie teorii medycyny i koncepcji zdrowia i choro- by oraz w zakresie organizacji opieki nad pacjentem. Podstawowy element to rozwój koncepcji zdrowia i choroby, który prowadzi w stronę koncepcji człowieka jako całości biologicznej, psychicznej i społecznej z jednej strony, a z drugiej zmiany związane z chorobą. Zaczęto ją postrzegać nie jako jedno- razowe wydarzenie, które trzeba wyleczyć. Współcześnie choroba to zazwy- czaj długotrwały, wielomiesięczny, a czasem wieloletni okres, mający wpływ na całe życie człowieka. Z tego podejścia do choroby wynika, że lekarz nie może się ograniczać tylko do samego leczenia, rozumianego jako wydawanie indywidualnie pacjentowi poleceń, czyli jednoosobowego kierowania lecze- ROZDZIAŁ 1. PODSTAWy WSPóŁCZESNEJ KOMUNIKACJI LEKARSKIEJ 15 niem. Pacjent zwykle potrzebuje nie tylko wykonania zlecenia, ale również opieki, wsparcia, poczucia bycia zrozumianym. Człowiek znajdujący się pod opieką lekarza ma znacznie większe wymagania niż tylko skuteczne lecze- nie (zwłaszcza że dawniej miało ono charakter wywoływania zmian w sferze biologicznej). Okazało się, że różne modele relacji lekarz – pacjent są o tyle niewłaściwe, że potrzeby zdrowotne pacjenta w dużej mierze zależą od ro- dzaju choroby (ostra, przewlekła, ciężka, lekka i przejściowa). Ta współpra- ca nie może ograniczać się do leczenia, wywoływania zmian u pacjenta, ale musi obejmować także inne sfery. Po drugie, w zakresie nauk klinicznych bardzo istotnym elementem jest uporządkowanie i uwiarygodnienie praw lekarza przez wykorzystanie nauk formalnych, przede wszystkim statystyki, logiki, a także różnych spraw zwią- zanych z językiem, którym się posługuje medycyna, o czym będzie mowa po- niżej. To są zmiany w samej istocie medycyny, polegające nie tylko na szer- szym i głębszym poznaniu, ale i na formalnym podejściu do opisu zjawisk biologicznych, psychicznych i społecznych. Przeobrażenia w jądrze medycy- ny sprowadzają się zatem zarówno do zmian w naukach podstawowych, jak i w bezpośrednim zastosowaniu tych nauk, jakim są nauki kliniczne. Nato- miast odnośnie do innych nauk znaczenie dla omawianej kwestii ma rozwój zwłaszcza etyki medycznej i bioetyki1, psychologii2, socjologii i techniki me- dycznej4. Nauki te wykazały, że przyczynom chorób, które są umiejscowione w strefie biologicznej, towarzyszą zmiany psychiczne i społeczne. Możliwość wykorzystania w medycynie metod i wyników psychologii i socjologii zależy od ich przekształcenia – muszą zostać włączone w medycynę i dzięki temu będą mogły być wykorzystane. Nie ma bowiem możliwości bezpośredniego wykorzystania tych nauk w medycynie. Te zmiany zachodzące w medycynie mają również istotny wpływ na relację lekarz – pacjent. Odrębnym obszarem przemian, wpływającym na przeobrażenia w zakre- sie relacji lekarz – pacjent, są kwestie społeczno-organizacyjne. Medycyna stała się przedsięwzięciem angażującym wielu ludzi, wymagającym współ- pracy w różnym zakresie i na różnych poziomach, nierzadko niezależnie od problemów czysto medycznych. Do prawidłowego funkcjonowania instytucji 1 B. Gert, Ch.M. Cluver, K.D. Clouser, Bioetyka. Ujęcie systematyczne, Gdańsk 2009. ski, Warszawa 2003. 2 I. Heszen, H. Sęk, Psychologia zdrowia, Warszawa 2007.  M. Sokołowska, Socjologia medycyny, Warszawa 1986. 4 Obrazowanie biomedyczne, red. L. Chmielewski, J.L. Kulikowski, A. Nowakow- 1 JAN DOROSZEWSKI medycznych niezbędne są liczne organizacje i dziedziny, często odległe od medycyny. Głównym przedmiotem niniejszego rozdziału jest jednak jądro medycyny, jakim jest bezpośredni stosunek człowieka chorego do lekarza, i do tych kwestii będę się tu ograniczał. Jakie czynniki wymuszają zmiany relacji lekarz – pacjent? Dlaczego me- dycyna staje się coraz bardziej działalnością polegającą na współpracy z in- nymi naukami? Dlaczego rozwój nauk współpracujących z medycyną czyni możliwymi zmiany w stosunku lekarza z pacjentem? Jak to już wspomnia- no powyżej, medycyna staje się niezmiernie skomplikowaną dziedziną i na- wet bardzo wykształcony lekarz nie ma możliwości opanowania wszystkich aspektów, które stają się dla medycyny ważne. To powoduje z jednej strony rozwój specjalizacji, z drugiej zaś prowadzi do konieczności współpracy le- karza z pacjentem. Problemy rozwiązywane przez lekarza są bowiem zbyt szczegółowe, nie może on już polegać tylko na własnej wiedzy, związanej ze stanem pacjenta i sposobami jego leczenia. W związku z tym konieczna jest współpraca, a podstawowym narzędziem porozumienia, będącego podsta- wą każdej współpracy, jest komunikacja. Wstępnie można ją ująć następu- jąco: lekarz nie poprzestaje na własnej wiedzy dotyczącej pacjenta, ale musi ją wzbogacać porozumieniem z nim. To porozumienie staje się warunkiem poznania pacjenta i warunkiem skutecznego leczenia. 2. komunikacja na różnych etapach   postępowania leczniczego Postępowanie lekarskie polega na tym, że lekarz poznaje pacjenta i wytwarza zintegrowany pogląd na istotę choroby, tj. stawia rozpoznanie i na podstawie tego układa projekt, co i w jaki sposób ma być zmienione w stanie pacjenta, czyli na czym ma polegać dalsze postępowanie lekarza i pacjenta. Pierwszym etapem w komunikacji jest etap diagnostyczny, którego zmia- na związana z rozwojem medycyny polega przede wszystkim na aspektach deontologicznych, tj. na tym, że pacjent ma prawo żądać od lekarza opieki, a lekarz ma obowiązek jej udzielenia. To wyrażenie chęci ze strony pacjenta jest wywołane przez znaki językowe i pozajęzykowe, ale o znakach będzie mowa dalej. Dawniej komunikacja na tym etapie prowadziła do jednostron- nego poznania przez lekarza zjawisk chorobowych, nierzadko na podstawie zjawisk psychicznych, traktowanych przede wszystkim jako środek poznania ROZDZIAŁ 1. PODSTAWy WSPóŁCZESNEJ KOMUNIKACJI LEKARSKIEJ 1 czy wręcz objawy zjawisk biologicznych u pacjenta. Wraz z rozwojem psycho- logii rozwinęła się semiotyka lekarska i dzięki temu badanie podmiotowe daje lekarzowi możliwość, jakiej dawniej nie miał, dokładnego poznania tego, co się nazywa subiektywną chorobą, czyli tego, co pacjent odczuwa. Odczucia pacjenta są traktowane nie tylko jako objawy zjawisk biologicznych, ale jako elementy choroby subiektywnej, rozumianej w kategoriach cierpienia, lęku, świadomości istotnych ograniczeń, utraty samodzielności. Potrzeba poznania choroby subiektywnej, a nie tylko psychicznych objawów stanu biologiczne- go, nierzadko wymaga współpracy z psychologią. Dlaczego jest potrzebne właściwe poznanie choroby subiektywnej? Celem działania lekarza jest odzyskanie, uzyskanie lub utrwalenie zdrowia w rozu- mieniu pacjenta. Lekarz musi starać się zmienić stan obiektywny pacjenta, czyli taki, jaki wynika z jego znajomości nauki lekarskiej. Tutaj istnieje istotna sfera porozumienia, którą lekarz osiąga za pomocą badania podmiotowego i przedmiotowego (zob. dalej), tj. z jednej strony poznanie całości choroby subiektywnej pacjenta, z drugiej poznanie celu, do jakiego dąży pacjent. Cel pacjenta jest w dużym stopniu zbieżny z celem lekarza, ale nie identyczny ze względu zarówno na możliwości lekarza, jak i na pewne zasady deonto- logiczne, polegające na tym, że obowiązek lekarza jest związany z zasadami ogólnomoralnymi, przystosowanymi do potrzeb medycyny. Projekt badania ma na celu opracowanie metod postępowania skutecz- nych z punktu widzenia leczenia. Przy opracowaniu projektu postępowania lekarz musi brać pod uwagę to, czego się dowiaduje w badaniu podmioto- wym z punktu widzenia celu pacjenta. Opracowanie tego projektu, jako dru- gi podstawowy etap postępowania lekarza, łączy się ze świadomą zgodą pa- cjenta. Lekarz musi nie tylko poinformować pacjenta, na co jest chory, ale dążyć do świadomej zgody. Zarówno cele pacjenta, jak i naukowe, obiektyw- ne cele lekarza obejmują to, żeby w postępowaniu brać pod uwagę nie tylko możliwe do uzyskania korzyści zdrowotne, lecz także i szkody, które lekarz musi pacjentowi nierzadko wyrządzać jako skutek uboczny różnego rodzaju sposobów leczenia. Zarówno z punktu widzenia lekarza, jak i pacjenta obie strony muszą dążyć do tego, żeby w sposób racjonalny, świadomy zmierzać do dodatniego bilansu korzyści i strat w rozumieniu skutków pozytywnych i negatywnych. Podstawowym przedmiotem zgody jest projekt postępowa- nia terapeutycznego. Uzgodnienie, jaki jest dopuszczalny z punktu widze- nia obiektywnego i subiektywnego bilans, jest bardzo istotnym elementem postępowania lekarza i nie może być inaczej uzyskane jak tylko przez roz- 1 JAN DOROSZEWSKI mowę, mającą na celu uzyskanie konsensusu prowadzącego do tego, że za- równo lekarz, jak i pacjent świadomie, racjonalnie zgadzają się na uzyska- nie takiego czy innego bilansu działań. To jest trzecia, obok poznania stanu pacjenta i jego oczekiwań, konieczność w świetle współczesnego poglądu na medycynę. Do połowy XX w. poszukiwanie świadomej zgody nie dotyczyło licznych badań diagnostycznych, począwszy od stosunkowo prostych, które nie spra- wiają pacjentowi cierpienia ani nie naruszają jego intymności. To jest bardzo ważne ze względu na rozwój techniki i technologii medycznej, która sprzyja poprawie skuteczności leczenia, ale także wymusza porozumienie z pacjen- tem, gdyż lekarz, zanim jeszcze dojdzie do ustalenia projektu terapeutyczne- go, musi uzyskać świadomą zgodę na wiele badań diagnostycznych i działania terapeutyczne. Samo pojęcie zgody zawiera bowiem to, że jeśli dwoje ludzi zgadza się na coś, to znaczy, że mają ten sam pogląd na daną sprawę. A za- tem jeśli pacjent zgadza się, że lekarz przeprowadzi takie czy inne badanie albo czynność, to mamy tu do czynienia z uzyskaniem wzajemnego porozu- mienia czy zgody pacjenta. Z drugiej strony, ten kluczowy element postę- powania lekarskiego można nazwać dążeniem do świadomej zgody pacjen- ta i lekarza, dlatego że lekarz musi również świadomie zgodzić się na to, że jego działania będą miały określony, dopuszczalny z subiektywnego punktu widzenia aspekt. Uzyskanie wzajemnego porozumienia polega na tym, że lekarz wie, dlaczego proponuje pacjentowi takie czy inne postępowanie, ale równocześnie pacjent musi podchodzić do tego w podobny sposób. Oznacza to, że do obowiązków lekarza należy uzyskanie świadomej zgody pacjenta, który rozumie, czego ona dotyczy. W zrozumieniu pacjentowi pomaga wie- dza związana z tym, dlaczego lekarz proponuje daną czynność. Lekarz musi przekazać pacjentowi nie tylko praktyczne aspekty sytuacji, lecz także pewne elementy sytuacji ogólnej. Tu można poszukiwać odpowiedzi na pytanie, do jakiego stopnia pacjent musi być poinformowany o swoim stanie, diagnozie i rokowaniach, wykracza to jednak poza ramy niniejszego artykułu. Dąże- nie do uzyskania świadomej zgody jest trzecim elementem, który musi rea- lizować komunikacja lekarza z pacjentem, istotnym ze względów etycznych, związanym z prawami i obowiązkami lekarza i pacjenta. Czwartym etapem postępowania jest wykonanie działań terapeutycznych, na które uzyskano zgodę, polegających na wymaganiu od pacjenta wykona- nia pewnych czynności, na przykład zmiany trybu życia czy przyjmowania określonych leków. To jest długotrwały etap choroby i leczenia wymagający ROZDZIAŁ 1. PODSTAWy WSPóŁCZESNEJ KOMUNIKACJI LEKARSKIEJ 1 nie tylko fizycznego działania lekarza, lecz także opieki, wsparcia i współ- czucia dla pacjenta. Ostatni etap polega na ocenie uzyskanych skutków leczenia na poziomie obiektywnym i subiektywnym. Od tego bilansu postępowania lekarskiego zale- ży wzajemnie uzgodniony plan dalszego postępowania, co ma duże znaczenie współcześnie przy chorobach długotrwałych oraz przy niepełnosprawności. To są wszystkie etapy postępowania lekarza od uzyskania zgody pacjenta na objęcie go opieką, przez zgodę na różnego rodzaju badania (można uważać, że w prośbie czy żądaniu pacjenta o opiekę ogólną jest zawarta zgoda na ba- dania, które nie wkraczają zanadto w intymność czy integralność fizyczną) po realizację leczenia i dokonanie bilansu skutków. Te wszystkie rodzaje porozu- mienia dotyczą przede wszystkim wspólnego ustalenia postępowania lekarza z punktu widzenia bilansu pożytku i szkód i bilansu ocen pacjenta i lekarza. Należą one do zadań lekarza rozumianych w nowoczesny sposób: ich pod- stawą jest współpraca, a podstawowym narzędziem – komunikacja. 3. rola języka w komunikacji lekarz – pacjent Powstaje zatem pytanie, jak to jest możliwe, że w jednym postępowaniu łączą się tak różne nauki jak biologia, psychologia, socjologia, statystyka czy tech- nika. Co umożliwia wspólne rozpatrywanie kwestii tak odmiennych z punktu widzenia ontologicznego oraz dalekich ze względu na ich aspekty praktycz- ne? Czynnikiem to umożliwiającym jest zastosowanie języka naturalnego: fachowego języka naturalnego i potocznego. W warunkach normalnych język codzienny, którym się porozumiewamy, jest narzędziem porozumie- nia lekarza z pacjentem ze względu na to, że pacjenci na ogół nie mają zna- jomości zagadnień medycznych. W języku codziennym za pomocą różnych środków językowych można wyrażać najbardziej różnorodne w swojej istocie zjawiska, problemy i oczekiwania. Ta elastyczność języka umożliwia uzyski- wanie porozumienia na dowolnym stopniu dokładności i szczegółowości. Jest 5 J. Bartmiński, Współczesny język polski, Lublin 2001.  J. Doroszewski, Język nauki i praktyki medycznej (w:) Polskie języki. O językach za- wodowych i środowiskowych. Materiały VII Forum Kultury Słowa, red. M. Milewska-Sta- wiany, E. Rogowska-Cybulska, Gdańsk 2010, s. 299.  J. Doroszewski, Komunikacja personelu medycznego z pacjentem – aspekt językowy, psychologiczny i etyczny (w:) Kultura zachowań językowych Polaków. Materiały VIII Forum Kultury Słowa, red. M. Krauz, K. Ożog, Rzeszów 2013, s. 139. 20 JAN DOROSZEWSKI to środek dający równocześnie możliwość porozumienia pomiędzy ludźmi o różnym wykształceniu, mających różne zadania, cele życiowe i konkretne, związane z określonymi działaniami, które lekarz ma wykonywać. Możliwe jest to także dzięki tej właściwości języka, że przenosi on informacje doty- czące nie tylko faktycznych stanów rzeczy, różnych obiektów fizycznych, lecz także stany emocjonalne oraz chęci, życzenia i żądania i pacjenta, i lekarza. Dzięki tym właściwościom języka naturalnego lekarz może z pacjentem sku- tecznie porozumiewać się, pod warunkiem że lekarz dobrze posługuje się tym narzędziem. 4. komunikacja lekarz – pacjent jako system znaków Można wyróżnić dwa aspekty zastosowania języka w medycynie – poznaw- czy, wykorzystywany przy badaniu pacjenta i ustalaniu sposobu leczenia, oraz intencjonalny, tj. zastosowanie języka do przedstawiania życzeń w stosunku do pacjenta. Oba rodzaje zastosowania języka z punktu widzenia językowo- teoretycznego polegają na wykorzystaniu różnego rodzaju znaków, w sensie semantyki ogólnej czy semiotyki logicznej, tj. znaków spontanicznych i za- mierzonych oraz językowych i pozajęzykowych. Lekarz wykorzystuje znaki spontanicznie wysyłane przez pacjenta, ale i znaki zamierzone, jak na przy- kład odpowiedzi na pytania. Z drugiej strony lekarz też przekazuje pacjentowi oba rodzaje znaków – spontaniczne i zamierzone. Wszystkie rodzaje znaków i dodatkowo znaki parajęzykowe służą do uzyskania skutku, jakim jest roz- szerzona informacja polegająca na zmianie stanu uczuciowego u odbiorcy znaku, a także zmianie stanu wiedzy i zmianie stanu intencjonalnego. Zara- zem nadawca znaku musi się orientować, chcąc działać racjonalnie i celowo, jakie skutki wywoła znak przez niego wysłany (np. wypowiedź). Interpretacja znaków polega na wyróżnieniu wzajemnie na siebie od- działujących zjawisk, które są niejako łańcuchem korelatów danego znaku. W przypadku objawów podmiotowych bezpośrednim korelatem jest zjawi- sko psychiczne, które jest związane z określonym (choć nie zawsze znanym) zjawiskiem somatycznym. Jeśli na przykład pacjent mówi, że czuje ból zlo- kalizowany w jakiejś okolicy, to lekarz rozumie, że pacjent jest świadomy obu tych zjawisk i w większym stopniu zwraca uwagę na jedno lub na dru-  J. Kotarbińska, Z zagadnień teorii nauki i teorii języka, Warszawa 1990. ROZDZIAŁ 1. PODSTAWy WSPóŁCZESNEJ KOMUNIKACJI LEKARSKIEJ 21 gie. W przypadku objawów przedmiotowych znakami są sztucznie wywoła- ne zjawiska, takie jak różnego rodzaju znaki techniczne (zapis wartości licz- bowych, wykresy, obrazy itd.). Te z kolei są wywołane przez zjawiska soma- tyczne lub ich wzajemnie powiązaną sekwencję, dla których wykrycia dana metoda techniczna jest stosowana. Znaki techniczne są zazwyczaj opisywane w postaci zdań, będących bezpośrednim przedmiotem wnioskowania. Lekarz otrzymuje z laboratorium (lub sam tworzy w swoim umyśle) językowy opis, stwierdzający, że u badanego pacjenta występuje zjawisko charakteryzujące się określoną wartością liczbową, zmianami tej wartości, takim a takim cha- rakterem obrazu itp. Tak więc bezpośrednim przedmiotem wnioskowania przy interpretacji objawów przedmiotowych i podmiotowych są ostatecznie zdania wyrażone w języku naturalnym. Na przykład w pierwszym okresie wprowadzania nowej metody technicznej lekarz klinicysta otrzymuje wynik w postaci zarówno bezpośredniego znaku technicznego, jak i jego interpre- tację słowną. Rozumowanie więc dotyczące obu typów objawów, przedmio- towych i podmiotowych, stanowi określoną całość myślową. 5. ogólne cechy choroby a komunikacja lekarz – pacjent Aspekt językowy porozumienia polega na wysyłaniu do siebie dwóch typów znaków, poznawczych i dyrektywnych. W ten sposób może on objąć obie dziedziny działania lekarza, tj. poznawczą i wykonawczą. Nie jest to podział przyjęty w lingwistyce, ale specjalnie dostosowany do zastosowań praktyczno- medycznych. Może się jednak przydać w analizach ogólnolingwistycznych. Znaczna część procesów komunikacyjnych łączących lekarza z pacjentem wiąże się ze szczegółowymi zjawiskami dotyczącymi różnych chorób; ten typ porozumienia można określić mianem komunikacji szczegółowej. Istnieje również nie mniej ważna dziedzina porozumienia dotyczącego ogólnych cech choroby niezależnie od szczegółowego jej rodzaju; ten rodzaj komunikacji bywa nazywany komunikacją ogólną. Komunikacja ogólna nie dotyczy jed- nego etapu postępowania, ale całego czasu trwania relacji. Warto tutaj powrócić do tego, co powiedziano na wstępie, że choroba to nie tylko stan fizyczny, lecz także psychiczny i społeczny. Lekarz musi brać pod uwagę wszystkie trzy aspekty choroby, mimo że uzyskuje o nich niewiele informacji, na drodze wnioskowania na podstawie objawów podmiotowych i przedmiotowych. Objawy podmiotowe dotyczą zarówno konkretnej cho-
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Porozumienie z pacjentem. Relacje i komunikacja
Autor: , ,
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: