Darmowy fragment publikacji:
Powidła dla Tejrezjasza
O poezji Janusza Szubera
Jacek Mączka
Powidła dla Tejrezjasza
O poezji Janusza Szubera
Kraków 2008
red
KSIĘGARNIA AKADEMICKA
ul. św. Anny 6, 31-008 Kraków
tel./faks: 012 431-27-43, 012 663-11-67
e-mail: akademicka@akademicka.pl
Księgarnia internetowa:
www.akademicka.pl
SPIS TREŚCI
Wykaz skrótów ...............................................................................9
Wstęp ............................................................................................11
Rozdział pierwszy: PejzaŜ mityczny ............................................21
Nikifor .....................................................................................22
Bestiarium Kruczka ..................................................................23
Edukacja ..................................................................................24
„Inny świat” .............................................................................25
„Niestety mój drogi przyjacielu jest Pan poetą” .........................26
Puer aeternus ...........................................................................32
Tejrezjasz ..................................................................................34
„Na rydwanie inwalidzkiego wózka” .........................................40
Galicja felix? .............................................................................42
Ustanawianie świata .................................................................47
Miejsca święte i Ŝywioły ............................................................49
Rozdział drugi: Wobec bezgramatycznego ................................59
„Gramatyka jest moją przybraną ojczyzną” ...............................60
„Po wieŜy Babel” ......................................................................61
„Język językiem oswojony” .......................................................62
Sztywne ogrody definicji ...........................................................63
Więzień języka .........................................................................65
„Od czego zacząć, jeŜeli zaczęte?” .............................................67
Intertekstualność ......................................................................69
Śmiertelność języka, czyli słowa-widma .....................................73
„Wierzyć w swoje, skrybów, powołanie” ...................................74
Zmyślenie i prawda ..................................................................75
6
Spis treści
„Nieuleczalna wzajemna osobność” ...........................................77
„Język próbuje wygładzić chropowatość pestki”, czyli
o uwaŜności ..............................................................................79
Barokowe maski .......................................................................81
„Urzędnik niskiej rangi” ...........................................................81
„Nazwać to jednym ostatecznym zdaniem” ...............................82
„Zachłannie, w zachwyceniu” ....................................................84
„Z tłuszczu, włosów, przepony…” .............................................85
„Byłem tancerzem w zwierciadlanych salach” ............................87
Satori ........................................................................................88
Świętych obcowanie ..................................................................91
Tłumacząc siebie na język przedmiotów ....................................93
W bezgramatycznym tworząc Ersatz swego losu .......................95
Rozdział trzeci: W uprzęŜy Erosa ...............................................99
„Pochwała Ŝycia sięgająca aŜ po śmierć” .................................. 102
Rite de passage ....................................................................... 106
Transgresje ............................................................................. 107
„Prywatna kosmologia” .......................................................... 108
Tauromachia ........................................................................... 110
Taniec Ŝycia i śmierci .............................................................. 112
Na ołtarzu Erosa ..................................................................... 114
„Daremne twoje sztuczki iluzjonisto Erosie” ............................ 116
„Poparzonych wolnością wypluwało morze” ............................ 117
„Wszystkie przyszłe inkantacje” .............................................. 119
„Nietrwała miłość rzeczy świata tego” ..................................... 121
Rozdział czwarty: Jak jętki jednodniowi .................................. 127
Partie szachów ze „Szczerą Panią” ........................................... 129
„Zegar bez wskazówek, bełkot w miejsce mowy” .................... 131
„Nie z własnej, ale przymuszonej woli” ................................... 135
„O siekierze przyłoŜonej juŜ do pnia” ...................................... 137
„I ci ginący, samotni” .............................................................. 138
„Wykrztuś ten zachwyt połączony z Ŝalem” ............................ 140
„Stan poetycki” ....................................................................... 142
„W klamrze narodzin i śmierci” .............................................. 144
Apokryfy rodzinne .................................................................. 145
Spis treści
7
„Remedia ku odwadze” ........................................................... 149
„Znikąd pomocy” ................................................................... 153
„Tymczasem wióry i słoma” ................................................... 156
„Szczegółem ucieka z ogółu” ................................................... 157
Vanitas vanitatis ...................................................................... 160
Rozdział piąty: Wątpiący we własną toŜsamość ....................... 163
„Aby patrzeć na teraz z naleŜnym dystansem” ......................... 165
Przymierze z „nie-ja” .............................................................. 166
„Spisując remanenty” .............................................................. 168
„Tekst wiersza szczelnym kneblem” ........................................ 170
Światy moŜliwe ....................................................................... 171
Struktury dialogiczne ............................................................. 174
„Kim jest ten, który właśnie mówi” ........................................ 180
„Bronię się przed «ogólnym»” ................................................. 182
„Świadomość bytującą w bycie” .............................................. 183
Poezja filozoficzna ................................................................... 184
„Wielokrotnym być sobą” ....................................................... 186
Tautologie .............................................................................. 187
Konstrukcje sobowtórowe ....................................................... 190
Rozdział szósty: Devorans et devorata ....................................... 195
„Spętany na rzecz wolności świadczyłem przed sobą” .............. 197
„Porządkowałem pejzaŜ językiem jemu niepotrzebnym” .......... 199
„Przewrotny podarek słońca” .................................................. 200
„Doskonale odrębni” .............................................................. 201
Bolesna miłość ........................................................................ 201
„Kamyk jest stworzeniem doskonałym” .................................. 202
„Dotknąć sedna” .................................................................... 206
Przywracanie ciała ................................................................. 206
W stronę epifanii ................................................................... 209
Rozdział siódmy: Rewia wielkich liczb ..................................... 213
Kryzys wielkich narracji .......................................................... 214
Pojedyncze – ogólne .............................................................. 216
„Na ile własny, mój i tylko mój” ............................................. 217
„Prawie seksualny głód konkretu” .......................................... 218
8
Spis treści
„Wzywam na pomoc zaimek dzierŜawczy” ............................. 218
„Niech tedy język artysty potwierdzi” ..................................... 219
„Próbował przeto umocować siebie w sobie” ........................... 220
Poetyka centonu ..................................................................... 221
Doświadczanie zewnętrza ....................................................... 222
„Glina, ogień, popiół” ............................................................. 225
Chudy pisarczyk kontempluje miskę ....................................... 228
Nowoczesny model poezji wysokiej ......................................... 229
Czekając na znaki na niebie .................................................... 231
Powtarzalne zapytywanie ........................................................ 232
Mansardy i przybudówki ........................................................ 234
Epicka iluzja porządku ............................................................ 236
Efekt zakłócenia dominanty .................................................... 237
Gra z przeszłością ................................................................... 238
Przestrzenie ironii ................................................................... 242
„Nie piszę śpiewów historycznych mojego powiatu” ................ 243
„Gorzkie prowincje” ............................................................... 246
„Przeciw ościeniowi Pana” ....................................................... 246
„Kto ciebie odmienił, Abe” ..................................................... 248
„Nieobjęta ziemia” .................................................................. 249
Bibliografia ................................................................................. 251
Bibliografia podmiotowa ........................................................ 251
Tomy wierszy w układzie chronologicznym ....................... 251
Inne publikacje ................................................................. 252
Bibliografia przedmiotowa ...................................................... 257
Bibliografia ogólna ................................................................. 268
WYKAZ SKRÓTÓW
– Gorzkie prowincje, Sanok 1996.
– Srebrnopióre ogrody, Sanok 1996.
Puiiw – Paradne ubranko i inne wiersze, Sanok 1995.
– Apokryfy i epitafia sanockie, Sanok 1995.
Aies
PDZ – Pan Dymiącego Zwierciadła, Sanok 1996.
Gp
So
Śswod – Śniąc siebie w obcym domu, Sanok 1997.
Bnś
7w
Ochmp – O chłopcu mieszającym powidła. Wiersze wybrane, Kraków
– Biedronka na śniegu, Kraków 1999.
– 7 wierszy, Sanok 1999.
1999.
– Z Ŝółtego metalu, Kraków 2000.
– 19 wierszy, Lesko 2000.
– Okrągłe oko pogody, Kraków 2000.
– Las w lustrach, Rzeszów 2001.
– Lekcja Tejrezjasza i inne wiersze, Kraków 2003.
– Glina, ogień, popiół, Sanok, 2003.
ZŜm
19w
Oop
Lwl
LT
Gop
Tgnpw – Tam, gdzie niedźwiedzie piwo warzą, Olszanica 2004.
Cz
– CzerteŜ
WSTĘP
Twórczość Janusza Szubera jest stosunkowo nowym zjawiskiem
na mapie polskiej literatury współczesnej. Wielopoziomowość
tej struktury literackiej, wariantywność, liczne wewnętrzne
komplikacje, utrudniają prace badawcze, zmierzające do ogar-
nięcia jednorodności kompozycyjnej dzieła sanockiego poety.
Wymienione czynniki stanowią równieŜ zapewne jedną z głów-
nych przyczyn braku w literaturze przedmiotu całościowego
potraktowania tematu. Większość, z ogromnej liczby artyku-
łów i recenzji poświęconych Szuberowi, cechuje doraźna szki-
cowość i fragmentaryczność ujęcia. Zazwyczaj dominują tezy
interpretacyjne redukujące bogactwo Szuberowego pisarstwa
do „nośnych” formuł w rodzaju „poezja małych ojczyzn”, „epi-
faniczność”, „wanitatywność”, które oderwane od wariantyw-
nej i aleatorycznej całości, deformują właściwą recepcję dzieła.
Oczywiście są takŜe teksty znaczące i inspirujące, do których
zaliczyłbym między innymi artykuły Wojciecha Ligęzy, Józefa
Nowakowskiego, Joanny Orskiej, Krystyny Latawiec, Leszka
Szarugi czy Tomasza Cieślaka-Sokołowskiego1.
1 KsiąŜka Tomasza Cieślaka-Sokołowskiego „Mój wszechświat
uczyniony”. O poezji Janusza Szubera (Kraków 2005) to praca waŜna, podej-
mująca zagadnienie formuł autoprezentacji w poezji Szubera, poszukiwa-
nia toŜsamości, motywów pamięci, komentująca sensualistyczne i onirycz-
ne walory twórczości autora Lekcji Tejrezjasza. Cieślaka-Sokołowskiego
12
Wstęp
Celem mojej ksiąŜki jest próba określenia światopoglądu po-
etyckiego Janusza Szubera w znaczeniu, jakie przypisuje temu
terminowi Teresa Walas:
[…] światopogląd jest potencjalną wypowiedzią sensowną, odpo-
wiednio stematyzowaną, systemem twierdzeń czy przeświadczeń
dotyczących zazwyczaj teorii bytu, epistemologii, etyki i estetyki,
systemem względnie koherentnym, o wzajemnie implikujących
się składnikach, przy czym zasady koherencji i implikacji stanowią
współczynnik zmienny i same przynaleŜą do światopoglądu bądź
ujawniając się na powierzchni, bądź sterując nim z głębszego po-
ziomu nie w pełni uświadomione2.
Komentarze i interpretacje wierszy Janusza Szubera zawarte
w niniejszej pracy winny ujawnić spoistą, o tyle, o ile to moŜ-
liwe, koncepcję człowieka i wizję świata, stanowiącą zarówno
dla zwykłego czytelnika, jak i dla interpretatora rodzaj wyzwa-
nia, gdyŜ jak zauwaŜa Roger Callois „[…] poeta jest tym, któ-
ry w szczelinach i zakamarkach rzeczywistości odkrywa równie
liczne, co niezrozumiałe istoty i zjawiska”3. Drugim ich zada-
niem jest uzmysłowić, iŜ literatura dla Szubera jest formą sze-
roko pojętego poznania, rodzajem gry będącej wyrazem chęci
ogarnięcia sytuacji człowieka rozpiętego pomiędzy sacrum i pro-
fanum, któremu istnienie jawi się jako jednoczesna wielość i jed-
ność; ta dwoistość, poczucie rozdarcia rodzi metafizyczny lęk,
narzucający konieczność nieustannego budowania samego sie-
bie, zgodnie z przeświadczeniem Viktora Emila Frankla, Ŝe nie
istniejemy „po to, by być, ale po to, by się stawać […]”4.
zajmują takŜe kwestie metapoetyckie, wanitatywny charakter poezji oraz
jej narracyjność.
2 T. Walas, Ku otchłani (dekadentyzm w literaturze polskiej 1890-1905),
Kraków 1986, s. 28.
3 J. Błoński, Wstęp, [w:] R. Callois, Odpowiedzialność i styl, tłum.
J. Błoński et al., Warszawa 1967.
4 V. E. Frankl, Homo patiens, tłum. R. Czernecki i J. Morawski,
Warszawa 1984, s. 44.
Wstęp
13
Jedna z podstawowych tez ksiąŜki ma charakter polemicz-
no-uzupełniający w stosunku do dotychczasowych ustaleń; wy-
daje się bowiem, iŜ nadmiernym uproszczeniem są konstatacje,
wskazujące jedynie na klasycyzujący charakter poetyki Szubera.
Wielopiętrowość konstrukcji dzieła sanockiego poety, gra zna-
nymi i uznanymi formami i treściami, dominacja tonacji ironicz-
nej, liczne aluzje do utworów cudzych i własnych, pseudocytaty,
zmęczenie nowoczesnością i jej uniformizująco-standaryzującym
charakterem, kryzys kultury, wyczerpanie literatury, jej kon-
wencji sugerują takŜe obecność wielu powinowactw pomiędzy
twórczością autora Biedronki na śniegu a literaturą postmoder-
nistyczną. Charakterystyczna bowiem dla sanockiego poety jest
utrata zaufania do obiektywizmu nauki, przeświadczenie, Ŝe
człowiek współczesny funkcjonuje jedynie pośród zuŜytych zna-
ków, co przekreśla szanse na oryginalność. W obrębie poetyki
owocuje to eklektyzmem, ironicznym dystansem do realizmu,
dąŜeniem w procesach formalnych – miast do łączenia – do roz-
bicia i montaŜu kawałków. Równocześnie Szuber powraca do
narracji, melodii będących tradycyjnymi komponentami dzieła
sztuki (na przykład wykorzystuje konwencję sylwiczną5), dzię-
ki czemu nawiązuje kontakt z najszerszą publicznością, miesza
formę wysoką i niską, wskazując na chaos świata otaczające-
go człowieka. Typowe dla tej twórczości jest zacieranie granicy
między mitem a techniką, ujawniająca się świadomość rozkładu
osobowości. Szuber, podobnie jak postmoderniści, wie, Ŝe czło-
wiek jest uwikłany w świat znaków niemających odniesień do
znaczeń, w ich chaos i równoczesność, dlatego posługuje się po-
lifonią narracyjną, dubluje bohaterów, tworzy sobowtóry, boha-
terów przezroczystych, wprowadza rozwaŜania na temat same-
go tekstu, kreuje światy równoległe.
5 Zob. J. Niedźwiedź, Sylwa, silva rerum, [hasło w:] Słownik sarmaty-
zmu, red. A. Borowski, Kraków 2001.
14
Wstęp
Pisząc niniejszą ksiąŜkę, przede wszystkim posłuŜyłem się
metodą hermeneutyczną, pojmowaną jako teoria interpretacji
i rozumienia tekstu, pozwalającą na ustalenie poziomów znacze-
nia i sensu w rutynowym badaniu niedostępnych. Jak zauwaŜa
Jerzy Stelmach, istotą hermeneutycznego poznania jest przeko-
nanie o jego kolistym charakterze:
Całość winna być rozumiana na podstawie części szczegółowych,
odwrotnie, o szczegółach wnosimy na podstawie całości6.
Dla procesu hermeneutycznego właściwe jest powracanie
określonych momentów w toku rozpoznawania dzieła literac-
kiego, dzięki czemu przedmiot badań moŜe zostać poprawnie
i w pełni zinterpretowany. W przypadku niezwykle wysokiego
stopnia komplikacji wewnętrznej dzieła Szubera owe „powroty”
są niezbędne. Dlatego teŜ w poszczególnych rozdziałach celo-
wo powracam do niektórych zagadnień i tekstów, chcąc w peł-
ni wydobyć ich wariantywność, co przy pobieŜnej lekturze moŜe
sprawiać wraŜenie niezamierzonych powtórzeń. Proces herme-
neutycznego odczytywania wykorzystuje
intuicje dotyczące
wy kładni systemowych, kierując świadomość badacza ku prob-
lemom kontekstu i intencji, ku relacjom pomiędzy całością i czę-
ścią. Hermeneutyka to niwelowanie dystansu oddzielającego od
siebie ludzi i epoki7. Warto zauwaŜyć, iŜ hermeneuta to nie tylko
naukowiec, ale takŜe sam pisarz, który objaśnia i wykłada czy-
telnikowi świat, poniewaŜ, jak podkreśla Hans-Georg Gadamer,
„całe doświadczenie świata jest zapośredniczone przez język”8.
Rozdział pierwszy – PejzaŜ mityczny Janusza Szubera stano-
wi próbę całościowego ukazania dorobku poetyckiego Janusza
6 J. Stelmach, Co to jest hermeneutyka?, Wrocław 1989, s. 46.
7 Zob. H.-G. Gadamer, Rozum, słowo, dzieje, tłum. K. Michalski,
Warszawa 1979, s. 119.
8 Ibidem, s. 122.
Wstęp
15
Szubera, jego szczególnego, osobnego miejsca na tle współcze-
snej literatury polskiej, zwłaszcza pokolenia 68. Zwraca uwagę
na powiązania pomiędzy biografią pisarza a charakterem jego
poezji, wskazując na bogate spektrum poszukiwań intelektual-
nych autora w kontekście myśli Carla Gustawa Junga, Mircea
Eliadego, czy Gastona Bachelarda, odwołując się do koncepcji
archetypu Wiecznego Chłopca, formuły sakralizacji przestrzeni,
symboliki elementów oraz motywów cierpienia i choroby poję-
tych jako sytuacja graniczna w rozumieniu Karla Jaspersa.
W rozdziale drugim Wobec bezgramatycznego podejmuję za-
gadnienie filozofii języka w poezji Janusza Szubera, wskazu-
jąc na dystynktywny charakter tego motywu dla poezji auto-
ra Lekcji Tejrezjasza. Rozdział ten zajmuje początkowe miejsce
w całości pracy ze względu na fakt, iŜ zagadnienie filozofii języka
zdecydowanie dominuje w twórczości autora Okrągłego oka po-
gody, przenikając wszystkie wielorakie piętra dzieła poetyckie-
go, a więc takŜe określa perspektywę poznawczą kolejnych roz-
działów. Zaowocuje to między innymi koniecznością powrotu
do problematyki filozofii języka w rozdziale Rewia wielkich liczb
w celu pogłębienia obrazu zjawisk charakterystycznych dla po-
etyki postmodernizmu. Rozdział drugi omawia doświadczenie
bezradności poznawczej języka u Szubera w kontekście myśli
Ludwiga Wittgensteina. Komentuje sytuację człowieka jako wy-
gnańca harmonia mundi, niezdolnego do zrozumienia i przekaza-
nia prawdy o rzeczywistości w aspekcie refleksji lingwistycznej
George Steinera czy Fritza Mauthnera. Istotnym motywem tej
części pracy jest „podejrzliwość wobec języka”, a w konsekwencji
traktowanie literatury jako swego rodzaju gry; wiedza o tym, Ŝe
uczestnictwo w kulturze obezwładnia piszącego. Problem prze-
kształcania tego, co „jednostkowe”, w „ogólne” zostaje rozwinię-
ty poprzez zestawienie z filozoficzną hermeneutyką Gadamera.
Typowy dla Szubera motyw uwikłania literatury w cały system
znaków kultury odczytuję, między innymi, poprzez pryzmat
rozwaŜań Jonathana Cullera na temat intertekstualności.
16
Wstęp
Rozdział trzeci – W uprzęŜy Erosa skupia się na specyficznej
dla twórczości Szubera opozycji Eros–Logos. Eros jest tu pojmo-
wany jako zasada reprezentująca kobiecość, receptywność, ma-
terię, zmysłowość, intuicyjność, cielesność, nieświadomość, bez-
czasowość, lunarność, natomiast Logos oznacza zasadę męską,
aktywność, twórczość, ducha, analityczność, samoświadomość,
intelekt, percepcję czasu, solarność. Opisana powyŜej bieguno-
wość w poezji Janusza Szubera ukazana zostaje w kontekście
refleksji antropologicznej Georgesa Bataille’a, dla którego świa-
ty Erosa i Logosu zajmują pozycje równoprawne. U sanockiego
poety sensualne, epifaniczne urzeczenie światem (Eros) zazwy-
czaj tworzy opozycję w stosunku do języka, słowa, literatury
(Logos). WaŜnym odniesieniem dla tej problematyki mogą być
konstatacje Michela Foucaulta, ujmujące erotyzm jako formę
transgresji toŜsamą ze śmiercią i językiem.
TakŜe upodobanie do poetyki barokowej, znamienne dla
Szubera, wiąŜące się z typowymi dla tej epoki antytezami, któ-
re na zasadzie coincidentia oppositorum usiłowały opisać kondycję
człowieczą, wpisuje się w krajobraz poetycki autora Gliny, ognia,
popiołu. Bliska Szuberowi, podobnie jak niegdyś Mikołajowi
Sępowi-Szarzyńskiemu, jest koncepcja bytu ludzkiego pojętego
jako „podniebne bojowanie”.
Rozdział czwarty – Jak jętki jednodniowi dotyka chyba naj-
boleśniejszego z „przeklętych problemów”9 Szuberowego świata
– „wanitatywnej” natury naszej egzystencji. WaŜną częścią roz-
działu są interpretacje wierszy, w których następuje bezpośred-
nia konfrontacja ze śmiercią wraz z całym jej obezwładniającym
determinizmem. Ze śmiercią u Szubera wyraźnie łączy się mo-
tyw ciała – „smycz biologii” w wielu utworach przekreśla ludz-
ką zdolność do afirmacji Ŝycia.
9 Termin R. Przybylskiego (Dostojewski i „przeklęte problemy”, Warszawa
1964).
Wstęp
17
Istotnym aspektem poetyki autora 19 wierszy okazuje się iro-
nia, stanowiąca oręŜ w zmaganiach ze śmiercią wydającą nas na
pastwę nicości. Ironia umoŜliwiająca takŜe dystans i mówienie
z perspektywy „marmurowego siodła”. Na podobnej zasadzie
funkcjonują równieŜ elementy poetyki klasycyzującej; sanocki
poeta odprawia magiczny obrzęd słowa zaŜegnujący „chorobę
na śmierć”. Epicka iluzja porządku w wierszach Szubera jest ro-
dzajem ucieczki przed chaosem śmierci. TakŜe typowa dla niego
poetyka konkretu stanowi próbę „wyrwania nicości” ludzi i rze-
czy; pełni funkcję ocalającą.
Nie wiemy – pisze Chantal Delsol – czym jest byt człowieka.
Znamy go tylko poprzez mit, obcujemy z jego szumem i z nie-
uchwytną atmosferą. Musimy zatem wsłuchiwać się w ten mit
uwaŜnie, mieć go wciąŜ przed oczami, jeŜeli chcemy ocalić to
stworzenie, którego istoty nie znamy10.
Słowa te doskonale określają problematykę rozdziału piątego
– Wątpiący we własną toŜsamość. Traktuje on o obecności w poezji
Janusza Szubera palących zagadnień „późnej nowoczesności”,
takich jak poszukiwanie własnej toŜsamości czy dogłębne po-
czucie samotności. Bohater liryczny Szubera jest wyobcowany
z natury, a kultura jawi mu się jako fikcja. Charakteryzuje go
bezradność poznawcza i nieustanna, choć często skrywana pod
maską ironii, potrzeba transcendencji. Alienacja prowadzi go ku
„światom wewnętrznym” czy „światom moŜliwym”, w których
ludzie stają się rodzajem luster, ukazujących jedynie zdeformo-
wane odbicia twarzy bohatera lirycznego, natomiast nie istnie-
ją jako byty autonomiczne. W rozdziale tym pojawia się pro-
blematyka dotycząca podwójnego statusu podmiotu – znaku
i odniesienia, wskazująca na dialektyczny charakter „ja” empi-
10 Ch. Delsol, Esej o człowieku późnej nowoczesności, tłum. M. Kowal-
ska, Kraków 2003, s. 25.
18
Wstęp
rycznego i „ja” autorskiego. Poruszone zostały tu takŜe kwestie
tworzenia „mitu o sobie” i charakteru autokreacyjnego litera-
tury. Pojawia się problematyka „obcości” dotyczącej zarówno
relacji pomiędzy autorem rzeczywistym a obrazem autora, jak
i relacji pomiędzy autorem rzeczywistym i obrazem autora a so-
bą samym z przeszłości. WaŜnym kontekstem dla zagadnienia
poszukiwania własnej toŜsamości jest filozofia egzystencjalna
Jeana-Paula Sartre’a i literackie „konstrukcje sobowtórowe”.
Rozdział szósty – Devorans et devorata stanowi refleksję nad
motywem relacji pomiędzy naturą pojętą jako całokształt rze-
czy i zjawisk (z pominięciem wytworów człowieka) a kulturą.
Motyw dla poezji Szubera niezwykle istotny, gdyŜ wiąŜący się
integralnie z kwestią rudymentarnej obcości człowieka w świe-
cie. Prawa natury zniewalają człowieka i określają wanitatywny
charakter jego egzystencji. W rozdziale tym wskazuję na dwa
korzenie stosunku do natury w poezji Szubera: fascynację eg-
zystencjalizmem i osobiste doświadczenie choroby. Poczucie ob-
cości w świecie stanowi o wyrazistej obecności motywu kamie-
nia w twórczości autora Śniąc siebie w obcym domu. Równolegle
podmiot liryczny pragnie transcendencji, poszukuje miłości
w znaczeniu, jakie nadaje jej Simone Weill. Rozdział zamyka
problematyka „przywracania ciała” w poezji Szubera, zgodnie
ze znaczeniem, jakie nadaje tej formule antropologia Gernota
Böhmego.
W rozdziale siódmym – Rewia wielkich liczb podejmuję
próbę wykazania, iŜ opisane wcześniej aspekty światopoglą-
du poetyckiego Janusza Szubera spotykają się w nadrzędnej
przestrzeni współistnienia przeciwieństw, bliskiej poetyce post-
modernizmu. Charakteryzuję zjawisko ponowoczesności, mię-
dzy innymi przywołując i komentując prace Jeana-Françoisa
Lyotarda, Michela Foucaulta, Ryszarda Nycza czy Stefana Mo-
raw skiego. Omawiam obecny w wierszach Szubera motyw zmę-
Wstęp
19
czenia nowoczesnością i jej standaryzująco-unifikującym wymia-
rem, przejawiającym się w jakŜe typowej dla tej poezji opozycji
pojedyncze–powszechne oraz w kreacji bohatera lirycznego jako
„mieszkańca moralitetu”. U Szubera, podobnie jak w literaturze
postmodernizmu, znaczące miejsce zajmuje autoreferencyjność
z całą jej komplikacją. Jest to twórczość budowana ze świado-
mością, Ŝe świat jest pełen zuŜytych znaków, a szanse na ory-
ginalność zostały przekreślone, „poeta musi występować w chó-
rze”. W rezultacie otrzymujemy obraz typowej poetyki centonu
i zanik podmiotu prowadzącego dyskurs, gdyŜ wiedzie on ku
„zewnętrzu”11. WaŜne dla światopoglądu poetyckiego autora
Okrągłego oka pogody jest przeświadczenie o nieobecności meta-
kryteriów, co w konsekwencji prowadzi do syndromu „pustego
nieba”. Rzeczywistość postrzegana przez pryzmat tej poezji ma
charakter wieloraki i fragmentaryczny. Interesującymi aspekta-
mi problematyki postmodernistycznej w pisarstwie Szubera jest
obecność „wykładników paratekstowych”, takich jak aleato-
ryzm i przypadkowość przejawiające się między innymi w moty-
wie „powtarzalnego zapytywania”. Jednym z zasadniczych mo-
tywów łączących Szuberowy światopogląd poetycki i literaturę
postmodernizmu okazują się kategoria ironii i formuła „gry”,
stanowiące rodzaj dominanty kompozycyjnej tej poezji.
11 Określenie M. Foucaulta.
Pobierz darmowy fragment (pdf)