Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00304 004624 13084997 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Prawnokarne i kryminologiczne aspekty wymuszeń rozbójniczych - ebook/pdf
Prawnokarne i kryminologiczne aspekty wymuszeń rozbójniczych - ebook/pdf
Autor: Liczba stron:
Wydawca: Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-7462-483-1 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> naukowe i akademickie
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Praca ta — zgodnie ze swoim tytułem — łączy problematykę prawnokarną (dogmatyczną) oraz kryminologiczną, a ponadto — czego już nie odzwierciedla tytuł — także zagadnienia kryminalistyczne. Zasadniczą część pracy daje się wyodrębnić w dwie warstwy — karnodogmatyczną, obejmującą problemy systematyki, analizę ustawowych znamion wymuszenia rozbójniczego i ich zbiegu ze znamionami rozboju, rozwarstwienie badanego typu przestępstwa, sankcję oraz jego formy stadialne i zjawiskowe i następującą dalej warstwę kryminologiczną, w której zaprezentowano statystyki obrazujące dynamikę wymuszeń rozbójniczych wraz ze zwróceniem uwagi na problem „ciemnej liczby”, charakterystykę sprawców wymuszeń rozbójniczych oraz ich ofiar w świetle wyników badań aktowych, wreszcie — problematykę wymiaru kary za wymuszenia rozbójnicze w świetle wyników badań aktowych i statystyk Ministerstwa Sprawiedliwości. Autorka umiejętnie i rzetelnie spenetrowała i wykorzystała obszerną literaturę z różnych dziedzin wiedzy, nie tylko z zakresu nauk penalnych, oraz bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych. Praca zawiera syntezę piśmiennictwa dotyczącego problematyki wymuszenia rozbójniczego. Ma znaczny walor poznawczy i duże znaczenie dla praktyki zwalczania wymuszeń rozbójniczych.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Anna Świerczewska-Gąsiorowska Prawnokarne i kryminologiczne aspekty wymuszeń rozbójniczych Szczytno 2015 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Recenzenci prof. dr hab. Leszek Wilk Redakcja Wydawcy Justyna Zaryczna Robert Ocipiński Projekt okładki Agnieszka Kamińska © Wszelkie prawa zastrzeżone — WSPol Szczytno 2015 ISBN 978-83-7462-482-4 e-ISBN 978-83-7462-483-1 Druk i oprawa: Dział Wydawnictw i Poligrafii Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie 12-100 Szczytno, ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 111 tel. 089 621 51 02, fax 089 621 54 48, e-mail: wwip@wspol.edu.pl Objętość: 11,44 ark. wyd. (1 ark. wyd. = 40 tys. znaków typograficznych) ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Spis treści Wstęp ............................................................................................................. 7 Rozdział I Metody i techniki prowadzenia badań empirycznych ......................... 13 1. Przedmiot, cel i zakres badań ............................................................... 13 2. Problemy i hipotezy badawcze .............................................................. 16 3. Metody, techniki i narzędzia badawcze ............................................... 18 4. Organizacja i przebieg badań ................................................................ 22 Rozdział II Wymuszenie rozbójnicze w ujęciu historycznym ................................. 27 1. Kształtowanie się regulacji prawnej wymuszenia rozbójniczego do XIX wieku .......................................... 27 2. Wymuszenie rozbójnicze w świetle ustawodawstwa państw zaborczych ................................................................................. 30 3. Wymuszenie rozbójnicze w kodeksach z 1932 roku i 1969 roku ..... 33 Rozdział III Prawna charakterystyka przestępstwa wymuszenia rozbójniczego ....................................................................... 37 1. Umiejscowienie wymuszenia rozbójniczego w części szczególnej kodeksu karnego z 1997 roku ........................... 37 2. Ustawowe znamiona wymuszenia rozbójniczego .............................. 42 2.1. Przedmiot ochrony (zamachu) wymuszenia rozbójniczego ..... 43 2.1.1. Mienie jako przedmiot ochrony wymuszenia rozbójniczego ....................................................................... 44 2.1.2. Wolność człowieka jako przedmiot ochrony wymuszenia rozbójniczego ................................................ 46 2.2. Strona przedmiotowa — ustawowe sposoby wymuszenia rozbójniczego ........................................................... 47 2.2.1. Przemoc jako alternatywny sposób działania sprawcy wymuszenia rozbójniczego ................................................ 48 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 3 2.2.2. Groźba jako alternatywny sposób działania sprawcy wymuszenia rozbójniczego ................................................ 50 2.2.3. Groźba gwałtownego zamachu na mienie jako sposób oddziaływania psychicznego sprawcy na pokrzywdzonego ............................................................ 53 2.2.4. Groźba zamachu na życie i zdrowie jako sposób oddziaływania sprawcy na pokrzywdzonego ............................................................ 55 2.2.5. Rozporządzenie mieniem jako skutek wymuszenia rozbójniczego ....................................................................... 58 2.2.6. Zaprzestanie działalności gospodarczej jako skutek wymuszenia rozbójniczego ........................... 61 2.3. Podmiot wymuszenia rozbójniczego ........................................... 65 2.4. Strona podmiotowa wymuszeń rozbójniczych ........................... 68 3. Wymuszenie rozbójnicze a rozbój i ich wzajemne relacje ................. 72 4. Typ wymuszenia rozbójniczego — wypadek mniejszej wagi ......................................................................................... 79 5. Ustawowy wymiar kary za wymuszenie rozbójnicze ........................ 85 Rozdział IV Formy popełniania wymuszeń rozbójniczych ...................................... 99 1. Formy stadialne wymuszenia rozbójniczego ...................................... 99 1.1. Przygotowanie do czynu zabronionego, planowanie przestępstwa a wymuszenie rozbójnicze ..................................... 100 1.2. Usiłowanie wymuszenia rozbójniczego ....................................... 102 1.3. Dokonanie wymuszenia rozbójniczego ....................................... 108 2. Formy zjawiskowe wymuszenia rozbójniczego .................................. 109 2.1. Rodzaje sprawstwa a wymuszenie rozbójnicze .......................... 109 2.2. Podżeganie i pomocnictwo do wymuszenia rozbójniczego ..... 115 Rozdział V Dynamika wymuszeń rozbójniczych w świetle danych statystycznych .............................................................. 119 1. Wymuszenie rozbójnicze w świetle policyjnych danych statystycznych w latach 1999–2011 ....................................................... 119 2. Problem ciemnej liczby przy przestępstwie wymuszenia rozbójniczego .................................. 126 4 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Rozdział VI Sprawcy wymuszeń rozbójniczych. Motywy i metody działania przestępczego w świetle wyników badań aktowych ............................. 131 1. Motywy działania sprawców ................................................................. 140 2. Metody działania sprawców .................................................................. 142 3. Okoliczności popełniania wymuszeń rozbójniczych ......................... 146 3.1. Czas prowadzenia działalności przestępczej sprawców wymuszeń rozbójniczych ............................................ 146 3.2. Miejsce popełnienia wymuszeń rozbójniczych .......................... 149 3.3. Dane o czynie w świetle wyników badań aktowych .................. 152 Rozdział VII Ofiary wymuszeń rozbójniczych i mechanizmy pokrzywdzenia w świetle wyników badań aktowych ....................................................... 155 1. Rola ofiary w genezie przestępstwa ...................................................... 155 2. Dane osobopoznawcze ofiar wymuszeń rozbójniczych ............................................................. 161 Rozdział VIII Sądowy wymiar kary za wymuszenia rozbójnicze w świetle wyników badań aktowych i danych statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwości ................................................................. 171 1. Kary i środki karne orzekane przez sądy wobec sprawców wymuszeń rozbójniczych w świetle danych statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwości .............................................................. 171 2. Kary i środki karne orzekane przez sądy wobec sprawców wymuszeń rozbójniczych w świetle wyników badań aktowych ...... 180 Rozdział IX Wybrane aspekty zwalczania wymuszeń rozbójniczych i zapobiegania im w świetle wyników badań opinii funkcjonariuszy Policji .............................................................................. 187 1. Czynności operacyjno -rozpoznawcze w procesie wykrywczym wymuszeń rozbójniczych ...................................................................... 188 2. Czynności wykrywcze w trakcie postępowania przygotowawczego .................................................................................. 198 3. Propozycje funkcjonariuszy Policji zmierzające do podniesienia efektywności ścigania i zwalczania wymuszeń rozbójniczych ......... 201 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 5 Zakończenie ................................................................................................. 205 Literatura ..................................................................................................... 213 Wykaz aktów prawnych ............................................................................. 222 Wykaz orzecznictwa .................................................................................. 223 Wykaz spraw karnych ................................................................................ 231 Aneks ............................................................................................................ 233 6 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Wstęp Przedmiotem monografii jest teoretyczna i empiryczna analiza czynu zabronionego opisanego w art. 282 kodeku karnego1 w ujęciu prawno- karnym i  kryminologicznym. Przestępstwo wymuszenia rozbójniczego zostało zanalizowane na tle dorobku doktryny, obowiązującej regulacji prawnej i praktyki. Pierwszym argumentem do podjęcia analizy przepisu z art. 282 k.k. jest fakt, że regulacja ta nie doczekała się szerszego orzecznic- twa sądowego. Także przedstawiciele nauki prawa karnego rzadko zajmują się tym zagadnieniem, natomiast szeroko rozumiane środki masowego przekazu relacjonują tylko szczególne i drastyczne wypadki wymuszeń roz- bójniczych, które związane są z porwaniami czy działaniami zorganizo- wanych grup przestępczych. Do prowadzenia badań empirycznych skłania także brak kompleksowego, monograficznego opracowania tej problema- tyki i wymóg aktualizacji wiedzy o wymuszeniu rozbójniczym, a także jego uwarunkowaniach, zarówno na płaszczyźnie etiologii, jak i fenomenolo- gii. Badaniom sprzyjała również ciekawa i złożona konstrukcja typu czynu zabronionego ze względu na: wielość dóbr chronionych, specyficzny cha- rakter groźby stanowiący środek zmuszania pokrzywdzonego do samo- dzielnego rozporządzenia mieniem własnym lub cudzym na rzecz sprawcy oraz określenie zakresu znamion, co jest interesujące nie tylko ze względu na  dogmatykę prawa karnego, lecz także praktykę organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Nasuwa się również przypuszczenie, że sta- tystyki nie oddają w pełni skali popełnianych przestępstw z art. 282 k.k. Istnieją także podstawy do stwierdzenia, że informacje o znacznej licz- bie usiłowań, a nawet dokonanych wymuszeń nie docierają do wiadomo- ści organów ścigania nie tylko ze względu na typowe przyczyny, takie jak obawa zemsty ze strony sprawcy, brak wiary w skuteczność działania orga- nów ścigania, lecz także ze względu na specyficzną korelację, która wystę- puje między pokrzywdzonym a sprawcą przy wymuszeniach rozbójniczych. Należy pamiętać, że uzyskanie przez sprawcę korzyści majątkowej, która jest ostatecznym celem przestępnego działania, zależy od postawy ofiary, jej psychicznej odporności i od tego, czy i w jakim stopniu pokrzywdzony 1 Ustawa z 6 czerwca 1997 r. — Kodeks karny (DzU z 1997 r., nr 88, poz. 553 ze zm.) — dalej: k.k. 7 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== wierzy w skuteczność ochrony przez organy ścigania. W związku z tym poznanie zachowań i reakcji pokrzywdzonego znajdującego się pod presją psychiczną, jaka jest rezultatem oddziaływania za pomocą środków opisa- nych w dyspozycji art. 282 k.k., byłoby niewątpliwie jednym z czynników pomocnych przy wykrywaniu sprawców tych przestępstw. Biorąc powyższe pod uwagę, prowadzenie badań aktowych i badań funkcjonariuszy Poli- cji pod kątem wykrywalności tych przestępstw stało się konieczne i nie- zbędne. Głównymi celami monografii są: przedstawienie i uporządkowanie dorobku literatury w badanym obszarze, ocena pod kątem regulacji praw- nokarnych konstrukcji czynu zabronionego określonego w art. 282 k.k., wskazanie charakterystycznych cech wymuszeń rozbójniczych, ustale- nie etiologii wymuszeń rozbójniczych, analiza fenomenologii wymu- szeń rozbójniczych, charakterystyka sprawcy przestępstwa, diagnoza ten- dencji rozwojowych wymuszeń rozbójniczych, zaprezentowanie metod wykrywczych, tych najbardziej skutecznych przy przestępstwach obję- tych dyspozycją art. 282 k.k., a także sformułowanie postulatów de lege ferenda. W związku z powyższym sformułowano główny problem badaw- czy, który jest deklaracją o niewiedzy zawartą w gramatycznej formie pyta- nia. Na podstawie tego założenia główny problem badawczy dotyczył tego, czym charakteryzują się współcześnie wymuszenia rozbójnicze, natomiast główną hipotezę określono w następujący sposób: wymuszenia rozbójnicze charakteryzują się współcześnie popełnianiem przestępstw przez indywi- dualnych sprawców osiągających niewielkie korzyści majątkowe. Główny problem badawczy oraz główna hipoteza zostały wsparte w dalszej kolejności problemami szczegółowymi i hipotezami szczegóło- wymi, wskazanymi w dalszej części pracy. Jako narzędzie badawcze skonstruowano dwa kwestionariusze ankiety (patrz aneks). Jeden posłużył do przeprowadzenia badania opinii wśród funkcjonariuszy Policji, drugi — do badania akt spraw karnych dotyczą- cych wymuszeń rozbójniczych. Kwestionariusz badań aktowych składał się z 48 pytań, które obejmowały dane identyfikujące sprawy, dane o czynie, dane osobopoznawcze sprawcy, dane osobopoznawcze pokrzywdzonego, dane o postępowaniu przygotowawczym, dane o postępowaniu sądowym z lat 2008, 2009 i 2010. Kwestionariusz ankiety służący do badania funkcjo- nariuszy Policji składał się z 20 pytań, które dotyczyły aspektów praktycz- nych w zakresie uzyskiwania dowodów w postępowaniu przygotowawczym przy czynach objętych kwalifikacją prawną z art. 282 k.k. W wyniku analizy przyjęto, że terenem badań będą województwa: mazowieckie (w którym wymuszenia rozbójnicze występują najczęściej), 8 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Prawnokarne i kryminologiczne aspekty wymuszeń rozbójniczych Wstęp warmińsko -mazurskie (o przeciętnym zagrożeniu tym czynem) i podlaskie (w którym stopień nasilenia wymuszeń rozbójniczych jest najmniejszy). Zakres czasowy powyższych badań objął lata 2008, 2009 i 2010. Przyj- mując do analizy taki okres, zmierzano do ustalenia jak najbardziej aktual- nych przejawów wymuszeń rozbójniczych. Badaniami objęto wszystkie, czyli 66 sądów w wyżej wymienionych województwach. Zasięg badań dotyczył spraw karnych prawomocnie zakończonych, gdzie czynem głównym było przestępstwo z art. 282 k.k. Procedura badawcza obejmowała także badania ankietowe 230 funkcjo- nariuszy Policji pełniących służbę w strukturach kryminalnych w wyty- powanych do badań województwach. Ciekawym aspektem w prowadzo- nych badaniach był fakt, że w ośmiu sądach w latach 2008–2010 toczyło się tylko po jednym postępowaniu z art. 282 k.k., natomiast w czterech sądach we wskazanych latach nie była prowadzona żadna taka sprawa. W związku z tym powstała struktura monografii uwzględniająca powyższe rozwa- żania, dająca odpowiedzi na zadany problem badawczy i mająca na celu weryfikację postawionej hipotezy. Monografia składa się z dziewięciu rozdziałów, z czego pierwszy doty- czy metod i technik prowadzenia badań, wskazuje przedmiot, cel i zakres badań, określa problemy i hipotezy badawcze oraz zastosowane metody i techniki badawcze. Rozdział drugi ukazuje wymuszenie rozbójnicze jako przestępstwo w  ujęciu historycznym, które ukształtowało się z  rozboju. Począwszy od kodeksu Hammurabiego, poprzez prawo rzymskie i klasyczne prawo islamu próbowano przedstawić rozwój tego przestępstwa na przestrzeni wieków. Następnie zaprezentowano wymuszenie rozbójnicze w regulacji praw zaborców oraz w kodeksach z 1932 i 1969 r. Rozdział trzeci dotyczy prawnej charakterystyki przestępstwa wymu- szenia rozbójniczego, począwszy od wskazania, jakie miejsce w systema- tyce kodeksu karnego z 1997 r. zajmuje wymuszenie rozbójnicze. W roz- dziale tym opisano ustawowe znamiona przestępstwa, zwracając szczególną uwagę na przemoc jako alternatywny sposób działania sprawcy, groźby oraz pojęcie „rozporządzenie mieniem”, za które uważamy każdą czyn- ność powodującą zmianę w majątku osoby pokrzywdzonej o skutkach rze- czowych i obligacyjnym, np. wręczenie mienia sprawcy, sprzedaż rzeczy, podpisanie zobowiązania majątkowego, zwolnienie z długu, sporządze- nie testamentu2. Analizie poddano także pojęcie zaprzestania działalności 2 E. Pływaczewski [w:] A. Marek (red.), Prawo karne. Zagadnienia teorii i praktyki, Warszawa 1986, s. 389. 9 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== gospodarczej jako ewentualnego skutku wymuszeń rozbójniczych. W tym rozdziale poruszona została również kwestia wymuszenia rozbójniczego i rozboju w aspekcie ich wzajemnych relacji. Rozdział trzeci zamyka cha- rakterystyka ustawowego wymiaru kary przewidzianego za wymuszenia rozbójnicze z uwzględnieniem instytucji modalnych kary, czyli szczegóło- wego wymiaru kary, zawierającego w stosunku do zwykłego ustawowego wymiaru kary pewne wskazania w kierunku szczególnego zaostrzenia lub szczególnego złagodzenia kary. Rozdział czwarty poświęcony został formom popełniania wymu- szeń rozbójniczych zarówno stadialnym, jak i zjawiskowym na podstawie orzecznictwa Sądu Najwyższego i literatury przedmiotu. Dało to możli- wość dywagacji na temat form udziału sprawców w popełnianiu wymu- szeń rozbójniczych. W  rozdziale piątym ukazano dynamikę wymuszeń rozbójniczych w świetle danych statystycznych w latach 1999–2011, którą rozumiemy jako tempo i kierunek zmian. Analizując policyjne dane statystyczne dotyczące wymuszeń rozbójniczych, w tym rozbój i kradzież rozbójniczą, można było zaobserwować rozmiary wahań tych przestępstw na przestrzeni wskaza- nego okresu oraz poznać, jaki procent stanowią analizowane przestępstwa w stosunku do wszystkich przestępstw przeciwko mieniu na przestrzeni dwunastu lat. W tym rozdziale został także poruszony problem ciemnej liczby, ponieważ istnieje duże prawdopodobieństwo, że ze względu na cha- rakter przestępstwa, jakim jest wymuszenie rozbójnicze — szczególne znaczenie ma tu jego dwufazowość (etap pierwszy — stosowanie przez sprawcę groźby, przemocy wobec pokrzywdzonego, etap drugi — samo- dzielne rozporządzenie mieniem własnym lub cudzym albo zaprzestanie działalności gospodarczej przez pokrzywdzonego) — informacje na temat popełnianych wymuszeń rozbójniczych nie docierają do organów ściga- nia. Zajęto się w tym miejscu procederem, jakim jest wymuszenie haraczu, który niewątpliwie dotyczy ciemnej liczby wymuszeń rozbójniczych. Przy- czyną takiego stanu rzeczy może być fakt, że wymuszania haraczy wiążą się ściśle z prowadzeniem działalności gospodarczej, która nie zawsze jest pro- wadzona w sposób legalny przez samych pokrzywdzonych. W rozdziale szóstym dokonano próby identyfikacji sprawców wymu- szeń rozbójniczych oraz ich motywów i metod działania w świetle wyni- ków badań aktowych. Na podstawie danych osobopoznawczych można było dokonać modelowego opisu sprawcy tego przestępstwa i jego interak- cji społecznych. Analizując okoliczności popełnienia wymuszeń rozbójni- czych, można było określić m.in. miesiąc, dzień i godziny, w których wymu- szenia rozbójnicze w badanym okresie występowały najczęściej. 10 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Prawnokarne i kryminologiczne aspekty wymuszeń rozbójniczych Wstęp Ze względu na fakt, że przestępstwo opiera się na konstrukcji: sprawca — czyn — ofiara, w rozdziale siódmym przedstawiono sytuację ofiary w przestępstwie, jakim jest wymuszenie rozbójnicze, i próbowano okre- ślić, kim jest ofiara wymuszeń rozbójniczych na podstawie danych oso- bopoznawczych pokrzywdzonych w tym przestępstwie w świetle wyników badań aktowych. W rozdziale ósmym przedstawiono sądowy wymiar kary za wymusze- nia rozbójnicze w świetle wyników badań aktowych i danych Ministerstwa Sprawiedliwości. W rozdziale dziewiątym przedstawiono wybrane aspekty dotyczące zwalczania wymuszeń rozbójniczych i zapobiegania im, w tym działania policji w aspekcie wykrywania sprawców wymuszeń rozbójniczych. Monografię kończą wnioski z przeprowadzonych badań empirycz- nych, które stanowią kwintesencję spostrzeżeń i  uwag poczynionych w toku pracy, a także odpowiedzi na zadane pytania wypływające z hipotez badawczych, odnoszące się zarówno do sprawcy, czynu, jak i ofiary. Niniejsza monografia stanowi poprawioną wersję rozprawy doktor- skiej pt. Prawnokarne i kryminologiczne aspekty wymuszeń rozbójniczych, obronionej na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku. W tym miejscu pragnę złożyć wyrazy wdzięczności mojemu Promoto- rowi i Opiekunowi naukowemu Profesorowi Emilowi W. Pływaczewskiemu za okazaną życzliwość i pomoc, za cierpliwość i wyrozumiałość oraz wszel- kie wskazówki, które były nieocenioną pomocą w trakcie prowadzonych badań naukowych oraz pisania przedmiotowej dysertacji. Wyrazy podziękowania składam również na ręce szanownych Recen- zentów Profesor Ewy Moniki Guzik-Makaruk oraz Profesora Leszka Wilka, których przychylność oraz cenne uwagi i wskazówki stanowiły dla mnie wielką pomoc w nadaniu ostatecznego kształtu przedmiotowej monografii oraz wskazały mi drogę do dalszej pracy naukowej. W  tym miejscu chciałabym podziękować moim rodzicom Urszuli i Krzysztofowi Świerczewskim za wsparcie na każdym etapie mojego życia. Bez okazanej mi miłości i pełnej akceptacji z pewnością nie byłabym w tym miejscu, w którym jestem teraz. Składam podziękowania funkcjonariuszom Policji oraz pracownikom sądów za udostępnienie i możliwość wykorzystania materiałów do badań w mojej monografii. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 11 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Rozdział I Metody i techniki prowadzenia badań empirycznych 1. Przedmiot, cel i zakres badań Poznanie naukowe to proces zdobywania wiedzy i  zgłębiania wie- dzy o świecie i otaczającej nas rzeczywistości. Jest z pewnością procesem wieloetapowym, długotrwałym, zróżnicowanym i ciągłym, przebiegają- cym w celu wyjaśnienia, przybliżenia, rozszerzenia tej wiedzy i przedsta- wienia nowych faktów naukowych1. W określonych działaniach poznaw- czych dąży się do tego, aby ostateczne wyniki były wiarygodne, rzetelne i odzwierciedlały rzeczywistość, określając przy tym przedmiot badań, ade- kwatne do niego metody, techniki i narzędzia badawcze. W ogólnej meto- dologii badawczej można przyjąć elementy składowe określonego procesu badawczego, do których możemy zaliczyć2: — opracowanie założeń teoretycznych — poznanie pewnego fragmentu rzeczywistości na tle dorobku doktryny i wiedzy ogólnej, ustalenie zagadnień niewyjaśnionych, nieopracowanych, nierozwiązanych i dys- kusyjnych; — określenie przedmiotu i celu badań; — określenie problemu badawczego, który jest deklaracją o niewiedzy zawartej w gramatycznej formie pytania, uzasadnienie wskazanego problemu badawczego, sformułowanie hipotez (czyli zdań, które przyj- 1 J. Kasprzak, Wybrane problemy metodologiczne badań w zakresie procesu karnego i kryminalistyki [w:] J. Kasprzak, B. Młodziejowski (red.), Wybrane pro‑ blemy procesu karnego i kryminalistyki, Olsztyn 2010, s. 10. 2 Por. J. Apanowicz, Metodologiczne uwarunkowania pracy naukowej. Prace doktorskie, prace habilitacyjne, Warszawa 2005, s. 49; J. Kasprzak, Wybrane pro‑ blemy metodologiczne…, s. 11; T. Pilch, Organizacja procesu badawczego w peda‑ gogicznych badaniach środowiskowych [w:] R. Wroczyński, T. Pilch (red.), Metodo‑ logia pedagogiki społecznej, Wrocław–Kraków–Gdańsk 1974, s. 99; H. Muszyński, Wstęp do metodologii pedagogiki, Warszawa 1971, s. 243–244. 13 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== założeń; mujemy za prawdziwe i na które szukamy odpowiedzi3) lub pytań pro- blemowych; — określenie zakresu badań; — wybór metod, technik i narzędzi badawczych; — przeprowadzenie badań pilotażowych w celu weryfikacji przyjętych — przeprowadzenie badań właściwych; — ocenę i weryfikację uzyskanych wyników z przeprowadzonych badań; — dokonanie działań korygujących (mogą polegać na przeprowadzeniu badań uzupełniających) zgodnie z  przyjętym celem, przedmiotem i zakresem badań; — weryfikację końcową uzyskanych wyników; — sporządzenie sprawozdania naukowego z przeprowadzonych badań. Wyszczególnione etapy nie są oddzielone od siebie sztywnymi gra- nicami, natomiast są ze sobą ściśle powiązane. Odzwierciedlają procesy ludzkiego myślenia podczas rozwiązywania jakichkolwiek problemów. W związku z tym muszą uwzględniać ustaloną logicznie i sprawdzoną w praktyce procedurę postępowania badawczego, gdyż takie działanie cha- rakteryzuje się racjonalnością, zorganizowaniem i ścisłością4. W literaturze metodologicznej podaje się, że przedmiotem badań są obiekty i zjawiska będące w zainteresowaniu badacza. W związku z tym można przyjąć, że  jest to ogół konkretnych zjawisk, przedmiotów lub osób oznaczonych przez empiryczne terminy ujęte w problemowych pyta- niach. Ogólnie można wskazać, że przedmiot określa płaszczyznę dzia- łania badacza5. Mając na względzie powyższe rozważania, przedmiotem badań empirycznych było wymuszenie rozbójnicze jako czyn zabroniony opisany w dyspozycji art. 282 k.k. w ujęciu prawnym i kryminologicz- nym. W związku z powyższym poszukiwano tego fragmentu rzeczywi- stości na tle dorobku doktryny, obowiązującej regulacji prawnej i praktyki w aspektach: — jak kształtowało się przestępstwo wymuszenia rozbójniczego na prze- strzeni wieków; — czym charakteryzują się współczesne wymuszenia rozbójnicze; — jaka jest ich skala i dynamika; 3 Z. Ziembiński, Metodologiczne zagadnienia prawoznawstwa, Warszawa 4 J. Apanowicz, Metodologiczne uwarunkowania pracy…, s. 49. 5 W. Pytlakowski, Organizacja badań i ocena prac naukowych, Warszawa 1974, s. 40. 1981, s. 134. 14 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Prawnokarne i kryminologiczne aspekty wymuszeń rozbójniczych Metody i techniki prowadzenia badań empirycznych — kim są współcześni sprawcy wymuszeń rozbójniczych, a kim ofiary; — jakie sposoby współcześnie stosują sprawcy wymuszeń rozbójniczych; — jakimi motywami kierują się współcześni sprawcy wymuszeń rozbój- niczych; — jaka jest reakcja sądów wobec sprawców wymuszeń rozbójniczych; — jakie działania powinno podjąć państwo w  celu przeciwdziałania wymuszeniom rozbójniczym. Zasadniczym celem badań było uzyskanie wiedzy o współczesnych wymuszeniach rozbójniczych. Badania empiryczne obejmowały cele teoretyczno -poznawcze i praktyczno -użytkowe. Zakładanym celem badań było zebranie systemowych danych, zarówno ilościowych, jak i jakościo- wych, pozwalających na dokonanie możliwie pełnego opisu przestępstwa, jakim jest wymuszenie rozbójnicze6. Badanie spraw karnych prawomocnie zakończonych, dotyczących czynu z art. 282 k.k., miało na celu ukazanie mechanizmów popełniania tego przestępstwa oraz struktury tych czynów w konfiguracji osobowej. Dążono do tego, aby z treści przesłuchań podej- rzanych, świadków i z przeprowadzonych przez organy ścigania czynno- ści wykrywczo -dowodowych uzyskać informacje o motywach i sposobach popełniania wymuszeń rozbójniczych. Celem przeprowadzonych badań wskazanego studium empirycznego opartego na technice badań aktowych było także uzyskanie informacji o okolicznościach popełniania wymuszeń rozbójniczych oraz informacji o ofierze — kim są ofiary wymuszeń rozbój- niczych. Natomiast badania opinii funkcjonariuszy Policji miały dostarczyć informacji na temat stosowanych metod wykrywczych przy wykrywaniu sprawców wymuszeń rozbójniczych. Podsumowując, celami badań było: — przedstawienie i  uporządkowanie dorobku literatury w  badanym obszarze; — ocena pod kątem regulacji prawnokarnych konstrukcji czynu zabro- nionego określonego w art. 282 k.k.; — wskazanie charakterystycznych cech wymuszeń rozbójniczych; — ustalenie etiologii wymuszeń rozbójniczych; — analiza fenomenologii wymuszeń rozbójniczych; — charakterystyka sprawcy przestępstwa; — charakterystyka ofiary wymuszeń rozbójniczych; — diagnoza tendencji rozwojowych wymuszeń rozbójniczych; 6 B. Wróblewska, Wzory reakcji społecznej na zachowania przestępcze [w:] B. Hołyst (red.), Opinia publiczna i środki masowego przekazu a ujemne zjawiska społeczne, Warszawa 1981. 15 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== — zaprezentowanie metod wykrywczych stosowanych przez funkcjona- riuszy Policji. Wszystkie założone cele udało się zrealizować w przedmiocie badań. 2. Problemy i hipotezy badawcze Postawione problemy badawcze oraz związane z nimi hipotezy uszcze- góławiają cel i zakres badań. Można określić tę czynność jako próbę sta- wiania pytań w przedmiocie badania, traktowaną jako zbiór pytań pro- blemowych, które stawia sobie badacz. Według Stefana Nowaka „problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowie- dzi ma dostarczyć badanie”7. Józef Pieter określił problemy badawcze jako pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych, zada- jąc w ten sposób pytania „przyrodzie” i „otoczeniu”8. Przed postawieniem problemów badawczych należy się zastanowić w przedmiocie badań, jakie i na ile ogólne relacje, między jakimi właściwościami, jakich przedmiotów czy też zdarzeń i procesów, którym te przedmioty podlegają, należy wykryć w badaniach oraz opisać i wyjaśnić9. W celu prawidłowego sformułowania problemów badawczych nale- żało mieć świadomość, jakie pytanie należy postawić w aspekcie przed- miotu badań, aby ukierunkować prowadzone badania i tym samym utoro- wać drogę do rozstrzygnięcia określonych zagadnień. W tym celu należało sformułować problemy badawcze (pytania), które powinny wyczerpywać zakres niewiedzy i wskazywać kierunki poszukiwań badawczych. Na podstawie powyższych rozważań sformułowano główny problem badawczy, który jest deklaracją o niewiedzy zawartą w gramatycznej formie pytania: czym charakteryzują się współcześnie wymuszenia rozbójnicze. Następnie, biorąc pod uwagę założenia metodologiczne, wskazano następujące szczegółowe problemy badawcze: — jak kształtowało się wymuszenie rozbójnicze jako samoistne prze- — jaka jest skala i dynamika wymuszeń rozbójniczych w latach 2008, stępstwo; 2009 i 2010; 7 S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych. Zagadnienia ogólne, War- szawa 1970, s. 214; zob. także R. Sarkowicz, J. Stelmach, Teoria prawa, Kraków 1998, s. 27. 8 J. Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Wrocław–Warszawa 1997, 9 S. Nowak, Metodologia badań społecznych, Warszawa 1985, s. 31. s. 67. 16 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Prawnokarne i kryminologiczne aspekty wymuszeń rozbójniczych Metody i techniki prowadzenia badań empirycznych — jakie czynniki etiologiczne w świetle akt karnych najczęściej kształtują wymuszenia rozbójnicze; nych akt karnych; — kim są sprawcy, a kim ofiary wymuszeń rozbójniczych w świetle bada- — jakie sposoby w  świetle badanych akt karnych najczęściej stosują sprawcy wymuszeń rozbójniczych; czych; — jakie czynności operacyjno -rozpoznawcze są stosowane w procesie wykrywczym sprawców wymuszeń rozbójniczych; — jaka jest reakcja karna sądów wobec sprawców wymuszeń rozbójni- — jakie działania powinno podjąć państwo w celu przeciwdziałania wy- muszeniom rozbójniczym. W  odniesieniu do postawionych problemów badawczych należało sformułować hipotezę mającą na celu odkrycie nieznanych zjawisk i praw, która jest zdaniem nie w pełni uzasadnionym, opartym na prawdopodo- bieństwie, wymagającym sprawdzenia. W metodologii badań przyjmuje się, że hipoteza jest dokładniejszym w stosunku do problemu wyznacze- niem zakresu rzeczywistości, na którym toczyć się będą badania. Według Zbigniewa Skornego „(…) hipoteza to przypuszczalna, przewidywana odpowiedź na pytanie zawarte w problemie badań”10, a także przypusz- czenie dotyczące zachodzenia pewnych zjawisk lub zależności między tymi zjawiskami, co pozwala badaczowi rozwiązać niejednokrotnie zawiły problem11. Przed sformułowaniem hipotez należy rozpoznać problem, teren do badań oraz zaznajomić się z literaturą przedmiotu. Od trafności, popraw- ności teoretycznej i metodologicznej hipotezy badawczej zależy skutecz- ność przeprowadzonych badań oraz możliwość wykrycia rzeczywistych uwarunkowań, struktur i dynamiki badanych zjawisk. W odniesieniu do przedstawionych problemów badawczych sformu- łowano hipotezę główną, a więc zdanie, które przyjmujemy za prawdziwe, weryfikowane lub falsyfikowane w toku czynności badawczych. Hipotezę główną określono w następujący sposób: wymuszenia rozbójnicze cha- rakteryzują się współcześnie popełnianiem przestępstw przez indywidu- alnych sprawców osiągających niewielkie korzyści majątkowe. Następnie sformułowano hipotezy szczegółowe, które odgrywają rolę pomocniczą 10 Z. Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki. Przewodnik meto‑ dologiczny dla studiujących nauczycieli, Warszawa 1984, s. 72–73. 11 T. Kotarbiński, Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk, Warszawa 1961, s. 34. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 17 w stosunku do hipotezy głównej. W związku z tym hipotezami szczegóło- wymi są: — wymuszenie rozbójnicze wykształciło się z przestępstwa rozboju; — wymuszenia rozbójnicze wykazują tendencję spadkową; — najczęstszym motywem dokonywania przez sprawców wymuszeń roz- bójniczych w świetle badanych akt karnych jest ich trudna sytuacja materialna; — w świetle badanych akt karnych sprawcami wymuszeń rozbójniczych najczęściej są młodzi mężczyźni o niskim statusie społecznym, a ofiary tych przestępstw to osoby w różnym wieku pochodzące z bliskiego oto- czenia sprawcy; — w świetle badanych akt karnych sprawcy wymuszeń rozbójniczych naj- częściej stosują groźbę pozbawienia życia i uszkodzenia ciała ofiary; — w ramach czynności operacyjno -rozpoznawczych w procesie wykryw- czym sprawców wymuszeń rozbójniczych najczęściej stosuje się analizę kryminalną i wykorzystuje osobowe źródła informacji; — reakcja sądów wobec sprawców wymuszeń rozbójniczych jest łagodna; — doskonalenie zawodowe funkcjonariuszy Policji w  zakresie taktyki i techniki przeprowadzania czynności wykrywczych przy wymusze- niach rozbójniczych stanowi skuteczny aspekt przeciwdziałania wymu- szeniom rozbójniczym. Wskazane wyżej hipotezy znalazły odzwierciedlenie w postawionych problemach badawczych. Założono, że fenomen współczesnych wymu- szeń rozbójniczych przejawia się w spadającej liczbie czynów popełnia- nych przez indywidualnego sprawcę w młodym wieku, że charakter prze- stępstwa, jakim jest wymuszenie rozbójnicze (jego dwufazowość), wpływa na formę dokonania tego przestępstwa, że zachodzi związek pomiędzy miejscem popełnienia przestępstwa a  miejscem zamieszkania sprawcy. Sprawca wymuszeń rozbójniczych, działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wymusza małe kwoty pieniędzy od osoby, którą zna osobiście. We współczesnych wymuszeniach rozbójniczych praktycznie nie występuje skutek, taki jak zaprzestanie działalności gospodarczej. 3. Metody, techniki i narzędzia badawcze Do rozwiązania określonego problemu badawczego należy wybrać metodę badań, opracowując koncepcje założeń teoretycznego i  prak- tycznego poznania. Działanie takie ma prowadzić do określonego celu i  powinno być sterowane metodycznie za pomocą określonych reguł 18 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Prawnokarne i kryminologiczne aspekty wymuszeń rozbójniczych Metody i techniki prowadzenia badań empirycznych i wskazań determinujących oraz kontrolujących postępowania badacza12. W związku z tym, aby rozwiązać określony problem, należy w pierwszej kolejności wybrać metodę badań, opracowując koncepcje założeń teo- retycznego i praktycznego poznania. Fakt ten decyduje o doborze tech- niki badań, a wybrana technika badań jednoznacznie wyznacza narzędzie badawcze. Według S. Nowaka „(…) metody badawcze to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy i inter- pretacji danych empirycznych, służące do uzyskania maksymalnie (lub optymalnie) uzasadnionych odpowiedzi na stawiane pytania”13. Zbigniew Zaborowski natomiast wskazuje, że „(…) przez metodę badawczą rozu- miemy zespół środków i czynności, za pomocą których zdobywamy róż- nego typu informacje służące do wydania prawdziwych sądów w określo- nym wycinku rzeczywistości związanych ze sformułowanym problemem”14. Józef Pieter, odnosząc się do zagadnienia, określa, że  „(…)  metoda naukowa jest mniej ogólna lub specjalna, zależnie od stopnia ogólności danego problemu lub dyscypliny naukowej”15. W związku z powyższym przez metodę badań rozumiemy sposób podejścia oraz całokształt opera- cji myślowych, prowadzący do rozwiązania określonego problemu. Dlatego też wybór metody musi być zgodny z istotą i przedmiotem badań. Decyzja o wyborze konkretnej metody badawczej determinuje kolejny krok, jakim jest wybór odpowiedniego narzędzia badawczego16. Metoda naukowa to inaczej sposób do osiągnięcia celu. To zespół czynności, które należy wyko- nać, i procesów, które musza się odbyć, aby można było uzyskać uzasad- nione i sprawdzone twierdzenie o badanych faktach17. Zestawiając te trzy pojęcia, jakimi są metoda, technika i narzędzie badawcze, metoda jest pojęciem najszerszym i nadrzędnym w stosunku do techniki i narzędzia badawczego. Technika z kolei jest pojęciem podrzęd- nym wobec metody i nadrzędnym w stosunku do narzędzia badawczego. Narzędzie badawcze ma najwęższy zakres i jest pojęciem podrzędnym 12 J. Szumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Warszawa 1984, s. 46; zob. także Z. Zaniewski, Podstawy interdyscyplinarnej teorii czynników kry‑ minogennych, cz. 1, Warszawa 1989, s. 41–42. 13 S. Nowak, Metodologia badań społecznych…, s. 22. 14 Z. Zaborowski, Wstęp do metodologii badań pedagogicznych, Wrocław– Warszawa–Kraków–Gdańsk 1973, s. 173. 15 J. Pieter, Zarys metodologii pracy naukowej, Katowice 1965, s. 26. 16 W. Bańka, Metodologiczne podstawy organizacji i kierowania zespołowymi pracami badawczymi (w systemie szkolenia i wychowania wojskowego), Warszawa 1977, s. 181–182. 17 T. Tomaszewski, Wstęp do psychologii, Warszawa 1963, s. 26. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 19 zarówno do pojęcia metody, jak i pojęcia techniki badawczej18. Według poglądów w literaturze przedmiotu wybór metod badawczych powinien być podporządkowany problematyce badawczej19. W literaturze metodologicznej wyróżnia się wiele metod badawczych, np. metodę badania dokumentów, metodę indywidualnych przypadków, metodę sondażu diagnostycznego oraz metody statystyczne, obserwacyjne, monograficzne, analizy i krytyki piśmiennictwa, metodę heurystyczną, eksperymentalną, analizy, konstrukcji logicznej20. W badaniach krymino- logicznych korzysta się z techniki triangulacji metod, której istota sprowa- dza się do więcej niż jednego sposobu uzyskiwania danych w celu weryfi- kacji przyjętej hipotezy badawczej21. W  związku z  powyższym i  na  podstawie koncepcji metodologicz- nych w badaniach zastosowano metody badawcze, określone jako czynno- ści, które w skuteczny sposób rozwiązują postawione problemy badawcze. W związku z tym w przedmiotowych badaniach wykorzystano następujące metody badawcze: — Metoda historyczno -prawna (polegająca na opracowaniu i analizowa- niu dostępnej literatury z okresu dawnego państwa polskiego przez prawo karne państw zaborczych i dwie regulacje kodeksowe, tj. Kodeks karny z 1932 r. i Kodeks karny z 1969 r.). Wskazana metoda pozwo- liła poznać zakres poprzednio obowiązujących regulacji prawnych i dostarczyła wiedzy do prowadzenia dogmatycznych analiz własnych dotyczących przestępstwa wymuszenia rozbójniczego. — Analiza źródła prawa aktualnie obowiązującego (przepis art. 282 k.k. z 1997 r.). Zastosowana metoda umożliwiła, przez omówienie ustawo- wych znamion przestępstwa, przedstawienie aktualnie obowiązującego rozwiązania prawnego. — Analiza literatury (komentarze, monografie, artykuły naukowe). Wska- zana metoda ukazała poglądy doktryny w zakresie wymuszeń rozbój- niczych i ich wzajemnych relacji z pozostałymi przestępstwami pocho- dzącymi z grupy przestępstw rozbójniczych. — Analiza orzecznictwa sądowego, głównie Sądu Najwyższego oraz sądów apelacyjnych. Stała się ona cennym źródłem wiedzy w zakresie 18 T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych. Strategie badań pedago‑ gicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa 2001, s. 53 i nast. 19 S. Nowak, Metodologia badań społecznych…, s. 46. 20 J. Apanowicz, Metodologiczne uwarunkowania pracy…, s. 57. 21 J. Błachut, Problemy związane z pomiarem przestępczości, Warszawa 2007, s. 77. 20 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Prawnokarne i kryminologiczne aspekty wymuszeń rozbójniczych Metody i techniki prowadzenia badań empirycznych wykładni i związanych z tym wątpliwości występujących przy interpe- lacji ustawowych znamion art. 282 k.k. — Analiza statystyk kryminalnych (policyjne, prokuratorskie, sądowe). Zastosowana metoda pozwoliła poznać przemiany wymuszeń rozbój- niczych na przestrzeni wielu lat. — Badania ankietowe funkcjonariuszy Policji w  województwach: warmińsko -mazurskim, mazowieckim i podlaskim. Metoda ta pozwo- liły poznać fenomen wymuszeń rozbójniczych w świetle doświadczeń funkcjonariuszy Policji oraz problemy z zakresu ścigania sprawców tego przestępstwa. — Analiza dokumentów (badania aktowe) na  terenie województw: warmińsko -mazurskiego, mazowieckiego i podlaskiego. Dostarczyła ona ogromnej wiedzy na temat sprawców wymuszeń rozbójniczych, sposobów i motywów ich działania, a także miała ogromne znaczenie poznawcze przy identyfikacji ofiar wymuszeń rozbójniczych. — Swobodny wywiad z funkcjonariuszami Policji. Umożliwił on wycią- gnięcie wniosków i wysunięcie postulatów w aspekcie przeciwdziałania wymuszeniom rozbójniczym. Adekwatnie do przyjętych metod badawczych dokonano wyboru tech- nik badawczych, czyli sposobu zbierania materiałów do badań. Według Aleksandra Kamińskiego techniki badawcze to sposoby zbierania mate- riału oparte na starannie opracowanych dyrektywach (jasnych, ścisłych, dokładnych), które są weryfikowane w badaniach i dzięki temu posiadają walor użyteczności międzydyscyplinarnej oraz mają charakter instrukcji — tym użyteczniejszej, im wierniej stosowanej22. Dlatego też technikami gromadzenia informacji zastosowanymi w badaniach było: — ankietowanie (badanie funkcjonariuszy Policji z województw: war- mińsko-mazurskiego, podlaskiego i mazowieckiego w celu poznania opinii o czynnościach operacyjno -rozpoznawczych, które są najbar- dziej skuteczne przy procesie wykrywczym wymuszeń rozbójniczych); — badanie dokumentów (analiza akt spraw karnych z  województw: warmińsko-mazurskiego, podlaskiego i  mazowieckiego o  czyny z art. 282 k.k.); — porównywanie danych celem weryfikacji przyjętych hipotez. 22 A. Kamiński, Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empi‑ rycznej [w:] R. Wroczyński, T. Pilch (red.), Metodologia pedagogiki społecznej…, s. 54. 21 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Jako narzędzie badawcze skonstruowano dwa kwestionariusze ankiety. Jeden posłużył do przeprowadzenia badania opinii wśród funkcjonariuszy Policji, drugi — do badania akt spraw karnych dotyczących wymuszeń roz- bójniczych. Kwestionariusz badań aktowych składał się z 48 faktorów, które obejmowały dane identyfikujące sprawy, dane o czynie, dane osobopo- znawcze sprawcy, dane osobopoznawcze pokrzywdzonego, dane o postę- powaniu karnym, dane o postępowaniu sądowym z lat 2008, 2009 i 2010. Kwestionariusz ankiety służący do badania funkcjonariuszy Policji składał się z 20 pytań, które dotyczyły aspektów praktycznych w zakresie uzyski- wania dowodów przy czynach objętych kwalifikacją prawną z art. 282 k.k. W procesie badawczym stosowano porównania, dowodzenie i uzasad- nienie, a także dokonywano syntez i uogólnień. 4. Organizacja i przebieg badań Analizę czynu opisanego w dyspozycji art. 282 k.k. w ujęciu prawnym i kryminologicznym przeprowadzono w dwojaki sposób. Po pierwsze zostały przeprowadzone badania aktowe spraw karnych prawomocnie zakończonych, gdzie czynem głównym był czyn z art. 282 k.k. Celem tych badań było zdobycie wiedzy na temat sprawców wymuszeń roz- bójniczych, sposobów i motywów działania, a także informacji umożliwia- jących identyfikację ofiar tych przestępstw. Po drugie zostały przeprowadzone badania ankietowe wśród funkcjo- nariuszy Policji, których celem było uzyskanie subiektywnych ocen doty- czących aspektów praktycznych w zakresie uzyskiwania dowodów, w tym stosowanych czynności operacyjno -rozpoznawczych w procesie wykryw- czym sprawców wymuszeń rozbójniczych, oraz uzyskanie opinii na temat działań organów państwowych w celu przeciwdziałania wymuszeniom roz- bójniczym. Uwzględnienie w procesie badawczym dwóch źródeł informa- cji o przestępstwie, jakim jest wymuszenie rozbójnicze, pogłębiło warunko- wanie empiryczne problemu i nadało pracy wymiar analityczny. W celu wskazania terenu do badań najpierw dokonano analizy staty- styk policyjnych, w tym spraw wszczętych z art. 282 k.k., statystyk Mini- sterstwa Sprawiedliwości dotyczących osób dorosłych prawomocnie ska- zanych za przestępstwo z art. 282 k.k. jako czyn główny, raportów o stanie bezpieczeństwa w Polsce w latach 2008, 2009 i 2010 przygotowanych przez ówczesne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz współ- czynnika wiktymizacji określonego przez Polskie Badanie Przestępczo- ści 2007/2008. Wiedząc, że miarodajną techniką identyfikacji obszaru jest 22 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Prawnokarne i kryminologiczne aspekty wymuszeń rozbójniczych Metody i techniki prowadzenia badań empirycznych technika średniej arytmetycznej prostej, przyjęto, iż  badaniami będzie objęte województwo, w którym wymuszenia rozbójnicze zdarzają się naj- częściej, następnie będzie to województwo, w którym stopień nasilenia tych przestępstw jest najmniejszy, oraz województwo o przeciętnym zagrożeniu tym czynem. Wzięto przy tym pod uwagę takie czynniki, jak: położenie geograficzne województw, wielkość aglomeracji miejskiej, ośrodki tury- styczne i bliskość do granic państwa polskiego. W wyniku analizy przyjęto, że terenem do badań będą województwa: mazowieckie (w którym wymu- szenia rozbójnicze występują najczęściej), warmińsko -mazurskie (o prze- ciętnym zagrożeniu tym czynem) i podlaskie (w którym stopień nasilenia wymuszeniami rozbójniczymi jest najmniejszy). Zakres czasowy powyższych badań objął lata 2008, 2009 i 2010. Przyj- mując do analizy taki okres, zmierzano do ustalenia jak najbardziej aktual- nych przejawów wymuszeń rozbójniczych. Badaniami objęto wszystkie, czyli 66 sądów w wyżej wymienionych województwach. Zasięg badań dotyczył spraw karnych prawomocnie zakończonych, gdzie czynem głównym było przestępstwo z art. 282 k.k. Powyższe akta spraw uzyskano w następujący sposób: do wszystkich pre- zesów sądów rejonowych23 skierowano pismo z prośba o udostępnienie akt spraw prawomocnie zakończonych w latach 2008, 2009 i 2010, gdzie czy- nem głównym było przestępstwo z art. 282 k.k. W następstwie tego otrzy- mano 51 odpowiedzi, z których wynikało, że w 4 sądach w latach 2008, 2009 i 2010 nie toczyła się żadna sprawa o przestępstwo z art. 282 k.k., w 6 sądach w związku z postępowaniem wykonawczym akta nie mogą być udostęp- nione, natomiast 11 sądów odpowiedziało, że ze względu na istniejące przeszkody proceduralne i techniczne akta spraw nie mogą być udostęp- nione. W związku z tym do analizy uzyskano w sumie akta 117 spraw kar- nych z 29 sądów, gdzie czynem głównym było przestępstwo z art. 282 k.k. Na potrzeby badań akta przekazały sądy rejonowe z: Bielska Podla- skiego (1), Ełku (5), Giżycka (6), Grodziska Mazowieckiego (11), Kozie- nic  (6), Mławy (4), Mrągowa  (1), Nowego Dworu Mazowieckiego (5), Olsztyna (3), Ostrołęki (8), Ostródy (1), Piaseczna (5), Pisza (3), Przasny- sza (1), Pruszkowa (6), Radomia (6), Sejn (1), Sochaczewa (4), Sokołowa Podlaskiego (1), Suwałk (5), Szczytna (3), Warszawy-Mokotowa (7), War- szawy-Pragi-Południe (5), Warszawy-Woli (6), Warszawy-Żoliborza (3), Wysokiego Mazowieckiego (1), Sokółki (3), Zwolenia (1), Żyrardowa (5). 23 W sądach okręgowych uzyskano informację, że w celu przeprowadzenia przedmiotowych badań należy zwrócić się pisemnie do prezesów sądów rejono- wych zgodnie z właściwością miejscową terenu objętego badaniem. 23 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Na potrzeby przeprowadzenia badań skonstruowano kwestionariusz ankiety. Uzyskane na jego podstawie informacje wykorzystano do opraco- wania zagadnień dotyczących danych o czynie, o osobie sprawcy, ofierze i postępowaniu sądowym z lat 2008, 2009 i 2010. W związku z tak przyję- tymi założeniami metodologicznymi uzyskano możliwość dokonania ana- lizy teoretycznej i empirycznej w aspekcie wymuszeń rozbójniczych, co sta- nowiło punkt wyjścia do procesu wnioskowania. Drugi proces badawczy dotyczył badania opinii funkcjonariuszy Poli- cji w aspekcie uzyskiwania dowodów i stosowania czynności operacyjno- -rozpoznawczych w procesie wykrywczym sprawców wymuszeń rozbój- niczych. Niezbędnym zabiegiem poprzedzającym przeprowadzenie badań był dobór respondentów. W związku z tym, mając na względzie zasady sta- tystyki, należało uwzględnić próbę reprezentatywną wyłonioną z popula- cji generalnej. Należy pamiętać, że wskazana próba reprezentatywna obej- muje tylko część osób przynależnych do badanego zbioru. W statystyce przyjmuje się, że na podstawie rachunku prawdopodobieństwa struktura i zróżnicowanie właściwości w badanej próbie reprezentatywnej odpo- wiadają proporcjonalnie strukturze i  zróżnicowaniu tych właściwości. W grupie generalnej w kontekście przedmiotowych badań było zasadne ustalenie populacji oraz obiektów, do których można dotrzeć i które są źródłem informacji. Do badań wytypowano funkcjonariuszy Policji peł- niących służbę w strukturach kryminalnych polskiej Policji, którzy pełnią służbę na terenie objętych badaniami województw24. W doborze ilościo- wym próby badawczej, stanowiącym operat losowania, posłużono się danymi będącymi w dyspozycji Komendy Głównej Policji. Dzięki tym danym uzyskano informacje, że w województwie warmińsko -mazurskim jest zatrudnionych 1262 policjantów pełniących służbę w strukturach kry- minalnych, w województwie podlaskim — 1002, a województwie mazo- wieckim — 1827 (wskazane wartości to stan zatrudnienia policjantów peł- niących służbę w strukturach kryminalnych według stanu etatowego na 30 październik 2012 r.). W związku z powyższym respondentami mogło zostać 491 osób. Według norm statystycznych jest to odpowiednia próba na poziomie 0,5 . Badania zostały przeprowadzone w Wyższej Szkole Policji w  Szczytnie, biorąc pod uwagę powyższe założenie metodolo- giczne. W przedmiotowym badaniu rozdano 491 kwestionariuszy, z czego 24 Przedmiotowe badanie nie dotyczyło funkcjonariuszy Policji pełniących służbę w strukturze prewencyjnej i logistycznej z uwagi na fakt, że ich wiedza na temat aspektów praktycznych w zakresie uzyskiwania dowodów, w tym pro- wadzonych czynności operacyjno -rozpoznawczych, z założenia nie jest wystar- czająca ze względu na specyfikę poszczególnych służb. 24 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Prawnokarne i kryminologiczne aspekty wymuszeń rozbójniczych
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Prawnokarne i kryminologiczne aspekty wymuszeń rozbójniczych
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: